장음표시 사용
111쪽
8o L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
scire quaedam magna pars sapientiae, , . Quid plura qui eruditionis aviditate perciti sunt , iis quoque liud iis quandoque mentem adiungunt, quae nihil adiumenti, detrimenti autem multum cultoribus
suis afferunt ; cuiusmodi est Astrologiae studium; cui se addixit doctiss. Joannes Armandus Trappentis
Abbas sciendi avidissimus, a quo deinde salutari Spiritus sancti afflatu animum avertit: idem beato Augustino summo illi ingenio , uti Conseis. lib. I I.
cap. III. testatur, contigit : a quo inani, & det 1imentoso studio, senis cuiusdam medicinae peridissimi consilio ae monitu se abduxit . Sane apprime utile est in quavis reis ut ne quid nimis ,, . XV. Remedia adhibenda . Expolitis praejudiciorum nostrorum fontibus in intellectu exsistentibus ,
reliquum est , ut eis occurramus. Ac primum -gnorantiam summo labore ac studio ex animo expellemus. Veteres longa suscipiebant itinera ad eos, qui doctrinae ac sapientiae fama celebrabantur , ignorantiae eliminandae, ac scientiae comparandae gratia . Tulliuς de fin . lib. V. e. xxvi Isi. Cur Plato AEgyptum peragravit, ut a sacerdotibuς barbaris numeros , & coelestia aeciperet Cur post Tarentum ad Archytam Z Cur ad ceteros Pythagoreos &c. Cur ipse Pythagoras aegyptum lustravit, & Persarum Magos adiit Cur tantas regiones barbarorum pedibus obiit, tot maria transmisit ,,ὶ Quid quod Rischines. pauper Socratis auditor, quum nihil haberet, seipsum discendi cupidine praeceptori donavit ὶ Deinde breui mentis capacitati consulemus, si utilibus, & necessariis operam dabimus. Deinde stupiditati, a que hebetudini ingeniorum medebimur, si ad artes illaς, ac disciplinas applicabimus, quae ad eorum capacitatem ac genium sunt accommodatae . Deinde sophisticis, levibusque ingeniis prospiciemus , si consulemus, ut nihil per se novi moliantur , sed eorum dumtaxat vestigia premant, qui primas in re quaque teri Urit.
Deinde ut praecipitantiam vitemus, & ne attenti nis desectu in errores abripiamur, antequam in ani mum quicquam inducamus ad exarum trutinamare
112쪽
vocabimus. Omnes enim, aiebat Cicero ossie. lib. I. trahimur, & ducimur ad cognitionis, & scientiae cupiditatem, in qua excellere pulcrum putamus: labi autem errare, nescire, decipi, & malum, & turpe ducimus. In hoc genere & naturali, & honesto duo vitia vitanda sunt: unum ne incognita pro cognitis habeamus, hisque temere assentiamur; quod vitium effugere qui volet omnes autem velle debent) adhibebit ad considerandas res & tempus, & diligentiam. Alterum e t vitium, quod quidem nimis magnura studium, multamque operam in res obscuras, atque dissiciles conserunt, easdemque non nece is xias,,. POilremo, ad ea vendam in i tudiis quoque intemperantiam in ea primum incumbemus, quae sunt ceterorum veluti fundamenta; dein in ea, quae itatus nostri eonditio postulat , superflua, inutilia, &perniciosa declinando; denique in ea, quae animum recreant; ea autem methodo isthaec peragendo, quae facilior, brevior, atque usitatior ceteris eis. Qua de re consulendus est liber V. in quo de Methodo suscicalamo loquuturi sumus.
De praeiudiciorum fontibus in voluntate exmentdus, filicet de naturali aversatione a labore, in voluptares propemsione, proficiendi in scientiis deripe. ratione, sanitatis amittenda timore, tepido verιtatis amore, pessima studiorum et ii e , ineptis professoribus , copinione falsa, pietatem cum doctrina pugnare, deque praeceptionibus ad haec omnia spe- ε tantibus.
