Succini Prussici physica & civilis historia cum demonstratione ex autopsia & intimiori rerum experientia deducta auctore m. Philippo Jacobo Hartmann

31쪽

, , LIB. I. HISTOR. multum abuti marino simillimi provouvens, erupit atque ebulliit, in tantum redundans, ut profluens molendino versiqn-do abunde suffecerit. Sabulum vero pascuis stagnisque adjacentibus damno fuit, praeterquam quod ejectum in vicinia montem editum subsidere fecit. Quippe cum

scaturigo , arenam ductu suo vehementi Verrens, cavernosum montem reddidisset, fastigium vel superficies cedere &ruere,adeo ut horreum, proximum ruina ,d struendum fuerit. Esus modi sua alluvione illam tandem voraginem aperuit,ut quae vastos alveos Zythopceorum aequaret. Fundum bolide nullus attingere quiVit, ut abyssum esse, a veritate rei non abhorrere videatur. Ejectamenta ejus , Colore dc magnitudine variantia succina, ligna varia, quae inter fragmentum plaustri vetusti est visum. Verum violentus scaturiginis impetus tandem remissit, & cursum solitum instituens, sueto alveo nunc in stagnum parvum devolvitur. Haecque de ista scaturigine. In rivo quoque Elme non procul a nemoratis locis, ex caeruleo lutea tC ra succinum erutum cognovi. Alia quoquo loca Fautor mearum Musarum signavit:

32쪽

sUCCINI PRUSS. CAP. I. 33 In morinensi proedio ex terra limosae

in alio, ex terra Piscinae areissa: In Aschen- burg, inter Nelau &Insterburgum, puteo effosso succinum eductum ex terra , quae arena, qua tegebatur, remota, non quidem limosa, sed externa specie ligni fragmenta aemulans, Cum tamen revera non fuerit lignea, est visa, Quod adPregelame)ectum colligatur, certis documentis constat, de quod Hennenbeet de Insula Pregelana cler refert an illa succinum reperiri, nostra adhuc probat aetas. Sane ad Lacum re centem Prussiae, in quem se Pregela exonerat,offendi,accolis notum : Et de Piscatoribus non semel ejusmodi historia, qualemi id vandus de Prostenburgensibus recenset, hic locorum enarrata fuit, quod nempe illi aliquando capturam non tam piscium , quam succinorum insignem fecerint. Ad lacum Curonicum itidem succinum animadverterunt , qui illum

navigant, siquidem . & ex Lituania E lectorali mihi quaedam particulae allatae, ex tractu Nibbud gensi sub Capitaneatu Insteiburgensi. Et Cromerin Lib. I. de Polonia, in lacubus quoque nonnullis, inquit, a mari remotioribus id reperitur: ut inPissia

33쪽

LIB. I. HISTOR. , Episcopi Varmiensis , modicum tamen. Frid. malius Cos. Elb. in scriptis suis Poeticis editis de electro fossili non procul a Druso lacu reperto hoc epigramma reliquit quod ut summus studiorum Fautox G. Z. C. obtulit elegantissimum L. M.q, Erudito Orbi reddo. Electrum in patriis, cives, invenimus agris, Iams videt solem gemma sepulta diu. Digna videre suum Phaetontias ista parente, i Incidit in Vatem Drusis amica Tuum. Nilite divitias Gessaria litora vestras ;Nostrapares hodie terra ministrat opes. Eidem effossi, in Elbingensium Inclyta Reip. disione succini notitiam debeo: Tale enim& an. I 663. contigit, sed antea an . I 6 I.

memorabilius : ditio est olim silva quae Xerbsυvald dicitur, ibi postquam Amplis.

Senatus in fossa Succinum animadversum cognovit, hoc effodi curavit, sumtum Collegio Artificium faciente, cui S levi pretio venditum altius effossa terra, fundus quasi marinus fuit, sed tamen intra non multum tempus Too. libras eruerunt. Quod vero, spem pretio impensarum Electro toreulae amplius eruere nollent,sub an. I 642. initio opus est iist missum. Collegium vero Se- rc-

Di ilig

34쪽

sUCCINI PRUSs. CAP. I. 3s renissimi Electoris facilitatem solicitavit, ut ipsi quantum operae poscerent, succina

coetuendi daretur facultas, quae etiam ab

Indulgentissimo Principe concessa. Exarenoso quoq; monte silvae quem a prope Elbingam undiq; multum succini, sed nigricanti S, an . i63 o. redactum traditum.

