장음표시 사용
231쪽
az8 ImTITUTIONEI PHYSIC T. cursum, ex quorum mixtione calor &frim excitantur. Hanc mutationem demonstrant
montes ignivomi, qui in majora, vel min ra erumpunt incendia, & post maximam ignium, flammarumque ejectionem aliquando e quiescunt, quare merito canit Ovidius :Nec quae fulphureis ardet fometritas sina, uuea semper erit , neque enim fuit senea
. Corpora calore dilatari, frigore contrahi iam lapius observavimus; verum in congelatione aquae phaenomenon 'suecedit Plane ungulare, rarefiunt aquae partes & in majus volumen expanduntur contra quam faciunt alia fluida . Univinam congelationis Ieriem hoc ordine prosecuti sunt Academici Florentini. Tubum vitreum aqua plenum sumpserunt, cujus pars superior aperta soret , Inferior vero in excavatam sphaeram iasine- in thermometris fieri solet. Tum Iohaerulam vitream, hoc est, inferiorem l
Di mem in vas Iubjectum immergebant, quod nivem aut glaciem latibus permixtam contu bat. Ubi primum sphaerula glaciei immersa fuit, aqna in tubulo existens aliquantulum ascendit deinde vero motu fere uabili ad certum quemdam gradum d icendit, tuncque immota & veluti Ration na permanere videbatur. Tandem motu quodam tardi mimo, aequabili tamen, it .astendebat, donec maxima tandem proiniret celeritate, qua brevi cessante in glaciem aqua convertebatur. Rem. paulo
M. Mariotte. Cum enim scyphum fere
qua plenum aeri frigidissimo exposuisset,
232쪽
primo. veluti oblonga quaedam filamenta ex glacie compossita emergebant; atque ubi maxima pars aquae in glaciem concreVerat ,
exigua pars illius quae adhuc fluida manebat, in medium fere scyphi locum sese recepit ; sed cum plurimae tenuissimae bullula
ex illa erumperent, aqua ipsa per exiguum foramen in summa parte conspieuum sensim exiit, quy similiter in glaciem conve sis veluti in cumulum assurgebat. Occluis
foramine, glacies ipsa ultro fracta est &divisa fere in medio scyphi. De glaciei so
matione totoque congelationis progressu nihil religiosius observari potest, quam quod tradidit Clariss. D. De Matrau in eximio .
opusculo de hac re edito . Ex praecedentibus id colligitur, aquae partes , dum in glaciem conVertuntur, non condensari sed maxime rarefieri . Hoc idem
innumeris comprobatum est experimentis.
Vi glaciei durissima quoque vasa franguntur: Tubum ferreum cuius crass ties erat digiti unius, aqua impleverat Hughenius, &hunc tubum probe clausum rniensissimo frigori objecit, post duodecim horas rupta dissiluetare tubi latera . Huic expansioni tribuendum est, quod viente gelu viarum publicarum pavimenta evellantur, quod saxa arboresque dis luantur, nova plantarum germina, &fructus tenelli corrumpantur, quod aquarum canales coufringantur; atque ut alia omittam huius rarefactionis argumenta, glacies aquae innatare obserPatur, quod ce
te fieri non posset, nisi glacies aqua levior,& rarior etiam existeret. Hi quidem essectus obvii sunt & frequentissimi, at in ctuum causa dissicilis omnino est. Singulis, 'ris
233쪽
etro INsTITUTIONES PHYSICaeotis nMus dilatationis rationem aliqui ducunt ex vi elastica aeris cum enim in ipso congelationis actu erumpant magna copia aeris bullulae, aquae particulas in amplius volumen expandi aiunto Satis quidem ad rem accommodata videretur explicatio, nisi in aqua, omni aere, quantum fieri potest, purgata, expansio aeque succedereto Alii expan-Uonem repetunt ex particulis frigora cis , quae in aquam introductae illius volumea dilatant. Alii tandem id totum fieri opinantur ob mutatam particularum acturarum respectivam positionem. Calor, scilicet, a quae particulas segregat illasque in fluiditatis Hatu continet: at calore imminuto & su cedente frigore , iam alius fit partium situs, aquae moleculae ad alios contactus tendunt Πeque repugnat, particulas illas ita se mutuo attrahere in statu congelationis, ut in
amplius Volumen eXpandantur .. Cum autem
expansio illa ex minimarum Narticularum textura pendeat, hac ratione intelligi poterit, cur talis expansio aliis fluidis non accidat. Verum satius est ea, quaeia frigore metuenda sunt, caUere; quae autem nobisntilia esse possunt, investigare, vanasque &inutiles hypothetes relinquere is
De quibusdam capitispraecedentis attritati s
DE congelationis causa, & origine jam
aliquκ explicavimus in capite praecedenti herum quidquid sit de variis P sicorum hypothesibus, certissimum est salium vi congelationem, & glaciem creari potis.
