장음표시 사용
41쪽
27. PROBARI NON POTEST DEFINITIO, QUA Po
si BILE DICITUR id, quod esse potest . Etenim sive dicas aliquid possibile esse, sive afferas idem esse posse, in utroque casu quaestioni locus esse potest , unde innotescat, num quid sit possibile , vel num aliquid esse possit ' Igitur in illa definitione lassicientes notae desiderantur ad definitum satis agnoscendum : enimvero hujusmodi definitio probari non potest et itaque nec illa , qua possibile dicitur id, quod esse potest.28. Mens nostra per naturam suam ita comparata est , ut dum judicat aliquid esse, judicare nequeat idem non eme g. 8. : itaque cum judicio notio respondeat, liquet quoque, eam sibi subjectum ita repraesentare non posse , .ut idem simul insit, vel adsit eidem, & non insit , vel adsit. Hinc colligimus, Impossibile in mente reprinsentari non posse, seu ejus notionem non dari , consequenter nihilum se g. i T. . Ex adverso cum pomibile non sit impossibile , consequenter neque sit nihilum , clare intelligimus , possbile esse aliquid, atque adeo semper notionem ei r spondere f. II. . Inde tamen non est, ut Pos iis cum Cartesio recte definiendum putemus per id, quod clare , diutincteque a mente nostra perciρι ρο- test , aut cum Tichirn hausio Impossibile pronuntiemus , quod concipi nequit , Possibile, quod concipi potest. Etenim in disciplinis definitiones ita condendae sunt, ut immediata applicatione pateat , cui definitum sit tribuendum : atqui vero facile
appa-Hoc modo impossibile dicimus , virum sanae mentis , atque prudentem se dare e fenestra praecipitem ; ii rienim id non polle. quamdiu ille prudenter agit , com Pertum est.
42쪽
apparet, illas definitiones applicari non posse , nisi supposito alio priori, unde intelligatur ipsi Λ e. g. notionem aliquam, ipsi B vero nullam respondere; aut A concipi posse , B non posse concipi: itaque quoniam ipsi A notio tum responsiura est, seu Λ tum concipi poterit , ubi contradictione fuerit liberum ; ipsi B vero notio nulla tum responsura est , seu B tum concipi non pol rit, ubi contiadicti opem involverit; consultius est dudum receptas Possibilis, ac Impossibilis definitiones retinere, quam quidem illas novas iisdem substituere. II 29. Indeterminatum appellatur, de quo aliquid adhuc Girmari non potest, licet de eo affirmari posse
non rePugnet: contra Determinatum dicitur, de quo aliquid Mirmandum agnoscimus, ita, ut oppositum ius , quod Hirmatur , excludatur. SCH. E. g. Triangulum quatenus sumitur pro mgura tribus lineis terminata , indeterminatum quid est respectu rationis laterum; est vero determinatum , spectato numero laterum: in priori nempe casu nondum Uirmare licet, quod fit aequilaterum , vel aquicr rum, vel scalenum; in altero vero affirmandum de ,
tali mura agnoscimus, quod sit Triangulum, unaque intelligimus Uirmari non posse , quod sit e. g. aeuadratum , Pentagonum, e .
3Oo ii J Si nulla in mente impossibilis notio datur , quomodo a nobis impossibile cognoscitur, definitur, a possibili distinguitur δ Cognoscitur a nobis impotribile eo modo , quo rerum privationes , & negationes percipiuntur . scilicet , non per ideas proprias , sed per a lienas e tenebras cognoscimus per lucis ideam, nihilum per ideas entis , & impossibile per notionem possibilis a nobis attingitur . Verum hac de re iterum in Psychologia .
