장음표시 사용
71쪽
PARs II. SECTIO I. 63sionis inaequalitas, atque hinc pendet cucu hilaram usus. Etenim humanae cutis pars illa, quae sub cucurbita continetur, nullo fera
aere premitur οῦ eductus enim fuit aer .. Qua re aeris externi pondere comprimuntur hua mani corporis humores, atque versus partem
illam, quae sub cucurbita latet, impelluntur hinc ni, ut pellis, vasaque omnia noc in loco turgidae intumescant. Hic autem praetermittendum non est prinsens divinae providentiae argumentum ὴ tanta aeriς premone continentur arteriales plantarum , atque animalium canales, qui ei
eulationis impetu frangi, vel distendi facile
possent.. Hac eadem vi sui da in corporibus animalium cohibentur , nimiaque tranipiratio
coercetur Hoe incommodum emeriuntur
viatores qui altissimos montes conicendunt, quo proximiores sunt montis vertici, eo debiliores se sentiunt, atque hemophtasim & hemorragiam patiuntur aer nempe pulmonum vasa non latis comprimit .. Notissimum es h experimentum , quo animalibus in campana pneumatica inclusis aer adimitur; illa enim animalia intumescunt , totoque corpore ludant, ore, aliisque corporis partibus faeces egeruntia observationibus barometricis compertum est , maximam altitudinis mercurii in tubo differentiam non excedere pollices treS. It que maximae pressionis aeris in corpus nostrum differentia non excedit pondus cylindri mercurii, cujus altitudo est pollicum trium, basis autem superficiei corribris nostri aequalis est; facta autem ,. quae facilis omnino est , computatione , pressionis differentia invenitur
librarum circiter ω . Cum autem tanta
72쪽
65 IrusTITUTI NEs PHYsIC E. sit di versis temporibus atque etiam brevibsimo tempore pressionis differentia , mirum
non est, quod tam repentina aeris mutati
ne saepe afficiatur , atque turbetur corporis' lnostri machina. Et requidem ipsa tanta pon- :deris accessione contrahi deberent corporis j nostri canales, ita ut Ianguis veluti stagnans lin iis quiesceret, & circulationis motus sisteretur; nisi frequentissimo huic incommodo divina triachinae nostrae structura paratum fuisset remedium . Et quidem n a seatur aeris pondus , pulmonum Iobi maiori vi dilatantur, ac proinde magis attenuantur sanguinis particulae, ita ut faciliores succedant secretiones, ideoque & succi ne vel major copia accedat, cujus actio contractionem cordis vi majori producit. Sed haec breviter observata sint, , de motibuς animalium nonnulla in Physices progressu suo loco
Inst. Cum aer vaporibus, exhalationibus,
magnaque particularum heterogenearum copia sit infectus, iuspicio oriri posset, at mo- sphaerae pondus non puriori aeri sed aliis corporibus esse tribuendum : quibus positis
sic argumentari licet : aeris gravitatem non demonitrant experimenta illa , quae in aere
purissimq, & ab heterogeneis corpusculis defaecato sumi non possisnt ; atqui &c. E go . . . Resp. N. Maj. Aerem crassioribus particulis non isdatum 'gravem esse, facile demonstrant nubes in sublimiori aere suspensae ; intelligi enim nequaquam potest, graviores vapores in atmosphaera fluctuare, nisi cum aere fuerint in aequilibrio constitutae , quo quidem sublato aequilibrio 'eaς praecipites ruere necessum est. Praeterea hic agimus
73쪽
de aere nostro , non autem de puri stimo quodam aere, Vel aethere , de quo nulla licet habere experimenta . Nemo quidem inficiari potest, vapores, & exhalationes aeri pondus adderet: neque est , quod rem ab omnibus concessam fusius demonstremus ; 1atius erit observationes quasdam barometricas, quae ad praesenS argumentum pertinent, hic exponere. Quamvis vapores, & exhalationes aeris pondus augeant, constans tamen fere est observatio, altitudinem mercurii in barometro majorem esse coelo sereno, dum nempe aerpurior videtur contra autem coelo pluvio minor observatur mercurii altitudo . Hujus autem p romeni plurimae causae esse poLsunt . Et primo quidem certissimum est, Ventorum vim atmosphaerae ponderi in aliqua particulari regione mutationem satis magnam afferro polle. Ita si venti duo adpartes oppositas lpirent; maiorem aeris copiam in loco aliquo cogere, atque accumulare possunt, atque ita aerem graviorem reddere . Contra aurem Venti unius directio versus locum aliquem atmosphaeram aliqua ex pa
