장음표시 사용
81쪽
N L. I. ART. RECTE RATIOCINAND
ut praejudicia quibus inficitur, & conspurcatur, exuat, ac ponat: atque deinde rectis rerum notionibu , optimisque doctrinis imbuatur . Quapropter praeiudiciorum, atque errorum fontes aenoscendi sunt , remediaque opportuni Ora eis applicanda . Verum diminis vero quum in percipiendo, iudicando, ratiocinando&c. erremus, operae pretium erit, in antecessum explicare quid perceptiones, quid judicia, quid ratiocinationes, quid & quot facultates harumce operati num principia sint ; ac porro fontes , unde errores praejudiciaque di manent, laetani festare. III. Amma, oe corpus cognitiouum nostrarum principia. Duo sunt cognitionum noli rarum interna prin cipia, animus scilicet,& corpus. Mirum sortasse alicui ejusmodibenunciatum videri poterit. Uenim et licognitiones nostrae uni animae adscribantur e dim- tendum tamen haud est, eam ut plurimum sine sensuum adiutorio, & corporis ope nihil parumve agere posse ob admirabilem atque incognitam utriusque conjunctionem . De anima nunc , de corpore mox loquar. Anima igitur pars illa nratri est , quae non modo a rebus inanimatis, sed etiam ab animatis ratione tamen destitutis'nos discernit. Nam is geneti animantium, uti scribit Tullius ossiciorum lib. I. c. II li., omni est a natura tributum, ut se vitam corpusque tueatur , de linetque ea , quae nocitura ui. deantur: omniaque quaecunque ad vivendum sint necessaria, acquirat & paret: ut pastum, ut latibula, ut alia ejusdem generis. Commune autem animantium omnium est conjunctionis appetitus procreandi caussa, &cura quaedam eorum, quae procreata sunt . Quibus omnibus in rebus cum bellu is hominem conis venire nos quoque non dissitemur ,, . Sed inter lio. minem, & belluam, pergit idem doctiss. vir, hoc maxime interest, quod haec tantum, quantum sensu movetur, ad id. Qium, quod adest, quodque praesens est se accommodat, paullulum admodum sentiens praeteritum, aut suturum. Homo autem quoniam rati
nis est particeps, consequentia cernit , principia Rcaussas rerum videt, earumque progresIus , & quas
82쪽
DE PRIE IUDICIORUM FONTIBUS. si
antecelsiones non ignorat , similitudines comparat , & rebus prassentibus adjungit, atque adnectit futuras: facile totius vitae,curium videt, ad eumque regendum praeparat res neceifari .is . Eademque naturavi rationis hominem conciliat homini & ad oratio, nis, & ad vitae societatem : in generatque in primi se praecipuum quemdam amorem in eos, qui procreati sunt ; impellitque ut hominum coetus & celebrari inmter se, & sibi obedue velit: ob easque caussas studeat parare ea , quae suppeditent & ad cultum , & ad vinctum; nee sibi soli , sed coniugi, liberis , ceteris ili
quos caros habeat, tuerique debeat. Quae curatex lunscitati etiam animos, & maiores ad rem gerendam facit . In primisque hominis est propria veri inquisitio atque in velligatio . Itaque cum sumus. necessariis . negotiis, curisque vacui, tum avemus aliquid videre, I audire, ac discere, cognitionemqRe rerum aut occultarum', aut admir/bilium ad beate vivendum necessariam ducimus. Ex quo intelligitur, quod verum litri-
lex sincerumque lit, id esse naturae hominis apti υimum. Huic veri videndi cupiditati adjuneta eli appetitio quaedam principatus , ut nemini parere ani mus bene a natura informatus velit, nisi praecipienti aut docenti, aut utilitatis caussa juste,&. legitime imperanti : ex quo animi magnitudo extistit, humanarumque rerum contemtio . Nec vero illa parua vis naturae est, rationisque , quod unum hoc animal
sentit, quid sit ordo, quid deceat, in factis, dictisque,
qui su modus . Itaque eorum ipsorum , quae aspectu sentiuntur , nullum aliud animal pulcritudinem , venustatem , convenientiam partium sentit . Quam similitudinem natura, ratioque ab oculis ad animum transferens, multo etiam magis pulcritudio em, constantiam, ordinem in consiliis, factisque conservandum putat: cavetque, ne quid indecore, effeminateve faciat: tum in omnibus & opinionibus, 3c ialtis, ne quid libidinose aut faciat, aut cogitet is k . IIII. Anima humana spiritalis, immortalis. Animam spiritalem, & immortalem esse, quum a fide, tum a ratione erudimur. Mitto innumera sacrarum
83쪽