I. A labore Uum ea sit voluntatis nostrae .natu- aversatio. ra, atque indoles, ut quod ini bonum reapse est, vel sub boni specie ei ab intelle-
113쪽
81 L.I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
u exhibetur, summa voluptate ampliciatus; idque contraria exhorreat, & aversetur, quod Veluti ma tum ei de pingatur: hinc fit, ut quod revera bonum est'. sed mali totoribus obtectum , quandoque odio habeat. Scientiae bono nihil certe nobilius, pulcrius, atque optabilius est , sed summo, ingentique labore nobis opus eii, ut eam comparemus . A labore auistem veluti a malo quodam voluntas abhorret. Id in ea ussa est, ut ad scientias addiscendas animum vel pa-yentum iussu R imperio, vel vi & minis, vel necesistate compulsi, ut plurimum appellamus. Ad pueros mentem advertite : scholam , magistros, libros, uno verbo laborem odio prosequuntur . Tormentis crudelissime nonnulli a magistris afflictantur, & ppritiam tamen illam vincere non student, & litteris L pensius operam navare negligunt: ,, qui tibi, Deum alloquitur h. Augustinus Consess. lib. I. Q v I m. pie cohaerendo, ira sit affectus granditer, ut equuleos, & ungulas, atque hujuscemodi varia to
menta, pro quibus enugiendis, tibi per universas terras, cum timore magno supplicatur, itam et, irridens eos, qui haec acerbissime formidant, quemadmodum parentes nostri ridebant tormenta , quibus pueri a magistris amigebamurὶ Non enim aut minus ea meri ebamus, aut minus te de his evaden. dis deprecabamur, & precabamur tamen minus scribendo, put legendo, aut cogitando de litterim quam exigebaturia nobis. Non enim deerat, Domine, memoria, vel in aenium, quae nos habere voluisti pro illa aetate, sed delectabat nos satis ludere, & vindicabatur in nos ab eis, qui talia utique agebant. Sed maiorum nurae, negotia vocantur e puerorum autem talia quum sint, puniuntur a maioribus, & nemo miseratur pueros, vel illos, vel utrosque. Nisi vero ap-Probet quisquam bonus rerum arbiter vapulalle me,
cuia ludebam pila puer; & eo ludo impediebar, quominus celeriter discerem litteras, quibus masor deformius luderem cet. - . Vincenda ergo,&superanda ei. summa vi , animique conatu isthaec nativa delialae
quae nos a studio , & labore alienat. Atqui
114쪽
exempla movere, quam Verba certum est; Plinii senioris exemplum lectoribus meis proponere volo, ut
ala eri animo: studii laborem subeant ab . II. In voluptates propenso . Quemadmodum a la-F a bore a Pereratum ess mihi ,.verba sunt Plinii junioris in epistola V. ad Marcum lib. l D. avunculi sui lucubrationes, & iludia enarrantis, quod tam diligenter iitros aυunculi mei testitas, ut habere omnes istis, quaera xe, qui sent omnes. Fuugar indicis partibus: atque etiam quo snt ordine friptι, notum tibi factam e Genim haec quoque studiosis non injucunda creuitio . in jactitatioue equestri unus e hunc, quum praefectus alae mi. litareι , pari iugenio, curaque composuit. De iata Pomponii Secunai duo, a quo sngulariter amatus, hoc memoriae amici, quasi deb tum munus exsolvit. Bellorum Ger mauiae viginti, qui us omnia , quae cum Germanis ges- mus , Misa collegit. Inchoavit, quum in Germania m=litaret, fometio mouitus . Auitit enim quiescenti Drtis Neronis effigies, quae Germaniae lati sine Didior ibi periit e commendabar memoriam fui, orabatque , ut se ab injuriae obliυioue assereret. Studios tres , in sex volumina propter amplitudinem divisio quibus oratorem ab io- euualutis instituit, perfecit. rubii fermonis od o scripsi , Iub Nerone nota mis anuis , quum omne studio- eum genus mulio liberius, . eres ius, periculosum fervitus fecisset. A sine Atiuedii Bas tris iura unus. Natura fisoriaνum triginta septem e opus dissufum, erudi-rram , nec minus virium, quam ipsa natura. Miraris
