장음표시 사용
211쪽
181 LII. ART. RECTE RATIOCINANDI.
stituita ut rationale animal dividit, hominemque conis stituit; vel speciem partitur, atque individuum ponit; ut nomen Socrates hominem separat, individuumque
constituit. Illam scholae genericam, hanc vero speci. fidam appellant. Proprium quatuor apud Porphyrium modis dicitur. Primo quod soli alicui speciei accidit, sed non omni; ut soli homini accidit esse medicum, sed non omni. Secundo quod omni speciei accidit , sed non soli; ut esse bipedem convenit quidem omisnibus hominibus, non tamen solis, quippe et lami avibus id commune est. Tertio quod omni & soli speciei, sed non semper ; ut canescere con Uenit ovim ni solique homini, non quidem semper , sed in sene-gute tartum. exemplum hocce a Porphyrio allatum
minus ad rem appositum est, Quum alia etiam amismalia praeter hominem in senectute canescant .
Quarto quod omni solique speciei & semper conve-Σ; ut omni & soli homini & semper risibilem esse convenit. Horum vero postremum est praedicabile ad hunc locum pertinens, quod proinde liniri pote iten otio universalis , quae speciei naturam iam conititutam necessario consequitur , & per eam praedicatur de pluribus numero differentibus . a disserentia dil- crepat , quia illa speciem constituit ; ab accidente vero, quia accidens rei naturam sequitur , tanquam aliquid adventitium . Postremo Accidens est notio universalis, quae pluribus adesse & abesse potest, imcolumi eorum natura, deque lis P aedicari, ex. gura rotunda poteti adesse & abesse eerae sine illius corruptione. In categoricum, & in praedicabile dispertitur . Illud est, quod categoriam substantiae oppositam constituit ; ideoque per se conitare nequit, ct figura e et . Hoc est logica quaedam attributio, quae rei per essentiam intimasque proprietates sam eo niti.
tutae advenit, sive sit aliquid per se consistens, si uenon sit; ut vestis, quae quamvis subitantia sit, alteri tamen substantiae adiecta convenit illi , ut accidens Dividitur etiam in separabile, ut albor a muro inseparabile, ut candor a cycno: in externum& internum: in physicum ut motus; & metaphyli,
212쪽
tum ut relatior in absolutum ut figura, & relaturant aequalitas. Tandem scholae a junt genus, speciemque praedicari in quid, reliqua in quale . nam scisci tanti quid sit Petrus, respondemus vel pet genus, es animal, vel per speciem, eli homo. Tum quaerenti quale animal st, respondemus per disseremiam, vel per Moprium, vel per accidens, v. g. est rationale sest risibile, est doctum. v. Multiplex Aeartim msωνum obesiam ex η tuti His in antecessum dictis jam venio a a objessa idea
Tum, quae mox ad categorias referam. Odjectum hoe loco ea res dicitur , quam idea repraesentat ἰ quum autem idea vel rem exsistentem, vel possibilem exhibeat; objectum ergo primum vel erit exsistens , vel possibile . Secundo vel substantiale , vel attributam subitantiale. Tertio vel qualitas essetitiae, vel modi fieatio erit, si iit haec repraesentabit idea. ex. gr. v eabulum hocce corpus ideam ex ptimit, cuius obiectum substantia eorporea est e voeabulum gravitas saltributum subitantiale eorporis significat: voeabulum talor, ejusdem corporis qualitatem : voeahulum deonique figura modificationem exprimit. Adhaee subastantia est res omnis, quae per se exsistit, ut eaelum. tellus, mare . Attributum substantiale id est, quod ad subitantiae essentiam spectat, ut solididas in cor
pore, voluntas in anima. Qualitas id omne dieitur, quod essentiam quidem determinat , licet ad eam minime pertineat , ut opacum , aut pellucidam iacorporibus. Modus est , quod exsilientiam de te ml-nat, ut esse quadratum, rotundum, in tempore, ialoeci. Item substantia vel corporea, vel spiritalis est torporea est extensa, solida , divisibilis , gravis, velapis, planta. incorporea nec extensa, nec solida, nee
divisi hi lis est, ut Deuς, Angelus, Anima . Insuper alia vivens, ut olanta, & animal ; & alia non vivent, ut lapis . praeterea alia sentien , & rationalis Φ& alia non sentiens & non rationalis. Denique alia
eit aeterna, alia facta, & alia possibilis. Adine caussae , earumque effecta etiam ad ideatum nostrarum
213쪽
VI. Catego,iarum definitio , auctor , numerus is Ad hune locum pertinent categoriae, de quibus luso 'ealamo Sehol allici gunt. Categoriae nomen a gre caloce enunciari sive praedicari dimanat , unde praedicamentum in scholis non insulse appellatur . Ab Alexandro Aphrodisiensi principia philosophiae, a Quinctiliano vocabulorum elementa categoriae dicuntur. Sunt enim classes rerum omnium, quihus natura coercetur. Classis porro quaeque dividitur
