Artis recte ratiocinandi elementa ab Andrea Ambrosinio ... elucubrata

71쪽

sophiam editam anno i 7 ., in qua quam plurium Logicorum deiectus prodit, & castigat, opus de sensa veri, & falsi anno I7o9. litteris mandavit, in quo sunt quidem multa egregia ; sed quum auctor magnontivandi pruritu laborarit , longe plura sunt quae spongia ,satque gypso egent . Christianus Nolfius mathematica methodo Logicam promulgavit , quae plura optima continet; sed quam plurima quoque in ea sint censura digna. XXX. Fardellie, Clerici, Crufatii oec. Michael Angelus Fardella Drepani natus anno aerae Vulgaris I 65o. Pativinus Proseisor anno i 606. Logicam solidae eruditionis plenam typis mandavit . Joannes Clericus Gene vae ortus anno I 537. celeberrimus hujus aevi criticus , philosophiae ac linguae sanctae apud Remonstrantes Amitelodami proleisor, inter uaria quae conscripsit volumina , est etiam Logica, auctore minime indigna. Joannes Petrus de Crou Eas cl. philosophus & mathematicus in vitam ingressus anno I 65ῖ. atque ex ea egressus anno i 48. plura scriptitavit, quae inter eminet potissimum Logica gallice exaraia, cui titulum hunc latine redditum se citiis Syllema

animadversionum , quae tum declarandis, tum extendendis cognitionibus nostris inservire possunt , sive novum Logicae specimen is Amitelodami edita sui tanno tria. binis voluminibus in 8. comprehensa . Idem porro opus mirisce auctum pluries recust, a praecipue anno I7 l. in L uolumina dii tributum et paullo vero ante obitum sex volumina comprehendi fecit. Gulielmus Jacobus s' Gravesande ,, introdum o-nem ad philosophiam se composuit. Petrus van Musis chenbroeli se Iniit tutiones Logicae se conscripsit, in quibus totus naene eit in arte syllogi ilica illustranda . Ρ. Eduardus Corfinius Cler. Reg. Schol. Piaci in Pisana academia philosophiae professor ,, Institutiones philosophicas ad usum Scholarum Piarum is Floren-rent Iae anno II 31. promulgavit i in quarum primotomo res Logicas crudite, eleganterque versavit. Janus Gaalbertus de Sotia in eadem Pisana academia

Alrilosophus publicus is Rationalia philosophiae in ili-

72쪽

tutioncs, sive de emendanda regendaque mente scripsit. Quod quidem opus fuit primum Amite lodami typis commi Hum anno l74 l. deinde rursus anno l7 6. Venetiis in lucem prodiit. Denique clari L auctor idem, opus ex latina qua primum conscripserat in ualam linguam versum pluribusque itidem rebus auctum Lucae anno I75o. typis mandavit in bina voluminain 8. distributum, quorum alteri hunc titulum dedit: ,, La scieneta deli' Uomo, o la Filosona emendatrice della ragione,,; alteri se La scien Ea diret trice desta ragione,,. Quum rationalis philosophia ut mentem ejusque facultates emendet , debeat, &. praelus diciorum , errorumque fontes detegere, atque nota re, idearum porro iudiciorum, ratiocinationum naturam, veri & salsi criteria explicare: id accurati iasi me 26. cap. in to m. I. peracutus auctor praeititit. Verum quum errores vitare, praejudicia exuere haud sufficiat ; iccirco auctor in altero tomo scientiam Analyricam, sive artem veri inveniendi vetiat, eius que rei leges exponit, explicatque scientiam syntheticam , sive regulas , inventam veritatem cumi aliis communicandi ita ut eorum assensus obtineatur.

