장음표시 사용
171쪽
virtutum , quae si adolescere liceret , ipsa nos ad
beatam vitam natura perduceret. Nunc autem simul
atque editi in lucem , & suscepti sumus , in omni
continuo pravitate,& in summa opinionum perversitate versamur, ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse uideamur . Quum vero parentibus redditi, magi liris traditi sumus, tum ita variis imbuimur erroribus, ut vanitati veritas, & opinioni confirmatae natura ipsa cedat. Accedunt etiam poetae, qui quum
magnam spe etem dcctrinae sapientiatque prae se i terunt, audiuntur, leguntur , ediscuntur , & inhinreseunt penitus in mentibus. Tum vero aecedit e dem, quasi maximus quidam magister populus, atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo; tum plane infe imur opinionum pravitate , a naturaque ipsa desciscimus,, Eadem repetit de Legib. lib. I. cap.
xv II. M Nam sensus nostros non parens, non nutria, non magister, non poeta, non scena depravat, non
multitudinis consensus abducit a vero,, . Sed his uberius discutiamus oportet. II. Nutrices. Ac principio quum sub huiuιce vitae auras prodi verit hcmestus atque ingenuus quidam puerulus statim lactandus , & educandus traditur rudi alicui a ne illae , quam nutricis matrisque loco perbienninm , & ultra cogitur habere ; quod quam a natura abhorreat, quae lacte puerperam eo donat, ut per se gnatum suum nutrire valeat ; non eis quod pluribus commonstrem , atque hujusmodi monstr sum morem sugillem , maxime quum id philosophi, scriptoresque alii plerique naris emunctae iamdudum praestiterint . Isthaec porro animum pueruli tenellum innumeris sabellis turpiter inficit , praeeipue si vehementer illa eximantem , & eiulantem ad silentium compellere velit, edicitque adventuram nescio quam personam, Mammon et In vel alio harbaro, atque horribili nomine nuncupatam, quae, nisi obmurescat, &eonqueri desinat , erit seeum plane abreptura . Adhaee infans , quum ratione uti nondum queat , atque.ad alium detegendum idoneus.minime sit ;actu. o tu
172쪽
tum a mole ito fletu conquiescit b) . Hi ne innumera illa de spectris, larvis, strigibus , spiritibusq; ia-
miliaribus portenta . Harum rudium , & imperita.
rum mulierum educatione , ac diuturna conluetudine infinitis nugis , & gerris tenelli puerorum animi inficiuntur , praeiudiciis innumeris imbuuntur , quae uix in adulta , & virili aetate deponent; atque horrendis hujusmodi minis terroribusqe itupidi ae bardi essiciuntur . Quod quidem iis potissimum puellulis
contingit , qui ex nobilioribus honestioribusque parentibus sunt pro nati . Accedit eodem , quod saepe cum famulis imperitis , & quod exitiosius eis, perditorum morum conversari in tantulos jam in more positum sit, ex quorum congictu non modo plurimas fabulas, riditulasque narrationeszediscet , sed etiam turpia verba, atque obscena facinora . Quocirca perspecte Plutarchus de inlii tuendis pueris monuit ,, Ut enim membra corporis, scribens, quo recta haec nec distorta adolelcant , mox a partu con formare pueris necesse est: sic puerorum decet a primo componere mores. Ductilis est enim, & mollis iuventus , eorumque animis adhuc teneris facile infunduntur praecepta . Omne vero quod durum eis,
haud promte emollitur. Iomodo enim molli cerae imprimuntur stigilla , sic disciplinae animis eorum, qui etiamnum sunt pueri , insculputatur . Ac mihi di Uinus ille Plato scite subjice e videtur nutricibus, ne commemorent pueris quasvis fabulas, ne animos
b) Id quum in domo mea moram agerem contiY t. Totus se in amarassolverat lacrimas pulcherrimus in ans, nec n. unusculis , nee blandiciis adduci poterat, ut a Ferti temperaret hιnc mareν hQusce bulatus pertae a Joannem Alopsum clamitat , ae jam Derbo audientem, prae foribus adesse a forat , ut eum uis lacrιmas, cohibeat , secum abducat . Harum vocum seuo teretius puer, continuo plansium comprimit, gena que abstergit, vultumque serenat . Eequid hominis esset Uti Joannes Alosus pereontanti mihi, respondiι mater e mendιctis
es horreuda facie , satis pannotus , o scissili amitio palliotro.