Lod tot istumina, Multaque in his tam scrupuIosa, Omo Occupatus absolverit. Magis miraberis, si Icieris, .uum aliiquauditi eaussas' ad itaqse, decessis anno sexto, stu /nquagesimo. Medium tempus dii ea tum, impeditumque, qua inciis maximis, qua amicitia principum eae ille peruoycitur. Sed ergi acre ius euium , incredibiles aditam, summa υὰilantia. Lucubrare a DIIcanalibus
incipiesat, non a picaudi caussa, sed j deuiui ; aestate satina a nostr multa ἰ Beme υero ab hora septima , Vel quum tardisme ociaυa, saepe sexta. Erat sane fomni parcismi, nonnumquam etiam inter sudia iussa ut is,
115쪽
84 L. I. ART. RECTE RATIOCINANInr
bore nativa quadam animi inertia abhorremus, sie in uoluptates sine ullo impulsu abripimur. ,, Ingeniumem deserentis. Ante lucem ibat ad Vespasianum Impera- rorem e nam ille quoque noctibus utebatur: inde ad δε- legatum sibi officium, reversis domum, quod resiquum erat temporis, 1 didiis reddebat. Post cibum feste quem interdju issem, oe facilem veterum more sumebat a te, si quid otii serebat in soleo ιἰber legebatur: aduolais bat, excerpebatque. Nihil enim legit, quod non excerperet. Dicere etiam solebat: nullum esse librum tam malum , ut non aliqua parte prodesset. Post solem plerumque frisida lavabatuν, deinde gustabat: dormiebat quae minimum. Mox quasi alio die studebat in coenae tempus: super hane liber leRebattire adnotabatur, ει quidem eum sim . Memini quennam ex amieis, quum littor quaedam perperam pronuntiasset , reυocasse, reperi metusse , te avunculam meum dixisse, intellexeras ne est quum
uis σnnuisset, cur ergo reυocabas P decem amplius fus hae tua interpellatione perdidimus. Tanta erae par cimonia temporis. Surgebat a te a caena, lueet hieme,
intra primam noctis ς is tanquam aliqua lege eveure , hae inter medios labores, urbi ue fremitum. In Ieces.solum balinei tempus studiis eximebatur 2 qu&m dico bais inei, de interioribus loquor. Nam dum dij ringitur, te eiturque, audiebat aliquid, aut dictabat. In struere quasi folutus ceteris curis, huic uni vaeabat. Ad latus uotarius eum libro, oe pugiliaribus, euius manus hieme ma-n eis munietatur, ut ne caeli quidem asperitas ullum . Rudii tempus eriperet e qua ex earem Romae quoque se
D vehehatur. Repeto me eorreptum ab eo, eur ambula
rem, poteras, inquit, has horas non perdere. Nam perire omne tempus arbitrabatur, quod Rudiis nouli e tiretuν. Hae intentione tot tua vatimina pere is, electo. rtimque commertarios rentum sexuinta mihi rei ias
opishuraptis quidem , ct minutissmis ferimos, qua
ratione multiplicatur hic numerus. Referebat ipse portiiris se, quum procuraret in Hispania, vendere hos mmmemtarios Lartio Licinio, quadringentis militius nummorumlo tunc aligkanto. pauciores erant. Nonne υidatur tiri
116쪽
DE PRE IUDICIORUM FONTIBUS. 83
