장음표시 사용
101쪽
tet explicuit ' qui nam modum , quo animus cor pus moveat , percepit In Theologia quot magno animorum ae Iiu a doctoribus versantur Sed quo acturat lus pertractantur, eo implicatiora evadere inge-Dul'rerum aestimatores fatentur . Quot rumores azturbas non excitarunt super divina gratiat sed nullo fructu , cet. V. ae mentis raptum superant non investiganda. Hinc I. consequitur non debere nos iis deteremus insudare , quae intellectus humani aciem superant . Cuiusmodi sunt inquisitiones caussarum
plurium creatarum rerum, quas Deus nos praeterire voluit r investigationes finium , quos sibi in nonnullis opificiis suis proposuit : disputationes super arcanis fidei dogmatis , quae captum mentis nostrae excednnt , quaeque nos credere, non curiose
vestigare prodest . nue spestant, quae Salomon omnium mortalium sapientissimus Eccles. c. VIII. xv I.& xv I r. habetis: Et apposui cor meum, ut scirem sapientiam , & intelligerem dis in Emonem , quae versa tur in terra : est homo , qui diebus , & noctibus semnum non capit oculis . Et ira tellexi , quod inmmum operum Dei nullam possit homo invenire rationem eorum, quae sunt sub sole: & quanto plus laboraverit ad quaerendum, tanto minus inveniat: e Iiamsi dixerit sapiens se nosse , non poterit reperire ,, . Et Sapient. e. VIIII. v. xl l i. & seq. uis enim hominum poterit scire consilium Dei λ aut quis poterit cogitare,'quid velit Deusὶ cogitationes eri immortalium timidae, & incertae providentiae nostrae . corpus enim quod corrumpitur, pggravat animam,&terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et dissicile aestimamus, quae in terra sunt e &quae in proi pectu sunt, invenimus cum labore. Quae autem in coelis sunt quis investigabit Sensum autem tuum quis sciet, nisi tu dederis sapientiam, &miseris Spiritum san Esum tuum de altillimis: & sic lcorrectae sint semitae eorum, qui sunt in terris , & lquae tibi placent, didicerint hominest Nam per sapientiam sanati sunt quicunque placuerunt tibi '. Do-
102쪽
DE PRIE IUDICIORUM FONTIBVS. t
Domine, a principio,,: & Eccles. c. III. x. & xi.&Eccl. c. III. v. xx II. is Altiora te ne quaesieris, &fortiora te ne scrutatus fueris; sed quae praecepit tibi Deus , illa cogita semper , & in pluribus operibus ejus ne fueris curiosus,, cet. Quibus omnibus sacrarum Litterarum testimoniis turpissime Auctor libelli de imbecillitate intellectus humani abutitur , ut evincat nos certo atque indubitate cognoscere haud polIe veritatem : quod quidem deliramentum jam ctinsularunt plerique naris emunctae viri. VI. Superflua aufgtenda. Hinc conficitur a. rebus inutilibus, ac superfluis addiscendis tempus insumen dum non esse , cujusmodi sunt quaestiones , quae iadeliciis erant Scholasticis , quod vitium prae ceteris innumeris, qui in Scholasticos debacchati sunt, notavit vir do lilsimus Jo. Franciscus Bud deus in Hist. Philos succinct. delineat. pag. 7o. H Iri dogmatibus Scholasticorum hoc maxime observandum, quod cir- ea inutilia. sutilia, merasque fuerint Oc eupati. Logicae, & Metaphysicae maximum statuerunt pretium. Hinc de praedicamentis, praedicabilibusque ad nauseamrusque disputant ; quemadmodum & de principio individuationis, de radice futuritionis, de
supposita litate , & personalitate, & hujusmodi infinitis nugis valde fuere solliciti. Sic & Phusicam sere
totam in Metaphysicam converterunt , si ne Physica ars, an scientia .deturne motus ad substantiam si ne generatio motus, nec neὶ acriter disputantes. In ceteris Aristotelem secuti sunt, aut sequi volue-Tunt ,, . Graecis , & Romanis etiam de rebus inutilibus, parumque momenti disputationes vitio vertebat L. A. Seneca lib. I. de brevitat. Vitae ea p. X . M Deillis nemo dubitabit, ait, quin operose nihil agant, qui in litterarum inutilium 'studiis detinentur: quae
jam apud Romanos quoque magna manus est. Graecorum ille morbus fuit, quaerere, quem numerum remigum Ulysses habuisset : prior seripta esset Ilias ,
an Odyssea e praeterea an ejusdem esset auctoris. Alia deinceps hujus notae r quae sive contineas, nihil tacitam conscientiam juvant; sive proferas , non do.
