장음표시 사용
331쪽
Si enim tellus nostra in orbe Μercurii aut Veneris collocata fuisset, nobis mortalibus minime foret idonea, nimio calore ebulli rent aquae oceani & in vapores diissiparentur. Contraria ratione, si ad orbem Saturni r moveretur tellus, in tanta a Sole distantia nimio frigore rigescerent aquae, cito interi rent animalia & plantae . Ecquis ergo Iancte non adorabit sapientissimas i es , quibus
reguntur atque gubernantur corpora coelestia, ita ut mutato illorum situ atque ordine pernici osissimos effectus inde nasci , totumque mundi systema perturbari oporteat II. Corpora coelestia hactenus consideravimus tanquam sphaerica ; at certissimum est
planetas non esse globos accurate rotundOS,
sed paululum compressos , ita ut axis rotationis sit paulo minor diametro Ψquatoris. Hanc figuram in Iove & Tellure tantum o servare licuit caeteri enim planetae sub . an gulis minoribus videntur , neque conspicua osse potest diametrorum inaequalitas. Verum si planetarum superficies vel totas vel ex parte immersas ponamus fluido homogeneo, qualia. sunt telluris nostrae maria, rotationis motus planetis concedi non potest, nisi eos i ub Polis comprestas, sub aequatore autem oblongatos esse concedatur. Et quidem in hac hypothesi, talis esse debet figura plan rae, ut tota fluidi massa cuius partes singulae
ad planetae centrum tendunt , maneat in
aequilibrio. Etenim cum particulae illae sex natura fluidorum ) vi cuicunque illatae cedant & cedendo facile moveantur inter se ;ita dis poni debent, ut vi aequali tendant ad punctum fixum versuS quod graVes sunt, ac
proinde & circa punctum illud consistant in
332쪽
ImTITuTIONEI pHYsIC E. sequi librio. At si planeta sit globus accurate rotundus, jam aequilibrium.cum motu rot tionis conciliari nequaquam potest. Etenim superficiei planetariae puncta singula circa axem describerent circulos maiores & eo majori velocitate, quo a Polis remotiores sunt
circuli illi & Equatori propiores; hinc puncta illa versus aequatorem acquirent vim maJorem centrifugam. Haec autem Vis centrifuga utpote contraria vi centripetae imminueret gravitatem, & quidem eo magis quo minor foret distantia ab AEquatore . Igitur pudiculae fluidae versus AEquatorem minus resisterent vi, qua particulae Polis proximae tenderent ad centrum, quae proinde particulae refluerent ad AEquatorem, ibique Particu- lias fluidas sursum cogerent ascendere; idemque In eodem loco accumulatae superficiem planetae attollerent, vel quod perinde est particulae fluidae in partibus aequatoris exundantes figuram planetae mutarent. Itaque ad cavendam eXundationem hanc oporteret planetam intumesecre versus aequatorem; hoc enim materiae. excessu compensaretur decre- naenium gravitatis ex rotationis motu oriun- omnia manerent in aequilibrio. demonstratis evidens est, pro ma-JOri rotationis velocitate majorem etiam esse planetae compressionem. Hac de causa faci- lle conspicua est compressa Iovis figura; cum planeta ille licet Terra longe maior, breviori quam decem horarum spatio suam rotationem absolvat. Ex praecedentibus etiam pa- cisculos omnes, quos in planetae superlicie fingunt Astronomi, quatorem dumtaxat circulosque AEquatori parallelos vere cir- leuios esse; alii autem circuli, quales sunt Μe
333쪽
ridianus, Verticalis, Horigon &c. ad figuram ellypticam accedunt. Μeridiani sunt el-lypses, quarum axis minor transit per polos, axis autem major aeUalis est diametro JEquatoris, & in ipso aequatoris plano. Hinc colligitur aequales meridiani coelestis gradus 36O accurate non respondere aequalibus meridiani planetarii partibus 36o. Ita in tellure arcus meridiani terrestris qui coelestis meridiani partibus aequalibus respondent, aequales non sunt, sed minores in iis locis, in quibus magis convexa est telluris superficies, majores autem, ubi superficies est magis compressa. Uerum gravissimam de figura telluris quaestionem tu sequenti conclusione explicabimus .