XXXI. Ha chii Dineccii, Martini. Gottiebus Han- schius in opere inscripto is organum organorum, , pr clara exhibet de mentis directione. Io. Gottii eb. Hel neccius ic. Elementa philosophiae rationalis se edidit; in quibus quid praeitare contenderit, nequeo elegan tius dicere, quam si i plius auctoris verbis dicam. ,,

In philus ophia Rationali , seu Logica, scribit in

praefat. id egi, ut praecepta omnia ad finem, quem in invenienda, diiudicanda, communicandaque cum aliis veritate consistere , omnes omnino falentur, unice referrem . itaque non solum artem syllog micam , non solam disse tendi disputandique faculta: tem, ad quam plerique libelli Logicorum compara . ti sunt, mihi tradendam credidi, sed praecipue, quoi ordine, quaque methodo progrediendum sit omnibus , qui veritatem reperire, eamque a talso dii cernere cupiunt, perspicue monil ravi . Hinc, explica

tis intellectua ope tritonibus, perutilem de id eis do

73쪽

si in systema metim ἡ--: bene animadver-

sed dumtaxat pessi ih. '' URpse non pertractat,

utilitatem produki .. RUR 'ς. quos in communem nata P hi ric. c. 'ς--hoc nomine do is L nilosophia mentis methodice tramia atque ad

74쪽

ad usus academicos accommodata is quae publicam tu' em anno 17 l. primum aspexit. Ea in quatuor est

divisa partes; quarum prima de simplici rerum perceptione; secunda de judicio, & propositione; tertia

de ratiocinatione; quarta de methodo agit. His adjecit auctor sex exercitationes scholasticas in Logicam . Quae in ea potissimum commondantur, sunt stilus perspicuus & concisus; praeclara animadversiones; criticae usus ; candor in iis indicandis ex quo rum lucubrationibus optima excerpit: quare juventuti instituendae haud ineptam puto. Venio jam ad claristi mi viri Antonii Genuensis Logicocriticam , quae anno vulg. epochae I 743. suit primum typis excusa. In quinque est distributa libros : quorum primus est de natura & operationibus mentis, de morbis intellectus, deque caussis errorum &c.; secunduS

de id eis, id earumque objectis & signis ; tertius de

vero & falso, deque criteriis veri generatim; quartuS de usu auctoritatis, & arte critica; quintus de iis, quae ad ratiocinium pertinent: quibus omnibuς praemittuntur pro legomena de artis Logicocriticae natura, origine, &progressu. Hanc Logicam ceteris Omnibus palmam praeripuisse fatentur omnes ingenui rerum seitimatores: hine demirandum haud est, si non semel, aut bis, sed pluries , repetita vice publicam lucem aspexerit. Quid magis in ea commendare debeam, non video: si ilum purum , elegantem , per

spicuum, laconicum, uno verbo philosophicum; siquidem oportet is syllabas philosophorum , dii scite ait antiquus ille philosophus Zeno Citticus, si fieri possit , esse breves se an solidam & non vulgarem

eruditionem, an egregias observationes, an auctoris acumen, prudentiam, sapientiamque profundam, an

critices lumina ubique fulgentia ; his enim aliisseque eximiis dotibus praedita revera est. At suos quoque naevos habere mihi videtur . Nam I. secundam mentis operationem, iudicium nempe, leviter dumtaxat attingit; a. de propositionibus pauca, contra de vocabulis plura scribit, quasi necessarium haud esset accurate de enunciationibus agere, a quibus usi

75쪽

M PRO LEGO MENA .

plurimum pendent rectar , sophillicaeve ratiocinatio nes ; plura capita ei inserit vel non necessaria, vel tironum captui, in cujus gratiam eli conscripta, naudaccommodata : primi quidem generis sunt pars cap.