103쪽
2. L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI .
ctior videberis, sed molestior. Ecce Romanos quoque invasit inane studium supervacua discendi. Hic diebus audivi quendam sapientem reserentem , quae primus quisque exmromanis ducibus fecisset . Primus navali praelio Duillius vicit , primu ς Curius Dentatus in triumpho duxit elephantos. Etiamnum illa , & si ad veram gloriam non tendunt, circa civilium tamen operum exempla versantur . Non est prolutura talis scientia: est tamen quae nos speciosa rerum vanitate detineat cet. o. Quid quod adhuc in tanta litterarum luce non desint , qui bonas horas in sum aut in minimis profanae antiquitatis reculis
illvitiandi; i, uot viri alioquin docti atque omnigena eruditione conspicui commentaria in mulierum graecarum , vel romanarum inaures , annulos vestes, calceos, ceteraque id generis ornamenta summo labore ae liudio conscribunt Quot hodieque easdem, similesve quaestiunculas promovent, qua SSVe- Ionius de Gel. cap. Lxx. memoravit, scilicet quae sue
rit mater Hecubae ἰ Quid Achilli nomen λ Inter virgines futilet Zi id si renes cantare sueverint, , , id hinc boni Reipublicae obveniti nullum plane. Quid autem malii fallem temporis iactura . Qua fit, ut
nece Isariis studium,& operam impendere nequeamuS, ut qui in reculis superfuis,& minimis versandis ro ii simus. Lege Senecam epit tota Lxxxv lII. in qua ii hoc vitium fuso calamo insectatur , & Juvenal.
VII. In Nitra distiaeἶ o declinando. Ex eodem di manat sente Τ. ut per varia etiam utilia animus minime distrahendus si nam quum mentis nostrae capacitas perbrevis sit, si ad plu es simul res animum appellemus, conlusas, & inadaequatas earum notiones acquiremus . ,, Lehtio cerra prodeli , scribebat Senecae p. XLV. varia delectat. Qui, quo destinavit, pervenire vult, unam sequatur Ulam , non per multas Ua-ῖeIur : non ire illud , sed errare est se . Quare uni rei operam n a Uare sedulam debemus, eaque primum addiscere , quae illi intelligendae pernecellaria sunt , eam que methodum adhibere , quae brevior ., ZIaud
104쪽
api ior est . In quae ii peccant , qui oscitanter in plura incumbunt ; qui Sacras Litteras sine linguarum , historiarumqua orientalium peritia interpretandas suscipiunt; qui carptim libros legunt, cet.