234쪽
PA s Is. SECTIO IL 23 Aquam sile refrigerari patet hoc experiamento - Aqua frigida . poculo immittatur ,
eique thermometrum immergaturo Statim ac certo constat thermometro, eum acces
sisse frigorix Madum , qui aquae inest , sal in
aquam injiciatur . Rebus ita comparatis , antequam sal in aqua probe solutum appareat , spiritus vini iam in thermometro de stendere observatur Ubi autem rursuS compertum est thermometro, eum frigoris gradum acquisitum esse qui aquae sale imbutae convenit , immoto , scilicez , manente spirita vini thermometrum extrahatur Min aquam dulcem poculo contentam inferatur ,, quae quidem cum aqua prius adhibitae eumdem ii beat caloris gradum spiritus vini ad eam rursus conscendit altitudinem, aiuquam prius, in aqua dulci attollebatur , ant quam scilicet aquam salsam attingeretis PO ro non omnes. sales eidem frigor, produce
do pares sunt si in praedicto experimento)tria salium genera adhibeantur, 1cilicet, salcommune , seu culinare, sal ammoniacum , & fai petrae ς inter tres hos sales , primus
minimum, postremus maximum eΠUumi producit; pro aquae varietate aliquod etiam. circa frigoris gradum: discrimen observatur .. Nitri ope frigus producitur intensum, quod manu vitrum tenente facile sentitur; inter dum etiam exterior vitri superficies tenui velut nebula obducitur. Idcirco ur Vinum , aliaeque potiones restingerentur tempore aesti-Vo, hae immitti solent aquae, in quae nitrum 1blutum sit Vulgatissimum omnibusque notissimum iam memoravimus artificium , quo glacieS nivis, aut glaciei, & nitri mixtione parari
235쪽
solet. At sine glaciei auxilio , solius salis
ope glacies obtineri potest , quod quidem commodissimum est, si parata ad manus non sit glacies, adhibeatur aqua frigidisIi ma, & congelationi proxima ; frigoris gradus maxima augebitur, soluta salis ammo niaci parte tertia. Huic mixturae immittatur vas aquam aliam frigidisΙimam conti nens; haec aqua maiorem acquiret frigoris gradum. In ipsa eadem aqua iterum solvatur sal ammoniacus , atque repetita operatione obtinebitur tandem aqua sale permixta, quam glacie ipsa multo frigidiorem esse
thermometro constabit. Quare si tali aquae immittatur ampulla aquam continens, haec ultima aqua in glaciem concrescet, ipsumque glaciei frigus acquiret. Suspicatur vir clarist. De Matran, sine glacie, & sale glaciem produci posse; quae quidem conjectura
non caret verisimilitudine. Et quidem ce tissimum est , aquam intensissimum frigoris gradum concipere, si in vase ex porosa terra conflato aeri currenti objiciatur; idem est experimenti successias, si aqua infundantur ampullae, circumposito linteo aqua imbuto,& aeris perflantis directioni exponatur. Frequentis simum est hoc refrigerandae aquae a
tificium in AEgypto, apud Sinas, aliosque
populos plurimoS. Frigoris gradum ad glaciei naturalis lammationem necessarium indicat altitudo, ad quam spiritus vini subsistit in thermometro ;ubi nempe thermometri globulus immergiatur glaciei, aut nivi, quae jam solutioni proxima sit; nec congelatio apparet antequam thermometri liquor hunc gradum attigerit.