in sua genera, species, atque individua; nihilque est in categoriis, quod non uno aliquo ex iis nominibus nuncupetur, quae praedicabilia diximus . Ex quo etiam apparet quomodo praedicabilia ad praedicamenta
spectent; & qua ratione ab iis differant, scilicet quod
praedicabilia sunt modi praedicandi; praedicamenta vero sunt res quae praedicantur. Ad auctorem quod attinet , Boethius in praef. lib. I. Praedicam. ,, Archytas , ait, etiam duos composuit libros, quorum in
primo haec decem praedicamenta disposuit. Unde posteriores quidam, non esse Aristotelem hujus divisi nis inventorem suspicati sunt , quod Pythagoricus vir eadem scripsisset; in qua sententia Iamblicus phi- llosophus est non ignobilis; cui non consentit Themistius, neque eoncedit, eum fuisse Archytam, qui
Pythagoricus Tarentinusque esset, quique cum Plato ne aliquantulum vixisset, sed Peripateticum aliquem Archytam , qui novo operi auctoritatem vetui late nominis concederet is . Putat ergo Aristoteles , vel quisquis earum sit inventor , nihil nos posse mente
concipere, quod non sit vel Iubilantia , vel quantitas, vel qualitas, vel relatio, vel actio, vel passio, vel ubi, vel quando, vel stus, vel habitus; ac proinde decem esse categorias; quae hocce artificiali disticho continentur:
Arbor, Sex, Servos, Fervore, Refrigerat, Ustose Ruri, Cras, Stabo, sed Tunicatus ero. Arbor substantiam indicat: Sex quantitatem; Servos Telationem ; Fervore qualitatem ; Refrigerat actio
nem ; Ustos passionem ; Ruri locum, aut ubi; Cras empus, aut quando; Stabo si tum; Tunicatus habitum. VII.
214쪽
DE PERCEPΤ., ID EIS, ET VOCAB. t 8s.
VII. Substantia, Quantitas, s Qualitas. Substantia est id quod per se eo allat, atque accidentia sustinet. ut homo, lignum, lapis, cet. Non suscipit magis &minus, sive gradum comparativum, & superlativum,ex. gr. dici nequit magis ast maxime homo erat Goliathus, quam David : sed benedici poteli maior,& maximus. Nee quatenus subitantia est alteri contraria est substantiae, sed ratione dumtaxat suarum qualitatum svidelicet quatenus talis substantia est; uti aqua igni contraria est ratione suarum qualitatum, non ratio ne sui. Quantitas est substantiae modus ac mensura; hoc est id per quod substantia extensa est, ac mensurari potest: vel continua, vel discreta est i continua dicitur, cujus partes continuantur , ut linea , & magnitudo quaevis: discreta vero quae partes divisas habet; ut numerus, & multitudo quaelibet. Continua itidem vel permanens, vel fluens est: illa permanens vocitatur, cujus partes simul sunt , ut linea, superficies, corpus: fluens dicitur, quae partes habet lac cessione quadam positas; ut tempus, motus. Qua litas est quaedam substantiae forma , a qua talis res dicitur, ut color in homine. Quadruplex secundum
Aristotelem est, habitus nimirum, & dispositio; naturalis potentia, & impotentia ; pallio, & patibilis qualitas; forma denique, & figura. Habitus est quaedam firma facilitas agendi aliquid longo usu atque
exercitatione comparata; ut scientia, virtus, vitium,
ars scribendi , pingendi cet. Dispositio est progressio ad habitum, hoc est, quaedam animi sive corporis ad
aliquid faciendum proclivitas. gradu non natura iu-ter se differunt . Naturalis potentia est virtus qua dam a natura insita di confirmata ad agendum, aut
resistendum ; ut facultas ambulandi, luctandi, intelligendi. impotentia est uirtus eadem diminuta & in firma ut imbecillitas senum in uidendo . Patibilis qualitas est sensilis quaedam affect 1o subiecto firmiter
inhaerens; ur calor in igne, dulcedo in melle. Contra passio est sensilis itidem affoctio, sed cito transiens; ut dolor ex ictu , pallor ex metu . figura est externus corporis terminus, quo undique circumscribitur, unde
215쪽
136 LII. ART.RECTE RATIOCINANDL
hnde quadratum , rotundum cet. vocitatur . Forma denique est qualitas ex varia partium magnitudine . Porportione, collocatione, & colore prosecta ; ut hominis forma . Quaenam itaque differentia inter lasemam, & figuram etia Ambae hae voces a latinis proinmiscue ustarpantur: at figura ad artefactas, sorma vero ad naturales pertinet res. . Hinc serma sive puleritu indo Ciceroni lib. mr. Quaest. Tuscul. cap. x M. is est apta figura membrorum cum coloris quadam suavi .
