장음표시 사용
281쪽
operae compendio agimus . Unde discrimen elu-
cet , quod inter facilitarem , seu promptitudinem, re inter facultatem , seu potentiam inter
cedit et nunc multa agere, ac praestare valemus,
in iudicando ; & ideo est liberi arbitrii , ac si die '' retur liberi judicii de agendo vel non agendo se .
xx illa pauIlo quidem prolixa , sed . rei tamen nostrae accomodatissimi, S. Thomae observatione colligero licet, Animam rationalem determinare se ipsam , seu elus actionem poni ex propria ipsius Animae determinatione , cnaatenus proprio se judicio ad actionem applicat; cum ad hanc neque ab externa , neque ab interna coacti ne , vel necessitate sit determinata Non enim esset 'homo liberi arbitrii, inquit idem S. Thomas in II. Sentent. distinct. 28. q. I. 'ari L is nisi ad eum determinatio sui operis pertineret , ut ex proprio 'iudicio eli-'' xat hoc , aut illud Hinc I. z. q. 9. a. 3. Md εα alibi saepe , agnoscit veluti proprium agentis liber1 operandi modum per rationem determinare se advesendum hoc . vel illud ; & cit. q. 24. de Verit. art. 2. In con , .& ad A. , ac 3. Observat, quod is quamvis in bratis litquaedam potentia motiva indifferens ad agere , α'' tion agere; tamen quia judicium, quo ea motiva po se tentiar indifferens applicatur ad alterum oppositorum, V eli naturaliter determinatum ad unum , & non ex V collatione rationis , idcirco non est in eis libertasse arbitrii . ' . .. - c. v. . Constat igitur 1. , Animam ex g. rad. le actvolendum , vel nolendum determinare convenienter admotiva , praeter eXemptionem ab externa , & interna
eoactione , significare insuper , Animam ex proprio tu dicio non determinato naturaliter ad unum , sed ex collatione ratiotas sormato, se ipsam, seu propriam indifferentem potestatem applicare ad alterum opposit rum , hoc est potius ad volendum e. g. , quam ad n lendum , vel ius pendendum volitionis actum . Constat 2. , spontane itatem ab Auctore g. II9. sumi non pro 1 bla exemptione ab externa coactione , ut plerumque
ab aliis solet intelligi , sed etiam a necessitate interna, di involvere determinationem factam ex proprio judicio
282쪽
Empiri ea. 27 Ised non sine mora , & opera insigni, id quod
solum facultatem arguit e alias eadem agimus , ac praestamus absque omni fere mora, ac ope
ra, id quod iacilitatem, seu habitum adstruit.
sormato ex collatione rationis inter opposita expende
iis , quid sibi heic , & nunc expediat , vel non expediat : unde actiones , quae ab A. eodem s. II9. spontaneae dicuntur , illae sunt , quae ab Ani ac fiunt seipsam ad illas ex proprio judicio determinante . Hinc 3. constat , quam recte observet A. S. I M. , & colligat s. , tria haec ad libertatem requiri , nempe primo actionis suscipiendas intelligentiam ἰ ut agens nimirum distincte percipiat , quid agat , ut dignescat commoda sibi ex tali actione adventura ; debet enim agens liberum n. 6. cognoscere rationem finis . & eius , quod est ad finem , & habitudinem , & ordinem unius ad alterum e secundo veram contingentiam , seis Oppositi possibilitatonii ita , ut possit agens repudiare , seu non eligere, caut non agere quamvis enim eod. n. 6. non sussiciat ad libertatem poteti as ad opposita , seu
indifferens ad agere , gel non agere , requiritur tamen etiam haec pote1tas ad libertatem : tertio spontanei tatem , scilicet ut agens se ipsum ad actionem determinet , noe est non ab alio coactum , sed ex proprio judicio ex collatione rationis non naturaliter determinato ad unum se applicet ad agendum : si enim vel nullum sit iudicium , ut in corporibus naturalibus inanimatis , vel si judicium sit naturaliter , ut in bru tis , & non eκ collatione rationis determinatum ad unum , non est eod. n. 6. in agente libertas arbitrii.
Tandem 4. constat , definitionem. libertatis , quam tra est Λ. cit. I. I 22. in hanc demum recidere , vel reiol
vi : Libertas est facultas entis intellisentis ex pluribus possi bilibus , vel contingentibus id eligendi , ad quod proprio Iejudicio determinaverit . Nam sponte eligere , vel se de terminare idem est , ut jam notavimus , ac eliSere svel se determinare ex judicio rationis; nec aliud signi fieat , agens eligere , quod sibi magis placet : quid e nim est agens eligere , quod ipsi magis placet, nisi id
eligere , quod heic, & nunc proprio judicio alteri prae
283쪽
De Commercio inter Animam, o Corpus, ilisusque in istud Regimine.
