장음표시 사용
181쪽
rso L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
dentium de Pacatulae infantulae educatione cet. Ueis rum plerique parentes qui diligenti istudio liberorum institutionem curare deberent ut quum in divino timore, tum in sapientia mirifice in dies proficerent;& id muneris negligunt, & vel in id conserunt diligentiam omnem, ut ditissimos eos post se reliquant; vel m)xime iiudent ut delicus diffluant, delicate ac molliter vivant, inani timore perciti, ne si litteris ac studio operam dent, sanitatis ac vitae iacturam faciant.
Quod quidem consilium quam improbum sit, juventutique perniciosum , nemo eis qui non videat. Quid enim prodeli liberos divitiis optimoque patrimonio ullos post se relinquere , si litteris ac nulla sint virtute praediti Nd praeliant equis stragulis, phaleris
ac bullis argenteis exornatis, qui licet tam pretiosis sint circumtecti ornamentis, interim equi tamen esse
non desistunt id quod parentes & exemplo, & eo silio, & indulgensia essiciunt ut liberi litteras aversen
tur, otia ament, voluptati deliciisque se mancipent ,, Utinam liberorum nolisorum mores , Quinctilianus ad rem lib. I. c. ita. non ipsi perderemus . Infantiam statim deliciis sol Uimus . Mollis illa educatio,
quam indulgentiam vocamus, nervos omnes & mentis & corporis stangit. id non concupiscet, quum adoleverit, qui in cunis purpureis vagierit λ in lecticis crescunt: si terram pedibus attigerint e manibus utrinque sustinentium pendent . Gaudemus si quid licem ius dixerint , risu & osculo 'excipimus verba ingenuis indigna. Nec mirum videri debet: nos docuimus, ex nobis audierunt . Omne convivium Obscenis canticis strepite pudenda spectantur. Fit ex his
consuetudo, deinde natura. Discunt haec miseri, antequam sciant esse, , . Non ita sum equidem natura ingenio adeo fero & aspero comparatus , ut omnes o latium , omnem lusum pueris denegem ; nam plus virium, & acriorem animum poti lusum asserunt ad discendum pueri r modus tamen volo sit remissionibus , ne aut negatae odium studiorum faciant, aut nimiae otii consuetudinem asserant . Quare sedulo paren Izs monere tae Iaeipretium duco ut rigorem in
182쪽
pueris instituendis ac probe educandis lenitate non desinant temperare . Contra alii diligentes se praebent in puerorum tuorum institutione , sed alia ratione iis obelse, eorumque progrel Jui morem iniicere solent . jubent enim liberos in ea studia incumbere quae vel domui familiaeque lucro sunt, quod iam m- perne innui , vel sibi a riserint inque deliciis iuerint, licet ab iis pueri animum habeant alienum. Illi. Magiseri. Quum porro parentes, qui pueros suos proprio sorte imbuendos litteris suscipiunt, Hi dem saepe inficiant praejudiciis , quibus solent d;:cipulos suos imperiti atque)imprudentes magii iiij; iccirco ne bis rem versem eandem , ad magistrorum praejudicia exponenda Dradum laciam. Jam supra magistros ineptos paucis licet verbis triauxi , ac male mulcavi, ut qui stulta docendi ratione disc pulorum animos a litterarum studiis abalienarent . Hac vera loci reliqua detrimenta , quae iuventuti sibi creditae
I. moribus scilicet, a. auctoritate afferunt, explanare
Oportet. Ac primo quum discipuli si modo bene sunt
instituti, praeceptores ament, revereantur, ae sulpi ciant , fieri haud potest quin diuturna ccnsuetudine& assidua admiratione eorundem mores imitentur atque induant . Quocirca in eo sunt acriter Ieprehendendi parentes, quod magistris quandoque improbis pueros stios educandos tradant, a quibus sapientiam cum vitiositate ediscent. Hinc Plutarchus lib. superne laudato tantam patrum in re adeo gra Ut in curiam carpit, seduloque monet ut optimis magii Iris diligentissime conquisitis pueros inlii tuendos cornmit tant: is Ubi iam eo aetatis, inquit, aspriavere, prae
ficiendi eis ut sint paedastogi , ibi magna ratio habenda est harum formandorum, ne imprudenteS pue res mancipiis vel barbaris, uel leuibus com mittant.