31 L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
litterarum testimonia ex veteri Tel tamento excerpta,
quae fidem quoque Hebraeorum super animarum spiritalitate , atque immortalitate patefaciunt e cujusmodi eii illud Gen. I. xxv I. ,, Faciamus hominem ad imaginem , & similitudinem nostram ,, : & Jobi c. xs x. is scio quod Redemtor meus vivit', & in nouissimo die de terra surrecturus sum, & rursum circumdabor pelle mea, & in carne mea videbo Deum Saluatorem meum . Quem visurus sum ego ipse , &non alius,, : & Sap. c. m. D Jultorum autem animae in manu Dei sunt, & non tanget illos tormentum mortis. . . . fulgebunt j ulli, & tanquam scintillae in arundineto discurrent. Judicabunt nationes, & dominabuntur populis, & regnabit Dominus illorum in
alternum. . . . Impii autem secundum quae cogitaverunt, correptionem habebunt, , . & c. v. is Julti autem in perpetuum vivent , & apud Dominum est merces eorum, & cogitatio illorum apud Altillimum: ideo accipient regnum decoris, & diadema speciei de manu Domini,,: & ea, quae ex Apostolorum lucru-hrationibus afferre possem . Sed unius Ciceronis testimonia nonnulla , in quibus animam & spiritalem ,& immortalem esse totis ingenii sui viribus demonstrare conatur, in medium producam , ut os impiorum iniqua effutientium tanti viri a ultoritate, ac rationibus obstruam . o Quid igitur, ait Tusculan. lib. I., utrum capacitatem aliquam in animo putamus esse , quo tamquam in aliquod vas , ea quae meminimus , infundantur Z Absurdum id quidem . Qui enim fundus, aut quae tanta omnino capacitas i An imprimi qua ii ceram animum putamus, & memoriam esse signatarum rerum in mente vestigia uae possunt Uerborum , quae rerum ipsarum esse veitigia Z Quae porro tam immensa magnitudo , quae illa tam multa possit effingere o His enim in naturis nihil inest, quod vim memoriae, mentis, cogitationis habeat rquod & praeterita teneat , &ifutura provideat , &complecti possit praesentia, quae sola divina sunt: nec invenietur unquam, unde ad hominem venire possit,
nisi a Deo. Singularis eli igitur quaedam natura, at que
84쪽
DE PRTIUDICIORUM FONTIBUS. uer
que vis animi, se; uncta ab his usitatis notisque naturi S. Ita quidquid est illud, quod sentit, quod sapit, quod vult, quod viget, coeleste, & divinum est, ob eamque rem a ternum sit necesse est. Nec vero Deus ipse , qui intelligitur a nobis, alio modo intelligi potest , nisi
mens soluta quaedam , & libera, cregata ab omni concretione mortali, omnia sentiens , & movens, ipsaque praedita motu sempiterno. Hoc e genere atque eadem natura est humana mens. Ubi igitur, aut qualis est ista mens Ubi tua, aut qualis, potes ne dice reὶ an si omnia ad intelligendum non habeo, quae habere vellem, ne his quidem, quae habeo, mihi perte uti licebitὶ non valet tantum animus, ut seipsum ipse videat: at ut oculus sic animus, se se non videns, alia cernit. Non uidet autem quod minimum est, formam suam fortasse : quamquam id quoque si relinquamus, vim certe, sagacitatem , memoriam, motum , celeritatem videt. Haec magna, haec divina, haec sempiterna sunt se . Et eodem in loco r is Haec igitur, & alia innumerabilia quum cernimus, possumus ne dubitare, quin his praesit aliquis conditor, vel effector . . . Sic mentem hominis, quamvis eam non videas , ut Deum non vides , tamen ut Deum agnoscis ex operibus ejus: sic ex memoria rerum, &inventione , & celeritate motus , omnique pulcritudine virtutis vim divinam mentis agnoscito . Inouo igitur loco est Credo equidem in capite e& cur credam afferre possum, sed alias . Nunc ubi ubi sit animus, certe quidem in te est . . . . Illud modo videto , ut Deum noris , etsi ejus ignores &locum , & faciem ; sic animum tuum notum esse oportere etiamsi ignores & locum, & sormam . In animi aurem cognitione dubitare non possumus , nisi
plane in phy sicis plumbei simus, quin nihil sit animuς admissum, nihil concretum , nihil copulatum, nihil coagmentatum , nihil duplex . Quod quum ita sit , certe nee secerni, nec dividi, nec discerpi, nee distrahi potest : nec interire igitur .... His, &talibus rationibus adductus Socrates nee patronum
quaesivit ad judicium capitis, nee iudicibus suppleX
85쪽
s4 L. I. ART. RECTE RATIOCINANDr.