173쪽
r et LXART. RECTE RATIOCINANDL
horum a principio vecordia, & uitiis contingat imo pleri . Uidetur poeta quoque Phocylides recte com monere , dum altis Hoc decet a pueris, virtutum discere facta. Ne hoe quidem praetermittendum pueros , quiministraturi sunt nutritoribus suis , eorumque futuri contubernales , quaerendos ante omnia esse probatos moribus, in luper graecae, ac planae linguae ; ne consuetudo barbarorum, & improborum moribus imprimat illis aliquid suae pravitatis . Nec vero absurde proverbio dicitur r Apud claudum si habites , non nihil clandieare disces,, Uerum commendare satis nequeo veterum Romanorum severitatem ae disciplinam de liberis edurandis, formandisque . Jam primum, ut narrat auctor dialogi de causi. corrupi. eloqu. cap. xvi I r. suns inique filiuς ex ea ita parente natus, non in cella emtae nutricis, sed gremio ac sinu matris educabatur , cuius praecipua laus erat tueri domum , & inservire liberis. Eligebatur autem aliqua major natu propinqua , cuius probatis , spectatisque moribus , omnis cujuspiam familiae soboles committeretur, coram qua neque dicere fas erat, quod tuom dictu , neque neera , quod inhonestum factu videretur . Ac non studia modo , curasque , sed remissiones etiam lassisque puerorum , sanctitate qua dam ae verecundia temperabar. Sic Corneliam Gracine horum , sic Aureliam Caesaris, ite Aream Angusti matrem praesuisse educati opibus , ae produxisse pria ei pes liberos aeeepimus . quae disciplina ac severitas eo pertinebat, ut sincera, & integra,& nullis pravitatibus detorta, uniuscujusque natura , toto itatim pectore arriperet attes honetias r & sive ad militarem, sive ad iuris seientiam. siue ad eloquentiae studia melinasset , id solum ageret, id universum hauri. να. Sed quemadmodum ae oo scriptoris huiusce dialogi id moris obsoleverat, quum natus infans graeeu lae alicui ancillae , cui adjungeretur unus aut alter ex omnibus servis plerumque vilissimus, nec cuiquam serio ministerio accommodatus, delegabatur: ita hae tempestate adeo monstrosus hic mos infantuli recens. nati
174쪽
nati curam nutricibus comm ttendi invaluit, ut ea.
dicitus evelli difficillime queat . Ad minus dilige tes in mulieribus probis ae sanis eligendis sint parentes oportet : quarum dotes enumerantur , ac describuntur in fragmentis Pythagoreorum , a Myla iae piis. ad Phillidem, quam ad oram pagellae adscribere ex versione Mallo relliana non piget. sa
a) se Factam te matrem filiorum Me moneo, nu. tricem quidem eligere aptissimam, . miandam, pra. terea oe verecundam , non fomuo deditam , neq- ebrietati. Iιs enim iudicatur praestantissima ad educandum iraenuos filios , se lae ad alendum idoneum habeat ἰ muua enim pars in hoc, edi prima , . evi dentissima ad totam Diram est in nutrice , ad radia
educandum. Fac et enim omn/a recta opportuno tempo
re, papillam , mammamque , c nutrimentum dando non lim in mentem inuri , sed eum aliqua prudentiae sic euim ad valetudιnem ducet infantem . Non quando ipsa vult dormiat sed quando infans quietis desiderium habet ; non exiguam enim sanitatem puero asseret . sit autem non tractinia nutrix , neque balba,
neque in ciborum sumtionibus uegligens, sed composta, o moderata: posbiu autem se fit, nou barbara , sed graeca: optimum s lacte pνobe impletus infans, se ad omniam convertatur ἰ jucunda enim puellis ramissio Deillima hujusmodi cibi rancoctio : si avitem etiam alium eibum dari oportet, sit simplici us. Vino autem prorosus abstinendum e se ei, quoniam rum fortiorem habet,
aut raro concedenaum forta 3emperatura non dissimitilat i . Balne1s autem non utatur continuis s rarorumemm, in bene paratorum usus melior. Simul υero ,
aer idoneus calor/s, m frigoris , habens juseam tempe.riem . Et habitatio neque nimium salibus obυia , umque nimitim testa . Sed , in aqua neque dura , nequa mollis o G strata non aspera, sed apta corpori concinne; in omnibus enim his suam , quandam vim natura re
175쪽
. t 4 LI. ART. RECTE RATIOCINANDI.