43쪽
3a Onis logia. 3o. Res vel consideramus in ideis , quas de ipsis habemus, vel loquimur de illis, tamquam
extra nos existentibus: cum res consideratur in idea, ut subjectum spectatur, de quo aliquid praedicandum, sive a firmandum est: cum vero de re loquimur tamquam extra nos existente, ea tamquam subjectum consideratur, cui aliquid inest, vel adest. Hinc autem colligitur, ea praedica da esse, quae lubjecto insunt , vel si extrinseca fuerint, adsunt; & vicissim ea inesse, vel adesse, quae sunt praedicanda. Itaque nostris definitionibus determinati , & ivdeterminati minime contrariae hae videri poterunt: Indeterminatum est, eui aliquid adhue non inest , vel adess, licet inesse , vel adesse non repugnet: Determinatum est, cui actu aliquid inest, υel adest, ita ut oppositum non insit, vel ad . Idem plane quoad rem istis, quod quidem nostris definitionibus innuitur. SCH. Hinc eodem recidere quisque exinimare debebit , Foe dicatur: De i pso A praedicandum est B; a dicatur: Ipsi Λ inest, vel adest B. 3 i. Si de i pso A praedicandum est B, vel B , D, & E, &c., atque ideo de eodem A praedicandum agnoscitur C; C dicitur determinari per B, vel B, D, & E, &c. Itaque generatim vocantur Determinantia ea , Per quae alia determinantur; qua autem ρer alia determinantur, Determinatorum
SCH. De corpore e. g. Uirmandum est, quod sit compositum : enimυero ex hoc ipse de eodem etiam assi mandum Uenit, quod sit divisibile: Disi illius
proinde per compositionem determinatur; haecque adeosn numero determinantιum, illa determinatorum habenda .. 32.
44쪽
Ontologi a. 3332. Ex hoe, quod ponamus de A ideo praedicandum esse C, quia de eodem praedicanda sunt B, D, & E &c., sequitur, quod , positis B, D,& E &c., etiam ponatur C; sive generatim quod
quamprimum determinantia sunt, etiam determinata sint. - SCH. Minime docemur, in casu, quo praedicandum
est C de A ideo, quia de eo praedicantur B, D, DE &c., posito e. g. solo B, vel D, - E m. , poni C. aeuaecumque in numerum determinantium veniunt, in cunctis positis, determinatum poni asserimus. Utι- liter hoe a nobis monitum esse patebit abunde Iuis
33. Ex determinantibus simul sumptis intelligi
potest, cur sit, quod per ea determinatur : ita. que determinantia simul sumpta, sive eomplexus eorumdem eonstituit rationem 1 scientem determinati: unde porro dicendum agnoscimus, quod sicut positis determinantibus simul sumptis ponitur determinatum , ita posita ratione sussciente ponitur id, quod per eam potius est , quam non
SCH. Hae postiones: Positis determinantibus ponitur determinatum : Posita ratione suffcienteponitur id, quod per eam potius est, quam non est , maximi sunt momenti ; per eas enim ad sesentiam , ac cerιitudinem revocantur tum in P ficis, tum in Moralibus, quae ab ejus terminis inconsulto arcentur. a 3 / Tom. II. C 34.
ia ) Facile ex his, quae helc habet A. , colligimus, quorsum aliquid in quibusdam circumstantiis fit dati effectus sussiciens ratio ; sufficiens vero, mutat Is circumstantiis , non sit .
