Institutiones philosophicæ in usum scholarum ex probatis veterum, recentiorumque sententiis adornatæ a Gasparo Sagner ... Tomus 1. 4. Tomus 2. complectens metaphysicam

발행: 1767년

분량: 509페이지

출처: archive.org

분류: 철학

341쪽

nalis differunt ab appetitu ,& aversatione sensiti-

Va ; eum appetitus sensitivus ex repraesentatione confusa boni, aversatio sensitiva ex repraesentati ne confusa mali enascatur: enimvero quem Φdm

dum repraesentatio confusa boni , vel mali ab i-

industriae, grave nobis, ac molestum videtur in animi curatione quodammodo laborare ; quod reprehendit Ο-vidius de R. Α. lib. I. Dura aliquis praecepta vocet mea e dura fatemuris Esse, sed ut valeas multa dolenda feres. ,, Saepe bibi succos, quamvis invitus, amarosis aeger, & oranti mensa negata mihi est. M Ut corpus redimas serrum patieris, & ignes,ia Arida nee sitiens ora lavabis aqua. ,, Ut valeas animo quicquam tolerare negabis se At pretium pars haec corpore maius habet. s. Tandem etsi diligenti ssime curandum est , pr sequitur laud. Baceius pag. 28. is ne desiit unquam n

A stra opera, improbus labor, ac studium in gubernania dis, moderandisque perturbationibus; tamen persua- is sum habeamus necesse est, nos nihil posse omnino i se ne caelesti praesidio, & naturae, quae saucia , ac debilitata est eontagione peccati , irritos conatus fore,ia nisi adiuventur a DEO, a quo iccirco auxilium semis per efflagitandum est contra vim insanientium cupi-- ditatum. Hoc cum ignorarent Stoici , aliique olim se Philosophi, optime quidem de cohibendis affectioni-- bus disputarunt , sed id consecuti sunt, ut homines

vi superbos emcerent, non continentes, ac temperatoSzis quoniam vim omnem commotionum comprimendarum M putabant esse in natura, qua una duce, liceret ho-- neste vivere; cum tamen & ipsi naturae , quae ex sese imbee illa est, sit a DEO, cc a christiana Philos se phia adhibenda curatio: sic enim& error a mente de

se pelli potest , & contineri voluntatis proclivitas adis peccandum ,, .lo. Vitium Animae inordinatio, de qua n. antec., &praeeipue quod conVertuntur ad bonum commutabile , communi nomine dicitur Concupiscentia. Ita S. Thomas

342쪽

Rationali R. maginatione proficiscitur; ita repraesentatio boni, vel mali distincta ab intellectu provenit e atqui perinde ut imaginatio, etiam intellectus a vi repraesentandi derivatur β. III., & I 6., ac seq. ;

consequens fit, non minus appetitum,& a Uersationem rationalem a vi repraesentandi promanare, quam quidem appetitus, & aversatio sensitiva ab ista promanent. 173. Libere quis agere censetur, quatenus ex

pluribus seque possibilibus eligit, quod potissimum ipsi placet . Iaa. γ ; unde in exercitio libertatis indispensabiliter intelligi debet, num, &

quantum, quod eligitur, statum eligentis perficiat et istud autem cum sine perspectione nexus rerum , consequenter sine ratione fieri non possit,c g. 77. , a ratione libertatem pendere certum, manifestumque est e enimvero ratio provenit avi repraesentandi, per quam repraesentationes di- .stincte haberi possunt, qualis equidem, experien

tia teste , est in Anima humana: igitur di libertas ab ejusmodi vi provenit. ia2 γ

polIunt ex hoc Auctoris loco confirmari . Nam ideo aratione pendet libertatis exercitium, quod sine rationis usu nequeat agens perspicere, num, & quantum , quod eligitur, statum eligentis perficiat; hoc est sit illi heie , re nunc bonum, atque conveniens: ergo sine rationis usu nec potest agens eligere e pluribus possibilibus , quod potissimum ipsi placet , eum placere potissimum non possit, nisi qnod tamquam magis bonum, ac con venteos hele,& nunc judicatur ex Nota cit. n. 7. . 2. Necesse igitur est , tale judicium electioni libere praeire, quo unum e possibilibus, inter quae electio facienda est , tamquam melius, sive utilius heic, & nunc Proponatur . Namque ,, est electio, ut notat S. Thomas

343쪽

I74. Eo demum rem deduximus, ut illorum, quae de Anima in Psychologia Empirica a posteriori agnovimus, nihil supersit, de quo ostensum.