VHL Raetis, Actio, passu, Deus, Tempus, oe Situs
Relatio est ordo , si ve respectas unius ad aliud ; ut patris ad filium, heri ad servum , visus ad visibile .
Nulla vero res, reique modus reperitur, quae res re Iationem ad aliam non habeat i unde relatio potius transcendetis terminus appellanda est, quam categoria o . AEt io est motus quidam, quo vis ac saeuitas agentis sese in patientem exserit ἔ ut verberare, secare: potest etiam actio in se manere ; ut ambulare, saltare. Passici est actus agentis in patientς receptus. ut percuti, vapulare. In eo a passione Maolitatis specie discrepat, quod illa actutum transeat ἔisthaee vero diutius perseveret. Ubi est relatio rei lo eatae ad locum . triplici autem ratione possuat e in loeo esse seeundum Seholasticos. Circumscriptive, ut eorpora; definitive, ut spiritus; & repleti ve, ut Deus. Esse in loeo circumscriptive est ita locum ociscupare, ut totum tori, & pars parti respondeat. hoc pacto quilibet nostrum in loeo reperitur . Eile definitive est ita in loco manere, atque ab eo definiri, ut tamen totum sit in toto loco, & totum in qualibet parte ; uti est anima in corpore nostra secundum Seholasti eorum opinionem. ElIe repletive est Ioea omnia pervadere ac replere. ut Deus est in terrarum
sum, quod relatam nuncupatur, ut parer ἰ terminus ,
quod eorrelatum in scholis dicitur, ut filias;fundameσ-rum retarionis , qualie est generatio ς ε a denique re Diio , quae es mutua a viis patrem torre . Atium, es eneratione profecta.
216쪽
Gube. Addendus est etiam quartus modus , quem a recensitis iplim et Schol allici distinguunt , nec sine Probabili ratione ; nempe esse in loco sacramentaliter, estque quum, res aliqua in suo loco manet sub accidentibus a tersus, in quam eonversa est ἔ uti Christum in Eucharistia esse fides clocet. Quando est relatio rei durantis ad tempus ἔ ut quum quaestioni de tempore respondetur, ex. gr. quando vixitὶ centum ab hine annis . hi modi sunt a rebus locatis, & durantibus minime distincti. Situs est partium dispositio ratione spatii; ut discumbere, esse a dextris. Habitus denique est corpus quoddam alteri corpori circumpositum ; ut pileus, toga, calceus. Verum Decredas inter Logicos de categoriarum numero ac ge neribu, conuenire , quum mira sint in dissensione conili tuti. Epicurus enim aliam ab ea Aristotelis seriem conflavit, quam Lucretius ita exposuit 11. U.