QUAMVIs CERTO COGNITA NON SIT A . CURATA TELLURIS FIGURA , EAM TAMEN VERSUS POLOS COMPRESSAM ES-sE DEMONSTRANT OBSERUATIONEς Α QUE' EXPERIMENTA. '
PROB. I. Definiendae telluris figurae prima methodus ad duas operationes reduciturgnempe ad mensuram arcus coelestis inter duo
terrae loca sub eodem meridiano, 8c in duverssis latitudinibus constituta . atque praete ea ad locorum illorum dillantiam terrestrem; totam huius methodi rationem e Mnemus. Arcus coelestis amplitudo investigatur observando in duobus pro sitis locis ejusdem stellae altitudinem merissianam, differentia altitudinum praebet ipsam arcus amplitudinem, hoc est, numerum graduum in
334쪽
arcu coelesti, qui terrestri lccorum distantiae respondet. Res perinde se habet, si obse retur stellae alicu)us distantia a Zenith, deinde iter fiat ad austrum , vel boream , d nec altitudinis differentia sit unius gradus ;tandem locorum distantia geometricis op rationibus capiatur , ut fieri s6let ; coelestis gradus mensura habebitur . Et requidem ipsa, duos fingamus 'bservatores in eodem merissiano, ita ut eousdem stellae altitudo respectu utriusque Zenith uno gradu dissi rat . Ex duobus illis locis ductae intelligan-er in meridiano tangentes duae , quae respe crivos horigontes determinabunt, atque ad tangentes illas agantur perpendiculares, quael lineas verticales, seu lineas ipsorum Zenithre1pective exhibebunt. Jam vero quia stella ammenso fere intervallo distat, radii voti
si spectatoris ad stellam erunt paralleli, ac proinde altitudinum differentia ex diversa, tantum utriusque horizontis inclinarione oriri potest . Quare angulus utriusque horiZontis, vel utriusque tangentis inclinatione comprehensus erit unius gradus, idem angulus utriusque perpendicularis. Si terra sit sphaerica , duo perpendicu
centro concurrent, atque locorum
distantia erit unius Aradus , sive pars χωmeridiani . Porro evidens eli ad accuratam graduum aestimationem a refractionum erroribus liberandas esse stellarum altitudines, atque ut error minuatur , adhiberi debet
uella ipsi Zen illi proxima , cum in Zenithrefraetio sit nulla, & in distantia quatuor, vel quinque graduum pro nulla fere haberi pollit . Deinde e)usdem stellae observationes , quaqtum seri potest , eodem tempore in
335쪽
in duobus locis haberi .desiderandum est ;hac enim adhibita diligentia tolluntur reductiones & correctiones , ob apparentes stellarum motus, omnino necessariae, si observationes eodem tempore fieri non possint. Tandem si loca non sint sub eodem merudiano accurato posita. arcus amplitudo prindictis cautionibus adhibitis observata pra bet arcus coelestis amplitudinem inter . duos utriusque loci circulos parallelos . Sed his praemissis iam accuratissimas observationes afferamus ii iique ad definiendam telluris fi
Si terra ponatur sphaerica , gradus omnes aequales esse iam demonstravimus , nempe idem omnino iter faciendum esset in meridiano, ut ejusdem stellae altitudo gracius unius angulo cresceret vel decresceret. At si tellus non sit sphaerica , gradus in uales esse brevi ratiocinatione facile intelligitur . Ponamus primum terram sphaericam cc ex molli materia compactam , eamque duabus viribus in utraque axis extremitate comprimi finget us secundum axis directionem, ita ut axis ille contrahatur, AEquator autem dilatetur. Jam tellus in utriulque axis extremitate magis erit complanata, ideoque 'minor telluris curvatura in axe, major autem in AEquatore. At quo major est telluris curvatura secundum directionem meridiani, eo brevius iter fieri necessum est secundum ea imdem directionem, ut observata stellae altitudo gradus unius angulo augeatur vel minuatur. Itaque si terra sit compres a versus Polos, brevius iter faciendum est in meridiano prope AEquatorem, quam versus Polos, ut gradum unum latitudinis acquiramus Vel
336쪽
334 INsTITUTIONEI PHYSIC E. amittamus. Igitur si terra sit compressa vexsus Polos, gradus crescere debent ab iuquatore ad Polos & contra. Idem magis geometrice demoni rari posset ex radiorum osculatorum natura. Etenim si curvatura sit maior, minor est radius osculator , ac proinde& minor circuli osculantis peripheria, ideoque minor etiam circuli gradus. Longius esset exhibere di versas graduum mensuras, quae in egregiis operibus de figura telluris nuperrime editis fuse describuntur, satis sit observare, accuratissimas graduum dimensiones in id omnes conspirare, ut exhibeant figuram telluris compressam ad Polos, versus AEquatorem oblongatam.