non q. 22. de Ueri t. ar. I s. , , actus voluntatis non absolute,

o 'ed in ordine ad rationem ... in quantum scilicet ,, ipsa ratio proponit voluntati aliquid , non ut utile se simpliciter, sed ut utilius ad finem se. Quamvis ergo agens liberum sit eκemptum non solum ab externa coactione, sed etiam a quacumque antecedente necessitate, qua determinetur ad unum, sitque indifferens ad eligendum, quod ei placuerit; non eligit tamen reipsa unum prae altero, nisi suomet judicio, quo unum hete, di nunc, ceu melius, vel utilius alteri praeserat , se ad illud determinet, suamque indifferentem potestatem applicet, seu exerceat cit. Nota n n. 6. 8. 16. 2I. in . Evidens porro est proximam , & expeditam potestatem ad oppositum ab agente libero non amitti ex hoc prae ei se, quod tali modo se determinet, suamque indifferentem applicet potestatem, eamque exerceat : at evidens pariter est, numquam agens esse applicaturum suam indifferentem potestatem ad non eligendum , quamdiu elimgit ; vel ad eligendum B, quamdiu eamdem potestatem exercet eligendo A. Quare evidens etiam est, agens liberum, salva sua libertate, & potestate, certo, & infalli biliter id eligere, quod iudicat sibi magis conveniens,& heic, & nunc eligendum. 3. Observat Boscovichius in saepe iam cit. Supplem.

N. 23. , CX applicatione principii rationis sufficientis adeaussas liberas consequi , quod , quotiescunque libertast rectius diceret agens liberum) se determinat ad Hiquid, deleat Jemper haberi ratio, propter quam 1 e potius ad id seligendum determinaveris , quam ad non eligendum ; nec fieri omnino posse s potentia nimirum consequente , seu eum actu coniuncta j . ut iisdem rationibus liberae menti Objectis eodemque modo ita, ut agens ob illas reipsa judicet, hoc sibi heic, & nunc esse magis o conveniens aliud eligatur, quam id, quod eligitur; nιmirum quod ra1ἰθ, quae apparet praevalent, suadet . id , inquam . observat

Busto inlitus , & recte quidem, ac vere e sed male ex his sequenti n. 24. insert: Hoc quidem pacto taberi liber

344쪽

non sit, ejus rationem in vi repraesentandi contineri , id quod maxime requiri videbatur ad hoc, ut in hac vi repraesentandi re vera essentia, ac

tatem a coactione, non autem libertatem a negestate , seu indissierentiae: niti sorte indifferentiae nomine intelligat suspensionem: vere enim, suspensum non est agens liberum, cum actu suam exercet potestatem: at si per libertatem indifferentiae exercitii libertatem intelligat, vel indifferentem potestatem, haec certe eo pacto non tollitur,

sed exercetur, ut jam n. 2. ostensum est. . Neque oppositum probat ibidem subdens Boscovi-chius e se Nam voluntati liberum non est id ipsum , ut is hae potius, quam illae rationes ipsi offerantur , nec , , oblatis iis rationibus fieri potest, ut aliud eligat,

, , quam id, pro quo stat ratio, quae apparet praevalens. se Id autem in creatis voluntatibus absurdum omnino se est: quo enim pacto aut laudandus , aut culpandus

es quis erit , quod id elegerit , quod , positis rati se nibus sibi oblatis, posita sui animi constitutione , a,, suo arbitrio non pendentibus, non eligere omnino non potuit is ' Huic argumento responsum jam fuit te it. Nota HI. nn. 16. M., & seq.: quamquam enim v luntati, seu potius aS nti libero creato, non semper liberum sit, ut hae potius , quam illae rationes offerantur; liberum tamen semper illi est oblatas rationes expendere , ac perspicere, quid sibi reipsa magis conveniens sit. Iudicium etiam, quo agens liberum se deteris

minat , est semper in illius potestate non solum objective spectatum, quod ad libertatem sufficit ; sed etiam subjectiva , juxta conditionem deficientis cognitionis , &libertatis humanae . Iure ergo laudandus , qui rite expendens, & recte judicans, bene eligit; jure culpandus , qui parum expendens, nec recte judicans , male eligit. s. Si propositiones , e quibus conflatur Boscovi chii objectio , ita efferantur, ut simul exponantur, tota eVa nescit difficultas. Dicamus ergo. In agentis liberi potestate saepe non est, ut hae potius, quam illae rationes ipsi offerantur; est tamen in illius potestate oblatas rationes expendere magis, vel minus. oblatis iis rati