suit , adhibuitque liberam contumaciam , a ma*nbtudine animi inductam non a superbia is. Porro animi potissimum immortalitatem omnium gentium con- sensu ostendit,, Et primum quidem, inquiens, Omni. antiquitate, quae quo propius aberat ab ortu, & divina progenie, hoc melius ea fortasse, quae erant vera, cernebat ..c Itaque unum illud erat insitum priscis illis, quos Castos appellat Ennius, esse tu morte sensum , neque excessu uitae sic deleri hominem , ut sunditus interiret: idque quum multis aliis rebus, tum e pontificio iure, & caeremoniis sepulcrorum intelligi liacet , quas maximis ingeniis praediti nec tantae cura coluissent, nec violatas tam inexpiabili religione sanxissent, ius haesisset in eorum mentibus mortem non interitum esse omnia tollentem, atque delentem . sed quamdam quasi migrationem, commutationemque vitae, quae in claris viris , & seminis dux in comtum soleret esse se. Hi ne adnecti tris omni autem in
re eonsensio omnium gentium lex naturae putanda est . . . Atque haec ita sentimus , natura duce, nulla ratione , nai laque doctrina. Maximum autem argumentum e si naturam ipsam de immortalitate animorum tacitam iudicare A. Et in aureo opusculo de
senectute,,: Quid plura ὶ Sic mihi persuasi, sic sentio,
quum tanta celeritas animorum sit , tanta memoria praeteritorum , futurorum prudentia , tot arteS , tot scientiae , tot inventa non posse eam naturam , quae res eas continet, esse mortalem: quumque animus
semper agitetur, nec principium motus habeat, quia ipse se moveat'; nec finem quidem habiturum esse natasius, quia nunquam se ipse sit relicturus. Et quum simplex animi natura esset, neque haberet in se quic-qbarn ad milium dispar sui, atque dissimile , non posiis eum dividi: quod si non possit, non posse interire. Magnoque esse argumento , homines, scire pleraque ante, quam nati sint , quod jam pueri quum artes di melles distant, ita celeriter res innumerabiles arripiant, ut eas non tum primum accipere videantur ,
sin 'minisci, de recordari. Haec Platonis sunt sere. Apud Xenophontem autem monens Cyrus major baec
86쪽
dicit : Nolite arbitrari , o mihi carissimi filii , me ,
quum a vobis discessero, nusquam, aut nullum fore.
nec enim dum eram vobiscum animum meum videbatis; sed eum esse in hoc corpore ex his rebus, quas gerebam, intelligebatis . Eumdem igitur elie credito te, etiam si nullum videbitis. Nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nihil eorum ipsorum animi efficerent, quo diutius memoriam sui teneremuς. Mihi quidem nunquam persuaderi potuit, animos , dum in corporibus essent morta. libus, vivere; quum exissent ex iis, emori: nec vero tum animum esse insipientem , quum ex insipienti corpore evasisset; sed quum omni ad militone corporis liberatus, purus, & integer esse coepisset, tum esse sapientem. Atque etiam, quum hominis natura morte dissolvitur, ceterarum rerum perspicuum est, quo quaeque discedant: abeunt enim illuc omnia , unde orta sunt: animus autem solus nec quum a deli ,
nec quum discedit , apparet . Jam vero videtis nihil morti esse tam simile, quam somnum. Atque dormientium animi maxime declarant divinitatem suam: multa enim, quum remissi & liberi sunt, futura prospiciunt . Ex quo intelligitur , quales futuri sint , ouum se plane corporis.vinculis relaxaverint. Quare si haec ita sunt, sic me colitote, ut Deumr: sin una
interiturus est animus cum corpore, vos tamen Deos verentes, qui hanc omnem pulcritudinem tuentur ,&.rellunt , memoriam nostri pie , inviolateque servabitis. Cyrus quidem haec moriens: nos si placet nostra videamu . Nemo umquam mihi, Scipio, persuadebit, aut patrem tuum, Paullum, aut duos avos Paullum, &JAfricanum, aut Africani patrem, aut
