장음표시 사용
61쪽
R INsTITUTIONES PHYSICAE . duere potest, eosdem poros statim fecilius occu abit, ac proinde corpus in statu compressionis manebit. Praeterea liberalius Ca testanis concedamus, vi materiae subtilisco pora compressa ad pristinum statum redire. ua ratione explicabunt reciprocos illos tremulosque motus, quibus corpora elastica eunt, & redeunt per aliquod tempus P Nullus alius intelligi potest fluidi Cartesiani effectus, nisi ut corpus pristinae figurae restituat. Quod spectat Malebranchii yorticulos , tale figmentum haud firmiori nititur fundamento, quam magnorum Vorticum hypoth se iam antea profligata. Praeterea si vortiaculi illi per intimas corporum omnium cel- llulas sint disseminati, corpora omnia debent lesse elastica. Tandem si materia subtilis, fel aetherea ingenitam habeat, seu primitivam elasticitatem, rursus interrogari pol runt talis hypotheseos auctores, quaenam sit
huius elasticitatis causa; & nil quidquam se
profecisse fateri congentur. II. Elasticitatis causam ex attractione probabilius repetunt Nevutoniani. Si corpus aliquod percutiatur, Jel comprimatur, ita ut moleculae e locis suis dimoveantur, non tamen utitia attractionis limites eXcurrant, cessante vi extrinseca, mutua attractione ad pristinum statum redire debent molecular. Si autem . NevVtonianoS quis interrogaverit, cur attractio mutua in certis dumtaxat corporibus elasticitatem producat; id fieri reponent ob diversam m*lecularum naturam, Variumque illarum ordinem, ac proinde & variam attractionem . Hinc si corpus fuerit compositum ex moleculis heterogeneis, quae diversam habeant figuram, diversaque polleant vi
62쪽
attractiva, exclusis e tota corporis massa cerotis particulis, aliisve sub titulli, iam ali adi- Uerlae naturae orietur inriti t. Ita n lamella
calybea liquefiat, hoe est, si in di cal bis mas ain, & inter varias i liuis aliud molecularu in 1yilama in trudatur ex i3nis aeriique particulis compositum; debilior fiet, atque etiam omnino evaneicere poterit viselastica . Quamquam haec explicatio, univerialis attrassionis lege innixa videatur a eam tame a nimis vagam esse, ad clare ρη plicandos et afficitatis effectus sisterfluam, ingenue fatemur. Id ergo studiosis adolescentibus assidue inculcandum, ut de iῖnotis etfectuum causis dubitare discant; praecipite; enim Opi niones, & e Tectuum explicatioea non satis determinatae, Physices progressum maXime retardant.. III. H is de elasticitate generatim explicatis, jam de fluidis elasticis pauca adiungemus. Fuidorum elasticitatatem ut explicaret Ne Wronus, posuit, singulas fluidi elasticipa ticulas pollere Vi centrifuga, qua se mutuo fugiunt, aut repellunt. Sed quidquid sit, cem tillimum est, elasticitatent, si effectus tantum consideremus, reduci posse ad- actionem vis centrifugae, qua fluidi particulae sese mutuo
repellunt; etiamsi talem vim centrifugam eXi- flere, certum non esset. Fluidorum elasticorum pressionem dumtaxat considerabimus; il-IDrum enim motum accurate explicare res est dissicilior, & ad explicandas aeris proprietatas nullius fere utilitatis.