Non tamen glacies statim solvi deprehendi-
236쪽
tur, ubi spiritus vini in thermometro ascen dii; certissimisque experimentis compertum est, lentiorem esse glaciei solutiqnem, quam sit ipsa formatio . Porro, utilitatis causa,
observare non abs re erit, ad tuendam ho minum valetudinem necellarium omnino es
1e lentum frigoris calorisque progressum; hinc D. O. M. infinita providentia conservationi nostrae consuluit, instituta, admirandis legibus, tempestatum vicissitudine. Et re qui dem ipsa , subitanea ferventioris caloris intensique frigoris vicissitudo nostra corpora
necaret animamque intercluderet . Si concla ue , dum rigidissimo gelu aquae tenentur, igne calefiat, ita ut selli vi temporis calorem adaequet, nullus mortalium tantum calorem
ferre posset, sed viribus resolutus deficeret. Quae cum ita sint, saluti suae parum invigilant homines, qui, frigore aut gelu correpta aliqua corporis parte, statim in igne
promptoque calore remedium quaerunt: quod quidem faciunt incaute omnino atque imprudenter. Etenim nimia caloris succedentis Velocitas non sinit, ut corporis partes ami sum recuperent ordinem, ted potius uni Ve sum aeconomiae animalis systema labefactant atque omnino perturbant. Quare satius est,
imo necessarium , corporis partem frigore geluque rigescentem, ni vi per aliquod tempus subjici, antequam calidiori aeri objiciatur. Et certe si fructus, carnes aliaque compora gelu & frigore correpta calori exponantur , haec statim tabescere, & corrumpi observantur. At si in aqua frigida deponantur, ita ut conglaciata desuper crusta protegantur, hac sensim ablata, integra prorsus inveniuntur corpora illa ex aqua extracta ἀ
237쪽
234 tasTITImo sis PRYsIC E. Ita pomum, quod in frigida aqua servatum fuit, eumdem praesesert laporem, queat ante congelationem habuerat. Neque etiam superfluum erit, hic data occasione subjungere, perniciosimmum atque saluberrimum esse posse frigidi potus uium, pro diversa 'corporis nostrr conditione. Si vehementiori lexercitatione & qualiber alia corporis agita- lilone , Vel physicar vel mechanica aliquis
aestuaverit caloremque nimium contraXerit,.
id summopere vitare debet, quod refrigerationem inter us vel exterius afferre possit. Ex imprudenti balneorum frigidorum usu
subitaneam mortem non raro origmem habuisse tessantur doctissimi Medici, inter quos
Lanci siuς Lib. a. de morbi ς subitaneis. Etenim frigoris impressio solidas corporis animalis partes constringit, fluidaς autem condensat, atque talis esse poteis effectus, ut partium solidarum actio,. fluidarum' autem motus nimis minuatur. Hinc maXime tumbari potest tota corporis machina. Hinc nascuntur in canalibus obstructiones, & frequentissima in humorum secretionibus impedimenta, ex quibus innumera morborum genera . Ex potionis frigidioris abusu intelligitur quoque illius usus. Si nempe nimia sit in fibris extensio,. relaxatio, nerUOrum-
', ut dicunt, atonia, in his casibus utili De adhibentur potiones frigidae. Quaecum ita sint, mirum esse non debet, quod vir clarisso Hon annus duo ediderit opuscula, quorum unum inscribitur: de friRido potu vitae s sanitati hominum inimicissimo , alterum vero: de aquae frigidae potu salutarito
238쪽
Do Asronomia.. Astronomia ea ess Philosophiae pars, quae corporum coelestium motus, ordinem , magnitudinem, consonplatur, & eorumdem motuum leges atque causas expendit. Hinc pater, duas esse praecipuμ Astronomiae par teS- I quae Vocatur , divina eo porum coelestium' phimomaerae considerat, eaque aue calculum revocat ia Alia autem, quae astronomia, Phsica dicitur, motuum c elestium causas explieat, vep saltem investigat- Itaque, duo primum sese offerunt hu- 'ins sectionis capita Verurn quia ad Astr nomiam reseruntur Kalendarii & Chronol giae elementa , de Kalentario, & Chronologia quoque tertium caput subjungemus.