Prob. II. Si tellus compressa sit versus Polos, generatim certissimum est, gravitatem minorum esse sub AEquatore , & majorem sub polis, ac proinde, eadem manente longitudine, retardatur pendulorum motuqpergendo a Polis ad aequatorem, & vicevemia. At gravitatis inaequalitas conciliari non potest cum sphaerica telluris figura, & ma- rore existente vi gravitatis sub Polis, tellurem versus aequatorem elatam esse demonstravimus num. praec. ) Hinc concludere licet: telluri tribuenda est figura illa , quam obser-Vationes, & experimenta omnino postulant;
atqui &c. Ergo ... Porro quamvis tellurem versus Polos compressam, & versus aequatorem oblongatam
compertum omnino sit, non tamen aeque
certum est, ellypticam esse telluris figuram , neque certo cognita est axium ratio. Et quidem ex observationibus astronomicis res non satis accurate confici videtur. In his
observationibus fingitur lineam verticalem
337쪽
per axem telluris transire eamque perpendicularem esse ad horletontem; ponitur etiam meridianum, sive planum, in quo sol, m ridiei tempore, versatur, & quod transit petlineam verticalem , per axem telluris quoque transire. Verum haec tria non ea 1 ubistilitate, quae necessaria omnino est, dete minata videntur; pendent enim ex partium
telluris homogeneitate, aliisque hypothesibus omnino incertis. At si ponamus diversam
omnino esse, & sine certa lege partium tetituris densitatem, jam quia gravitas corporis ex singulis partium terrae attractionibus componitur, maior, vel minor partium densitas gravitatis legem omnino immutabit; atque hinc diversa axium terrae proportio pro diversa internarum partium dispositione, variaque densitate. Verum quamvis certo cognita non sit telluris figura , vix tamen in dubium vocari potest, figuram telluris esse quam proxime regularem , & similes esse terrestres meridianos. Etenim insequentia ticulo demonstrabimus, piacessionem aequila Hiorum ellypticae telluris figurae tribuendam esse; atque haec hypothesis cum observati nibus astronomicis probe consentit. Porro fiexteriores globi nouri partes sine ordine forent dispositae, haec irregularitas praecessionis phoenomena , & leges maxime turbarent. Tandem ellypticam telluris figuram satitem quamproxime Ostendere videntur accurati ssima pendulorum experimenta . Ita se habent experimenta illa , ut gravitatis im ementa, quae auctis penduli longitudinibus sunt proportionalia , satis accurate invenian tur, ut quadrata Iinuum latitudinis: quae
quidem observationes non solum regularem
338쪽
χ36 INsTITUTIONES PHYsId E. sed ellypticam quoque telluris figuram consfirmant. Verum quia subtilisffimae sunt observationes illae, & in iis peccari facile potest: errore quidem licet levi, in re tamen periculosa maxime gravi, ideo satis nobis erit assirmare, Terram versus Polos compressam esse .Haec autem conclusio comparari debes cum iis, quae in Physica generali de gravitatis variatione demonstrata sunt. Porro axis terrestris diametro aequatoris brevior sta-
tuitur differentia -- secundum accuratiLIT 3simas obtervationes, quas Academici Parisienses immortali labore versus Polum , aequatorem , habuexe. Objie. Figura telluris est admodum se bra, & montibus aspera. Nullis experimentis, nullis observationibus definiri Atest ira
regularis terrae curvatura, quae per tot anfractus , & valles, & tot colles, altioresque montes sese perpetuo sinuat, & nulla
certa lege variat. Ergo &e. Resp. N. Cons. Quaestionis propositae statum minus assequuntur, qui hanc telluris irregularitatem objiciunt . Inae lualis admodum est externa telluris figura, in amplissima camporum planitie nulla saepe curvatura apparet, valles autem curvaturam habent extro
sum , montes introrsum obversam; hanc irreguseitatem nemo non videt. Figura hareetiari'' perpetuo. mutatur montium, & nsepium lapsu, imo in mari, mutato undarum tumore, succedentibus sibi flinibus, telluris superficies perpetuo, mutatur . - Ιtasue dum figuram telluris investigamus , nulla: momtium, vallium inregularitas consideratur.