nibus, hoc est posito, quod ex oblatis rationibus agens

Disiligo

345쪽

natura Animae consistere agnoscatur . Unum , quod porro moneamus, restat : quemadmodum in explicandis particularibus mutationibus corporum non ita ad solam essentiam , & naturam illorum respicitur, ut non etiam ratio habeatur regularum motus, juxta quas nempe natura comporum modificatur, & sic modificata agit ; ita ubi in particulari explicanda fuerit mutatio quaedam Animae, recte quidem recurretur ad vim repraesentandi; sed simul respicere oportebit ad regulas tum illas, quibus dirigitur facultas cognoscitiva, quasque adeo Logica tradit, tum eas, ad quas facultas appetitiva sese componere con

suevit, quasque Philosophia Moralis, seu Ethi

ea exponit.

SCH. Regula ba logico-morales , ad quas vis r praesenta di in Anima se se componit, penitus dive se sunt a regulis motus, iuxta quas corpora agunt . Ex regulis motus ne unum quidem vel levissimum ratiocinium unquam quis intelligibiliter explicaverit; ex hoe ipso autem novum quoddam argumentum Pro

fluit

dicet, hoe sibi bete , & nunc esse magis conveniens , fieri non potest, ut aliud eligat, quam id, pro quo stat Tatio, quae apparet praevalens , hoc est certissime illud eliget; cum proprium sit agentis liberi id eligere , ad quod proprio se judicio determinaverit : qui operandi modus, etsi ab arbitrio non pendeat ipsius agentis , est

tamen modus , quo proprium eMercet arbitrium t ergo

N. B. legitimam consecutionem consecutioni Boseovi-ehit e diametro oppositam j jure laudandus , aut culpandus quis erit, prout bene, vel male et exerit , cum Iuo arbitrio elegerit; exercens nimirum suam liberam lotestatem, modo operandi proprio agentis liberi. Nula ergo est ratio excipiendi libertatem creatam a pri

eipio rationis sufficientis . Utrum libertas saltem diu na excipienda sit, videbimus cum A. in Theol. Nat.

346쪽

Rationalis. 33yfluit pro eerto habendi, Animam esse substantiam a corpore penitus diversam, hoc est diversi mae essentiae,

ae natura: etenim se quid commune haberent, quomodo fieri posset, ut eorum actiones tam discrepantibus

1 αφὶ r. Quamquam ex iis, quae Nota praeced. , & Notat Di j ad 9. xx3. sunt dicta, libertatis humanae genetis, ct exercitium possint abunde innoteseere; quaedam ta men juverit contra Fatalistas adjicere. Homines itaque rationis usu pollentes libertate arbitrii, seu contraὸi ctionis liberi sunt. Intimo sensu constat , nos etiam in praesenti statu proprio consilio, & electione nosmed determinare ad agendum: is Sentit animus se moveri , inquit Tullius lib. I. Tuscul. qq. cap. 23. is quod cum se sentit, illud una sentit, se vi sua , non aliena moveri D. Consulatur Nota 68. ad 9. 7. Cosm. is Ecquis enim, quoties secum deliberat ancepsis inuid faciat, vel consilium solertis amiciis Flagitat, ac tandem quid sit facturus apud se ,, Decernit; quis dum rogat, aut hortatur ,& urget ἰ Dum laudat bene gesta virum, male gesta severus, , Arguit, ac meliora iubet; dum praemia ponit , is Et poenas meritis; si quid peccaverit ipse Excusare palam, ne qua sons audiat , dc clamis Emendare parat, quia facti cura remordet, se Neglective pudor; dum cuncta negotia curat, Fungitur ossiciis, morum sibi justa , suisque ,, Dogmata constituit; quis demum talia praestansis Non libertatem se persentire, fruique

, , Iure sui arbitrii, non externa domitum viis Testatur, vereque probat inquit Pol ignaccas Antiluc. lib. V. v. II7O. , & seq. . is Si libertas voluntatis tolleretur, inquit S. Thomas l. II l. con. gen. cap. 73. is multa bona subtraherentur. Tollere es tur enim laus virtutis humanae, quae nulla est, si homo is libere non agat. Tolleretur etiam sustitia praemiantis, & punientis, si non libere homo ageret bonum, vel ma ,, tum ἰ cessaret etiam circumspectio in consiliis , quae , , de his, quae ex necessitate aguntur frustra tractaren

ri turis . , , Etiamne libri obscuri mihi scrutandi erant,

347쪽

CAPUT IV. De Modo explicandi Commercium inter Animam , 9 Corpus .