m variis corporum coiaesium phaenomenis motibus iaANtequam coelestium motuum veras imges explicare aggrediamur, universam coelestem sphaeram qualem nempΘ oculis nostris sese conspiciendam praebet , primum eontemplabimur, deinde veram corporum coelestium disp9utionem expendemus, ill rumque motus: calauto sub)icremus Reeta docendi ratio ristulat, ut amplissimam hanc materiam in diverBς articulos dividamuς atque contrahamus -
239쪽
De mundi θ emate . quale oculis apparet, S de D ra coelest. I. Pectatori terrestri ecelum apparet tan- lquam superficies sphaerica concava , stellis plurimis distincta, cujus ipse specta- ltor centrum Occupat, quaeque. circa puncta
fixa yelut cardines ab ortu a s occasum sequabiliter convertitur, & 24. circiter horis integram revolutionem ablatuit. Puncta illa opposita P , p, circa quae rotari uidetur sphaera Fig. 23. mundi dicuntur, quin irum is qui nobis conspicuus est, ut Ρ, amfὶicas, vel borealis dicitur; ipsi vero oppinsitus p amia ticus, seu auseralis appellatur. Recta linea Pp utrumque polum connectens' axis mundi vocatur. AEquata , sive Αρμι noctialis es' circulus sphaerae coelestis maXi- lmus, cuius poli iidem sunt eum polis mundi, proindeque sphaeram mundanam dividit in duo hemisphaeria, Boreale APQ, in quo est polus borealis P, & australe Ap , in quo est polus australis p. Stellae singulae, ut S in circulis Ss arquatori A ,. parallelis ,
communi sphaerae coclestis motu revolvi quotidie videntur. Fixae nominantur, quae eamdem inter se distantiam perpetuo servant; erraticae vero, seu Planetae vocantur, quae sdistantias suas a fixis mutant, & motu pro- prie ferri conspiciuntur. Planetae sunt septem Sol, Luna, Mercurius , Venus , Mars, Jup ter, Saturnus inter planetas tellurem non recensemus; hic enim consideramus sp cIatorem terrestrem tanquam immotum.
240쪽
geliptica est circulus sphaerae maximus , quem centrum solis proprio motu ab occa-1 u ad ortum singulis annis describere videtur. Hic circulus AEquatorem oblique intemsecat sub angulo inclinationis ATC graduum 23 circiter. Puncta duo opposita, in quibus aequator, & Ecliptica sese mutuo secant, aequinositialia dicuntur; puncta a tem Iositialia appellantur Eclipticae puncta
duo opposita , quae a punctis aequinoctialibus toto circuli quadrante distant, quaeque proinde maxime recedunt ab AEquatore, & in quibus ascensus Solis supra AEquatorem , &descensus infra eumdem terminatur. Circulus maximus, qui transit per utrumque polum, & per puncta aequinoctialia, appellatur Coturus aequinoctiorum o at Coluras fol-jsitiorum dicitur circulus maximus, qui per utrumque polum, & per puncta solititialia traducitur . Cur vero aequinoctialibus , & solstitialibus punctis haec facta sint nomina, in Astronomiae progressu explicabimus. Signum coesese est duodecima pars Eclipticae,& in 3o. gradus iterum dividitur. Sex sunt signa borealia per borealem Eclipticae partem distributa, hisque nominibus designata: Aries, Taurus Gemini, Cancer, Leo, Virgo sSex autem australia: Libra , Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius., Pisces.
Zodiacus est sphaerae coelestis portio, seu Iona duobus circulis Eclipticae parallelis , &gradibus 8. vel 9. hinc. inde ab Ecliptica di-ilantibus terminata, sub qua Planetae omnes motus suos absolvunt. Dum Planeta ab oc- . casu in ortum, seu secundum ordinem ligno-