I3 a. Statim heic nonnulli et amant , esse de li
45쪽
3 . aeuod in re ut certo respectu determinatum considera ur, Determinatio illius audit : sunt adeo determinationes , quae efficiunt , ut res praecise
haec bertate actum , si , posita ratione sufetente, poni id, quod
per eam potius est , quam non est , iit verum . Solam hoceanone signiticari eventus certitudinem , non mutari naturam , caussarumque agendi modum , ii non satis attendunt . Quemadmodum caussae aliae sunt necesΙariae , hoc est necessario operantes , aliae liberae : ita
alia est ratio sussiciens pro actionibus , di effectibus
necessariis , alia pro liberis ; quamvis in utroque caussarum , actionum , & effectuum genere , data ratione suificiente , sit certus eventus . a. Constabit in Psychologia, liberarum actionum rationem sussicientem in earumdem motivis elle positam: quis vero susis cari vel leviter potest , liberarum actionum motiva earumdem actionum libertatem destruere pobservat S. Thomas lib. I. coni. Gen. cap. 67. n. 3. ν,, quod sicut ex caussa necessaria sequitur effectus cer- ,, titudinaliter , ita eae caussa contingente completa ,
se si non impediatur . Atque hinc insert S. Doctor , DEUΜ , qui scit non solum caussas contingentium , sed etiam ea , quibus poliunt impediri , scire per cer-ὸtitudinem, an contingentia sint , vel non sint: nec tamen juxta eumdem Angelicum Doctorem inde sequitur, caussas , vel effectus contingentes , contingentes reipsa non esse . Quidni ex caussa quoque libera vere completa certitudinaliter actio sequatur , quin ideo libertas pereat An caussae liberae complementum ipsius evertet libertatem ὸ An caussa libera dici poterit vere completa ad agendum , hoc est ad volendum , aut eligendum, quamdiu illa haeret suspensa Quod ri suspensa jam non sit, led proprio se iudicio determinet; tunc illam , & vere completam esse ad agendum , & certo agere, hoc est velle, aut eligere , quis ambigat ρ Quid enim illius actum suspendit , cum illa non suspenia , sed ad agendum potius , quam non agendum est determinata δ3. Nemo obtrudat caussam liberam illam esse, quae, positis omnibus ad agendum praerequisitis, potest etiam
46쪽
haee sit, & non alia ; sive etiam , ut haec de ea
praedicanda agnoscantur, non alia . E. g. merus ternarius laterum , b eorum aequalitas sunt C a deteria non agere . Id sibi opponi r Α. in Psychologia f. Ix3. ἔnon erit tamen in iis & heie loci istud dii pellere . Verum quodam sensu est , caussam liberam posse non agere , omnibus etiam positis ad agendum praerequisitis et at aliud est , illam posse non agere , aliud re ipsa
non agere . Dici quoque potest , eam esse caussam liberam , quae ua agat , ut possit non ageret nee tamen inserre hinc licet , illam certo non agere , dum agit . Quamvis igitur possit caussa libera non agere , omnibus etiam positis adi agendum praerequisitis , attamensi haec sunt vere Omnia polita , causa reipsa agit, seu vult : secus aliqvid aliud praeterea requireretur, ut a seret , sive vellet; non enim posita dici omnia possunt ad agendum praerequisita, quamdiu suspensa adhue h. rei caussa libera, ut n. praeced. est observatum. 4. Nullum porro est incon niens. quod caussa libera agat reipsa , licet possit non agero et immo ideo a- Sit, cum possit etiam non agere, quia omnia habet ad agendum praereqvilita ; sunt enim Omnia haec praere-quii ita id, per quod liberae actionis determinatur actualitas . Quare cum liberae actionis sussiciens ratio illa omnia complectatur prae requisita , hinc quoque confirmatur , veram esse generadam proposi vi nem Auctoris :POSITA RATION E SUFFICIENTE PONITUR ID , QUOD PEREAM POTIUS EST , QUAM NON EST , quin metuendum sit
laedi libertatem , si ad actiones etiam liberis illa extendatur .