Ias. AT Eminem, qui ad se ipsum attendit, suiso gere potest, tunc, cum objecta externa
in organis sensoriis mutationem producunt , in mente oriri perceptionem, seu repraesentationem
seri r Fieri profecto nequit, ut quidpiam placeat age ti libero, nila per rationem ei repraetentetur ut bonum, atque conveniens s n. I. , & 3. J atque adeo nec fi xi potest , ut qui equam eidem magis placeat . nisi in comparatione aliorum repraesentetur ut magis bonum , hoe est , ut magis conveniens , aut expediens . 8. Cum judietum, quo agens liberum se determinat, debeat esse s n. 6. non naturaliter determinatum ad unum , sed ex collatione rationis , quae se habet ad opposita , ut notat Angelicus I. p. q. 83. ar. I. , diciicei reo solet , judicium illud debere esse objective indisserens . Dicitur vero objective indifferens , non quia repraesentet objectum sub omnimoda indifferentia , hoc est ut aeque eligendum , ac non eligendum absque ulla ratione , sive motivo , cur e. g. eligatur potius , quam non eligatur ; neque enim in hae hypothesi se determinaret agens proprio judicio , ut evidens est ; sed quia, licet agens per tale judicium vere exeat a statu suspensionis , seque determinate ad alterum oppositorum applicet , ita tamen per illud proponitur obiectum. ut hele, & nunc potius eligendum e. g. , quam non eligeri dum , ob aliquod motivum , seu peculiarem rationem
284쪽
eorundem. Haec ergo simul sunt: mutatio in cor
pore , & rei, a qua mutatio producta est , in mente repraesentatio. Ajo haec simul esse , idque Tom. II. S per
mul agens cognoscat illud non esse undequaque bonum , nec sibi absolute necessarium ; atque adeo nec absoluta illi esse necessitate adhaerendum e hoc enim dato agens ex proprio judicio se vere determinat ad illud eligendum , & ideo electio vere libera est . Quare hoc ludicium , quo agens liberum se determinat , distingui debet & a ludicio illo universali , ut illud appellat S. Thomas n. r. , quod est quandoque contrarium appetitui , & ab imperio , quod juxta eumdem S. Docto-TCm I. a. q. I7.,ar. 3. ad I. posterius electione est . Illud enim universale judicium praecedit consultationem,& objectum proponit sub aliqua ratione boni, &'eligibilis, at nondum ut determina te heic , & nunc eligendum ; quia nondum sunt per rationem expensa , atque librata hinc & inde momenta , ut agens determinate judicet heic, & nunc expedire talis objecti electionem. ,, In rebus enim agendis , ut observat idem Angelicus
I. a. q. Iq. a. I. , , multa incertitudo invenitur , quia
se actiones sunt circa singularia contingentia, quae pro se pier sui variabilitatem incerta sunt , in rebus au- tem dubiis , &bincertis ratio non prosert judicium ,, absque inquisition e praecedente , & ideo necessaria ,, est inquitidio rationis ante judicium de eligendis , &- haec inquisitio conii lium vocatur se . Est vero judi- cium, ut ait idem S. Thomas I. p. q. 83. ar. 3. ad 2. , quasi ,, conclusio , & determinatio consilii. Determinatur enimis consilium primo quidem per sententiam rationis, & secundo per acceptationem appetitus is . Unde is potiis determinationem consilii, addit cit. q. U. ar. 3. ad 2. , se quae est judicium rationis, voluntas eligit, & post ele- Aionem ratio imperat ei, per quod agendum est, quod eligitur Observandum tamen est, qhod ad hoc ludicium determinatum non semper est necessaria praecedens .consultatio ἱ ut enim notat idem S. Doctor cit. q. Iq. ar. q. ad 2. is ratio in rebus manifestis non inquirit, sed statimis judicat ,&ideo non oportet in omnibus, quae rationeo aguntur, esse inquisitionem consilii is Et q. 24. de Verit.