g. X. Longius recensendis ubivis locorum in Prussa inventis succinis immorari possem , inprimis si veterum documenta aliis nostrae aetatis conjungerem; sed vel ex dictis satis liquere arbitror, largissima manu per Prumam sua munera naturam sparsisse : Si quoque illa per omnia loca naturae, & non casui aut fortunae potius d ' bentur. Sane ex quaestionibus in fures habitis constat, illos potissimum mediterranea quaerere , quibus rapta condant. Sed tamen facile sepulta a nativis distingui potIunt, nisi quod aliquando circumstantiae imponant. Omnia autem in mediterraneis abdita casui vel fortunae deberi, etsi illa Aurifabri, Gobelii, igandi,&C. mens fuerit, mihi tamen prorsus non fit verosimile, quod ex dicendis in aperto erit. idem quoque de fluviis, lacubus, fontibus, puteis, ferendum crit judicium. Credibile est,

per ineatus subtemineos, aut cliam reflu-

35쪽

LIB. L HISTOR.

xus maris succinum aliquando ipsis invectum , atque dem uiri creditum alio casu vel fortuna ab iis reddi. Ductus enim subterraneos aquarum Prussiae experientia vendicat: neque solum ex secaturigine ista, i proxime enarrata , idem liquidum reddi-rur, sed & ex alia ad Guillenen in CapitanCatu Rasten burgens, prope pagum Paris,

quae magna copia beluiacea, neque alius generis ligna Haculatus. Lacus quoque idem indicat, in quo saepe fractarum navium tabulae,&alia naufragiorum signa conspiciuntur, cum nunquam illo ulla invecta fuit navis. Vnt autem fidem habeo omnibus mau Balti cuin succina inferre, plerisque magis Venas progenerantes condi 'credo , inprimis ubi eadem ratio terrae, quae est nativae succinorum sedis atquet

Loci proprii, de quibus paulo post in seq.

Cap. g. XI. Prussiae vero hujus opulentiae laude secunda vicina est Pomerania, praecipue si hoc nomine oram, quae inclytar Ge-danensium subjacet, complectaris. Ulut lenim passim per Pomeraniae litora a fluctibus succina disjiciantur , ex memorata ramen ora amplissimi & memorabiles maxime percipiuntur reditus. Sed & extra

36쪽

stus Pomeraniae succinum suppetit. V o lini certe, cum fossa circa urbem fuit

ducta, insignia eruta, quae Cepimmo stat bissimo Duci de Cro' , Domino meo

Clementissimo, oblata dono adhuc asservantur. Non procul quoque a Belgario, in colle quodam arenoso, paucos ante annos CX cavernis magna succinorum copia extracta, sed admodum crassis crustis fuerunt obducta. Et Micraelius annotavit, quod in montibm Pomeraniae are sis , e g., metu reperiantur. Idem in Pomerania

observavit, quando Dira effodiantur, sub arena succinum delitescere. Huc spectat, quod ad Rugiam Insulam undiq; sint, animadversem &collectum; in primis G, Hissidensere, ubi non mediocris illius proventus, quemadmodum Amicorum signant literae, quae, retibus quoque ibidem hauriri; an-ηotant. Verum id litori debetur, quod eontinuo tractu passim succinum offert, ad Colbergam &c. De quo regandins Isi. Legitur autem aliquid succini in litore Gedanico, non tamen ibi hauritur, ut si is litore Sudavico in Sambia. Dyomeranico litore Medanense contiguo , --terdum quoque aliquid Fuccini reperi - amr , sed plus in Gedanico utpote Suda - C UIco

37쪽

38 LIB. I. HISTOR. Dico propinquiori. s. a . In litore Gedanensi inprimis, quia Oceanus ibi satis statiosum angulum occupat qui Corinicus simus a pestatur) etiam in arena solet essedi succinum, quod i midelicet olim ibi tempestatibus es in littis exturbatum , arena insuper invecta : ratio explorandi est ejusmodi. Venatores isti rationem loci attendentes, usicantes ibi occultatum

ess ub arenasuccinum, ferrum forte ct acutum , quod valido se longo fusti praefixum eis, quam possunt magno impetu per algam ct

eompactam arenam in profuniam adigunt, accurates observant, an atiingant Fucc num,

id quod in ipsis manibus quos deprehendere

norunt: animadverso autem huccino, vel remota arena stodiunt istud, vel paulo eis profundius non tamen altius uno viro jacet Jputeum faciunt, ac palos acuminatos hinc inde imprimunt, quos quanta possunt vi diducunt, commo ent, totum fovearum fundum pertundunt , uisatis ampla foramina relinquantur. Inde igitur quicquid in eo flatio putei latet succini ebullit ars erumit. Reticulis postea immissis, quia fossa impletur aqua , circumcirca piscantur, captant, se extrahunt quicquid ibi adessuccini. H. I. Ex quibus perspicuum fit, utiq; Pomeranicam oram non contemnenda succinorum multitudi