Intervalla, vite, connexus, pondera, plagars Concursus, motus, ordo, positura, figurae Cum permutantur, mutari res quoque debend. Alii duo tantum assignant rerum omnium genera
substantiam, & modum: a alii tria, substantiam, modum, & relationem: alii quatuor mentem, spatium, materiam, & motum . Aristoteles ipse licet pluin
a stoiei anguid faciebant genus princeps ac supremum; atque hoc partiebantαν in corporale, oe incomporale, scilicet in id quod est, oe quod non est . ,, Imrerum enim natura inqtiliant apud Senuam est. Lum.
quaedam sunt, quadam non sunt : ex his autem qua non sunt , herum natura eo lectitur quae animo fu curruut tanquam centauri, gigantes, oe quidquid alioa fassa cultatione firmarum, habere aliquam ιmaginem
coepit, quam21s non habeat substantiam is . Simplicius in Arist. Catet. Ex his Stolai, qui diligentiores viden-rur , quadrifariam distribuemur, in subjecta, qualia. quodammodo se habentia, in ad aliquid quodammodo se habentia. Ex qua loquendi Diaeorum ratione isteres quidam etiam ex Parribus corpus appellaruns sub mriam omnem etiam spiritalem .
217쪽
m L.II. ART.RECTE RATIOCINA NUL
pluribus in locis decem ea tegorias commemoret, ut in I.Topic. in . Poster. in v. Physic.& in rari. Metaph. ubique tamen apud illum certum firmumque dic potest quatuor esse capita rerum, sub llantiam, quantitatem, qualitatem, & relationem. Siquidem quidquid est , vel est per se, & subitantiam constituit ;uel est per accidens r si per aeeidens, vel est absolutum, vel relatum: si absolutum , vel fluit a materia, & quantitatem constituit, vel a forma, & qualitatem ponit; si relatum, relationem constituit, ad
quam tanquam ad genus reseruntur reliquae catego
riae. Nam agere,& pati nihil est aliud, quam relatio agentem inter & patientem ; ubi relatio inter rem& locum cet. Alii Platonem a sequuti septem fa-eiunt rerum capita; ac duo subitantiae genera mentem,ti materiam, & quinque modorum. Hi ne in eorum
Mens, Mensura, Quies, Μotus, Positura, Figura
Sunt eum Materia cunctarum exordia rerum. Ae nomine mentis substantiam spiritalem , Deum , Angelum, Animam indigitant; mensurae, quantit rem; quietis, permanentiam corporis in loco ; m tus , migrationem corporis ex uno loeci in alium ;posmirae, partium ordinem, atque intimam dispositionem, ac texturam; figurae, externam partium dispositionem, quae, re salva, variari potest; materiae denique nomine corpus, corporeamque substantiam signifieant. Numquid praeterea Corsinius Log. pari. I. cap. v I m. num. v II. sex facit entium genera hocce versiculo contenta: Mens, Corpus, Motus, Flexus, Mensura, Figura, Eeeur Quietem expungit e categoriarum siue eatium realium serie , quum sit quid negans . Nexus vero nomioe internam partium texturam indicat. Quid super ea re sentiam paucis dieam: eorum mihi arridet opinio , qui duo faciunt rerum omnium capita substantiam,& modum; in haec enim duo reci
a Quod ad Platonem spectat, non faris constat; nam si fidem Senecae adhibemus sex sunt Platonis ca- regoria . Tu illum consule in ep. Lvit r. si tua inrerem
218쪽
DE PERCEPT, IDEIS, ET VOCAB. i
durit cetera. Postremo id omne , quod sub unci h
Tum ce eapitum iam recensitorum continetur, praedisca mentale nuncupatur e contra vero transcendentale
appellitastur illud omne, quod hanc praedicamentorum ser i em exsuperat, simulque pluribus ex aequo convenire potest. Quamobrem attributa entis, scilicet unitas, veritas , bonitas transcendentalia sunt ; quia nori minus substantia , quam modus est ens unum, bonum, verum . Qua quidem de re metaphysici
VIIII. Post; aedieamenta exponuntur . De postprae dicamentis plura ieholae, nos vero pauca adnectemus. Nihil porro haee sunt, quam generales quidam modi, qui categorias consequuntur ex illarum inter se eominparatione profecti. Quinque sunt, oppositio, prius, simul, motus, & habere. Qua tuor sunt oppositorum spectes; alia enim sunt opposita relata, alia contra ria , alia privantia'. ti alia contradicentia. Relata ea su sit quae ex sua natura sese mutuo respiciunt; ut
herus, & servus; pater, & filius. Contraria sive ad versa sunt ea, quae sub eodem posita genere maxim inter se dissident ; ut ea lor , & frigus . Privantia sunt forma, atque ejus privatio; veluti vira, dc mors; visus,& eaeeitas. Contradicentia sunt, quae invicem pugnant alendo,in negando; ut videt, non vi. det; legit, non legit. Prius quinque dici potest modis, tempore stitieet; ut Moses Davide prior dicitura
natura, uti sol est lumine priser ordine, ut in ra tione exordium prius est propositione: dignitate, ulldux militer caussa denique, ex. gr. pater filio priotest . quae omnia hoece disticho continentur: Dicitur esse prius natura, tempore, honores ordine, eum caussa dicitur esse prius.
