장음표시 사용
251쪽
31. Si essicimus , quemadmodum experientia teste essicere possumus, ut rei cujusdam prae aliis magis conscii nobis simus, hoc est , ut idea rei cujusdam prae aliis plus claritatis habeat, ad rem
attendere dicimur. SCH. E. g. attendimur in conυentu aliquo ad Caium, dum incimus, ut clariorem ideam Casti, quam ecterorum habeamus. aeuod Usum porro sta declara-iur e s quaestione quadam super C o formata nescires, quid respondere debeas, diceres, te non attendisse ad Caium. Itaque ex opposito attendisti , si de C o quaerentibus respondere vales; hoc est, Λ escissi, ut elariorem Cait ideam acquireres. 13. Attentio ad res vel major, vel minor esse potest. Sunt, quorum attentio tanta est, ut dum in re certa animum defigunt, aliorum, quae organa sensoria feriunt, eo ipso tempore vix sibi conscii sint: sunt contra etiam, qui cum levissime a re alia tanguntur , illico ideam praesentem
relinquunt. Extra omnem vero controversiam est,
ad insignem attentionis gradum per exercitium frequens per 'eniri. SCH. De Archimede memoriae proditum est , tanta attentione in figurarum a se descriptarum contemplatione defixum haesisse, ut expugnatae interea urbis igna-rtis ingredientem ad se satellitem non adυerteret. 3 . Ex iis, quae attentionem turbare , ac minuere solent, praecipua sunt sensus, ct imaginatio : repente e. g. ortus fragor attentissimum quemvis a suscepta rei contemplatione avocat :similiter imagines phantasticae rerum alias perceptarum mentem impediunt , quo minus illa rem propositam attente contemplari valeat.
I. Dum in re quapiam sive sensu , si ve ima
252쪽
Empirica . 24 Iginatione nobis prassente attentionem ad alias, atque alias partes dirigimus , super eadem resectere dicimur. SCH. Resiectis e. g. super horologio,.s ad singulas
quasi illius partes, rotulas nempe, catenulas bc. atintendis , easque continuata attentione consideras.
16. Hinc omnino intelligere licet. I. Cum Anima dicitur super se ipsa, di actionibus suis reflectere, non aliud sibi velle, quam quod ipsa ad omnia partialia, & speciales actiones suas attendat. II. Quae β. 33. dicta sunt de attentione, pertinere etiam ad reflexionem . III. Quae prosunt, vel ossiciunt attentioni , eadem etiam reflexioni prodesse, vel ossicere .
37. MEDIANTE ATTENTIONE A COGNITIONE OBSCURA AD CLARAM ; MEDIANTE REFLETIONE RCOGNITIONE: CONFUSA AD DISTINCTAM PROGRE
DIMUR . Artentione adhibita rem , quam ante satis non discernebamus,.tandem discernimus. β. 32. ; a cognitione igitur obscura ad claram progredimur. β. I 2. : dum super re reflectentes aliam partem post aliam consideramus, notas detegimus, quibus ipsa ab alia re differt; mediante itaque reflexione a cognitione confusa ad distinctam digredimur c β. 13. : proindeque &c.