te sublevare potest, & ita illius pondus minuere . Et requidem ipsa subtilissimo experimento ostendunt Physici, ventum etiam
arte excitatum aliquam in proximo baro- metro altitudinis differentiam afferre. Praeterea nitroiae particulae , exhalationes terrestres praesertim si magna siaccitate donentur , magis augent atmospnaerae pondus. Hinc liatmosphaera praedictis causis pondus acquirat, vaporeS cum aere intime permixtos fa- citius sui linebit , coelumque serenum, obse
vabitur. At si causis oppositis levior fiat at-
74쪽
moiulam , iam vapores haud amplius su Penii proprio pondere in pluviam relabun tur. Hinc reddi potest ratio dissicillimi sane
phaenomeni, quod in mercurii aItitudine ut plurimum obiervatur. Caeterum fatendum est, ex barometri observatione de sutura coeli temperie certum ficti non posse judicium; sed meras haberi conjecturas, quae nimium credulos ope decipiunt. Objic. . adversus I L partem. Plurimis e perimemis compertum est, aeris elasticita rem minui posse, atque mam tolli omnino, ita ut aer nullum elasticitatis indicium praebeat . Clarisis. Halesius in satira vegetaliarium talem esse demonstravit pemiciosissi-
mam sulphurearum particula II naturam , ut aeris , Elasticitatem maxime debilitent.
Aeris' molecul' in aliis corporibus arctius concluser & ab aliis particulis vi majori
attractae nullam exercent Vim repulsivam , ae proinde nullam vim elasticam. - In aere admittenda non est proprietas illa saltem tanquam universalis, quam aer amittere
test; atqui &c. Ergo .... Resp. N. Μaj- Etiamsi aer summam habeat elisicitatem , hanc tamen non semper exercet; si enim aer sit in suo statu naturali, vel aliis comporibus intime permixtus, jam nullum praebet elasticitatis signum . Si aeris particulae vi maxima comprimantur, qualis est aer in corporum omnium cellulis valide conclusus, nullum in eo statu deprehenditur elasticitatis vestigium .. At si aer ex illis corporum camceribus liberati eximiam elasticitatem os dit. Ita fi in campana vitrea claudatur ampulla fluido aliquo plena ; educto aere ,
statim magna copia erumpere, & 'per i tam
75쪽
ΡΑRs II. SECTIO I. 69 tam fluidi massam dispersae observantur minimae aeris particulae. Porro ut elasticitas dicatur aeris proprietas, minime necessum
eii , aerem in statu quoljbet vim elasticam exercere, non secus ac corpora solida , quae elasticitate pollent, recte dicuntur elastica , quamvis in statu compressionis tantum elasticitatem manifestent. Halitus sulphurer, aliique etiam plurimi aeris elasticitatem debilitant , & fere totam extinguunt; sed experimenta illa conclusiqni nolirae nainime repugnant ; satius erit aliquas elasticitatis mu
Aeris elasticitas condensatione, & rarefa-mone maxime augeri potest ue si aer in scio- peto pneumatico vi maXima comprimatur,& deinde liber dimittatur , globulos plum beos pulveris pyrii instar propellit. Aer calore rarefactus vim elasticam mirum in modum auget. Si resica paululum inflata , &accurate clausa igni admoveatur , rarefacto aere intumescit, atque tandem disrumpitur. Aerem maxime condensari, & rareferi posse , certissimum est; quamvis incertus sit maximus condensationis, & rarefaξtionis gradus. Ex hac aeris proprietate manarunt fontes artificiales, aliaeque machinae plurimae , inter quas sua utilitate commendari m Xime. debent aniliae, quae ad extinguenda incendia
adhiberi solent. Inst. Atmosphaerae elasticitatem ita explicant cultiores Physici . Divisam intelligunt
totam atmosphaerae altitudinem in orbes sequales crassiti ei indefinite parvae . Deinde experimentis certissimum ponunt, aeris densitatem ponderibus comprimentibus es h pr porcionalem , ac proinde in quolibet almosse
76쪽
o TNsTITUTIONE MHYSIC T. aes loco densa's aeris est, ut pondus a - ris superioris . Iam pondus aeris superioris . inferiorem aerem comprimentis dicatur A , pondus aeris, qui alium orbem proximum
comprimit, dicatur B , & ita deinceps aliae superiores columnae dicantur C, D; erit densitas primi orbis inferioris ut A B , proximi orbis densitas ut B C i sunt
nim densitates, ut pondera comprimentia .