' III. Parentes. Iam porro ad parentes , quibus redduntur a nutricibus pueri, gradum iaciamus, ut qua ratione natis praejudicia inserant suis, enucleemus. Aeptimum sicuti telluris indolem dignoscere oportet, ut ea excoli utili queat labore, ac ne sine successu , &bono eventu, frui ratio sit, ut cum Marco Varrone loquar, non cultura: ita puerorum ingenia studiose
dispicere, matureque expendere ac noscere debent parentes, ut ad eas scientias artes'; possint illos tempestive applicare, ad quas aptos atque idoneos a natura essectos deprehendant . Hinc proclives ad quaedam liudia pueri , ab aliis eontra vehementer abhorrent e quam quidem propensonem notare parentes deberent, eamque non modo non disturbare ac retundere, verum etiam fovere, augere , & perficere, ne quum in rem aliquam eos incumbere , animo invito adstringant , tempus & operam ludere cogant .
Nihil quippe faetendum discendumve invita Miner.
va est. Quapropter summis laudibus Naetianetenus, Athenienses prosequitur in ep. LvII. ad Eudoxium
ob legem id negotii spectante in sapienti mi me laistam: ,, Athenis, inquit, vetus lex era , eaque meo quidem judicio praeclaristime coniti ruta , ut adolescentes, quum pubertatis annos attigissent, ad artes ducerentur ἔ ducerentur autem ad hunc modum . Cuiuslibet artis instrumenta publice proponebantur , atque adolescentes ad ea adducebantur : quocunque autem delectari quenque eontigisset , ad idque a
curreret, huius quoque artem edocebatur ac contra
ea quae invita natura suscipiuntur, spem frustrari soleant ,, . Qua quidem in re saepe magno sui , filiorum , reipublicaeque detrimento peccant parentes, quum scilicet minime explorato puerorum singulo rum ingenio, hunc litteris, illum mercaturae; nunc medicinae, illum picturae ; hunc ecclesiae , illum s ro ; hunc militiae, illum domus curae addicunt; quo fit ut quum viribus ad ea studia excolenda necessa-
educatione pueri minus, quas poterimus, oe aliquando proprias asseremus admonitiones n. Graecorum Auctorum Dirie pM. ιO3. -
176쪽
DE PRJEIUDICIORUM FONTIBUS. t s
viis careant, iis animo renuente operam navent; ae proinde neque sibi , neque tamiliae , neque reipublicae prodesse valeant. Non sibi , quum ea studia renitenti minerva aggrediuntur, ne hilum quidem proficient i non famillae; nam quum in ea arte parum progressi fuerint, dignitate aliqua vel munere donari nequeunt :' non denique reipublicae ; liquidem de .cuS et , atque Ornamentum afferunt ingenia in quaque arte, ae scientia eximia, & praeclara . Jam cognito pue ii ingenio ad litteras addiscendas idoneo ,
ipse parens si potis per se est , eum erudiat , ut dilige ivtiori cura ac studio id peraῖere queat; quemadmodum , ut recentes taceam , iecisse Catonem majorem narrat Plutarchus in Cat. Mai. Ubi aliquid intelligere potuit puer, eum ipse in litteris instituit, licet idoneum , & eruditum domi/servum haberet Chilonem, a quo pueri. multi eruesebantur. Sed nolebat , ut ipse scriptum reliquit, servum filio suo, vel maledicere , vel aurem vellicare , si tardior in discendo esset : neque etiam filium tanti mulieris, hoc est dodltinat debitorem esse servo . Ipse itaque
ludi magi iter , ipse legum doctor , ipse lanista suit.
Neque modo docuit iaculari , armis depugnare, equitare : sed etiarn pugilatu decertare, calorem, & frigus tolerare , fluminum vortices nando superare: conscripsit illi manu sua grandibus litteris historias, ut etiam in paterna domo nota haberet veterum instituta , atque exempla. Quidquam turpe loqui cavit non minus filio praesente, quam sacris virginibus Vestalibus ; & nunquam se ei in balneo videndum dedit . Ex recentioribus Basilius Jannellius non infimi subsellii jureconsul tus, ac poeta clarissimus idem Iraestitisse videtur, qui Educationem Filialem conscri.
