장음표시 사용
271쪽
io&Tἰ Si facultatis appetitivae Pars superior , Lia quae a cognitione distincta ortum trahit β. 84. ): hinc per appetitum rationalem non aliud intelligitur, quam inclinatio in mente ad bonum distincte cognitum: hinc appetitui rationali respondet aver1atio rationalis sita in reclinatione a malo pariter distincte cognito. IOV. Quatenus mens ad bonum inclinatur, id ipsum velis ; quatenus vero a malo reclinatur, id apium nolle dicitur: unde etiam facultas habendi inclinationem ad bonum , moluntas ; facultas autem habendi reclinationem a malo, Noluntas nominatur. veteres passim ad voluntatem referebant tum
ipsum velle, tum ipsum nolle; quos si sequi placet , voluntas dicenda est facultas sese inclinandi ad objectum , quod cognoscitur esse bonum,& sese reclinandi ab objecto , quod esse malum cognoscitur. sob. Ex dictis colligitur , numquam non aliquid adesse, ex quo intelligitur, cur hoc, vel il-ὲud velimus, seu etiam in genere appetamus, iatemque cur hoc, vel illud nolimus , seu in genere aversemur: nempe in priori casu repraesentationem, & cognitionem boni, in posteriori r
desperatio , audacia , & metus , & ira , quae caret contrario . Qui plura hac de re desiderat adeat S. Th
272쪽
Empirica . 262 praesentationem, & cognitionem mali habemus: unde haec lex appetitus , & in specie voluntatis
extat: QUICQUID MENf APPETIT , APPETIT SUB RATIONE BONI ; QUIcQUID AVERSATUR , AVERSATUR
SCH. Hanc legem, putem , nemo saniorum Phil sopborum serio in dubium vocaverit ; qua adversus eam objici posse videntur, facile solυuntur, ut continuo patebit. IO9. Repraesentationes boni, & mali alias etiam Motiva volandi, & nolendi dicuntur e cum itaque mens nihil velit, nisi sub ratione boni, ni Ique niniit, nisi sub ratione mali β. praec. , patet, VOLUN
TATEM NIHIL VELLE , VEL NOLLE SINE MOTIVIS .
Do. Nonnunquam homines quidpiam volunt, vel nolunt, quin tamen rogati dicere, ac explicare possint, cur id ipsum velint, vel nolint. Enimvero exinde inferre non licet, eos simpliciter
velle , vel nolle aliquid sine motivis , sed 1olum apud eos repraesentationem, di cognitionem boni vel mali minus distinctam esse. Io. Mens vult, vel appetit quidpiam pro ratione boni, & non vult, vel aversatur pro ratione mali, quod in eo cognoscit q. Io8. . Id autem ita accipiendum est , ut etiam judicium falsum de bonitate, vel malitia objecti lassicere censeatur ad id appetendum , vel aversandum ἔatque ex hoc intelligitur, quo pacto fieri possit,
ut complures bonum aversentur , malum appetant, scilicet quia illud ipsis repraesentatur ut malum, istud ut bonum. II 2. Sed enim accidit , ut cognoscatur aliquid esse malum, di tamen appetatur, atque eligatur,e. g. abjectio mercium in casu naufragii: at cui id
273쪽
ipsum ita fit, ut non appetatur P quatenus malum est, & esse cognoscitur , sed quatenus medium ad evitandum majus malum , atque adeo bonum est, ct esse cognoscitur. II 3. Qui saepius appetiverunt, vel aversati sunt quidpiam, id denuo oblatum appetere, vel averis sari solent absque eo ut rationem distincte expendant , cur id appetant , vel aversentur ;. dicuntur hi agere ex consuetudine: estque adeo Consuetudo , habitus agendi ex praeterita determinatione. II 4. In consuetudine proinde volendi , vel nolendi motiva latent; unde intellecturi, quomodo
appetitus, vel aversatio nascatur , attentionem
ad illos casus convertere oportet , quibus prima vice aliquid appetimus, vel aversamur . II 3. Appetitum rationalem a sensitivo plurimum differre, satis quidem ex dictis . ro6.