patruum, aut multos praestantes viros, quos enumerare necesse non est, tanta esse conatos, quae ad posteritatis memoriam pertinerent : nisi animo cernerent, posteritatem ad se pertinere posse ,,. Quid solidius juxta ac elegantius addi potest i Videns cillertationem clarissimi equitis Antonii Philippi Adami, editam Liburni anno i 739. isthoe titulo L immortalita deli' Anima pro vata colla dimostraZione della
87쪽
36 L. I. ART RECTE RATIOCINANDI.:h1 2 ', 'D: ς' P ' LςRi .pQt e si apud eruditissimum
auctorem Historiae Litterariae Italiae tom. XII l I ev. a quo integra affertur . Diana quoque super eo negotio ectu est nobilissimi Marchionis Francisci
Caraccioli epistola ad celeberrimam Academiam Bononiensem nuncupatam de Inlii tuto Bononiae tunis excusa anno i 36. Si porro fusiorem huiusce rei tractationem aveas, Metaphysicos, ac praecipue Genuen- cm tom. a. sive 3. ut in postrema Neapolitana edi
V. Animi sedes. Animi sedem non eodem in loco quum Veteres , tum recentes Philosephi constituunt ; nam Parmenides , & Epicurus in toto pectore , Stoici in corde; Diogenes in arteriaco ventriculo cordis Democritus in toto capite : Erasi- iratus circa membranam cerebri; Herophilus in ven-
Aerles I'etiarum Rex in auribus eam collocabant . eripatetici vero totam in toto corpore , ac totam
In quavis parte corporis ; Hel montius cum aliis tri machi orificio; Hamelius, Neutonus, Muratorius, Martinius, Boscho vichius in toto cerebro; Carte si iacan glandula pineali , sive in medio cerebro; Lanci - 4rus in parte callosa , sive in cerebri medulla habitare animam arni trantur . Atque hisce per transennam citetis, ad animae nothae operationes enumera Π-clas ac liniendas venio.
Imus operatrones. Animus, anima, & mens eadem Dynllicantia a nonnullis usurpantur, etsi non desunt qui accurate illitarc tria distinguunt ; quod puriores etiam, elegantioresque inter veteres factitasse in propatulo est. Siquidem animam appellabant halitum,1 p ratum , flatum,r animum vim , qua homines sumus, lapimus , intelligimus : mentem vero intelligentiam, vel intellectum, hinc amentes, & demen- res cicuntur , cui nulla intelligentia valent . Animus porro in suo statu semper permanet, mens Uero live intelligentia vel augetur,etvel minuitur; etenim mens in dormientibus sepitur , & in furiosis
88쪽
exstinguitur. Praeterea dissi tendum non est promiscue tria haec fuisse etiam ab ipsis latinis usurpata , ut qui in eorum lucubrationibus lectitandis versantur , optime norunt . Animae igitur , animi , ac mentis nomina venit substantia spiritalis intelligendi, atque volendi capax ad corpus informandum , movendum,ae regendum addicta. Non est huius loci eam litemm Vere, quae tanto animorum aestu in Metaphys ea agitatur, de natura , sive essentia animae, num scilicet in perenni eogitatione, ut Cartesiani volunt, aut in facultate eogitandi , sive in potentia ad cogitandum , uti Scholastici eontendunt, posita sit . Cartesianam sententiam nuper prae ceteris elegantissimus poeta Benedictus Stay in Romano Archigymnasio publ. Eloquentiae professor, Philosophiae Reeentioris versibus traditae lib. I. vers. cxxx UI III. tOm. I. Romae ITII. confutavit.
Hinc qui nil, nisi rem, quae cogitat, esse putavit Mentem, atque ex isto manare huic omnia fonte, Prorsus id ille mihi temere arripuisse videtur; Namque ea si res est, quae cogitat, usque necesse est Naturam servare suam ; proin cogitat omni Tempore, quo perstat revera in rebus ; at istud Quis ratione queat nobis ostendere certa Cum lassata virum sopor altus membra resolvit, Atque papavereo conspersit lumina rore; Dulcia non etiam captare oblivia mentem, Quis vincat, numquam & requiem, suaque otia habere r uis neget hoe ipsum proin, quod mens cogitat, ejus Esse facultatem de multis scilicet unam, Propterea ut possit facile hoc absistere ab usu Incolumis veluti quoque corpora saepe moveri Cernimus, & propriam naturam immota tueri. At vel semel si semper mens cogitet, exteriusne Non ea vis menti queat advenisse, sed ista
Lege, ut naturam semper comitetur eamdem.