Fingatur virga elastica AB Fig. a. plano immoto DN aflixa , & vi qualibet aut
pondere A comprimatur . ita ut redigatur in lpatium a B; evidens eli, Vires punctoruχ
63쪽
B, & a, aequales esse, nemp puncti B s cundum BC , & puncti a secundum dire
ctionem contrariam a A .. Quare vis in B secundum BC aequalis est pressioni ponderis Α, nempe planum in B comprimitur non secus, ac si pondus A puncto B incumbe Tet. Jam removeatur planum DN , substituaturque virga astera elastica Bc, priori qualis & simili, atque plano immoto dri affixa L evidens etiam est , vim puncti cversus planum dn .aequalem esse vi pinctib secundum directionem ba; vel quod idem est vi puncti b secundum directionem he,
quae quidem vis aequalis est vi puncti a s cundum directionem a A; haec autem post xior vis aequalis. est pressioni poniueris A , quae in primo casu aequalis erat vi puncti a ,
unica existente virgae elastica quare ex his omnibus aequalitatibus. patet punctum ccomprimi vi aequali ponderi Ai atque esse eb ba BA . Igitur generatim quicunque sit numerus et astrorum , si eadem. Vieomprimantur, pressio, quam elastra exerrentiri planum immotum , aequalis est pressi ini, quam potentia comprimens in idem planum immediate exerceret: eritque spatium, in quod elastrae illa reducuntur , . ad spatium in quod eadem potentia redigitur elastrum unicum, ut est elastrorum numerus ad uni
Iam intelligantur . elastra duo AB , Be,, plano jmmoto DN affixa; primum elis umcomprimaetur ut ante pondere A alterum vera elastrum comprimatur in B vi altera, quae ponderi A mui valeat, vel alteri cuilibet potentiae , punctum c premetur. Vii a
quali ponderibuet A Sc B simul iumptis, et
64쪽
strum AB premetur vi Bb: ue esastrum Beredigetur in spatium bc, minus quam ab .
Nam vis puncti c in planum , vel quod idem est, vis puncti b secundum directionem baaequalis est actioni potentiae B prementi in b, & actioni nuncti a secundum aA, nempe potentiae A . Ergo punctum b , vel ccomprimitur vi A B, & punctum a vi
A. Quare generatim quicumque sit elastr rum numerus, quae elastra ponderibus vel potentiis quibuscumque premantur; elastra illa omnia in obstaculum immotum pressionem ercent, quae semper aequalis est potentiarum vel ponderum summor. Iam ponderum & elastrorum pars quae ibet destrui vel removeri fingatur , atque residui superioris ponderis lGco iubstitutum intelligatur obstaculam immobile ; evidens est eandem man re pressionem puncti c, cum elastrorum status & compremo nequaquam mutentur.
Haec principia sane evidentissima ad fluidorum pressionem facile transferuntur . Si vas aliquod contineat fluidum elasticum, cujus partes singulae urgeantur vi quacumque ac-eeleratrice , & vires, singulae vasis Iundum comprimant; fundus vasis , caeteris paribus, eodem modo premetur ac si flusdum in eodem manens statu vi elastica statim destituatur ; atque ad vas illud sustinendum eadem necessariae erit potentia, quae ad sustinendum
fluidum non elasticum requiritur, nempe r
quiritur potentia aequalis ponderi fluidi. Iam ponatur vas aliquod figurae cujuscumque fluido gravi, & homogeneo plenum, atque fluidum sola gravitatione partium superiorum ita inferiores statim comprimatur & ad ininusipatium redigatur; ex demonstratis evidem
65쪽
oheosae, & aliae innumerae, ac proinde aer omnium corporum particulis faedatum' est. Sed notandum est, tales particulas haud quidem aequaliter per atmosphaeram esse dispe sas. Si terra sit vel paludosa, vel corporibus putridis, noxiisque graVida, Iam aer incumbens ejusdem conditionis estJuvia admittet. Hinc ex ipsa terrae natura pendet aliqua ex parte aeris temperies. Praeterea etiam venti regulares nonnulli varias possunt abigere, vel etiam avehere aeris particulas, atque ita variis modis aerem Vel repurgare, vel inficere. Haec autem breViter observata sint, ex quibus intelligitur, exiguam omnino esse aeris elementaris , & proprie dicti portionem, si coaseratur cum caeteris corpusculis magna copia per aerem dispersis. Nec minus patet, per solam aeris perniciosam qualitatem explicari posse morborum quorumdam contagium, sive morbi illi ex aere 'immediate , sive ex aegrotorum vicinia contrahantur. Quare fictilia omnino sunt mortifera, ut dicunt animalcula, quae, grassante contagio, per atmosphaeram volitare comminiscuntur aliqui.