ideoque A: B B : C, ac proinde pondera sunt in progressione continua geometrica . Iam quia orbes singuli ponuntur ejusdem crassiitiei. sive eiusdem altitudinis, patet, altitudines atmosphaerae , in hac hyp thesi, crescere in progressione arithmetica a Itaque pro data qualibet atmosphaerae altit dine facile invenitur aeris rarefactiq; & viceversa dato rarefactionis gradu invenitur aeris altitudo huic rarefactioni conveniens . Rem accuratissima observatione illustrabianus. In Vertice montis, qui gallice dicitur P y de Donime , observata fuit barometri altitudo lin. 283, 3c in horto Coenobii n siri, quod monti proximum est, altitudo fuitlin. 324. Itaque numeri duo 283 , & 324
exhibere possunt pondera aerem in utroque loco comprimentia ; quare aeris densitates sunt, ut i idem numeri, rarefactiones autem
sunt in eorumdem numerorum ratione reciproca. Jam si rarefactio aeris in Coenobii nostri horto dicatur a ; fiatque proportio 28s:
28ς portionalis exhibebit aeris rarefactionem in montis Vertice. Ponamus cum diligentissimis
77쪽
nais Physicis, aerem- nostrum decies millies rariorem fieri posse, huncque esse maximum rarefactionis grachim ; tres cognitos i habebimus in atmosphaera rarefactionis gradus, nempe I , .& IO O. Praeterea nota est atmosphaerae altitudo ab horto nostro usque ad montis Verticem , nempe eXa- pedarum 36o investiganda ergo iupereth atmosphaerae altitudo, ad quam aer raritatem habeat decies millies majorem : haec. autem altitudo ex progressionum doctrina facile invenitur; duas enim habemus progressiones, unam geometricam, quae aeris rares adtiones exhibet, alteram arithmeticam , quae atmosphaerae altitudines repressentat . Iam vero ex togarithmorum doctrina, si quantitates aliquae fuerint in prcs. gressione g*ometrica , erunt illorum lo- .garithmi in progressi6ne arithmetica ; sed in progressione arithmetica terminus quilibet aequalis est primo termino, & terminorum differentiae toties sumptae, quot sunt termini datum terminum praecedentes, Quare si calculus ad logarithmos reducatur , erunt aeris altitudines datis duobus rarefactionibus convenientes , ut disserentiae inter rarefactionum illarum logarithmos , &logarithmum rarefactionis primae ; cum lo-garithmi . sint in progressione arithmetica ;quare altitudo 36o est ad altitudinem quaesim tam x , ut log. log. I. ad log. IOCOOL 283 . log. I.sve ut log. ad log. Io O,
78쪽
a INsTITUTIONES PHYSIC T. . ob log. I M o ; inito autem calculo pervulgares logarithmorum tabulas talis inusnitur altitudo atmosphaerae conveniens rar sfactionis termino Io o, ut exapedis circiter μαρ aequalis sit a / En totam Physic aram ratiocinationem; sed quam incerta sit, facile intellisitur . Etenim fingitur, pressi nem ponderibus comprimentibus proportionalem esse; quod falium omnino est; cum enim atmosphaera in ultimo compressionis gradu extenuone alisua, ac proinde & po dere non careat, iterum comprimi posset atmosphaera, quod est contra hyp., vel quod non minus ablurdum est, in infinitum com- lprimi, ac rareferi posset, ac proinde illius sollitudo foret infinita. Praeterea elasticitas aeris ponderi comprimenti proportionalis ponitur, cujus quῆ- idem hypothoeeos falsitatem jam demonstravimus ; nam eodem manente pondere , aeris elasticitatem maxime turbant calor,