I m. nec non I .&v. libri II ii. quae in trastria

de locis theologicis sunt proprie collocanda; secundi vero sunt caput v. libri ri. & i.& II. libri v. ; g. in compendiaria Logicat historia plures magni nominis Logicos, cujusmodi sunt Cl. Claubergius, Crysatias&z. praeterit, aliosque minus celebres recensendor atque eos in emendatiori Logicocriticae artis editione omittit ; quum de illis in prima editione meminerit; 3. quae de studio Metaphysicae, Theologiae, Physicae, Ma heseos, Ethicae &c. scribit adjicienda proprie iis erant capitibus, in quibus de methodo peragitur . Atque nic notanda duxi, quibus nihil detractum volo illustri auctoris celeberrimi famae , ex cujus pereruditis lucubrationibus, si quid pro seci, ut plurimum profecisse ingenue sateor.

tonius Uerne; us Archidiaconus Eborensis Romae typis Palearini anno 1731. Logicam hoe titulo dona tam is De re Logica ad usum Lusitanorum Adolescentium libri sex is commisit'. Quocirca animaduertendum id opus fuisse anno II S. approbatum fortasse eodem vel sequenti anno I 749. editum , etsi anno III i. dumtaxat vulgatum sit. In libro r. compendiariam Logicae historiam exhibet. In II. de Logicae natura & necessitate sermonem instituit. sci III. de id eis ac vocibus id earum signis agit. In IIII. de judicio verba facit; & recti ratiocinii praeceptiones proponit. In V. de veritate certa, & probabili loquitur In VI. leges tum inquirendi , tum aliis veritatem exponendi tradit. Appendicem de arte syllogistica his adjecit. Plura in eo opusculo clarist. Auctor complexus est, quae si pro dignitate versasset, omne sane punctum tulisset. P. Franciscus Jacquierius ex Minimorum familia anno i 739. Romae praelo mandavit is Institutiones Philosopnicas ad studia Theologica portis mum accommodatas is breves quidem a

76쪽

i dem , sed succi plenas ; quarum primum volumen Logicam complessitur: in qua quid auctor prae ili te- rit in ptaefatione enarrat , , Pleraeque I Astitutiones, Logicae, inquiens Schol allicam formam omnino prae t term HIunt, quod quidem antea de singulis Philoso- phiae partibus monueram; Institutiones aliae in Schol larum cavillationibus longiores sunt . Eximiis prae ceptis abundat clarissimi Wolfii Logica Geometra -

Iu .n more accuratiissime pertractata ; at frequenti ribus repetitionibus defatigantur atque opprimuntur: impatientes adolescentium animi . Quia tamen ac-l curata rerum divi Iio mihi summopere placuit , ita' hoc auctore usus sum, ut non soluin bieui volumine, in iis quae non prohibet sancta Religio, ingens' iapus contraxer Im , sed etiam alia addiderim quam

' plurima quae ad sacrae Theologiae i ludium & ad dei fendendas contra hune ipsum auctorem sacrosanctaei ii dei resulas conducunt, non om illis etiam quae illonibus scholasticis accurata strictaque syllogismorum sorma per tradiatis, quae quidem in praelaudata Logicat' desiderantur. Tandem assirmare non dubito, in hisi' brevissimis Inlii tutioni hus comprehendi quidquid uti- te in aliis omnibus Logicorum libris invenitur; imo non deerunt sottalla intemperantiores Critici quibusi nonnulla superietua & inter scholasticas tricas relii cienda videbuntur . Neque me reprehendant aliqui, quod nihil novi tradiderim; antiquissima enim tu ut nulli novitati obnoxia ratiocinandi praecepta : satist mihi erit li eam allecutus fuerim plenam copiosam quezbrevitatem quam quidem studiose confesta ius: sum Enim vero, ut quod sentio , ingenue pro-i inam , hanc Jacquierii Logicam brevem quidem, sedi perutilem , eruditam , atque instituendae iuventuti

. compendiaria via valde accomodatam exsistimo.. XXXIII. Fromondii Eu ru, Hauserit, Pal Nae, i Scarellae oec. Quid plura ὶ infinita plane toret haec Logicae luitoria si sigillatim omnes Dialecticae insti-ν Iutiones percensendas susciperem ; quare paucis dii cam , t P. Fromondium, Bumerium , Hauserium, Palmam, Scarellam, Cavensem, Bovam &c. Logizas In

77쪽

4' L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.

stitutiones in studio, juventutis commodum atque utilitatem publici etiam juris secisse. Rudimenta quoque Loeticae hahuimus a Francisco dela Mothe le Ua- er, P. Bernardo Larnio, Io. Dominico Pisceria, P. D. s. reo Poetetio Congre . Montis Oliveti, a Ludovico Philippo Thumiggio, a P.Sanchesio, aliisque pluribus.