s. Iuvat heic animadvertere , quaedam inter praere-qvilita pertinere ad possibilitatem actionis, quaedam adactionis actualitatem . Ad possibilitatem reserunturam is quaecumque se tenent , ut a junt , ex parte actus primi ; quae nempe sunt neces arta , ut causia vere possit agere: ad actualitatem reseruntur act: Onis ,
quae sunt necessaria . ut actio fiat re ipsa . Illa sunt eiusmodi , ut actionis possibilitatem simul sumpta determinent . quae possibilitas est determinata , eum illa omnia adsunt praerequilita , ceu totidem illius deter-
47쪽
determinationes , quae essiciunt , ut figura sit,
dic t que possit Triangulum , & quidem aequitate
existentiam determinant: quare cum ista adsunt omnia, habentur omnia ad actualitatem actionis determinantia , atque adeo ipsius actionis actualitas, sive existentia est determinata. 6. Caussae necessariae , ac praesertim omni cognitione carentes , cum suapte natura sint ad agendum determinatae , aliis non indigent praerequisitis actionis actualitatem determinantibus praeter illa , quibus integre actionis possibilitas determinatur e unde , positis primi generis praerequisitis, non possunt non agere. Caus sae liberae e contra praeter requisita ad posse.aliis indigent , per quae ipsius actionis determinetur actualitas ,
inter quae id praecipuum locum obtinet , quod se plo-prio judicio ad agendam determinent , cum ab i planatura , vel a pauionibus , aut objectorum impressitonibus non sint ad agendum determinatae . Quare donec se proprio judicio determinaverint , possunt etiamio sensu composito eum omnibus ad actionis possibilitatem praerequisitis non agere: his enim omnibus etiam positis, sunt adhuc ad agendum suspensae, vel non agendum , donec hanc a te auferant suspensionem et hoc est , donec ad unam vel alteram partem proprio te iudicio determinent . Satis ergo per. hoc a caussis differunt necessariis , quin praeterea opus sit , ut , positis etiam ominbus ad actionis actualitatem praerequisitis ,
suspensae remaneant. ir. Retinet quidem caussa libera non agendi potestatem , omnibus etiam istis positis praerequisitis ς ineptum enim esset, & absurdum cogitare, non agendi potesta tem a caussa libera amitti, quia cum pollit non agere, se ad agendum determinate at, cum istis omnibus prae requisitis positis , non sit amplius suspensa , sed ad agendum determinata , ita potest non agere , ut tamen agat , & quidem certissime ; cum fieri non possit , ut caussa libera , vel ejus. actio in statu suspensionis remaneat , positis omnibus ad actionisi actuuitatem prae
48쪽
: SCH. Dedimus adhuc. . notiones distinctas determinati , indeterminati , determinantis , determinationis ; neque quis, factum improbare audebit , ni qui sibi persuaserit, notionem determinati, determinationis in numerum principiorum demonstrandi reei inon posse ; sed enim merito eam recipi per deeursum fatis patebit . Interim tamen , ut doctrina de detes minantibus , b determinatir tanto certius usu fussese commendare possit, nonnulla allatis subjungimuyu- 3Τ. SI DEMONITRARI POTEsT, SUBIECTO ALICUI SIVE ABSOLUTE, si v E SUA ADIECTA CONDITION ETRIBUENDUM EssE QUO Dpi ΑΗ PRAEDICATUM , NOC
requisitis r unum siquidem ex his praerequisitis , immo praecipuum , est , quod se per proprium judicium causses a libera determinet . Constat igitur evicientissime , in caussis etiam liberis , salva tum earum libertat , euma caussis . non liberis differentia ., illam propositionem
locum habere : PosiTA RAT io NE sUFFICIENTE PONITUR ID , QUOD PER EAM POTIUs EsT , QUAM NON EST .
8. Indicatum suit in N. 8 n. I., posse multis m .is a priori , vel quasi a priori , seu ex contradictio uis principio demonstrari rationis suffcientis principium . Speciminis instar sit illa demonstratio , quae e X notionibus hucusque ab Auctore' traditis erui potest . En illam . Quidquid est, vel se , quocumque modo sit, yel fiat , habet , vel recipit aliquo modo existentiam ;illius ergo existentia est quid determinatum : atqui nullum est determinatum sine suis determinantibus t ex s. g. 3I. 3α ὶ , ac praeterea evidens ex eo est , quod alias cesset simul, & non esset determinatum : ergo quidquid est , vel fit , quocumque modo sit , vel
fiat , habet ea , per quae illius determinatur existentia . A qui complexus eorum , pei quae aliquid determinatur , rationem constituit lassicientem determicati
eκ hoc I. 33. r ergo quidquid est l. vel fit, quocum' que mogo sit , vel fiat , rationem habet sufficientem,
cur sit , vel fiat ; atque adeo Ni HIL EST , VEL FIT. SINE RATIONE SUFFICIENTE ,' quae propositio est ex s. ro.
ipsum rationis sussicientis principium .