. esst omnium hominum, ut habet Terentianum illud, Andr. Act. I. Sc. I. a labore proclive ad lum dinum Sed facile dictu haud est, quam sint litteriῖ, virtutibusque voluptates inimicae. Conlitrum impediunt, mentis, ut ita dicam, oculos perli ringunt, attentionem avertunt ,, Fieri non pote it, uti egregie observavit Cicero pro M. Caelio, ut animus, libidini deditus, amore, desiderio, cupiditate, copia , inopia etiam nonnunquam impeditus, litteris operam dare possit. Nec est alia cauisa, cur in tantis praemiis eloquentiae, tanta voluptate dicendi, tanta laude, tanta gloria, tanto honore tam sint pauci, semperque luerint, qui in hoc labore versarentur. Omittendae enim sunt omnes voluptates; relinquenda studia delectationis, ludus, jocus, convivium, sermo etiam paene omnium familiarium deserendus : quae res ita hoc genere homines a labore, studioque deterret Voluptates blandissimae dominae animum a Virtute a Vocant, atque adeo quicquid boni nobis inest, cor-Tumpunt. Sed vos omnes, qui voluptatum blandi eligatque illecebris capti tanquam sues in turpissimo voluptatum coeno marcescitis, aures arrigite. In iis e tiam rebus, quae discuntur, &cognoscuntur, delictae
re Manti quantum legerit, quantum friuerit , nec iuinciis ullis, nee in amicitia Proicipum fuse' Rursus, quum audis, quid jtudiis laboris impenderit, nec scripsis D fatis, nee leae e P Quia est enim, quid nou aut ιlla occupationes impedire, aut haec instaut a non possit e f-cere ' Itaque soleo ridere, quum me quidam Hudo umvocant, qui si comparer illi, fum de sidiosissimus es ego
autem Paulum , quantum partim publica, parit m amico
rum o ia nou distringunt, viro. Quis ex sis, ραι is ra υita litteris at ecli, collatias illi non quasi Iomuo , O inertiae deditus erubescat ' Extendi epistolam, q'am vis hoc solum, quod requirebas, scribere doli nassem quos libros reliquisset. Confido tamen, Me quoque tibi ,
nou minus grata, quam ipsos libros, futura e quae re non tantum ad legendos eos , verum etiam ad simile ali-
117쪽
aiunt,& voluptates iucundissimae, hominibusque M.
gnae. An non videtis eos, qui ingenuis studiis, atque artibus addicti sunt, quandoque nec valetudinis, , nec cibi, nec potus, nee rei familiaris rationem habere, & maximis eam consequi laboribus, quam ex discendo capiunt, voluptatemὶ Carneades laboriosus,& diuturnus sa pient tae miles, siquidem nonaginta expletis annis, idem illi vivendi, ae philosophandi finis fuit: ita se doctrinae operibus addixerat, ut quum ei bi capiendi caussa reeubuisset, cogitationibuq in hae Tens , manam ad mensam porrigere obliviseeretur. Sed Melissa, quam uxoris loco habebat, temperato inter studia non interpellandi, sed inediae succurrendi officio dexteram suam necessariis usibus aptabat: qua igitur voluptate animus ejus fruebatur Videsis plura eiusmodi exempla apud Valerium Maximum lib. VIII. c. vi r. Suavitate certe scientiar, & cognitio- vis nihil homini ratione praedito prae ceteris delictis ac voluptatibus corporis jucundius esse potest. Quapropter Tullius pro Archia poet. Si ex his fluviis, aiebat, detestatio sola peteretur , tamen, ut opinor, ' hane animi remissionem humanissimam, ae liberalissimam iudicaretis. Nam ceterae neque temporum sunt, ' neque aetatum omnium , neque locorum e haec studia adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium, ac solatium prae bent, delectant domi, non impediunt soris, perno Etant nobiscum , peregrinantur, rusticantur quod si psi haec neque attingere, neque sensu nostro gustare possemus r tamen ea mirari deberemus, etiam quum
' a' aliis videremus,, . . . .