38쪽

sUCCINI PRIISS. CAP. I. 39ne gaudere. Quod vero modum fodiendi concernit, ille desiisse videtur, quamvis clarissimi Buthneri Calend. an. Io a. in Neringensiisi a magna copia fodinas, ex quibus ante aliquot annos succina Cruta, Cccurreret testetur. Qui quoi l. c. refert in montibus ad Urbem, atq; ad locumsiupplicii, sub saxo succina inventa. De Neringens

circa motus belli Sueci ci ibi, & in collibus ultra mundam dejectis, magnam succini

copiam repertam. An vero huic maritimae natura venas succinorum peculiares dederit, incertum est, neq; mihi ejus rei ulla obtigere indicia. Veteres quidem ita persuasos,indicio est fabula, quam Wigan- sf I recenset. Prope Dantiscum nqure, in angulo Pucico, piscatores aliquando mari sereno , similiter ingens dorsum Ab aquis, siuecini θlendore radians conspexerunt, sed ob profunditatem nihil inde potuit decempi ut eommemorat D. h. Aurifaber. Hu. Bituminosam quidem eju&orae terram esse,evincit Araricola F P.L. .p.a f. Vbi vero Histula, ait, Donerat adiavam in litore Pu- cicimus, non longe a caenobio quod appestant Olivam, reperiuntur concreti bituminu gleba satis dura, o majores minoresve, quarum

C s alia

39쪽

4o LIB. I. HISTOR. aliae lutea, aliae cinereae, partim subrubrae a tim aberim coloris, sidnusia siuavisjucundis.

Omnes ardent accensae. His adnascuntur arbu

sculapallidae, es quaepisces olent: quercu sic

licet,ais buxi: alta tres, aut summum, quatuor palmos. Cavent υero radicibus, ct si e patella, αδας vocant Graeci, ad glebas adhaerent. Tales esse videntur lapides, quibus in mari, ut Theophrasem scribit, adnascuntur quercus ct abietes. Tametsi iste easdem ostreorum resis dicit adnasci. Sed ut id genin arbusculae a lapidibus biiuminosis ali possunt, ita tam bene a testis ali posse non videntur. H. I. Ex quibus bituminosam, ut diximus, terram esse patet, sed quod illo bitumine permeetur , quod ad succinum gὰnerandum sit aptum, hoc nondum ex documen is rerum addidici.

r. De propria sede succinorum in Prussia: detitore Sudavico: an hic solum hauriantur succina quod ad alia sitora pauciora se minora: ct quod ut ex venis ad eadem non effodiantur. Haurij Cordisienientia depropriasede in Prussia. 1. de litoris Sudavisi angulis: an infra Hubent nullam repe-

40쪽

sUCCINI PRUSS. CAP. II. AIriatur succisum : ab collibin marinis ad litus Sudavisum. 3. De facie exteuori

quorundam angulorum. M. De minerali-hin eorundem: vitriolo, nitro,ter flava,

sulphure, alumine, s. rivis acidulis, sulphureis , lapidibus variis vulgaribus, On- curii aso ita dictis,adamantibus,ruttiantibus vario quasi aere lapillis , jassidibus. o. de campis litoribus vicinas, si is, lutoso statio terrae adPalmne, o Grosimbent, de phocis ibidem. g. I. SEd ut Prassiae Succinorum Dominae litus

nunc perlustremuS , notandum, quod non in omni illa propriam quasi suam sedem habeant, aeque ac in illo quod est ad Sudaviam, h. e. in ea parte Prussae,quae hodie Sambia appellatur , CuJus unum latus Occidenti, alterum Septentrioni obVertitur, terramq; Sudavi incolunt. In hoc itaque litore Suda vico, a novo transitu Freun

Tiesst ubi lacus dulcis sibi in mare viam aperuit , haud procul ab arce έothset I

s quod relandin de sua aetate memorat; nostro autem aevo. a Pillavia proxime novus irransitus locandus , uti mappae