49쪽
IN PRIORI CASU PER DEFINITIONEM su BIECTI, INPosTERIORI PER ADIECTAM CONDITIONEM DETER-MiNΛTuR . Etenim si demonstratio fuerit directa, seu ostensiva, ex ipsa ejus forma , quam in Logica tradidimus q. 2o7. Log. 3, patet, praedica-.tum subjecto absolute tribuendum ideo de eo a firmari posse, quia affirmantur ea, quae in definitione continentur ; similiter praedicatum subeonditione subjecto tribuendum ideo de eo assi mari , quia affirmantur ea, quae conditionem illam constituum: itaque in casu priori praedicatum per definitionem subjecti, in altero per conditionem subjecto adjectam determinatur. Quod si demonstratio fuerit indi recta, seu ap pogica, quoniam ex ea non minus , quam est directa propositionem agnoscimus esse veram I. 2 . Log. γ, tali casu praedicatum subjecto convenit . I 12. Log. : enimvero cum hoc ipso non repugnet, ut ea directe demonstretur, relinquitur c per priorem pari. demonst. γ, praedicatum vel per definitionem subjecti , vel per con ditionem ei adjectam determinari, prout propositio vel categorica, vel hypothetica fuerit. SCH. Equidem non repugnare , ut propositio , qua indiνecte demonstrata fuit, directe etiam demonstretur, 'se facto docent Mathematici, quorum nonnulli easdem propositiones directe demonstrarunt, quas alii in-di recta demonstratione stabiliverunt. i
et Propositiones plures, quae indirecte demonstratae octarpunt in libris Gebmetriae planae Euendis , directe 1 Geometris recentioribus esse demonstratas , est mani sestum . At eoneedent ne item omnes Philosophi , nullam esse demonstrationem aposogicaris , quae ad demonstrationem directam iacile non possit teduci λ Sane. A.
50쪽
Ontologia. 3936. Ex hoc, quod quaedam una eidem subjecto
in sint, minime colligere continuo licet , unum per alterum determinari: contra certum est speciatim in his casibus unum per alterum, tametsi actu una eidem subjecto in sint, non determinari : I. Si ea in aliis separatim deprehendantur. II. Si uno quidem aliquo tempore una in sint ,
alio autem tempore una non inesse observentur.
Utrumque facile deducitur ex eo, quod, ubi ponitur determinans, ponatur etiam determinatum phinc vero fieri non posset, ut vel separatim deprehendantur , scilicet in diversis subjectis, vel nota inesse observentur eodem tempore in eodem subjecto, quod tamen in hypothesi sumitur: proindeque &c. SCH. In faccharo deprehendimus si redinem eum albedine; in melle observamus dulcedinem sine albediane : claro ergo argumento id esse debet , dulcedinem per albedinem minime determinari. Similiter cAm in eodem lapide uno aliquo tempore duritiem cum calor re, alio duritiem sine calore experiamur, statuendum, calorem per duritiem nequaquam determinari. 37. Si demonstratione, vel experientia patet e. g.
Α ideo esse, quia est B , B est ratio sufficiens ipsus
Α: nam hoc casu B est adaequatum determinans ipsus A : adaequatum determinans autem constituit rationem iusscientem eius, quod determina
A. ipse f. . Iz. , & II. demonstratione per absurdum est usus , nec alia uti poterat e quomodo ergo stabieveritas propossitionis Auctoris p Vacillat haec tamen nullo modo: nam subjectorum definitiones non sunt arbitrariae . sed ex demonstrationibus eruendar et sive igitur direAe , sive indirecte demonstretur , tale prae dicatum subjecto competere , semper ex definitione