Nam nunc quidem, quod faciunt plerique perquam est ridiculum. Si quidem servos probos partim agricolas, partim naviculatores , alios mercatores , dil- pensatores alios faciunt, noa nullos icenori exercendo praeficiunt. quod vero repererint mancipium ebrio
sum & gulosum , ad nullum accommodatum nego
183쪽
iuea L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
tium huic sine respectu subjiciunt liberos. Debet autem paedagogus bonus eo esse ingenio, quo Achillis rector Phoenix . quod,vero omnium maximum &primum est antedictorum, id exordiar referre. Praeceptores quaerendi pueris sunt vita probata, moribus in culpatis, & rerum usu excellentissimi. quando fons& radix est probitatis recta imbutum esse institutione . Atque ut adiungunt plantis agricolae pedamenta, ita ivlli magistri affigunt pueris, quo mores horum recti pullulescant, accuratas praeceptiones & praescriptiones. At nunc nonnullos patres detesteris, qui priusquam probaverint, quos sument praeceptores, ex in
scitia interdum & imperitia hominibus credunt liberos suos reprobis & perversis. Neque hoc est ioculare, si lapsi imprudentia id committant. Enim vero illud plane monstrosum . quidnam Aliquando non imprudentes , quum de hoc a melius intelligentibus
admoneantur nonnullorum doctorum inertiae & nequitiae, his tamen filios suos committunt; aliqui a.du larorum impares assentationibus , nonnulli precibus indulgentes amicorum cet. ,, . Quapropter nulli curae parcendum est ut pueris praeceptores paedagogique vitiorum expertes dentur; siquidem eorum scuri & nutricum mures plerumque reserunt. Apud Platonem educatus puer , quum ad parentes relatus, vociferantem videret patrem ,, Nunquam, inquit, hoe apud Platonem vidi Magistri porro non modo sua vivendi ratione discipulis nocere plurimum valent, sed etiam auctoritate. Nam quum eos audire debeant pueri , ac prae ceteris suspicere & revereri rhine fit ut eorum dictata tanquam Delphica oracula caecis oculis excipiant: quae quidem si scirent ex animo praeiudieiis exuto prolata; bene: sed quum haud
raro ex anticipatis male sanis Opinionibus ea proferant, nequaquam mirum erit si a veritate abhorreant. Sites. grat. e grege Aristotelis praeceptor , en recenistium philosophorum opiniones, inventa, observationes, experimenta, ac syllemata tanquam sutilia, inania , atque infirma discipulis suis deridenda exhibebit; studia matheseos, mechanicae, criticae, historiae
184쪽
que naturalis tanqua in inutilia deridebit . Contra scientiam terminorum, universalium, cathegoriarum, Post praedicamentorum , topicorum , nec non innumerarum de per ridiculis nugis quae itiuncularum ma-Ximopere commendabit. Praeterea amet quis Cartein
sum pro ejus systemate propugnando tanquam Pro aris & focis concertabit . Neutoniana philosoplianai ratio alteri arrideat , Neutonis inventa colet ac venerabitur, eaque discipulos docebit: qui porro quum
veritatis inquirendae laborem auersentur, magulroram pronuntiata nullo adhibito examine adoptabunt: atque hinc in disceptationibus frequentissime audies ita magi iter edicit, sentit, arbitratur: quod quidem Iam animadvertit Tullius I. Nat. cap. v. ,, Non enim sscribens, tam auctores in disputando, quam rationis momenta quaerenda sunt. Quin etiam obeli plerumque iis, qui discere volunt, auctoritas eorum , qu se docere profitentur, delinunt enim suum judicium adhibere, id habent ratum, quod ab eo, quem pro bant , iudicatum vident . Nee vero probare sole
id quod de Pythagoricis accepimus , quos ferunt 1
quid assirmarent in disputando , quum ex eis quae 'reretur quare ita esset, respondere solitos is ipse o xit ,, et ipse autem erat Py hagoras e tantum Opim Praeiudicata poterat , ut etiam sine ratione valere Lauctoritas ,, . Quare magistri si veritatis ingenui ea sent amatores ac studiosi deberent utramvis lente ut iam proponere, momentaque in medium proterre squeis innituntur, nullo partium affecta, eisque e 1 Pendenda exhibere, ut ad examen revocent , atque in eam abeant sententiam , quae vero similior puvideatur. Contra si in verba magi morum rabunt , nec philosophari ediscent , nec prolerium
U. Poetae. Praeter magistros poetae , quo um lecti ni vacant, quum in scholis immorantur pueri, eorum mentem innumeris praejudiciis imbuunt , magnisque erroribus in farciunt. Nec mirum cuiquam videri id debet. Nam primum poetae non vera, sed quae vero