285쪽
Ter experientiam nobis certum est e minime vero eXperimur, repraesentationem in mente per veram aliquam actionem a corpore tanquam caussa pro-
a r. 3. ad 4. se Dicendum, inquit, quod hoc , quod ele-- ctio sequatur consilium , quod cum inquisitione agi - tur , accidit electioni , secundum quod invenitur in is natura rationali, qus veritatis notitiam capit peris discursiam rationis , sed in natura intellectuali, quae is habet simplicem acceptionem veritatis, invenitur et ctio absque inquisitione praecedente, & sic electio in is Deo est o . Iudicium ergo oblective indifferens , dctamen proponens oblectum ut heic, & nunc determinate eligendum, vel volendum, necessarium est, ut agens liberum se determinet ad eligendum, vel volendum i bere, ut iam indicatum est etiam in Nota I3 ὶ ad s. 33. Ont. n. 6.: at judicium illud fieri potest , vel praecedente discursu , & consilio, vel, quod est multo praestantius, per solam simplicem acceptionem veritatis, vel saltemper manifestam illius in aliquo particulari casu cogni
9. Nulla ergo determinatio , vel volitio libera sine
motivo, ut recte assirmat Α. b. II 7.: nec enim sine m
livo esse potest judicium illud , quo ens intelligens sedeterminat ad unum prae altero pariter pomi bili eligen dum, ieu volendum: nulla erso est determinatio , vel volitio libera sine ratione sussiciente. Cum enim eXm tivis demum intelligatur, ut notat A. g. II 8. , Cur A nima ipsa se ad volendum , vel nolendum determinet, patet ex b. I 6. Ontol. ) , motiva i pia esse rationem sussicientem cujuslibet liberae determinationis, sive voli tionis, ut jam indicavimus in cit. Nota I3 ) n. z. atque adeo nulla est determinatio , seu volitio libera sine ratione sussiciente. Idem ob eamdem rationem de quacumque libera nolitione esse dicendum , perspicuam adeo est, ut nec admonitione opus erat. Io. Agens liberum nec sine motivis, nec contra motiva omnia se determinare ad volendum, vel nolendum . illi ipsi facile concedunt, qui principium rationis sum cientis ad liberas actiones extendi negant, , Ubi nos ali-
286쪽
Empirica . 27 duci ; neque enim vel confusam hujus prodii tionis
i deam habemus : unde quamvis ex hoc capite ejusmodi productionem simpliciter rejicere non liceat, insertur tamen , eam tanquam experientia evietam S a ad
33. o electionis physica ratio erit ipsa voluntas nostra πο- is litionem producens, moralis erit semper aliqua , cum se voluntas in incognitum non seratur, nec sine motivo se operetur & cl. P. Franciscus I acquierus, cuius in Rempublicam Litterariam merita nullis possunt laudibus commendari latis, in sua Metaphysica par. 2. Sect. I. cap. 3. ar. 2. Concl. 2. egregie confirmat, Animam se se ad volendum, vel nolendum non sine motivo aliquo determinare: id o facile colligitur, inquiens , ex praece , , denti conclusione , in qua demonstratur, Animam nihilis appetere, nisi sub ratione boni, & nihil a versari, ni si
lub ratione mali. Igitur repraesentatio boni est motiri Vum volitionis; repraesentatio autem mali, est moti- M vum nolitionis: ergo Anima sese ad volendum , velis nolendum non determinat sine motivo aliquo . Idem se confirmatur a posteriori. Dum librum aliquem apud is Bibliopolam percurris multaque in eo invenis ad scien- , , t iam tuam utilia, eum tibi distincte repraesentas tam- quam bonum, tibique utilem, & ideo illum cupis ha- uere. At contra si tibi occurrat liber aliquis errori - bus , absurdisque opinionibus plenus , ratiocinando se colligis, ideoque distincte agnoscis, eum elle malum , ,, tibique inutilem , ac propterea illum aversaris , lon- geque a te remotum cupis. In alio quolibet exemplo se unusquisque nosse potest proprio conscientiae testimo- nio, volunt 'tem sine moti v aliquo se te non deteris minare M. Haec pauca e multis tussiciant , ut appareat, quam vere dixerit A. in Schol. 6. II 8. , neminem
saniorum Philosophorum serio in dubium vocare, men tem non appetere aliquid, ni si sub ratione boni , nec aversari, nisi sub ratione mali ; & quam recte hinc intulerit S. Ir9. ), Animam sele determinare ad volen dum, vel nolendum convenienter motivis . Quandoque illud agnoscant, atque fatentur illi ipii, qui principium rationis sufficientis ad liberas actiones extendendum non