38. UTsi quid sensu percipimus , itemque alias
In perceptum nobis imaginari valemus; atmiamen rogati, quid percipiamus, vel nobis imani nemur, verbis explicare saepe non possumus . Per ipsum autem usum loquendi de eo, qui , Tom. II. quod
253쪽
quod sive sensu, sive imaginatione cognoscit, ve bis explicare nequit , dicimus , quod id ipsum non intelligat. Satis exinde clarum fit, sensu aliquid percipere, vel imaginari, & intelligere vulgo etiam non in idem recidere. Nempe quod ira cognoscitur, ut solis verbis satis explicari queat , id demum intelligi censemus. Porro investigantes, cur quaedam, quae cognoscimus, verbis solis explicare nequeamus, continuo deprehendimus, id inde accidere, quod cognitio non nisi obscura, vel solum confusa sit: unde relinquitur , ad bo ut quid intelligere dicamur, requiri cognitionem diastinctam . SQ. Faeultas proinde distincte aliquid eognostendi
Non immerito Intellectus appellatur; in cujus pers ctione aestimanda haec duo attenduntur: multit do eorum, quae distincte cognoscuntur , atque ipsitus distinctionis gradus. Eo nempe intellectus est persectior, quo plura distincte cognoscuntur pitemque , quo distinctius plura cognoscuntur: ut adeo persectissimus demum censeri possit, si mnia possibilia distinctissime , & adaequatissime e gnoscantur. Ioa H. 6o. Quilibet hominum affatim compertum ha
bet, a se nec omnia cognosci, nec , quae cogno
scit, distinctissime cognosci. Intellectum igitur hu
roa Putant aliqui , inquit Auctor speciminis&c. pag. I . se intellectum esse peculiarem Animae i cultatem e ego autem puto, melius,& nitidius loquio illos , qui intellectum dicunt esse operationum Am- , , mae congestum ς nempe percipere , appercipere , at tendere , reproducere ideas , imaginari , remini lci , se reflectere , ideas distinguere , abstrahere , compara , , re , componere , dividere , resolvere, a firmare , n
gare , judicare , discurrere . En intellectum . is
254쪽
manum re vera limitatum esse tum quoad obie. stum, tum quoad modum cognoscendi, satis uni. cuique clarum, ac peripicuum est. 6 i. Rei tanto distinctiorem cognitionem adipi. scimur , quanto plura in ipsa distinguimus . Fa- euitas in eodem objecto multa distinguendi, Acumen
. SCH. Attribuitur menti intelligenti acumen similis ni catu, quo visui ιribui solet: disimus namque aliis quem aeuto visu praeditam esse, fi is in ofecto plura distinguit, quam passim ab aliis distingui soleant .sa. Si in objecto ea, quibus tanquam partibus constat, distinguimus , rem ipsam distincte cognoscimus: quod ii vero in partibus alias partes discernimus, ipsas etiam partes rei distincte cognoscimus: atque in hoc notionum analysis , sive resolutio in alias simpliciores consistit Uid. β. 49. Log. , di Schol. . , Facultas , .seu pQtius facialitas notiones distinctas in alias fimpliciores resolvenis, Profundit s. appellari solet. 63. Si in rei cognitione nihil confusionis conditinetur, intellectus purus dicitur : enimvero tum illud, quod per senius cognoscimus , tum quod
nobis imaginamur , nunquam non plurimum confusionis in se continet et quo . . usque ergo intellectus cum sensii, & imaginatione conjunctus est, purus esse nequit.
SCH. I. Infra patebit, intellectum 5umanum saltem in hae vita a sensus imaginations penitus separari
non posse ς atque adeo nunquam is ρurus est.
SCH a. Impuri intellectus indicium in illo habetur, qui spatium, vel essentiam Me sensuali quadam imagine Abi repraesentare nequit.. 64. Rem eatenus distincte cognoscimus, qua te
255쪽
nus illa, quibus tanquam partibus constatis, distinguimus g. 6a. γ : quod si jam plura , quae
distincte cognoscimus,λinter se comparamu Si,idcadvertimus, in quibus ipsa conveniant, itemque in
quibus disconveniant, in definitiones incidimus; atque dum dimissis iis, in quibus res disconveniunt, ad ea solum , in quibus conveniunt , attendimus , rerum genera, & species detegimus . 63. Facultas , vel potius facilitas plura comparandi , & advertendi, in quibus ipsa conveniunt, seu facilitas obervandi rerum milιtudines, Ingenium dicitur. SCH. Satis restrictet, prout nempe a Philosophis Aeri oportet, vocem Ingenii acciZimus . Vulgo pro comPlexu omnium fere facultatum mentis sumitur: hinc audias jum dici bono ingeniosipraeditum eo , quod facile qaaedam arripiat , memoria .mandet , dijudicet sc.
Haud paullo rectius ingenium tribuitur Poetis , es Rhetoribus, quando utuntur allegoriis , 9 metaphoris, quae in rerum similitudine fundantur 66. Itaque intellectui, in quantum nempe cum eo ingenium est conjunctum, debentur definitiones , itemque ideae generum, & specierum , hoc est ideae universales c g.,II. Log.- , quae quidem proprie notiones appellari solent. 67. Ideas generum, & specierum detegimus , dum, dimissis iis , iniquibus res disconveniunt, ad ea attendimus, in quibus ipsae conveniunt f. 6 . .