similia sunt consectari in deliciis habent. Hiae Aris
185쪽
334 La. ART. RECTE RATIOCINANDI
stoteles in poetic.de discrimine historici, ac poetae I quens: ,, H ud historicum, ait, atque poetam, carmen, di soluta oratio designat: quippe si Herodoti historia carminibus pangatur , aeque nihilominus ac prius suae camine, erit hiiloma : sed hoc differunt, quod hic quidem res gelin, ille ut geri potuerunt, . exponit ,,. Quocirca interrogatus Albus poeta cur non ageret caulias, quum in tragoediis optime argumenta aram ret: quoniam, inquit, in tragoediis ea dicuntur, quae volo: in foro adversarii dicerent, quae minime vellem. quapropter ex populi opinionibus plurimum loquuntur, ut eius gratiam inire, benevolenistiam plauiumque demerere valeant . Deinde poetaea communi loquendi ratione abeunt , atque ut fert tritum illud ,, poetae alia lingua loquuntur is quam. Obrem rerum notiones vel nimium exaggeratas, vel
falsas fictasque exhibent. Tum fabulis scatent, rebus
veris quandoque, aut saltem vero similibus admitiis. Postremo in delectationem in animis lectorum-ciendam praeeipue; incumbunt quare non reatur ad rem pertinere, verum dicere , sed aut necessitate coacti, aut decore corrupti id usurpant quod belle faciat adversum, ut aures oblectare queat . Quibus omnibus ex rebus mature expensis quis vel mica rationis pollens non dignoscit innumera ex poetarum lectione in animos adolescentulorum prat judicia derivare MDkὶ Rerum notionibus non vetis sed fictis , non logice sed poetice expressis imbuti, qua valent ratione de iis recte cogitare, ac loqui Fabulas vivis pente illis descriptas ob oeulos habent, quomodo in eis quid ex historia, auid ex phantasiae penu desumtum sit, discernere possunt pueri rees e iudicandi regulis deiti. tuti ae plane ignari ὶ χ
VI. Poptilus. Accedit his magnus errorum auctor populus M Pueri quum a teneris ungui eulis in medio populo versantur, ecquis sane quot ineptiis, gerrisque eorum animus inficiatur, enarrare potis erit Quot aniles tabulae, quot somnia , quot eventus, quor O'piniones salsae pro veris vulgo apud populum devendii uri ignis perstrepens, oculusque palpitans triti ia
186쪽
portendere creduntur . contra sit clarissimam lucem emitrent accensa coram alicuius Sancti imagine luminaria , prospera indicabunt . Qui alicui invident, si illius bona scilicet gregem, cet. toruis oculis inspexerint, male habiturum. Agarenos, qui vulgo Zingani audiunt, incognita patefacere dc vera praedicere . Ferrum in senestra remedium adversu; superi itiosos lamiarum, ii ristumque conatus emcacissim uiri. In triviis aliisque locis, in quibus quispiam fuit enectus, illius spiritum se videndum praebere. Homines nescio quo morbi genere affeltos noelu lupos agere, manibus pedibusque quadrupedum initar incedere, uicatim discurrere,iatque inconditos eiulatus, ingentesque clam mores edere. Ignes errantes per aera elle stellas cadentes, stellasque ea dentes notare homines diem e X- tremum obeuntes. Nubes coelo summo proximior selsse. In luna Marco sum immorari, & id generis alia sexcenta tu omnium ore sunt, quae porro audiunt pueruli, tenentque. Praeterea populus arbitratur senum, nobilium , &ipiorum virorum dicta esse cat cis oculis excipienda sa) . Sed turpissime fallitur . Nam licet experientia longa ae. diuturna quam plurima senes docuerit , quae iuvenes imberbes latent znon omnia tamen quae ipsi apprime callent, fuerunt
ad veritatis trutinam revocata, neque ex animo prae judiciis exuto, quae pronunciant ac tuentur , proce
dunt. Ad haec sententiam prolati suam vir dives aut nobilis refragari ei populus non audet ; quippe qui haud parum vestibus ac diuitiis deferat, stulte opinans
a Quod iam animaduert t Tullius Topic. cap.
xv I ID. ,, Naturae aticioritas, inquit, in virtute ineffimaxime, tu tempore autem multa sunt , quae asserunς aufioritatem o ingenitim, opes, aetas, fortuna, ars, usussnecessitas , concurso etiam nonnunquam rerum fortui-
rarum . Nam . ingeniosis , O opulentos , oe aetatis spatio probatos dignos, quibus credatiar , putante nourille fortasse s sed vulgi opinio mutari υix potest, ad eamque omnia dirigunt , O qtii judicant i qui eYis im t. Qui enim in his rebus, quas dixi, e cellunt,
i a vietate videntur excellere Q.