patet: attamen ut hominum intellectus hac invita nunquam purus, seu ab omni sensu , & imaginatione secretus est , ita appetitui rationali sensitivus perpetuo permiscetur: atque inde fit ut saepius, non attentis repraesentationibus distinctis boni, vel mali, eo inclinemur, seu id vel mus , quod alias nolebamus, ac vicissim id noliamus, quod alias volebamus; idque scilicet propterea, quod hujusmodi casu sensualis, ac intui-tiva cognitio vincat cognitionem intellectualemae symbolicam. mi
II 6. Interim tamen etiam fieri potest, ut uteriaque appetitus in idem seratur , ac consentiat certissimumque est tum in appetitu rationali plus
fore essicaciae, si quod per intellectum cognoscitur esse bonum, sensuum etiam judicio bonum agnoscatur ; similiter appetitum sensitivum fore
274쪽
Empir i ea. 263 sortiorem, si distinctis repraesentationibus quodammodo sulciatur: ex quo ipso principia animos hominum flectendi , ac permovendi repetuntur , quibus sane opus habent boni oratores, cum ab Auditoribus suis quidpiam agi, vel omitti volunt. II 7. Mens nihil vult, vel non vult sine motivis I. Io8. ; NEQUE TAMEN UT VELIT , VEL
NOLIT VI QUADAM EXTERNA , AUT INTERNA COGITUR , VEL COGI POTEsT . Si enim mens ad volendum,
vel nolendum vi externa cogi potest, tum vi externa essici posset , ut id, quod intellectus tanquam malum agnoscit, simul pro bono haberet, ct vicissim; mens enim nihil vult, nisi bonum , nihil aversatur, nisi malum . Io8. ; atqui vero per principium contradictionis id fieri nequit;
itaque seri etiam nequit , ut mens vi externa cogatur aliquid velle, vel nolle. Quod autem etiam coactioni internas voluntas subjecta non sit , id vel ipsi in nobis experiri possumus; etenim ubi bonum aliquod nobis repraesentaverimus , ad id volendum invitabimur quidem, aderitque etiam fundamentum sussiciens volendi; nulla vero aderit coactio, aut necessitas, cum adhuc integrum nobis futurum sit, mutata voluntate, aliud velle. SCH. Dum dicimus, voluntatem vi externa edit non posse , id de actibus , ut aiunt, elicitis, hoc est intemnis a petitionibus, non vero de iis, quos imperatos voεant, hoc est de actibus externis, intelligendum est: hine nempe supplicio Ulaiendus nulla vi externa cogi poterit, ut appetat patibulum, licet eui possit, ut e
rao Ut melius , quae heic loci tradit A. , intelli-
275쪽
II 8. Itaque Anima , quoniam nulla vi cogi potest, ut velit, vel nolit, ipsa se ad volendum, vel nolendum determinat , convenienter tamen motivis, quod nisi addatur, dicere licebit, Animam velle, quia vult: hoc autem cum jure videri absonum debeat, colligitur, ex repraesentationibus boni, vel mali, seu motivis demum intelligi , cur Anima ipsa se ad volendum, vel 'nolendum determinet, hoc est: ANIMA IPs A SE DETERMINATAD voLENDUM , VEL NOLENDUM COAvENIENTER.