Attendere ad aliqua, quae in re continentur, dimissis caeteris , quae una in re continentur, est illud, quod abstrahere vocamus : unde liquet, ad ideas universales mediante abstractione perveniri.
68. Abstractio, qua ad ea solum, in quibus plura conveniunt, dimissis caeteris, in quibus disconveniunt, attendimus, Abstractio Amilitudinis est; si milia
256쪽
Empirica . a slia quippe sunt, quae easdem qualitates habent . Io8 tolog. . Est praeterea abstractionis genus , quo illud, quod in re distinguimus, sinere concipimus p ut si sphaericitatem sine eo , in quo habetur, puta, ligno, metallo , vel lapide concipimus: unde etiam ejus nodi notiones appellavimus abstractas . F6. Log. . SCH. Notiones - abstractae sunt quavis ontologicae , scilicet essentiae , identitatis , Emilitudinis , ordanis
6o. Itaque intellectus abstrahendo separat ea , quae in rebus , & cum rebus conjuncta sunt . 67. , & β. 68. . Enimvero id ipsum absque confusione numquam praestaret , nis vocabulis, seu terminis uteretur , quibus demum tamquam signis adhibitis abstractiones distinctas evadunt. E. g. futurum non est , ut in globo ligneo sphaericitas sine ligno, aliisve , quae in eo una comprehenduntur, distincte eoncipiatur , nisi & sphaericitas, & lignum competentibus terminis fuerint expressa, quo tamen iacto haud difficulter abstractio perficitur. 7o. Ex usu terminorum peculiare genus cognitionis, scilicet smbolica enascitur; symbolice namque aliquid cognoscere dicimur, cum res, median-ribus certis uegnis, erenosiimus e cognitioni symbolicae opponitur intuitisa; qua rem immediate , scialicet ab qua signis, seu per sensum , seu per imagina-Donem , nobis repraesentamus, b cognoscimus. SCH. Sunt prater vocabula , e terminos somnnibus alia signa in usu: habent sua signa Astronomi , quibus e. g. Planetas , eorumque aspectus indigitant, habent item Chemiet , m fici, Cultores Algebrae se. Hinc de diversitate, ἐπ usu signorum peculiaris disci-
257쪽
7 i. Intellectui non modo notiones . 66. in; sed etiam judicia debentur . Iudicat intellectus , quatenus, quod in re de 'henditur, ab ipsa quidem re discernens , H eamdεni tamen pertinere agnoscit . Iudicat i tera I squatenus quidpiam ad rem non pertinere advertit et priori nempe casu iudicium formatisfirmativum ; posteriori merativum Uid. u. I F., &i β. g. - 1 a. Quod praecise ad sensationes attenti creta scimus , experiri dicimur . ' Cognitionem hujus. modi esse intuitivam, colligitur ex definitione cci gnitionis intuitivae . 7o. : referunturiautem ad experientiam tum notiones , de quibusc g. 37. , di 64. , tum judicia, quae immediate exἹnoticia ne complexa per sensus acquisita formantur; unscia haec etiam riuuitiva appellavimus ij. 177ι
SCH. De iudiciis intuitivis recte formandis rem repta in Logisa tradidimus, his adeo non repraeno a
enim res quaedam ad aliam rem denotandam transbatam Ea ars , qu explicat sis norum usuin in rebus , aut earumdem perceptionibus denotandis inservit, Ars characteramea appellatur .
ro Arius judicii , inquit P. Se illus pag. 43Poperas , cui titulus r Delia Origine des se a morale Mnon eli actus intellectus , uti putabaot Scholastici . p que voluntatis , uti censuit Cartesus , sed est quies mentis i 3 veritate , quam anxie investigabat.