VIII. Ingeniorum supiditas, hebetudo. Iam vero ill haec mentis brevitas , quae homini cuique inest , in nonnullis crasIis stupidisque ingeniis permagnaeli, hinc vel solum res, quae sub sensus cadunt, bene pelicipiunt, vel si res spiritales etiam intelligunt, eodem concipiunt pacto , ac illae, quae sensibus subjiciuntur; si ad humanitatem ea informare velis, pollim mensos labores , vix prima grammatices elementa ediscent'; frustra rationes paullo subtiliores afferes , si quidpiam eis suadere cupias . Praejudicia , quae imbiberunt, aegre ponunt. Nihil si res naturales spectenti, eis afferent detrimenti hujusmodi er-xores: sed non raro , ut quum eis aliquod christianae ethices scitum explicueris , atque servandum esse dixeris, vix adducuntur, ut fidem tibi, dictisque tuis praebeant: sed incredibili animi pervicacia con
tendunt, te a veritate aberrare , seque autem vera
sentire. Hujusmodi ingenia a scholis longe arcenda, telluri excolendae, vel lignis exasciandis , vel lapidibus scindendis, aliisve id genus artificiis sunt ad .
dicenda: secus oleum, & operam perdes. VIIII. Levitas ingeniorum. Praeterea levis ingeniorum quorundam indoles magna praejudicia crear,
atque fovet . Enimvero quidam homines sunt, qui inanibus adducti rationibus quidpiam propugnandum suscipiunt : hine si astutus quisquam maRno argu
mentorum apparatu id a veritate abhorrere eis ostendere nitetur, facile in suam eos pertrahet sententiam, quippe qui non eorum quavis de re opinamen
tum sequuntur , quod validioribus, solidioribusque fulciatur monumentis , sed quod sequendum vel phantasia, vel voluptas, vel opportunitas suaserit . D Fluctuamus, inquiebat Seneca de otio sapientis ,
aliudque ex alio comprehendimus: petita relinquimus, relicta repetimus. Pendemus enim toti ex a
lienis judiciis ; & id optimum nobis videtur , quod
105쪽
4 L. I. ART. RECTE R RTIOCIN ANDI
petitores, laudatoresque multos habet, non id, quod laudandum, petendumque estis . Levitas ejusmodi vi rum gravem, ac doctum dedecet; atque adeo summopere nocet, si etiam in Religionis negotio idem mos retineatur. Quapropter, Paullus epist. ad Ephes. e. IIII. vers. xi O I. sedulo monet, ut iam non simus parvuli fluctuantes, & circumferamur omni Ment doctrinae in nequitia hominum , in astutia a 4 cir cum ventionem errori I,, scilicet ne puerorum instar,
queis inflabile iudicium est , fluctuemus atque ne
ab haereseon novarum satoribus in sua falsa dogma ta abripiamur . Ιil hac levitatis atque in conliantiae labe ii potissimn m infectos se commonstrarunt, qui Christi ecclesiam a suis naevis , ac,maculis, ut ipsi enutiebant, purgandam ad haec susceperunt. Le- gelis Historiam variationum Ecesesiarum Protestantium a doctissimo Jacobo Benigno Bossuetio Meldensi episcopo conscriptam .X. Sophisica quorundam ingeniorum natura. Ad haec sophistica ingeniorum quorundam indoles praejudicia innumera, eaque non parvi saepe momenti progignit. Hi enim homines vel in rebus contemplandis, vel in aliorum libris interpretandis versantur : si rei expendunt , tantum abest , ut eas illustrent , ut quicquam ignotum, implicatumve , detegant, ex
pediantque , ut maxime perturbent ac misceant .