IIς. Quatenus Anima ab omni coactione libera se i piam determinare valet ad volendum , vel nolendum , Spontaneitas ei tribuitur, actionesque deo, quae ex propria ruius determinatione ponuntur ,
spontaneae appellantur. . . 'Iao. His praestructis investigandum jam est, in quonam genuina Libertatis noti ,. consistat . Ad quam districtius evolvendam plurimum profuerit
spe santur , aliqua de violentia sunt addenda . A Viole
se tum ex S. Thoma 2. 2. q. III. R. I. in cor. dicitur ,
is cujus principiam est eXtra , nil conserente eo , quoari vim patitur, , . DupleX genus violentiae distinguitur: alia sumciens dicitur , quam S. Thomas compellentem, Iuristae absolutam Vocant; alia est insuffciens, quae S. Thomae impulsiva est, Iuristis conditionata. Violentia sussiciens est , cum arius aliquis vi ineluctabili a nobis invitis , dc repugnantibus extorquetur e violentia vero insussiciens est . cum dolore , ac suppliciis consensus voluntatis extorquetur . Sic dum Tyrannus vim infere corpori, ut voluntatem adigat ad abnegandam fidem, violentia quidem est , sed insufficiens , impulsiva, conditionata , moralis nam absolute possumus id , quod exigitur , non agere: at sit Violente arrepta manus cogatur ad impiam subscriptionem, p ilam est, este violentiam sufffcientem , compellentem , absolutam , dcpbysicam a
276쪽
Empiri ea. 26s specialem aliquam alitonem , quae libera dicitur, expendi sse
Ia I. Ponamus igitur Titium libere nomen militiae dare . Nonne hic sequentia requiruntur et x. ut distincte perspiciat , quid agat, ut dignoscat commoda sibi ex hoc statu adventura &c. ra. ut statum militarem repudiare, seu non eligere possit: 3. denique, ut se ipse determinet ad hunc statum amplectendum, neque ab alio ad eundem cogatur , aut pertrahatur ' Tva. Ex his colligimus, ad Libertatem spectarex. actionis suscipiendae intelligentiam; unde brutis solet denegari libertas r 2. veram contingentiam, seu oppositi possibilitatem ; unde libertati non subjiciuntur pulsus cordis , sanguinis circulatio&c.: 3. spontaneitatem p quam ob rem libertas deficit in casu, quo sur a carnifice ad furcam per trahitur. Atque adeo in hanc Libertatis definitionem
incidimus , quod sit FACULTAs ENTIs INTELLIGEN
TIS EX PLURIBUs PossIBILI Eus, sIVE CONTINGENTIBUS SPONTE ELIGENDI, QUOD IPSI MAXIME PLACET.
I 13. Passim libertas dicitur facultas, positis omnibus ad agendum requisitis, agendi, vel non agendi; item agendi hoc, vel contrarium . Prior appellatur Libertas eontradictionis, posterior Libertas contrarietatis: haec adeo a nobis non rejiciuntur,
ut potius aperte in definitione indicentur ; cum enim libertatem constituamus in facultate sponte eligendi aliquid ex pluribus possibilibus, omnem utique ab agendi exereitio necessitatem removemus per princ. Ontol. r hinc etiam ex sententia nostra libera actio non foret , quae aut Omitti non potuisset , aut cui contraria poni non potuisset . Id modo nemo desideraverit ,
277쪽
ut cum actio potius. ponitur , quam Omittitur , aut cum contraria ponitur , contra .principium
rationis sufficientis , quod adeo etiam respectu voluntatis locum habere volumus , dicamus fieri absque eo ut . aliquid suppetat , unde intelligitur , cur fiat. Quid autem illud sit y Ipsa voluntas tΙgitur volumus , quia volumus; an haec in te, ligibilis explicatio dicenda 8 Quid superest praeter motiva volendi ' At sorte libertati officiunt 8 Αtqui in actionem nullam necessitatem invehunt . xi . 3. Tum si motiva volendi officiunt libertati, sequitur, quamvis actionem , siquidem libera diei debeat, sine antecedenti deliberatione, & e pensione suscipiendam esse , omnemque illam, quae cum ratione, re intelligentia suscipitur, fore necessariam : unde tota quanta doctrina de m
ira r. Quae de Principio rationis sufficientis notanda in hac Psychologia occurrunt , ea sunt in hunc
locum ex industria reservata , ut unico veluti conspemctu , & non interrupta serie exhibeantur omnia. Istud ergo primo loco notandum, boni , & mali repraesentationes esse quidem motiva volendi, & nolendi, uti docet Auctor , f. 1O8. , & Io9. ; non tamen quaecumque repraesentationes, vel quolibet modo fiant , sunt motiua , sed illae tantum , quibus objectum repraesentatur non solum ut bonum , aut malum , verum et Iam ut heic , & nunc conveniena , vel non conueniens. B se num movens voluntatem , inquit S. Thomas in q. de Ele'. humana se est bonum conveniens apprehensum ἔ- unde si aliquod bonum proponatur, quod apprehenda is tur in ratione boni , non autem in ratione conve se nientis , non movebit volunta em .... Requiritur, se ut id , quod apprehenditur ut bonum , & conve- nient , apprehendatur ut bonum , dc conveniens in
278쪽
S IL Tradidimus adhme, quae tum circa facultarem coininciriυam, tum omet a'petitivam Prae Fue tradenda videbantur. LM Habitibus quadam pro co- renide hoc loco attexenda putamuy.