en S , natum suum per omnes scientias iurisperito necessarias manu ducens ei monita quaedam praeclara praebet ; is libellus mira eruditione optimisque ob larvationibus, & animadversionibus refertus apud me
manu exaratus asseruatur. Neque autem minori di
177쪽
t46 L. LAR T. RECTE RATIOCINAND L
Eomina apprime exornati . Hi ne improborum consuetudine pueorum eos severe prohibeat ; perperam facta vel dicta illis acriter exprobret, ac pro merito in eos animadvertat; per lacrimas , & iracundiam quidpiam exorantibus deneget, quietis porro, ac placatis offerat; ut litteris studioque animum appellant
scholamque quotidie frequentent, sedulo curet sa) ἔ
a) Sit exemplo Chrsiena Ioannis Ioviani Pomiani mater, qua de Preranus Vin lib. vi . de sermone rom. I . pta. 2 8. haec denarrat: is Mater mea Chri stiana de me admodum puero quum esset filicita , sciretque me assiduum agere apud grammaticum , primasque ferre inter eondiscipulos partes, uec lati dare e
ram vellet , alitii his adoriebatur ud o fili de thuudio st quod hodie superatus e tari discesseris in themate latinis Derbis explicando e alibi at ego mellitum tibi edulium paraveram , quod sperorem te victorem ιirreraria e concertatione rediturum , νedis vitius ρία od uisur tibi paraveram, ad eum sum, qui te υλeir , missura . His igitur , atque aliis mater gaudium dissimulabat, dum laudare puemm me coram omnias
defugit , Socraticamque per dissimulationem hortabatur ad perdiscendas litteros is uidem pag. 243. M Norrore quoque solita est Christiana maris quum noctu adolescentulus Iesi tarem ad candolam exsιti e patrem milias , etii gemini essent filii , morientemque illum, tum supeιIectilem mstitam illis reliquisse, tum olei nommediocrem fummam, quo nocturna urerentur σd opera, tenebrasque eυigilavdos; alterum itaque ex iis in eonviviis ac corvis oleum consumsisse , exque eo breυi in pnopiam redactum : alterum vero dedisse operam litteris , oieoque nocturnis in lectionibus Uus quum esset, peret enim ex eo ad summos divitias ς coeptum igitur cantari per urbem de utroque hujusmodi earmen d is his oleum , oe se perdit , dum ad candelas coenitat e ille arcam, se ditat, dum ad lucernas lectitat, , . Di semodi igitur fabellae , quum siue ad honor myres injλι- tutae, atque ad recreandos animos, o delectare debent, Ur prodeoe, , . Digna profecto mater, quam Omura senis
178쪽
nullum itaque non moveat lapidem ut filii sui , &ia bene moratos , & litteratos homines evadant. Nunquam illud Corneliae matris Gracchorum , ut refert Valerius lib. IIII. cap. li . , obliviscatur , scilicet liberos esse ornamenta sua. Quum Campana matrona apud illam hospita , ornamenta sua , quae erant illo saeculo pretiosissima ostentaret ei muliebriter; traxit eam sermone, quousque a schola redirent liberi ; quos reversos hospitae exhibens : is Et haec, inquit , ornamenta mea suatis. Quum vero iter pauci sunt parentes, qui in litteris vertati per se iberos in scientiis erudire queant ; atque saepe usu. venit ut variis cutis distenti ac diit racti in id negotii sedulo incumbere haud valeant, oportet ut magistris curam hanc demandent, ne in munere omnium
gravistimo deesse videantur. ,, Prima luce, perspectemonuit Plato lib. vo. de legib. pueri in ludum litterarium proficiscantur. Quoniam vero nec pecudes,
neque ullum aliud animal sine custode videre debet, neque pueri etiam sine paedagogis, neque sine dominis servie puer autem omnibus bestiis intractabilior eli: quum enim sapientiae fontem nondum absolute compositum habeat, insidiosi; Isimum est, acerrimum , petulantissimum omnium brutorum animalium . Iccirco multis quasi frenis constringendus est puer, &quum primum a matribus nutricibusque seiungitur, paedagogis continuo tradendus est, qui ejus lasciuiam
regant atque doment: deinde praeceptoribus commendandus ell ad eas disciplinas diicendas , quae liberum hominem decent ,, . Atque si nihil dulcius a natura datum est , quam sui cuique liberi : nulli labori , nulli dii ingentiae , nulli curae , nullique impendio parcere quisque parens debet, ut litteris ae doctrina
excolantur, eximiitque virtutibus adornentur. Sem
perque mente revolvat se filios suscepisse non solum libi, sed etiam patriae; non modo, ut sbi voluptati , sed etiam ut aliquando ulul rei publicae cite pos-Κ a sint:
tentur , quae aisant liberos recte instituere , atque eximiis Porro in prosecta aetato honoribus , muneri has
179쪽
I48 L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI
snt : nec tam interesse si liberos post mortem reipublicae relinquat , quam si iis dotibus instructos, iisque moribus consormatos ni rei publicae ornameα-to & decori esse queant. Hinc Iuvenalis XIIII.