Prob. I. Pars. Ipsum aeris pondus ad exa- en reVocarunt veteres Philosophi. Globum intus cavum ad stateram expendebant ; deinde aerem in eodem globo valide comprimebaes, iterumque globi pondus accurate. Os crabant; aliqLam deprchendetunt pQ C 6 dera, .
66쪽
IusTITUTION EI PHYSIC C. deris differentiam inter aerem nostrum Uutigarem , & aerem densissimum . Sed experimentum illud accuratius fuit iteratum post in Uentam machinam, cuius ope aer e vasis educitur. Machina illa quae pneumatica appellatur, ab Othone de Guerik Magdebu gensi Consule primum excogitata, a Mylio, postea fuit perfecta, atque tandem, a rece tioribus Physicis ad majorem persectionis, .& facilitatis gradum perducta. Quamvis r
ta hujus machinae structura, totumque artificium oculis facilius, quam explicatione ulla uis pentur; quia tamen explicandae aeris Proprietates gravitas, & elasticitas institutisin, haces machina experimentis maxime demonstrantur , praecipuas illius partes , quantum verbis fieri potest, vobis exhibere utili Lsmum erit. In nac machina considerari primum debet anilia metallica eximia perpinlita , cujus cavitatem ingreditur cylindrus, Juem lembolum appellant ille autem cylin-rus internae superficiei antliae arcte apprimitur, ita ut nihil. aeris in antliam irrepere possit; fundo antliae aptata est valvula eo artificio comparata, ut aeri egressum permittat regressum vero prohibeat. E latere aniliae interitur canaliculus metallicuS, cujus extremitas superior cum, tabula lignea horizontali firmiter cohaeret. Ille autem canaliculus hiat in campanam vitream tabulae hinritioniali arcte agglutinatam. Eidem canaliculo aptata est machinula, quam epi omium ivocant,. cuius ope aeri in campanam vitream transitus conceditur, Vel negatur ..
Rebus ira comparatis, in antliam metalplicam truditur embolus, quod fieri solet virotae dentibus. instructaei aer compressus exb
67쪽
tum quaerit, & revera permisto transitu per
valvulam exit. Contrario rotae motu emb Ius attollitur, aer e campana vitrea per canaliculum descendit, & transit in antliam
demista iterum embolo aer comprimitur ,. atque excluditur ; ac tandem repetitis emboli alternis agitationibus campana Vitrea. omni
Aeris gravitatem non sine acutissimo do loris sensu experietur, qui machinae pneumaticae canaliculum digito esu e tentaVcrit, . educto enim. ex cavitate canaliculi aere i digitus toto atmosphaerae pondere foramini a cie apprimetur. Si campana vitrea superficiem planam aliqua ex parte habuerit, facto vacuo, in minutissima frustulat dissilit fracta externi aeris pondere. . Nemo vestrum non Vidit tubos vitreos, qui a primo auctore Torri cellio, dicuntur Tomiselliani. Adhibeatur tubus Ilarbus exr una pavie accurate elausus, almae mercurio impleatur . A deinde ex altero seramine aperto in vase mercurium continente perpendiculariter invertatur,
mercurius in tubo ad altitudinem 27, aut 28 pollicum circiter suspensus manebit. Huius experimenti ratio ex praecedentibus intelligitur , etenim mercurius stagnans in vase subjecto atmosph rete incumbentis pondere premitur, ac proinde eadem vi me rius in tubo suspenditur .. Et requidem ipsa si tubus Torticellianus, cui deinde factum est Bar
metri nomen, in campana pneumatica includatur, extracto aere descendet mercurius , restituto autem aere ,. ascendet rursius - Ex aeris gravitate intelligitur etiam ascen sus aquae per antlias, quas tractorias appetilant. At eum gravitas specifica mercurii sit
68쪽
ad gravitatem specificam aquae, ut I4 ad 1 circiter; patet, cur aqua ad 3 a pedes per antlias ascendere soleat, nempe ad altitudi- siem mercurii altitudine quatuor decies majorem. Alia sunt innumera, & quidem pra clarissima experimenta ; sed omnia referre non vacat; in obiectionibus refellendis nonnulla alia eriplicabimus.