187쪽
veritatem non posse in plebeiorum ore inesse , eadem ratione ac in nobilium divitumque . Plurimi quoque facit virorum piorum dictata su per quovis negotio, quoniam non valet in animum inducere suum, virum Dei lumine ac familiaritate honei a tum in errorem abduci aut abducere posse . At instite . Nam plurima sunt, quae connoscere ac di iudieare iis solum datum est, qui & perspieaei sunt ingenio praediti , & in liud iis sunt contriti. Quocirca nihili ducendum vulgi iudicium edicebat Cleantes Stoicus penes Clem. Alex. lib. SrIOm. Ne spectes famam , dum vis sophos esse repente, , Terreat amentis, nec te sententia vulgi. Judicium sapiens & justum non habet ullum Vulgus, & in paucis vix hoe reperire lieebit. Tandem ne prolixius, quam par est, rem diducam, ea populus sectatur, illaudat , bona existimat, quae hominum turba prosequitur, examine haud adhibito,imm ita se revera habeant nec ne; quod quam turpe sit, hominique ratione pollenti dedecens nemo est qui non videat. ,, Nihil ergo, monuit perspecte Seneca de vir. beat. e. I. magis praeliandum est, quamne pecorum ritu sequamur antecedentium gregem , pergentes non qua eundum est, sed qua itur. Atquin nila res nos maioribus malis implicat, quam quod ad rumorem componimur: Op ima rati ea, quae magno assensu recepta sunt, quorumque exempla nobis multa sunt: nee ad rationem, sed ad similitudinem vivimus . Inde ista tanta eoacervatio aliorum super
VII. Omnes ad praejudicia iam enucleata pertinentes. I. Quum ratio iam adoleverit ad examen revocato uuae nutrix auribus tuis, dum tenellus eras. iuggesist. II. Ad litteras tempestive animum appellito, at que ad ea studia ineum hiro , in quae suapte natura mens tua proeli vis est; nihilque minerva invita aggreditor. III. Magistros summopere colito, eorumque tamen dicta ac sensa ad rationis laneem expe dico. HI l. Ut poetas inoffenso pede percurrere va-ιeas, accurate a falsis vera secernito, atque a fabulis hi si
188쪽
historias; nec ad emphaticam eorum loquendi rati nem animum advertere omittito . U. Quae populus imperitus innumera animo tuo praejudicia insevit , quom potis eris, excutito; genuinis verisque rerum notionibus mentem tuam imbibito ..
Da quibusdam aliis extentis inendiculis , queis remo
rant ιιν adolescentes ne litteras existuntur, ac prae
judicia ponant , id es de paupertate ; divitiarum , negotiorumque copia ς loco non opportuno ἰ munertim hon rum
eue defectu. I. In erroribus insenescereta Praejudieus, quae suis ea-eogit I. pauperies . I . lamo hactenus in propatulo conlii tui mus , emergere adolescens haud raro nequit; quum litteris navare operam divitiarum in pia veret. Nactus est ex. gr. quidam puer ingenium perspicax, memoriam ingentem , eruditam indolem atque ad studia litterarum valde proeli vem e desunt tamen ei opes, quae sibi victum, vestitum, & mercedem doctori solvendam suppeditare possint e animum despondebit , atque ad tellurem aratro exercendam, ad agri culturam, vel ad ejusmodi alias a lectiores artes animum appellet , quibus sibi ad vitam non adeo misere transigendam necessaria para studebit. . Verum quid huic facies λ Si quae Seneca congerit epist. xv s. ob eius oculos ponam, parvi sane ducet : ponam tamen , sortasse eius animum flectent, atque ad litteras addiscendas inclinabuut. ,, Si uis vacare animo , tibi adolescentule pauper dictum puta, aut pauper sis oportet , aut pauperi similis. Non potest studium salatare fieri une fruga litatis cura e frugalitas autem paupertas voluntari est . Tolle itaque istas excusationes . Quantum sat est nondum habeor si ad illam summam pervenero; tunc me totum philosophiae dabo. Atque nihil priusquam hoc parandum est, quod tu differs., & post cetera
189쪽
rues L. I. ART. RECTE RATIOCINANDI.