Gratum est, quod patriae eivem, populoque dedisti, . Si facis, ni patriae sit idoneus, utilis agris, Utilis, & bellorum, & pacis rebus agendis. Plurimum enim intererit , quibus artibus , &quibus hunc tu Moribus instrinas. H1ud abs re fore duco hisce quidquam de puellarum educatione adnectere. Has uero in litteris proficere posse, quum veros , tum recens historia litteraria patefacit, quae magnam sibi famam in qualibet disciplina peperisse testatur. Atque poesim studiose coluerunt, eique lumen & decus attulerunt eximium Corinna Thebana, Erinna Telia, Sappho Lesbia , Polla Argentaria , Cleobulina , Cornificia, Damophila, Praxilla Suyonia, Phemonoe, Theandi Telesilla ; litteris humanioribus latinis, grare iscet, mirifice excultae iserunt Cornelia Gracchorum mater,
filiae Laelii, & Q. Hortensii , Anastasia P. Romani
uxor, Pamphila, Lenobia Palmyreorum regina, Ain gallis Corcyraea, Cassandra Fidelis Ueoeta, Da misella Trivicia Mediolanensis, Nicostrata, quid quaeris Eustochium latinarem , graecarum, N. nebraica umlitterarum studiis plurimum excelluit, Blesilla ad mi-Taeulum usque graece & latine docta. In philosophicis disciplinis magna cum laude floruerunt Alaasia Perielis magistra & uxor , Hypathia Theonis Geometrae filia, Leontium graeca adolescentula , quae in
Theophrastum scripsit, Lasthenia Mantinea, & Axio thea Phliasia Platonis distipulae, Diotima, & Aphasa, Themistes, Thargelia, Hipparchia, Themistoclea Pythaςorae soror . quid plura multis disciplinis cumulatissimae , atque omnigena eruditione conspicuae quamplures aliae numerantur . Verum ne quis sibi persuadeat tempora nostra hisce doctis atque eruditis mulieribus carere , adeat Polixianum in Nutrice,
180쪽
DE PRPE IUDICIORUM FONTIBUs. et '
Hyacinii Gimmae opus inscriptum : is L' Id ea dei laStoria deli' Italia Leiterata ; Huetii commentarium de rebus ad eum pertinentibus , in quo de pluribus clarissimis seminis meminit. Neque desunt ad haec in E ivropa mulieres eruditae ac doctae. Hinc aperte coniicitur posse puellas in litteris inititui ; maxime si nobiles sint ae miro ingenii acumine praedita: a) . Studia porro queis vacare nou inutili labore queant, sunt litterarum humanarum poeseos , geographiae, historiae, philosophiae, matheseos cet. Siquidem quum acri vivacique phantasia plurimum polleant i a poesi, geographia, atque hilloria progredi mirifice possunt rquae vero virile ingenium nactae sunt subtilioribus philosophiae ac matheseos disciplinis operam navare valent; atque si quae sunt ejusmodi ingenii acumine
exornatae, & in pietatem adversus Deum admodum proclives sacris litteris excolantur, ut veram sapientiam ediscant. Praeterea si rudi minerva sunt, artibus addicantur; neque se earumque conditionem dedecere putent istiusmodi occupationes ; sciant enim nobiliores matronae Romanae id sibi dedecori non vertisse. Augustus Caesar ita filiam, & neptes instituit ut se lanificio assuefacerent ; nec alia ipse usus est veste, quam ab uxore, sorore, & neptibus confecta. Mitto alia exempla ne lectori taedio sim. Super poet- Iarum educatione lectu dignae sunt epistolae beati Hieronymi ad Laetam de in ili tutione filiae, ad Gau-K 3 den- a Mulierum praesertim nobilium insitiationi consuluerunt jam viri erudiri; quorum alii ad sudἰa universa eas informandas curarunt, ut quidam annumus
italico sed sto nomine Intronato aliι in Theolo eicis disciplinis, ut quidam Domiuicantis in opere iu- scripto: Teologia delle dome ; alii in Philosophicis, ut
Comes Algarostitis in opere: Nemotoniani o per te dame, Beuiaminus Martinius An hius in libello et Gramatica delle fcienete filin the , m. in usum nobilium juvenum , ac mulieriam italice reddito ς alii denique in mo