frigus , humiditas, siccitas. His fuse e Ilicatis sic tandem concluditur- Aeris et icitas variis particulis per atmosphaeram sine. ulla lege dispersis longe probabilius tribuitur . si experimentis repugnent physicae
aeris elastici leges; atqui &c. Ergo - . . - Res p. D. Mai. Et illa experimentorum varietas demonstrat, ad aeris elasticitatem V rias causas concurrere , C. Mai. aerem ela-
sticitate destitutum: esse ostendit, N. Mai. Quare N. C. Ad definiendam atmosphaerae altitudinem
varias quidem hypotheses fingunt Physic t ;
quae ad omnes aeris partes transferri non
misunt sua raperimenta habuerunt in data aliqua aeris portione, quam ad certos limia
79쪽
tes eomprimi dc condenseri posse observa-ι runt, atquec densitates ponderibur compri- , mentibus proportionales esse invenerunt. At i c tissimum videtur aeris compressionem , ti, dilatationem non soli partium ponderi tri: huendas .esse, sed calori, frigori, aliisque, caulis plurimIS . Itaque compertum Omnino, est, aeris rate aetationes in diversis altitudini,s ponderi comprimenti proportionales nons eue, ac proinde observationes barometricae, quae 'in inferiori atmosphaerae parte sumuni aeris regionem traducis non debent .l Tandem repugnat omnino hy1s pomesis, quae densitatem ponderibus comprias mentybus proportionalemi acit; foret enim atmosphaeris infinita. Hinc actum s eit, ut aliam hypothesim quaesiverint doctis. limi viri, &.aeris densitates ponderi com-l Primenti, atque alteri ponderi consanti proporrionales fecerint. In hac autem hypothe i ii vitatur atmosphinae infinitae incommota j dum. Sedi quidquid sit de atmosphaerae alti- . t uda ne, quae quidem ex barometri observa itionabus nulla ratione definiri poste videtur i certa tamen est, &bindubitata aeris elasticitaitas , quaecumque sit illius lex ; atque aeris nostri elasticitatem, caeteris paribus, ponderii comprimenti proportionalem esse demonstrant Experimenta. In referenda autem obiectione prolixiores fuimus, ut inveniendae altitudinisiatmolphaerae vulgaris methodUs vobis innot
80쪽
L Irea doctrinam soni tria praecipua no-- bis consideranda, sese orarunt. Vel enim o sonus consideratur in corpore sonom ;vel in medio, quod soni vehiculum est, nempe in aere; vel tandem in ips, auditus organo; quare tres illas partes simi definitio complecti debet. Recte igitur sonum deruniunt Physici particularum corporis resona tis motum tremulum in ' aeris ' particulas translatum, & ad aures tandem. delatum. Singulae hujus definitionis partes notissimis
experimentis demonstrantur. iEtenim Pe P, in non resonant, nisi percutiantur, &.max me omnium resonant eo in dura: , atque
elastica, quorum partes ictu flectuntur; δι deinde vi sua elastica resiliunt, atque/ ita tremulo, ac vibratorio motu agitantur .. Panticularum eo ris re senaritis iubi illi .visu i& tactu percipitur ; chartae frustulas corpori resonanti insidentia subsultare oculis cetur, & admota manu partium fremitus sen- titur. Verum . si corda ins menti musici tensa non fuerit, licet oscillationes tota peris agat, sonum non edit,l M 'Brcipis forariae
cruda digitis constricta, de deinde dimissa cillationes agunt sine sono; at si ostillando corpus aliquod durum percutiunt, statim resonant; ex quibus experimentis colligitur sonum non solo totius corporis motu Oscili torio, sed particularum tremore produci. Hic motus aeri conti8uo communicatur; contremistunt ergo minime aeris particulae