339쪽
Tota quaestio in es polita est : assumpto nempe puncto quoli bet in superlicie terr stri , quaeritur supessicies continua ab eo pumeso circumquaque Micta tali lege, ut ad . perficiem illam. ubique perpendicularis sir direEtio gravitatis vi centrifuga affectae . Igitur figura; telluris pendet omnino ex lege gravitatiς, ut saepius obserψavimus , nec 1 tis aecuaeate. & ad ustim definiti potest Attamen te lucem compressam esse ad polos , non solum ostendunt observati meridi, norum grad , & instituta 'peni lorum ex perimenta , sed etiam confirmae lex Maal gite'. Nam accuratissimis observationibus onm- pertum est satis norubiliter oblongatum eia 1 e Jovis aequatorem, q ia q dem Iovis figura ex rapidi issima planeria nutu .rotatione repetenda est Inst. I. Figurae terrestris irregulari rit nullis unquam experimentis, aest obserota nibus definiendam demonstrant observat Ones altronomicae. Terram non esse solidum. ex rotatione curvae alicujus circa axem genitum ostendunt graduum mensurae in Gaulia atque in Italia a doctissmiis viris ha3itat. Eo quidem in Italia , eadem manente latitudine , sed mutato meridiano , 'gradus minor quam in Gallia observatus est. At si relluris figura regularis foret, aequales essent gradus ualiter distantes abi. atore , seu eridiani omnes essent similes, quod cum non obiervetur, hinc argumentari licet. De figura telluris nil affirmari potest, si irregulares observentur Μeridiani terrestres, illorumque irregularitas nonnisi per observati nes ubique locorum instituendas definiri posi
340쪽
inde colligitur fieri posse, ut meraeiani te restres neMe similes sint, neque, Hlyptici, C. Maj. ex observationibus colligitur terram non esse versus Polos comprellam, N. Maj.:& coni. In presenti quaestione hoc unum ostendere Volumus, telluris figuram ad Aquatorem ei te oblongatam, quod quidem variis Krgumentis probavimus, quidquid sit de figurae terre tris irregularitate. Neque necesse elisingulos Imetiri longitudinis & latitudinis eradus ad determinandam hanc, quam diximus , telluris fguram; satis enim eli varios gradus in locis valde dissitis 1,mma diligentia metiri, factasque observationes ad alia terrae loca transferre licebit, praesertim cum id feri, generatim saltem, postulet gravitatis &uis centrifugae doctrina . Tandem quod lae-ctat graduum differentiam in Gallia & Italia, haec disterentia inter utrumque gradumeti hexapedarum 7O dumtaxat, quarum pars dimidia. 33. unicuique gradui potest tribui.
Porro si duorum minutorum secundorum emror dumtaxat in arcus coelestis mensura committatur, hexapedarum 32 errore in gradus mentura peccabitur. Quamvis autem minime suspecta sit clarissimorum virorum diligentia nobis tamen facile persuademus, rem tam periculosam aliis mensuris & in locis remotioribus confirmandam esse, ita ut tanta sit differentia, quae fidem omnino indubitatam faciae, Sc in ipsam observationem
refundi nequaquam possit. Inst. II. Tellurem versus Polos compressam esse, concluditur ex incremento graduum persendo ab AEquatore ad Polum; at con clusionem omnino con Irariam ex iisdem observationibus derivaruct dcctissimi etiam in