Vel nimium rem diducunt, ac verisimilem non faciunt : quum porro haud serenis oculis eam dispiciant, vel ex parte , vel non recte videant, necesse
est . Veritas profecto istiusmodi ingenia nimis subtilia latebit , ut quae subtilitatis inimica . ,, Audi quantum mali, Seneca epit f. Lxxx VI II. loquitur, faciat nimia subtilitas, & quam infesta veritati sit. Protagoras ait, de omni re in utramque par tem disputari posse ex aequo , & de hac ipsa , an omnis res in utramque partem disputabilis sit. Nausiphanes ait, ex his quae videntur esse, nihil magis esse , quam non esse . Parmenides ait, ex his quae videntur , nihil esse in universum . Zenon Eleates Omnia negotia de uegotio defecit : ait nihil esse . Cir-
106쪽
Circa eadem fere Pyrrhonii versantur, Jc Megarici,& Eretrici, & Academici , qui novam induxerunt scientiam, nihil scire. Hate omnia in illum supervacuum studiorum liberalium gregem conjice. Illi mihi non profuturam scientiam tradunt , hi opem Omnis scientiae eripiunt: satius est supervacua scire , quam nihil . Illi non praeserunt lumen , per quod acies dirigatur ad verum; hi oculos mihi effodiunt. Si Protagorae credo, nihil in rerum natura est, nisi dubium: si Nausiphani, hoc unum certum est, nihil esse certi: si Parmenidi, nihil est praeter unum: si Zenoni, ne unum quidem. Quid ergo nos sumus quid ista, quae nos circumstant , alunt, sustinent λTota rerum natura umbra est, aut inanis , aut tallax . Non facile dixerim, utrum magis irascar illis, qui nos nihil scire voluerunt, an illis, qui ne hoc quidem nobis reliquerunt, nihil scire,,. En genuinos ingeniorum captiosorum scelus i Nec antiquitas sola habuit, tempellas nostra ipsa sophistis ejusdem sursuris minime caret. Si in eadem deliramenta prolapsi non sunt, pertimuere forte, ne sibilis & sannis exciperentur . Sophistica indole certe praediti fuere Petrus Baelius Pyrrhonicus, Auctor libelli de imbecillitate intellectus humani eruditissimo Huetio vulgo adscripti , qui evincere studuit , nos veritatem perfecte , & sine ulla dubitatione cognoscere solis viribus intellectus non posse; Whiilonus, & Burne-tus , qui ridiculas telluris theorias commenti sunt , aliique plures. XI. Sophistae verbalis . Insuper alii sunt , quibus quum non sit facultas circa reς sophistas agere ἔquippe qui scientias omnes, ac praecipue philosophi eas vel summis dumtaxat labiis degustarunt , vel ne de nomine quidem norunt, & in lexi eis volutandis, in scriptoribus graecis , vel latinis lectitandis unius linguae ediscendae gratia occalluerunt , hi, inquam sui sibi doctorum Dinam concilient, a vulgari, com muni , atque obvia auctorum interpretatione abeunt, aliamque novam prorsus commmiscuntur . Quo ta men rit , ut nec magnam nomini; existimationem
107쪽
s L. I. ART. RECTE R ATIOCINANDI.
eonsequantur; & deridendos se vel pueris propinent. Vehementer coleo , quod norim viros alioquin doctos & eruditos eadem febri laborantes quorum no minibus parco , ne tantillum quidem maledicus videar . Ipse audivi quendam de vacuo disserentem , qui prolato Geneseos loco cap. I. v. Z. M Terra au tem erat inanis, & vacua is actutum collegit: ergo datur vacuum. Oh praeclaret
Spectatum ad milli risum teneatis amici Quis enim vel a limine sacras litteras salutavit, at que ignorat, dici ibi vacuam tellurem , quum non esset adhuc plantis, herbis, floribusque circum vestita Scio hominem, cui hujuscemodi nugae & sophi Drnata verborum in deliciis sunt. Is mihi illud s. Paulli ad Rom. c. XI. v. xxxi ii. M O altitudo2divitiarum sapientiar, & scientiae Dei: quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, & in velligabiles viae ejus,,obiecit contendens, s. Apostolum sibi non convenire ,
quum dicit se O altitudo divitiarumosapientiae , &seientiae Dei e quam incomprehensibilia sunt iudicia eius ,, & deinde statim subnectit se & investigabiles viae eius se si igitur, inquiebat , investigabiles sunt r& inquiri , & cognosci a nobis possunt :.respondi huc loci in veitigabiles , non vestigabiles significare,
ac m in negandi vim habere, quemadmodum in invisibile, ut luculentissime, quum ex iis quae immedia te praecedunt ; tum etiam ex iis , quae 1iatim subsequuntur: is Quis enim cognovit sensum Domini λ aut quis consiliarius ejus suili se liquet: neque verba Apostoli latine reddita esse nimis urgenda; quum ipse graece, non autem latine scriptitarit. Vix aegre huic luculentissimae rationi acquievit. Hi sane homines, , faciunt nae intelligendo, ut nihil intelligant ,, uti Terentius And. pro g. ait. XII. praecipitantia. Huiusnodi sophistarum genus ut plurimum de rebus, atque auctorum seniis praecipitanter iudicant; quippe qui haec, aut accura Le non
animadvertunt , aut animadvertere nequeunt . Verum qui idem peccatum admittunt, longe plures , quam quisquam credit, sunt. Etenim quum laborem sui
108쪽
summopere natura aversemur , hinc fit, ut minimerea undique versemus , sed earum dumtaxat cortite contenti iudicium de iis temere ferre non vereamur.