Ut ut sit satis est haee summis labiis de ustasse. Sunt RQ unulli , queis volupe est duplicem illam faculta- em, intellectum nempe , & voluntatem in anima
ad secernere, quippe qui ejusdem animae actus di
89쪽
38 L. LAR T. RECTE RATIOCINANDI.
versos esse arbitrentur. Verum lis iii haec nihili est; nam vel actus ejusdem iacultatis , vel diveris nuncupentur , parum refert. Satius vero est hoc discit men admittere, quum intelligere, & velle res sint, ut per se palam eii , admodum diversae. Vulgarem porro distinctionem animae sacultatum in intellectum, Voluntatem , ac memoriam omisi, recentium Philosophorum nubem sequutus , qui non distingui ab ipso met intellectu , quatenus res alias perceptas, atque in cerebro per species impressas percipit, ac reputat, opinantur. Intellectus ad haec operationes sunt perceptio, iudicium, ratiocinatio etc.. Quae quidem omnia singulatim sunt,explananda.
VII. Guid si Iutellesius, Perceptis, Idea , Intelletito, Imaginatio, Phantasia , Abseraetio , Compositio, Anim disinio, Sensio, sive Sensatio. Ac primum Intellect use si ea mentis iacultas, qua percipimuS, iudicamus, ratiocinamur. saepe etiam intellectus nun)cupatur ratio. enimvero etsi a nonnullis indiscriminatim utrumque vocabulumbra io , & intellectus adhibeantur : ii tamen , qui exactius loqui student, rationis nomine
appellant eam mentis facultatem, ac vim, qua ratiocinamur , sive ex noto ignotum , verum ex Uero elicimus. Ab intellectu parum abludit ingenium; ac saepe utrumque vocabulum ad idem significandum adhibentur . Verum ingenii nomine strisse venit ea
Ius , atque virtus mentis, qua homo acute, ac cele-
Iiter rerum caullas , & relationes detegit , obscura intelligit, confusa mira facilitate extricat, atque cxpedit . Hinc apud Scriptores lapissime occurrunt ingentum acre , velox , acutum, sera X , tardum , du-xum &c. Et b. Augustinus lib. X. de Trinitate c. xl. In his tribus , ait , memoria, intelligentia, voluntate inspici solent etiam ingenia parvulorum, cujusmodi praeserant indolem. Quanto quippe tenacius , di facilius puer meminit, quantopere citius intelligit, & itudet ardentius, tanto eli laudabilioris ingenii ,, . Perceptio , apprehensio , sive idea iis enim nominibus donari vulgo solet, quamvis ideae nomine mei quidem, di aliorum sententia veniat objecti
90쪽
colusvis genuina imago in cerebro depicta , quam
αμ ἐσως , immediate , mens contemplatur , quemadmodum principio etiam libri sequentis dicemus) est alicujus rei menti repraesentatae contemplatio nihil de ea alendo, vel negando. Duplicis speciei est. Prima & nobilior est pura Intelligentia , sive Intellectio , per quam scilicet mens , sine phantasmatis , speciei, atque imaginis ope quidpiam cognoscit: tuis iusmodi sunt perceptiones Dei . cogitationum, affectuum , gaudii , laetitiae &c. Huc loci observandum
venit, perceptionem, qua mens se ipsam , suasque e pilationes contemplatur , conscientiam nuncupari .
Altera perceptionis species , atque ignobilior, Ima pinatio appellatur, estque illa, per quam mens imaginem, sive phanthasma quoddam in phantasia , sive in cerebro impressum cognoscit ; ut quum quis hominem quemdam, arborem &c. quasi praesentem intuetur, quum tamen id rei longe absit, atque adeo quum nulli bi sortasse sit . Vis illhare mentis nostraephantasia , sive Imaginatrix dicta, est ea facultas ,
per quam nobis corpora absentia repraesentamus, aut etiam incorporea instar corporum depingimus, corporumque ipsorum imagines varie quandoque augemus ,
minuimus, & copulamus. Hinc Abstractio,& Compositio proficiscuntur. Abstractio est, ea veluti divisa
percipere , quae suapte natura copulata sunt . v. g. concipere alborem a re alba, figuram a corpore separatam . Compositio vero est , ea veluti copulata percipere, quae suapte natura disjuncta sunt; ut quum cogito de sphinge, monstro illo Thebano, cui caput& manus puellae , corpus canis , alae avis, VOX h minis, ungues leonis, cauda draconis erant. Id porro mens res allas perceptas secum reputando peraginquae mentis operatio Animadversio, sive Reflexio appellatur , estque cogitatio cogitationis , sive mentis applicatio ad comparatas notitias expendendas . Ue tum haec omnia Sensatio praeeat nece sse est ; quippe quia eidem paene omnia hucusque adnumerata inni
tuntur . Sensio , sive sensatio est perceptio rei prae lautis organis sensuum , quae corpus nostrum aliqua