ARTIS RECTE RATIOCINANDI LIBER LDe auimi natura, atque operationibus; deque praejudiciorum fontibus in animo, in

corpore, atquc extra nos

exsistentibus.

UEMADMODUM is, cui novam vellem induere animus est, vererem prius exuat oportet: sic tiro sapientiae amatur qui mentem novis verisque rerum id eis imbuere cupit, praeiudicia ponat, errores expellat, que is ab infantia vel . in diuturna domesticorum, ac popula-xium suorum consuetudine, vel in scholis animum in secit , necesse est . Quapropter in primo horum elementorum libro praejudiciorum fontes detegere atque lectori philosopno commonstrare decrevi, ut erroribus ac praejudiciis amotis , pollit mentem tacibus expurgatam , atque veteri veste exutam rectis Terum notionibus perbelle adornare. Plura ad haec ita antecessum praemitto atque expono, ne moram ei

78쪽

DE PR E UDICIORUM FONTIBUS. 4 CAPUT I. '

suid ratio oe quam necessor a sit eius mitura. Interna

gitationum nostrarum principia animus oe corpus. Auimi feris, natura , operationes , cum cor pore Guyunctio attinguntur atque expli cantur. suid praejudicium, error, atque ignorantia sint, desuitur . I. Quid si ratio. Anta est rationis nostrae nobi- I litas, ut qualecumque bonum aliud naturale cum ea comparatum longe vilius, abjectiusque deprehendatur. Hinc de natura eiusdem loquens Seneca epist. LXVI. ,, Ratio nihil aliud est, scribit, quam in corpus humanum pars divini spiritus mer' si , , & Cicero Fin. V. c. xi I i. , , Ratione, ait, nihil ei tan homine divinius Quod quidem magis magisque cognoscetur si ad ejus operationes expendendas animus appellatur. I psa enim est ea mentis humanae facultas, quae intelligit, percipit, diiudicat, ratiocinatur, a nimadvertit, ex rebus singularibus & individuis, universales & communes elicit, easque accurate dili ribuit, rite definit, mirificeque disponit, ex bene prae-jactis principiis genuina consectaria deducit: neque Dis tantum anguilis limitibus se continet, in rebus quoque Spiritalibus, Metapnysicis , ac Mathematicis perpendendis versatur; Deum ipsum contempla

tur , atque e X rerum creatarum attenta consideratione & examine , eum exsistere lucu lenti sti me demonstrat; sapientiam ejus infinitam, virtutem summam, proUidentiam accuratam, ceteraque id generis

attributa colligit; ipsa aequum ab iniquo, pulcrum a dei ormi, honestum ab inhonesto , verum a salso, certum ab incerto discernit; ipsa denique quid Deo, tibi, aliisque debeas fideliter dictat. II. Gus excolendae necessitas. Uerum quum hoc divinum munus haud cuique persectum contingat; at que innumeris praeterea vitiis, & maculis vel ab ipsis, a cunabulis foedari plurimum soleat : iccirco in id

79쪽

expoliendum, augendum, ae perficiendum nervos omnes intendamus necesse est . ,, Nusquam non Dccurrunt , uti praeclare observat docti inmus Auctor artis cogitandi Disertat. prim . prooem. edit. Amite Iodam . ann. III 8. ingenia, erroribus obnoxia, quae in vero dignoscendo prorsus caecutiunt; quae omni

inverso ordine pensitant; quae tum sibi , tum aliis amant malis ratiociniis illudere; quae manus omni rationis umbrae dant ; quae in extremis semper, in medio nunquam versantur; quae vel agnitae veritata infidum assensum praestini illam enim casu sortiuntur, non praemista examine asciscunt vel ea obstinantia fidem sensuum praejudiciis oppignorant, ut O mni rationi, qua ab illis dimoveantur, aures occludant, quae de rebus quas ignorant, quas non intelligunt, nec quae sortasse a quovis possunt intelligi, audacter pronuntiant quae nullum discrimen inter discursum, & discursum ponunti vel quae de rerum veritate, ex loquentium voce dijudicant: horum judicio ii, qui libera, sed sedata voce loquuntur, Ueritati litant, secus vero, qui in dicendo incalescunt, vel quibus ad laborandum est, ut mentem exprimant, nec aliam ab hac norunt iudicii serendi methodum.