III. Desperatio proselenda. In voluptates proelivitati si accedet desperatio quaedam in litteris proficiendi, & animum despondebimus, & nihil magni avgrediemur, & nullum periculum faciemus, & inge nil vires haud exseremus. Non diffiteor eum stulti time arrogantem esse , qui vel minime ingenii fili
VIribus exploratis, vel expensis atque exploratis , sed ad materiam, quam vertandam suscipit , non apri deprehensis, consilium non mutat, atque ad eam rem
118쪽
pertractandam animum appellit. Horatium audiant ni imprudentes ita praecipientem de Art. Poetic. Sumite materiam vestris, qui scribitis aequam Viribus; & versate diu, quid ferre recusent, Quid valeant humeri. cui lecta potenter erit re Nee facundia deseret hunc, nec lucidus ordo. Verum mihi cum iis sermo est, quibus natura quum
summum ingentum , mentem acutam, firmamque me
moriam largita minime sit, & dissiciliora intelligere non valeant, spem omnem proficiendi abjiciunt, nihil moliuntur, otiosam vitam traducunt, animumque litteris, doctrinisque haud expoliunt . is Multi sunt, inquit Cicero in Otat. qui desperatione debilitati, experiri id nolunt, quod aisequi posse dissidunt.
Sed par est omnes omnia experiri , qui res magnas,& magnopere exspectandas concipiunt.bQuod si quem aut natura sua, aut illa praeitantis ingenii vis deficiet , aut minus instructus erit magnarum artium disciplinis, teneat eum cursum, quem poterit. Prima enim
sequentem, honestum est in secundis, tertiisque con si itere. Noa enim in poetis, Id nnero soli locus est, aut Archiloco, aut Sophocli, aut Pindaro. Nec vero Aristotelem in philosophia deterruit a scribendo amplitudo Platonis. Nec ipse Aristoteles admirabili quadam scientia , ceterorum studia restrinxit . Nec solum ab optimis studiis excellentes viri deterriti nousunt, sed ne opi hces quidem , se artibus suis removerunt , quod aut Ialysi non potuerunt , aut Coae Veneris pulcritudinem imitari, nec simulacro Iovis Olympii, aut Doriphori statua deterriti, reliqui minus experti sunt quid essicere, aut quo progredi posisent e quorum tanta multitudo fuit , tanta in suo cujusque genere laus, ut quum tam ma miremur, inferiora tamen probemus is . Tempus ergo non frustra teremus , in studia incumbendo, etsi mediocre ingenium sartiti sumus . IHI. Nimius alicujus viri amor . Quid 'quod non nulli exstitere, qui tantum alicujus summi viri, litet non falli, & fallere nescii detulerunt ingenio aut omnem proficiendi spem deponere , si eis aures
119쪽
88 LI. ΑRΥ. RECTE RATIOCINANDI
praebuisses, coegissent ,, Aristotelis doctrina, risum cohibete, si Averrhoem haec proferentem audientes, potis estis , est summa veritas , & intellectus Ar stotelis est finis intellectus humani ; nullus eorum, qui sequuti sunt usque ad hoc tempus, quod est mille, & septingentorum annorum, nee invenit in verbis eiu ς errorem alicuius quantitatiS,, . Nec me praeterit Lactantium de falsa sapient. cap. xxv I Il. Arist
teli vitio vertisse, quod effutiverit brevi philosophiam itane absolutam fore: ,, Aristoteles , en eius verba, inquit Cicero veteres philosophos accusans , ait, eos aut stultissimos, aut gloriosissimos fuisse, qui existimassent philosophiam suis ingeniis esse persectam e sed se videre, quod paucis annis magna accesso facta esset: brevi philosophiam plane absolutam fore. Quod igitur fuit illud tempus Quando est, ant a quibus absoluta Nam quod ait, ii ultissimos suisse, qui putassent ingeniis suis perfectam esse sapientiam; verum est: sed ne ipse quidem satis prudenter, qui
aut a veteribus coeptam , aut a novis auctam , aut
mox a post elioribus persectum iri putavit. Nunquam enim potest investigari, quod non per viam suam qua yitur, , . Quod quam sapienter observatum sit, nemo
non videt. Etenim nihil in rerum omnium natura est, quod se cognoscendum statim exhibeate nihilque quod & inventum simul, & perfectum sit.