17s. DEr Commercium inter Animam , & cor-v pus intelligitur ille mutuus consensus ,

quo certis mutationibus corporis certae repraesen

tationes, seu ideae in mente respondent , di ad

ait S. Augustinus coni. Μanie. lib. de duab. Animab. N. II. , , unde discerem , neminem vituperatione , su is plicioque dignum, qui aut id velit, quod justitia vel- ,, te non prohibet, aut id non faciat, quod facere nonis potest y Nonne ista cantant & in montibus pastores, is & in theatris Poetae , & indocti in circulis, & doctio in Bibliothecis, & magistri in scholis , & in orbe terrarum genus humanum 3. in1ippe omnia frustrati Haec, atque insulte fierent, si compede dura is Vinctus homo, ac praeceps ageretur: ut acta moveriis Μateries, qua parte impulsa est , cogitur omnis .is Sic neque praeclaris formandi legibus essentis Conventus populorum; aliqua nec civibus arte, , Inspirandus amor patriae, flectendaque eorda M In commune bonum. Magni gens fluminis instaris Quaeque iuret, quod non monitis, precibusvg, minisve is Vincitur; ast humiles insano vortice ripasse Exsuperat, latisque audet se effundere campis, Proximaque injectis vastare paludibus arva , NequieqHam aggeribus tentant fraenare rebellem , - Indocilesque jubent alveo se condere fluctus . si Nec disti plinis etiam exercenda juventus, se Praeceptisque bonis; at vitis more colenda, o Arboris Rut tenerae, paries quam pandit apricus et se Nam lecto plantata solo, tantumque resectais Luxurie soliorum, ipsa vi denique Solis,

is Ae

348쪽

Rationalis. 337

certa decreta Animae certi motus in corpore sequuntur I. IJo. . Jam autem de modo hunc consensum , sive commercium explicandi acturi, Tom. II. Y ad-

,, Ac terrae crescit, faustique a munere caui. Nescia progenerat fructus, ramoique Valentes. Ecquid enim ratio sine libertate juvaret λri Cernere quid prodest quae convenruntve, nocent ve,

M Si non illa sequi, non haec fugitare vicissimis Nostri juris erit ἐIdem Pol ignaccus laud. loco. q. De LOhio modo perpauca dieenda , qui lib. II. de

Inteiis hum. cap. 2I. I. g. in externis motibus liberta

tem ponere videtur, quasi nos simus liberi , si manus , si pedes, si linguam , si alia corporis membra movere pro libito possimus: lin minus enim , everti libertatem putat. lccirco libertas, si hunc audias , dc mentis cogni tionem consequitur, & voluntatis decretum : quod qc demii ita est , esticitur, interiores actiones neque vitio , neque laudi esse tribuendas, atque turpitudine vacare, acho nestate. Quae iane 1ententia maxime abiurda est,&cum Religioni, tum Philolophiae contrariae neque enim laus, aut vituperatio , praemium, aut poena in corporis fa Cultates cadit, quae tamquam Instrumenta actioni perficiendae adhibentur a voluntate; s ed in ipsammet voluntatem, quae unum est, idemque cum intelligentia , ct ratione, cuius externae facultates non sunt participes. Itaque aut in turpi errore Lokii sententia est involuta, aut in impenetrabili verborum obscuritate. Consulatur Baccius tom. I. pag. II 8. I. Solvamus oblectiones. Ob. I. Argumentum secvu

do loco propolitum nihil probat: bruta enim , et ii ii bertate non donentur, poena plectuntur tamen puti in equis apparet, in canibus, aliisque brutis . Narrat im mo Plinius, vidisse Polibium leones ab hominibus crucia nixos , ut ceteri metu poenae absterrerentur et scribit quoque P. Bruno, Lugdunenses dedisse graves sententias contra bestias lugdunensibus agris insenias ; atque Ad Vocatos detegisse , quorum alii pro populo , pro bestiis

alii caussam dicerent.

o. Reip. Nemo poterit hisce nostris . temporibus facile

349쪽

advertamus oportet, nihil jam cum iis nobis eia se posse , qui Animae vim repraesentandi penitus abjudicant: horum enim sententia eo recidit, ut

inveniri, qui belluas praemio dignas esse, vel poena proprie dicta serio credat: morales enim leges , quibus

brutorum regantur Operationes, sunt nullae . Unde autem puniantur equi, canes &c. dominis inobedientes,