287쪽
admitti non posse, atque adeo, qui id asserunt,
vitium subreptionis committere. I 26. Experientia haec quoque quemlibet condocet . I. Quod dum corpus ex morbo aliquo , vel
xi. Nisi tamen velimus 'de nomine litigare , negare non possumus, Animam, sive agens liberum numquam sese determinare sine ratione sumciente, si numquam sedeterminat absque motivo aliquo. Μotiva enim n. 9. sunt id, unde intelligitur, cur Anima, seu agens liberum se reipsa determinet ; quod patet etiam exemplo a Jacquiero allato, & cuilibet paullo attentius in se ipso rem consideranti facile innotescit. Necesse est ergo nos fateri, agens liberum non se determinare absque ratione sufficiente, si numquam se determinat absque motivo, nisi novam, & peculiarem notionem rationis1uificientis velimus cudere; nam quae recepta est , non aliud exhibet nomine rationis susticientis, quam id, unde intelligitur, cur aliquid sit, vel fiat lex s. I 6. Olit., eodemque n. 9. Ia. Vidit & hoc legitimum corollarium Iacquierus; unde& ante primam objectionem addidit: Haec motiva Mins v tuerri appellare rationem su cientem , per nos lices & cur non liceat, si definitio rationis sussicientis motivis omnino congruat ἰ de nomine enim non disputamus nec sane gravem Philosophum de nomine disputare decet ), dummodo tamen rationem hanc Iussicientem non confundat cum ratione jussiciente lesbnittana , quae fatalem necesitatem ιn duceret , Er necessaria merito dici posset. Quae sit haec ratio iussiciens teibnitiana fatalem inducens necessitatem prorsus ignoro . Scio Lethnitium fatalem necessitatem improbare prorsus; scio non aliam ab eodem statui rationem sufficientem liberarum actionum, praeter illam, quae in motivis est posita: quae ergo est ratio illa sufficiens teibnitiana fatalem inducens necessitatem y A
forte Harmonia praestabilita R Ae haec juxta Leibnitium& liberas actiones complectitur, & earundem motiva ,& leges proprias agentis liberi. Praeterea non ita connectitur ratio sufficiens liberarum actionum cum hypothesi nam ut systematica hypothesis tantum vel ab ipiis Leibnitio, & Vvolssio proponitur Harmoniae praestabilitae s
288쪽
Empirica . 277 vel dolore laborat, ipsa etiam Anima aegritudinem sentiat, & vigore amisso paullatim languescat ; atque hoc ipsum innuimus dicentes: si corpori bene est, etiam Animae bene est. II. Quod S 3 cre-litae, ut, illa admissa, sit & haec necessario admittenda. Reipsa A. non hypothesim Harmoniae praestabilitae, quam eXponit f. I 8a. ,& seq. Psych. Rat. , sed potius hypotheum Influxus physici amplectitur, ut videre est S. 189., ct seq. Psych. Rat. 13. Etiam Boscovichius expendit cit. n. 33. , esse quidem semper rationem aliquam praeter phylicam , etiam moralem, ubi nos aliquid eligimus; cum voluntas nostra in incognitum non feratur, nec sine motivo opere tur. sed non ideo semper erit & ratio, inquit , cur ,, voluntas potius eligat, quam non eligat; verum mo- ,, tivis omnibus, sive rationibus moralibus eonsideratis , ,, supererit facultas eo se inclinandi , ubi etiam minus ponderis rationes habent is Hinc videtur etiam conincludendum juxta Patrem Boscovichium, principium rationis iussicientis non esse ad liberas actiones extendendum, quamvis agens liberum numquam 1 e determinet absque motivo aliquo: motivum enim est quidem ratio,
cur agens liberum se determinet; non tamen est ratio , cur potius se determinet , quam non ; cujusmodi ratio esse deberet, ut esset ratio lassiciens: haec enim dicitur esse non solum ratio, cur agens liberum se determinet, vel eligat, sed etiam ratio , cur potius eligat, quam non eligat, se potius determinet, quam non determinet. o Quod ,, si, subdit n. 34., pro ratione lassiciente admittatur etiam se liberum arbitrium, principium eo modo correctum ad is mitti poterit ut verum, sed adhuc erit inutile,&t
D tam teibnitiani principii vim evertet ,&ipsius Leibniti iri Philosophiam confundet Hoc dato , verum erit esse
semper ratronem aliquam, cur agens liberum se potius determinet , quam non: sed haec ratio erit ima caussae liberae ambitraria determinatro. Iq. Uerum & haee animadversio distinguens rationem , cur eligamus, a ratione, cur potius eligamus, subtilior
est, quam solida, ut jam innuimus in Nota ad F.