Potest idem essectus ex pluribus caussi ς produci: una tantum mihi interea constat, ne diu animi pendeam, hane esse ejus es sellus caussam pronuntio. Idque non solum in humanis disciplinis, sed etiam in civili vita saepe usu venit ..Qua de re exempla quum in sacris, tum in profanis hi itori is occurrunt innumera. Christum Dominum apud Simonem Pharisaeum Uescentem, uti Lucae c. VII. v. XXXVI. & seq. narratur, mulier quaedam in civitate peccatrix adivit , atque lacrimi S ccepit rigare pedes ejus , & capillis capitis sui abstergere, & unguento ungere. Quae quum vi disset Pharisaeus temere apud se pronuntiavit: ,, Hi
si esset propheta , sciret utique , quae, & qualis ei tmulier, quae tangit eum: quia peccatrix est . Uerum si Pharisaeus ad summam Christi pietatem animum advertisset, atque eum tanquam medicum reputati et , qui curatum venerat animas , quae perie rant ex domo Israel , haudquaquam ejusmodi judicium tulisset . Signis ut plurimum ambiguis , quam quum in bonam, tum in malam accipi partem queunt, ducimur, ut malam de aliis opinionem animo concipiamus, ex. gr. si quis haereticorum libros plurimi facit, eorumque lectione delectatur, statim colligitur, minime eorum dogmata aversari r falsa consecutior potest enim eos commendare vel ob ingenii acumen, vel ob stili elegantiam, vel ob restam diu serendi methodum ; lectitare autem vel ut eorum errores refellat, vel ut optima excerpat, vel ut it ilinitorem, atque elegantiam ediscat . Ceterum ejusmodi librorum lectio non potest cuique indiscriminatim permitti , sed iis dumtaxat , qui pietate ac doctrina eximia praediti sunt. Is est etiam Eccletiae mos, quum facultatem facit libros prohibitos. legendi . Si quis alicujus opinionem insectatur , statim odii, invidiaeque arcessitur e sed temere. Si quidem potest nimio veritatis amore in eum acriter invehi . XIII. Definus attentionis. Ex attentionis dei ediu
109쪽
νη L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
praecipitantiam in terendo de rebus iudicio nasci pa lam,eli . Sed ex is hoc eodem fonte dimanat , ut
pauca sciamus; confusas, obscuras, atque in adaequatas rerum notiones habeamuς; bona a malis ; Cpti mai& praeclara cogitata a futilibus errorem a veritate, minime internoscamus; si enim res accurate eX penderemus , aequum , ac rectum rei cuique pretium stitueremus. Vitium & virtus, malitia & ho-nitas, error & veritas non raro eodem habitu nobis videnda se praebent; quae recte discernere una alteri tione accurata valemus . ,, Cernenda sunt diligenter, sedulo Tullius in Part. Orat. c. XXI II. monebat, ne fallant ea nos vitia, quae virtutem videntur imitari.