, Non ita difficile est rationem reddere verbis ἔbrutis quippe tribuuntur sensus, imaginatio, appetitu Ssensitivus, ut infra patebit: sensifero itaque motu d lorifico fit, ut objectum sentibile, ut malum, nocivum, fugiendum attingat bellua, quod antea ut bonum attingebat, & inde objectum a Versetur, quod antea pro sequebatur .-Inflictae poenae finis hic est. Vel ope impretii nis horrificae in corpore belluino factae obserium praesens cum sensatione doloris conjungitur'; & hinc brutum non amplius appetit tale onjinum , sed ab ipso avem

latur. Portenta autem, quorum Plinius , & praecipue Brunci meminit, nil aliud sunt, quam humanae imbecillitatis testimonia certissima , quae Philosophum virum . movere ne minimum quidem possunt. r. Ob. 2. Petrus Baetius in Res p. ad quaest. Provincialis contra argumentum primo loco a nobis propositum hane proponit difficultatem. Quamvis nobis intimo ten- .su constet nos existere, non tamen intimo sensu constat, nos dependenter ab alio existere: ita quamvis in timo sensu constet nos velle, non inde potest in serri, independenter ab alio nos velle qui indeclinabiliter advolendum determinet. - 8. Res p. Non omnia possunt intimo sensu eognosci et intimo enim sensu ea tantum cognoicuntur , quae ani mum immediate assiciunt; cetera discursu innotescunt: quum igitur intimo sensu constet, nos liberos eme, non vero ab alio dependentes , primum iccirco asserere pol samus intimo sensu edocti, alterum vero aliis est argumentis detegendum. Dici quoque posset , ab alio nosella dependentes, quia nobis intimo sensu non constar, esse ab alio independentes : nam ens ab alio omnino in dependens est ens a se; ens a se est ens persecti silinum: cns persectissimum se cognoscit a te existere .' ens ergo ,

350쪽

Rationali 3. 339

vel objectum ; quod corpus afficit, Animam qumque assicere, illique sui speciem imprimere dicatur, vel DEUS censeatur toties in mente reprae-Y a sen-

quod intimo sensu non eotnescit a se existere, ab alio

9. Ob. 3. Thomas Hobbesius apud D. Harrisium. N quit voluntas se ipsam determinare , nisi ab alio sit --ta et dum ergo se determinat homo ad aliquid volendum, volitionis caussa non est homo, sed ille, qui voluntatem ad volendum impellit. Io. Resp. Ne procedas in infinitum admittatur, a DEO primum incipere voluntatis modum concedimus libent ii A me; ast DEUS movendo voluntatem non impedis . hquod nomo se ipsum ad volendum determinet . Rem nitide explieat S. I homas l. p. q. a, I. ad 3. : is Liberum arbitrium, inquie, est caulsa sui motus,M quia homo per liberum arbitrium se ipsum movet ad ,, agendum . Non tamen liqe est de necessit a te liberta- ,, tis , quod iit prima caussa sui id, quod i liberum est, is sicut nec ad hoc , quod aliquid sit caussa alterius, re- quiritur , quod sit prima caussa ejus . DEUS igitur ,, est prima caussa movens & naturalest caussas , &M voluntarias . Et sicut naturalibus caussis , movendori eas , non aufert , qum actus earum sint naturales ; ita movendo cautias voluntarias non aufert, quIn a ,, ctiones earum sint voluntariae ; sed potiu, hoc in eis facit: operatur enim in unoquoque secundum ejus, proprietatem, , . Idem S. Doctor I. Σ. q. Io. a. q. ad 1. ait et se Voluntas divina non solum se extendit, ut ali- ,, quid fiat per rem, quam movet ; sed ut etiam eo mo ,. do fiat , quo congruit naturae iplius: & ideo magis,, repugnaret divinae motioni, si voluntas ex necessita te moveretur, quod tuae naturae non competit , quam ,, si moveretur libere, prout competit suae naturae is . Et iterum I. a. q. '. ar. 6.: DEUS movet voluntatem

is hominis, sicut univerratis motor ad universale obje- ctum voluntatis, quod est bonum: sed homo per ra- tionem determinat se ad volendum hoc , vel illud, is quod est ψere bonum, vel appardius bonum ,, . consum latur Nota III ad. b. II3. n. 6.11.

SEARCH

MENU NAVIGATION