258쪽
De Ratione . c 'Facultate inve-
3.1 Nter iunctiones intellectus locum praecipuum Is ratiocinia demum sibi, vendicant : de his quoque plurima jam in Logica tradita sunt c Log. Part. priore Sest. I. Cap. I. q. IT.; item Sect. q. Cap. I. I. IOI., & seq. γ. Nonnulla hoc
74. Ex ratiociniis distincte 'cognoscitur modus, quo ex praesente aliqua sensatione aliae cogitationes de rebus in sensus Z actu non incidentibus in mente ortum sumunt: nempe ex sensatione formatur judicium intuitivum, quod quidem minoris munus obit : tum vero ope imaginationis in mentem venit aliud judicium cum illo intui-tivo communem terminum habens; unde demum vi dicti de omni, di nullo tertium , ceu conclusio insertur: qua conclusione porro instar praemissae considerata, denuo per imaginationem aliud judicium cum ipsa communem terminum ha hens mentem subit; indeque nova a priori diversa conclusio fluit. Atque ita series cogitationum continuatur, donec per novam sensationem novae seriei initium fiat. . 'SCH. I. Haud parvi referre putandum est, ut distincte perspiciatur modus, quo in mente cogitatio quaevis ortum sumit. Cumprimis id eo facit, ut ne per subreptionis vitium experientia adscribatur , quod non
259쪽
experienti imi quique delἰnquere anima λ ηικη tur , . incommodo ceris non levi, cum exinde passim accidat vut principia cognostendi non faι firma, ac tuta assu
SCH. 2. Paullo inferius elavissime V anebit, pia' lti intersit Deciatim circa Hnimam cum experientialnon confundere id, quod solum ratioeinio colligit m test. o in V thri . si 'Itaque in ratiocinio continetus modus eo gitandi prorsus connaturalis , qui etiam vulgo re- , ipsa in usu est, licet AEF n 'videatura . t Porro colligimus Iam sequeritiae I. Demonstratione eκ actissimae , quales nori immerito censentur a Ge ometris adferri solitae t a'naturali , eoque vulgo α' stato cogitandi'modo non dissem sit I in his namque ea plane ratione quidpram statuitur 'ac affirmatur , qua ex praesen tr aliqux sensatione communiter quidpiam statui, ac assirmari eoninevit dihoc solum di scrimine', quod in priori casu de v ritati hus universalibus, in posteriori de singulariis bus agi soleat. II. Intelligendi facultatem corrumpit potius, quam perficiat, qui in veritatum cognitione acquirenda alium tenet modum , quanae
quo ex tina ad alteram eon urali ter perreniri potest; immo omnis cognitio . naam i ita acqui
ret, ad memoriam solum , minime vero ad initul lectum pertinebit. III. Intellectus'a veritate praein senti ad aliam ceu consequentem non pervenit, nisi beneficio praeteritae in memoriam redeuntis a contrarium ex eo non licet asserere , quod alias veritas consequens mentem subiret sine ratione lassiciente, quia non connaturaliter f. praeci . SCAE In Logica docuimus, enth m mala, etiam ilia,
qua consequentiarum immediatarum nomine veniant ,
260쪽
Empiri e 4. 24 esse Bllogismos eruticos, quod ipsum recte actum esse ex modo dictis luculentissme intelligi pore i ..76. Dum ratiocinando ex duobus judiciis teratium insertur, ad nexum, qui inter veritates intercedit, attenditur, hocque perspecto, conclus ni assenius praestatur. Atque istud ipsum est, per quod ratiocinium non mediocriter differt ab eo cogitandi genere, quod a plurimis Expectatio eari suum similium appellatur, re in hoc constitutum deprehenditur ,,ut cum experientia patuit, rei cuidam inicertis circumstantiisaquidpiam convenire, redeuntibus iisdem circumstantiis , id ipsum ei Onuo convenire putetur, ubi nempe, non attento,& perspecto nexu veritatum, ob unam , ac solam casus similitudinem rei , tribuitur quod alias eidem triuRInm ' i ncias SCH. Expectatione casuum fimicium homines utu
tur identidem e ea, vero quod frequenter in errorem
inducantari inde sit, quia facile casus. ilis putatur, qui raselo ὀntimabuit 1 eodi1iuri
77. Ex ratiocinio ergo manifeste colligitur sa- cultas veritatum nexum perspiciendi , quae uno vocabulo Ratio diei consuevit : expectatio autem easuum similium arguit facultatem quamdam , quae non incongrue rationis AEno gum compellatur . SCH. Veteres Philosophi brutis quidpiam attribuendum , ac concedendum duxerunt, quod cum ratione, qua bomines praediti sunt, non quidem in idem recideret , smilitudinis tamen aliquid haberet; itaque rationis analogum nominarunt: non tamen , quid ea commpellatione intelligi debeat, satis indigitarunt; dum demum a Recentioribus animadυersum, eam per casu m
ilium expectationem rectissme explicari posse. 78. Quanto cumulatius, di persectim nexus ve-