tera paras, ab hoc incipiendum est. Parare, inquis, unde vivam, volo. Simul & parate di I de . Si quid
te vetat bene vivere , bene mori non vetat . Non est quod paupertas nos a philosophia revocet, ne egestas quidem , toleranda eli enim ad hoc properantibus vel fames, quam toleravere quidam in obsidionibus . . . . Perpessi sunt exercitus inopiam omnium
rerum, vixerunt herbarum radicibus, & dictu scedam tulerunt lamem , haec omnia passi sunt pro regno quo magis mireris alieno: dubitabit aliquis ferre paupertatem, ut animum suroribus liberet Noa est ergo prius acquirendum . licet ad philosophiam etiam sine uiatico pervenire. Ita est , quum omnia habueris, tunc & sapientiam habere voles. Haec erit ultimam vitae iustrumentum , & ut ita dicam) additamentum. Tu vero sive aliquid habes jam philosopharer unde enim scis, an iam nimis habeas , sive nihil, hoc prius quaere, quam quidquam. At necessaria deerunt. Primum deesse non poterunt, quia natura minimum petite naturae enim se sapiens accommodat . Sed li necessitates ultimae inciderint , jamdudum exsiliet e vita,& molestuq sibi esse desii. net. Si vero exiguum fuerit & angustum, quo possit vita produci: id boni consulet, nec uitta necessaria sollicitus aut anxius, ventri & scapulis suum reddet,& occupationes divitum , concursHi ouesque ad divi- et jas euntium securus laetusque ridebit . cet. is Quid vurbis opus eliὶ Nonne Gorgias Leontinus Rhetoricesiprosessione, Isocrates eloquentiae ope, Seneca Neronis pessimi principis magisterio & magnam sibi gloriam , & divitias maximas pepererun rὶ Nonne plures ad haec in principe totius regni nostri urbe e proletariis parentibus orti unis dumtaxat litteris ingentes opes in lignesque honores sibi compararunt II. 2. Di υι tiaram copia, ac negotiorum turba. Quid quod divitiarum copia esticit saepe, ut litterarum studiis minime vacemus , atque in errorum faece Naarteseamus Habet quispiam unde vitam transigere commodet ae molliter queat, litterarios labores taedii Plenus summopere aversatur, libros ae doctores parvi
190쪽
pendit, eruditionem contemnit; atque brutorum instar uentri ac deliciis studet. Quocirca nobilium ad diuitum nati ut plurimum nullo scientiarum genere exculti sunt, neque eleganti ac polito sermone animi sui sensa pate cere queunt sa) . quod maxime nobilem divitemque hominem dedecet. Praeterea alii negotiorum turbam objiciunt, quae sibi impedimento esse contendunt, quominus scientiis addiscendis operam se tuto navent . D Mentiantur , clamat Seneca epist. LX H. adversus horum virorum levicula obiectamenta, qui sibi obstare ad studia liberalia turbam negotiorum videri volunt: simulant occupationes &augent, & ipsi se occupant. Vaco, mi Lucili, vaco:& ubicunque sum, meus sum. Rebus non me trado, sed commodor nec consector perdendi temporis caussas: dc quocunque conii iti loco, ibi cogitationes meas tracto, & aliquid salutare verso . Quum me amicis dedi, non tamen mihi abduco: nec cum illis moror, quibus me tempus aliquod congregavit , aut caussa ex ossicio nata civili, sed cum optimo .quoque sum
ad illos, in quocunque loco , in quocunque taculo
fuerint, animum meum mitto ,, .
III. g. Locus non opportianus. Accedit his locus mi. ni me opportunus vacandi litteris . Etenim qui in montanis nascuntur, sive in iis locis, quae ab urbe prsticipe, ubi academiae, collegia & scientiarum scholae florent, admodum distant; eo deliriuuntur commodo, quo sine in studia incumbere non valent. De sunt enim optimae notae doctores, quorum opera &industria pollini praejudicia exuere, selecta eruditione imbui, atque in viros doctos evadere. Cuius quidem
a) Monuit me parens cuiusdam purri a me ad humanitatem informandie Noti quaeso eum nimis urgere in serio litterarum si dio, ne eorporis sanitati laboris molestus iniciat; non est enim ita parum diυes, ut ba litteris quot diautim Σιcium comparare debeat. β- quidem pinsuis copiosique patrimouit unicus haeres est, set iam nosti . Guapropter sis, quae liben:i animo praestiter l, contentus eseo . Nae qui filium unicum habuerit,