Quapropter nullae producuntur opiniones adeo absurdae, adeo enormes , quae approbatoribus careant.

Quicumque velit hominibus imponere, is homines dubio procul inveniet, quibus decipi voluptas erit N. nugae omnium nugacissimae quotidie ingenia offendunt, iis credendis aestimandisque apta . Postquam autem constitit Astrologiae iudiciariae deliramentis tot capi , virosque ceteroqui graves hanc materiam serio tractare nihil hac in parte mirum videri debet . Est in coelo sidus , cui nonnullis placnit Librae nomen indere; quum tamen non magis Libram

reserat, quam Molam Alatam: Libra Iuli itiae symbolum est ; ergo quibus hoc sidus nascentibus praefuit, in viros evadent justos , & aequos . Tria alia in Zodiaco signa exsiliunt; horum uni Aries, alteri

Taurus , tertio Capricornus nomen est ἔ quum tamen Elephantis, Crocodili, & Rhinocerotis nomi

80쪽

DE PRE IUDICIORUM FONTIBUS. 4

n a illis quis potuisset imponere. Utcunque Aries, Taurug, Capricornus animalia ruminantia sunt ἔ erisgo periculum eii, ne quis vomitu reddat, quae me indica enta sumserit , .dum I.una hisce com fellationi-hus ibi acet. Ut ut ridicula, & futilia haec ratiocinia M, aliqui inveniuntur, qui ea pro sinceris meris cibu vendunt, alii qui emunt ,,. Qui sane abusu; huamar rationis quum in rebus eruditis, tum potissimur in rebus ad mores, naturalem prudentiam, Sesaget itatem spectantibus occasionem, ut puto, Rora. yio xhibuerunt edendi Amburgi anno i 729. librum

hoc pacto inscriptum : is Quod Animalia bruta saepe

Ra one utantur melius Homine,, . Quo in negotio jam ludum Plutarchus hunc scriptorem prae iverat; quippe sui ejusdem argumenti libellum, de animalium sollἔrtia, nuncupatum elucubrarit ,,. Bene adhibita ratio, vertissime pronuntiavit Cicero IIII. Tuscul. cernit quid optimum sit, neglecta , multis implicatur

erroribus,, . Quare totis viribus enitendum nobis es , ut quoad ejus fieri poterit, ratio expoliatur, ill vitreis tur, augeatur. Nam is id in quoque, uti animadvertit acuti isimus philosophus L. A. Seneca epist. Lxxv r. optimum est, cui nascitur, quo censetur. In homine optimum quid elli Ratio: hac antecedit anima

lia , deos sequitur . Ratio ergo pe7secta , pr prium hominis bonum est : cetera illi cum animalibus sa titque communia sunt. Valet & leone . formosus eii & pavones. velox ei Z & equi. non dico, in his omnibus vincitur. Non quaero quid in se maximum

habeat, sed quid suum. Corpus habet & arbares. habet impetum A motum voluntarium & bellice,

M vermes . habet vocem sed quanto clariorem ea. nes, acutiorem aquilae, graviorem tauri, dulciorem

mobilioremque lusciniari Quid in homine proprium

Ratio . haec recta, A consuae mata , felicitatem hominis implevit . Ergo si omnis res , quum bonum uum perfecit, laudabili S eit, &ad finem naturae suae per υenit , homini autem suam bonum Ratio eli: si nanc perficit , laudabilis eii , & finem naturae in attigit In id ergo Primum incumbamus Oporter,