I 24. M particulari , & non in universali tantum se . a. Quod S. Thomas expresse de bono apprehenso notat , intelligi debet suo modo & de malo Sicuti enim bonum non movet , nisi . apprehensum ut conveniens in particulari , seu ut nun , ita nec malum movet , nisi apprehensum ut disconveniens in particulari , seu ut nunc : bonum etenim eatenus movet voluntatem ad volendum , seu prosequendum , quatenus at licit , seu placet e malum vero eatentis movet ad no-ciendum , seu respuendum , quatenus repellit , seu di plicet et appetitui autem non placet , nisi quod illi ut congruens , seu conveniens exhibetur nec displicet , nisi quod illi ut incongruum , seu distonveniens repraemsentatur . Quare nisi bonum at conveniens proponatur appetitui , & malum ut disconveniens , non movebitur appetitus . Debet vero bonum , vel malum repraesentari ut conveniens , vel disconveniens in particulari, seu ut nunc , hoc est secundum peculiares , & praesentes circumstantias; eum esse conveniens, aut disconveniens in quadam coaptatione, vel repugnantia , seu relatione quadam consistat , quae tollitur , vel mutatur , mu tatis praesentibus , & peculiaribus circumstantiis . ΟΛ- is liter enim movedur ad aliquid Voluntas irati ,& vo- luntas quieti, quia non idem est conveniens utrique; ,, sicuti etiam aliter acceptatur . cibus a sano , & ab
is aegro ut inquit idem S. Thomas ibid 3. Μotiva igitur volendi , aut nolendi sunt repraesentationes boni , vel mali , apprehensi tamen ut con venientis , vel disconvenientis in particulari , & non in universali tantum . Quod multo magis verum est . si sermo sit de motivis , ob quae Anima ex b. II S. se determinat ad volendum , vel nolendum. Quid enim est Animam, vel generatim agens se determinare ad via tendum , veι nolendum , nisi se determinase ad prosi
quendum , quod ei placet , & ad fugiendum , quod ei displicet ' Igitur ut repraelectatio boni sit motivum dem
279쪽
Ia . Anima per exercitium acquirit habitus, tam habendi notiones, item judicandi , ac rati cinandi , quae ad intellectum pertinent, quam ain
petendi , & aversandi, quae ad voluntatem spe.