Prob. II. Pars. Elasticitati,& gravitati a
ris communia. fere sunt argumenta omnia Ex aeris elasticitate pendet machinae pneumaticae si uctura; etenim vi elastica aer in campana Vitrea c.ntentus transit in antliam. Observandum autem est, vim elasticam a
ris a corporum solidor' in elasticitate longe
differre; & quidem si vesica flacida in cam- Iana pneumatica includatur , & aer deinderauriatur; vi aeris interni vesica intumescet, & turgida expandetur. Itaque aer non compressus vi sua elastica dilatatur, majus que spatium occupat, quod non faciunt corpora solida elastica, quae, cessante compressione, pristinam tantum recuperant figuram. Jam vero cum elasticitas, & gravitas communi probatione demonstrentur, non est, cur hac in re diutius immoremur; satius erit elasticitatis, gravitatis effectus eXrendere , eosque a se invicem accurate discernere.
Evidens est, aeris pondus, illiusque pressionem ex aeris elasticitate nequaquam pendere; idem enim maneret aeris pondus, quod materiae quantitati proportionale est, etiamsi omni careret elasticitate. At c Lmaer sit elasticus; hinc colligitur, eum posse cimi primi , in Viinus spa m redigi, ita ut elasiacitas, qvae ponderi comprimenti resistit, eodem Icnderi, caeteris raribus, sit propor
69쪽
est, & contraria ; ac proinde graVitas aeris, quae pressitonena producit, & et afficitas aeris, quae pressioni resistit, seu ad dilatationem tendit, aequales esse debent. Quae cum ita sint , si aer in vale claudatur , ita ut
pullum cum aere externo habeat commer
cium, eadem manebit huius aeris p essio,& atmosphae .e ponderi aequivalebit; atque
haec est ratio, cur mercurius in Barometro
ad eamdem altitudinem subsistat, sive in aere aperto, sive in cubiculo clauso , Ut nem-p2 elastica aeris. Itaque diligenter observaT dum est , pressionem, quam fluida elastica exercent, non ad fluidorum pondus velut ad causam immediatam , sed ad vim elasticam
proprie esse referendam. Ouod ergo mercu rius in Barometro . suspensus maneat, tribuendum non est aeris ponderi, nisi quat nus pondus illiud ipsa est preuionis causa.
Et quidem, eodem licet manente aeris pondere, si aliqua de causa minuatur, vel augeatur presuo , ac proinde & vis elastica , mercurius in Barometro descendere , vel o ascendere observatur. Et requidem ipta aeris pondus non esse solam pressionis causam, certum omnino videtur. Aeris elasticitatem maxime urbant Varii generis corpuscula at- imosphaerae innatantia, aliaeque Pusae plurimae, quas deinde, data, vel etiam quaesita Occasione, explicabimus. Caeterum ex his omnibus sic tandem concluditur: aeri tribuendae sunt proprietates illae, quas experimenta communi probatione demonstrant; atqui &c. Ergo &c. Objic. adversus I. partem . Si . descripta experimenta aeris gravitatem demonstrent,
70쪽
ga pedum altitudinem leat, considerari notorim ti δες
xu. effetet pondu; tibi. multiplicarem nostram commim
facile persuadobis T sibi is parem esse stlobum sustinen- ω derit, homi ει τpondus humeris sustinere
ctra homini 'rediocri status e m
est proprietas i a et ius mdem superat: ath; ' reus fidem o
Vocemus , aequalem D; moriam prestionem. Itaque nil equaqu directionem como a qu/mlibet premit aequaliter: atu 2 oh pressisnem sit , . u aequalem illam, mutationem, nullum dra