Enitamur ergo , & nervos omnes intendamus prodest, vel ut, quae ab aliis iam inventa sunt, augeamus, corrigamus, perficiamus; vel ut nova multa enim ad haec latent, quaeque detegi, cognoscique pos
sunt ipsi inveniamus,, . Quam multa animalia, scribi opportune Seneca Naturat. Quaestion. lib. VII. cap. xxxi . hoc primum cognovimus taculo & quidem
multa venientis aevi populus ignota nobis sciet. Multa iaculis tune'futuris, quum memoria nostra exole- Verit, reservantur . Pusilla res mundus est , nasi in Ilit', quod quaerat, omnis mund ns habeat. Non semel quaedam sacra trauuntur. Eleusis seroat, quod ostendat revisentibus. Rerum natura sacra sua non simul
'tradit. Initiatos nos credimus: in vestibulo ejus hae
120쪽
DE PRIE IUDICIORUM FONTIBUS. D
remus. Illa arcana non promiscue, nec omnibus pa- . tent i, reducta, & in interiore sacrario clausa sunt. Ex quibus aliud haec aetas, aliud, quae post nos subibit , adspiciet . Quando ergo ilia in notitiam nostram perducentur ὶ Tarde magna proveniunt, uti que, ii labor cessat ,, . V. Nova inventa. Iam tempestate hae nostra, quae Seneca, Lactantiusque pluribus abhinc sarculis prae dixerant, oculis cernimus. Nam innumera pame sunt bona, quae in philosophiam, recentium philosophorum diligentia, & labor contulerunt, quam novis in veri tis, novisque observationibus mirifice locupletarunt.. Quis enarrare potis erit, quae antiquis ignota ad haec tempora detecta sunt Veteres certe latuit natura tot animantium, quae Aldrovandus cognovit ; tot he harum, plan arumque a Bauino, Spigellio, Iollono, Tu mesortio, aliisque pluribus descriptarum tot metallorum a Cardano, Scaligero &c. detectorum. An liquos praeterea Anatomicos fugiebant nervorum ori
go Varolii , capsulae atrabitares Archangeli Bartho lomaei, venae lactae Asellii, glandulae renis Euthachii,& ce sophagi Vesalii , radices pori hepati et Iasolini,
ductus pancreaticus Uerlangit, carunculi renis Ron- deletii, chyli receptaculum Pecqueti, o varia, & sanguinis circulatio Harvaei, aut Andr. Caesalpini, aut Paulli Sarpit, opera &.ltudio retecta. Ueteres ignorarunt acum nauticam Iῖo2. a uiro Quodam Mef-
phitano inventam, vel ir6o. a Paullo Veneto e Sinensi regione allatam ; artem typographicam in
numera a tironomica instrumenta , atque machinas, quarum Ope praeclara experimenta, atque observationes perfecta sunt . Telescopii subsidio itellae minatillimae viae laesi eae, maculae solis , Saturni assectae,
Lunae prominentiae, clivi, ac devexitates, Veneris, Mercurii, Jovis, & Martis circa Solem motus. na Iura cometarum, vanitas sphomae ignis, aliaque plura super corporum coelestium svitem a te patefacta sunt. Microscopio minimae statu irum, aliorumque id gene xis opificiorum eae laturae , colorum conlii tutio, me tallorum textura, amaralculorum membra, vermium.