289쪽
crescente vigore corporis , vigor Animae crescat tum in repraesentando , tum in judicando, ac ratiocinando: quippe in infantia prorsus non , in pueritia parum , magis vero in adultiore aetate - intel-glexit, rationem, cur actio libera potius ponitur, quam omittitur , pro eo sumens , unde intelligitur , cur illa fiat. Et recte quidem: quid enim est , agens liberum potius elibere, quam non , nisi ex deliberato suo contino, ex proprio sudicio inflectere , sive applicare suam indifferentem pol statem electivam ad eligendum, cum tamen absolute posse sit & non eligere e Atqui ratio , cur agens liberum eligat est certe ratio , cur proprio judicio applicet suam indifferentem potestatem electivam ad eligendum, cum absolute
posset etiam non eligere: ratio ergo, cur agens liberum eligat, est etiam ratio, cur potius eligat, quam non . Sa ne ratio, cur agens liberum eligat, movet utique agens
liberum ad eligendum , cum suapte natura sit indifferens sive ad eligendum , sive ad non eligendum: si movet agens liberum ad eligendum , illud sane movet ad eligendum pomtius, quam non: neque enim ex aequo movet ad cligendum, & non eligendum, si vere eri ratio , cur eligat, & movens reipsa ad eligendum: ratio igitur , cur agenu liberum eligat, est ratio, cur agens liberum suam indif- serentem potestatem exerceat potius eligendo , quam non eligendo e ergo si est ratio , cur eligat, est itidem ratio , cur potius eligat; atque adeo ineptum est,& pugnans admittere, dari semper rationem aliquam ,, cur agens liberum eligat , & simul negare, dari sena- per rationem , cur potius eligat , quam non . 13. At ,, moti vis omnibus , sive moralibus rationi-
bus consideratis, superest temper i α agente libero fa- cultas eo se inclinandi , ubi etiam minus ponderis, , rationes habent se inquit Boscovichius . Quid hinc λ Αn iccirco non eo se inclinat agens liberum reipsa, ubi datur ratio , cur indifferentem sivam potestatem exerceat eligendo potius , quam non eligendo hoc est ubi datur ratio, cur suo proprio judicio indifferentem suam facuItatem inclinet , & applicet ad eligendum potius , quam non eligendum ' In Nota ad Sch. f. 33.On-.tol. n. 3. observatum suit , quod agens liberum , dum actu eligit , eligit utique retinens potestatem , seu iam
290쪽
intellectus, ac ratio sese exerit. III. Quod decrescente vigore corporis, vigor Animae deficiat, ut in senibus videre est ; item quod laeso cerebro Ο-
cultatem non eligendi e num iccirco reipsa non elisit ΦΛ potentia ad actum non valet consecutio , ut alunt Philosophi , & optime stat actus cum potentia , sive facultate ad non actum : ergo licet motivis omnibus , sive moralibus rationibus consideratis , superstit adhuc rn agente i sero facultas eo se inclinandi , ubi etiam minus ponderis rationes habent; verum , & certum nihilominus esse potest,
quod agens liberum id eligat reipsa , cujus eligendi potius , quam non eligendi rationem habeat . 16. Indifferens potestas , sive facultas eligendi inest agenti libero ex amplitudine rationis , seu intellectus , ex qua amplitudine sequitur, & amplitudo voluntatis. Ex amplitudine siquidem intellectus fit , ut possit agens sua cognitione in diversa ferri , eaque conferre , & inter se , & cum ipso agente, & cum fine ipsitus agentis; α hinc perspicere , ac judicare , quid si h expediat , Vel non expediat. Ex amplitudine voluntatis fit , quod ad nullum particulare, & finitum bonum sit agens su-ayte natura determinatum , sed habeat potestatem indisserentem ad hoc, vel illud amplectendum. Oportet ergo,
quod agens liberum, seu habens illam potestatem ingi seerentem se ipsum determinet, ut hoc, vel illud in particulari eligat reipsa, & suam illam exerceat potestatem ; alioquin non esset caussa sui motus , atque adeo nec liberum, ut recte observat S. Thomas loc. cit. s n. 6. in . Se vero determinat agens liberum s n. 9. ὶ , eum vel simplici quodam intuitu , vel saltem ex collationerationis eo tandem devenit, ut judicet hoc sibi heic ,& nunc magis esse conveniens, seu eκpedire, quam Oppositum; tunc enim exit a statu suspensionis , tunc uni oppositorum determinate se applie kt , tunc ex proprio judicio, seu arbitrio inclinat indifferentem suam potestatem ad unam potius , quam ad alteram partem , tum demum sponte, & libere se vere determinat , atque adeo certo eligit , seu amplectitur bonum illud ,