Nam ti prudentiam malitia ; & temperantiam immanitas in voluptatibus aspernendis; & magnitudinem animi superbia in animis extollendis ,& despicientia in contemnendis honoribus; & liberalitatem
effusio ; & fortitudinem audacia imitatur ; & religionem superstitio ; studiisque bonis similia videntur
ea, quae sunt in eo genere nimia ,,. Saepe etiam ili- haec eadem permista in eodem homine inveniuntur. Hinc fit, ut vitia ac naevos in iis approbemus, qui magna apud nos, aliosve existimatione sunt ; atque id etiam, quod laudem meretur, in iis vituperemus, qui nullo apud nos , ceterosve in honore sunt, despectuique habeamus, neutiquam animadvertentes pes.smos haud raro sine aliqua boni mistura esse; atque bonis ac religiosis Deum suas maculas reliquis te, quae quum sint humanae imbecillitatis reliquiae, neque imitationem , neque cultum nostrum promerentur . Si aliorum ad haec lucubrationes legimus, quum Oscitanter, & quasi fugienti oculo percurrimus, ea magni in illis ducimus , quae vividius phantasiam nostram
afficiunt, sive quae magnifico verborum apparatu depicta sunt ..Res veras multas deprehendimus , sed errores iis admistos minime observamus ; & e contraria si res verae, & praeclarae erroribus miscentur, illas negligimus, ad hosce animum unice advertentes . Quod quidem vitium maximopere hominem
dedecet, quippe qui ratione, vi scilicet expendendi,
110쪽
atque animadvertendi praeditus sit . Praeterea ut sapienter quisquam se gerat , Oportet attentionem iis
adhibeat , de quibus vel loquitur, vel agit . Stulti enim est inconsulto loqui, temere iudicare, imprudenter, ac line ullo consilio agere. Non dissi tendum tamen est hujusmodi negotium esse fastidii plenum,& intellectum nostrum aegre in rem aliquam diu, multumque incumbere, quum ob quandam animi in-nnaviam, qua fit, ut lente admodum studio vacet, tum ob spirituum praecipue animalium vigorem, ac motum , qui eum in diversa trahunt, imaginum ope, quas et repraesentant . Hinc fit, ut viri quoque in meditatione contriti quandoque oscitanter quidpiam agant. Cartesius Mersennum rogabat, ut quosdam versus in scriptionibus suis obliteraret,, puto, inquiens, me fuisse somnolentum, quum ultimas illas lineas scriberem: quandoque bonus dormitat Homerus,, .
XIIII. Immoderata sciendi cupiditas. Jam vero immodica quoque sciendi cupido saepe in caus a est,
ut quidquam attento animo haud expendamus. Etenim qui sciendi avidi sunt , eodem tempore pluribus, diversisque disciplinis operam dant : nunc illi , nunc isti animum appellunt ἔ quum vero ingenio acuto, ac firma memoria praediti minime sunt, fit, ut vel nihil ediscant, vel confuse etiam & inada:- qua te percipiant : libros omnes, in quos incidunt, devorant ; bonos & egregios ab ineptis & futilibus
non discernentes: nunc grammaticos , nunc philosophos , nunc theologos evolvunt & saepe usu venit , ut ne binas quidem periodos sine errore con
scribere possint: s alicujus phoenomeni caussam ut allignent rogas, obmutescunt : si dogmatis alicuius momenta, queis innititur, scire velis, vel nodum aliquem & dissicultatem eis exsolvendam proposueris , haerent. Inutilibus simul,& utilibus curam indiscrii minatim adhibent e cerebrum merce rudi indigesta.s que in farciunt: iis etiam memoriar mandandis in-l sudant , quae nec satis intellexerunt, quaeque si penitus ignorassent , nihil eis obfuissent, atque adeo, plurimum prosuissent. etenim ut ait ille o : Nemscire