ctant . terminationis volendi, debet esse talis, ut per eam bonum & innotescat , & sapiat : & repraesentatio mali , ut sit motivum determinationis nolendi , debet esse talis . ut per eam malum & innotescat , & displiceat . Unde S. Augustinus lib. II. de peccat. Μeritis , & Remis. cap. I7. e Nolunt, inquit, homines facere, quod
δε justum est , iive quia latet , an justum sit . sive quiari non delectat is . Bonum enim , quod vel latet , vel non delectat , nullatenus movet agens ad se determinandum ad volendum ; sicuti nec malum movet ad n lendum , quod vel ignoratur , vel noni dis piscet . . Ex his porro intelligitur , cur homines interdum vel ea appetant , quae mala sunt , vel ea respuant ,
ruae sunt bona et id enim contingit , vel quia falso ju-ieio illa repraesentantur ut bona , haec vero ut malal ex l. HI. in ἰ vel quia etsi aliquid ahnoscatur' malum, sub aliqua tamen ratione apprehenditur etiam ut bonum , & heic, & nunc eonveniens; & vicissim aliquid, quod cognoscitur bonum , apprehenditur sub quadam ratione ut malum , dc heic, & nunc disconveniens texIIM II 3. 3. Hinc illud Μedeae apud Ovidium lib. VII. Metamorphos. V. I8. , & seq.- Aliudque cupido , is mens aliud suadet et video meliora , proboque ,
- Deteriora sequor . . observat etiam S. Thomas quaest. 24. de Herit. aria. , quod is appetitus cognitionem sequitur , cum appe-
,, titus non sit nisi boni , quod sibi per vim cognitivam si proponitur ; & quod quandoaue appetitus videaturis cognitionem non sequi , hoc ideo est , quia non circa is idem accipitur appetitus , & cognitionis judicium .is Est enim appetitus de particulari operabili; judicium is vero rationis quandoque est de aliquo universali hocis est non omnimode determinato , quod est quando- is que contrarium appetitat . Sed iudicium de hoc particulari operabili ut nunc , numquam potest esse coni, erarium appetitui is . si
280쪽
Empirica . 2 69ctant. Nomine Exercitii intelligitur actuum ejusdem
generis repetitio. Habitus consistit in facilitate, seu promptitudine illiusmodi a ius ponendi. Ceniemur autem
faciliter, di prompte id agere, quod temporis , di
ope. 6. Notandum deinde est, actiones spontaneas illas dici ab A. 6. II9. , ad quas Anima se ipsam determinat , seu quae ex propria ipsius Animae determinatione ponuntur . Quid porro sit Animam se ipsam determinare, Auctor supponit potius , quam exprimat F. M8. , licet indicet , quid aliud esse , praeter solam exemptionem ab externa , & interna coactione . Abs re itaque non erit id ipsum declarare doctrina S. Thomae 24. de Verit. ar. I. , quae est in hane rem aptissima : observat enim is in iis , quae moventur , vel aliquid agant , is hanc inveniri differentiam, quod quaedam principium is sui motus , vel operationis habent in se ipsiis ; quae- ,, dam vero extra se , sicut ea , quae per violentiam
is moVentur . . . Eorum Ratem , quorum principium
se motus , & operis in ipsis est , quaedam talia lunt , ,, quod ipsa se Via movent ἔ quaedam autem, quae non ,, movent se ipsa , quamvis in se ipsis sui motus ali- ,, quod principium habeant , sicut gravia , & levia... Eorum autem , quae a se ipsis moventur , quorum- ,, dam motus ex judicio rationis proveniunt quorum is dam vero ex judicio naturali et ex judicio rationis ,, homines agunt , & moventur ; sed ex judicio natuis rati agunt , & moventur omnia Muta. . . Unde re-- cte consideranti apparet , quod per quem modum tri , , buitur motus, & actio corporibus naturalibus inani- matis , per eumdein modum attribuitur brutis ani-
,, malibus judicium de agendis . Sicut enim gravia , &,, levia non movent se ipsa, ut per hoc sint caussa sui is motus : ita nec bruta judicant de suo judicio , sed se sequuntur judicium libi a Deo inditum , & sic non sunt caussa sui arbitrii , nec libertatem arbitrii ha- bent . Homo vero per virtutem rationis judicans de ,, agendis , potest de suo judicio ludicare, in quantum se cognoscit rationem finis , & ejus, quod est ad finem, si & habitudinem , & ordinem unius ad alterum . Et is ideo non est lotum caussa sui ipsius in movendo, sed