Triplici adhaee ratione aliquae res simul esse diem.
tur. I. tempore, ut quae eodem tempore , exsistere cceperunt, ut gemellit a. natura, si simul necessario exsistunt, neutrum tamen alterius massa est, ut d
plum,& dimidium; etenim si duplum est, dimidium
suoque est, & contra e g. divisione , ut quae genus
idem secant, ex. gr. homo, & bullua, quae ani diiu
219쪽
n binas species dispescunt. Variae quoque motus, Cies recensentur, ortus nempe & interitus, auctio Ac diminutio, immutatio & translatio. de quibus physei loquuntur. Denique apud Arisotelem octo furax modi, quibus aliqua haberi.dicuntur; i. qualitas haberi dieitur, ut seientiae a. quantitas, ut magnitudo bienbitalis r 3. ea, quae circa corpus sunt, ut gladius em quae in eorporis parte insunt, ut annulus in digito: r. pars haberi dicitur, ut pes: 6. id quod in alio continetur, ut vinum a dolio haberi dieitur: 7. res
possessa, ut rus: 8. uxor haberi dicitur O .
i ta ruis, fortasse inquies , Scholasticorum σαεσιδM Meco ea te infasei ρ num ejusmodi reculis oblectaris P sed pruribus id momemtis peregi impulsus . Aeprimum in iuream gratiam Me ioci ea explicui, quibus sciatimea adhue in desciis sunt ; deinde quum ejusmodi v ahau au fingulos paene versus in quolibet seriaptorum genere adhibita inendas, moram tibi sane haud
inicient; tum quum sint quadam rerum omnium clasfex , ut eategoriae , aut notiones retitionum ex eartim rerum milatione profectarum , ut postpraedicamenta non
erunt scitis omnino iniueunda; postremo ea in medium protuli se titus exemplum mittiorum quorandam etiam reontium Deismum , quibus seselasica vehementis difriisent, ora recenιiorum sensa mirifire arrident i eualis est Nuiatias, Genisum, Foretanaras a Brixis , Cor suius cero
220쪽
DE PERCEPT, IDEIS, ET UOCAB. an CAPUT III.
noserarum incike s de vocabulorum nece stare, usu, atque abusu ἰ de regulis ad loquentes , au-dιentes, oe utro uo una smut speetantibas ; de defin1tionis natura , ae generibus ἰ in de divisione, πυ-
εμε multiplici specie. I. Quid, oe quotu Ignum universim aeeeptum api x sit fenum. D s. Augustino lib. II. de doctia
christi c. I. definitur, id quod praeter speciem sui , quam ingerit sensibus, aliud aliquid facit in e niationem venire. Enimvero binas in nobis signum quodvis excitat ideas, sui nempe alteram, atque ilislius ret alteram, quam repraesentat , hine si fumum
conspicio, & sumi, & ignis per eum signifieati ita
me fiatim notio exeitatur. Multiplex est: aliud est certum, ae probabile aliud: certum illud vocitatur, quod cum re, quam significat , necessaria conivam Mum e it, ut respiratio cum animantis vita ἔ proba bile vero, quod eum re, 'quam denotat, haud net ei sario eopulatum ut , ut cum senectute sanities.
Poreis etiam ta sum subnecti . atque illud appellatur,suod nullam cum re significata affuitatem di eou. iunctionem habet; et si nonnulli eam ha re contendunt , ut siderum aspectus , quem nonnulli signum putarunt eorum , quae hominibus eontinetere de . dant. Praeterea aliud eli eum renus significatis connexum ; ur symptoma cum morbo , atque aliud a rebus seiunctum , ut veteris legis saetificia a Chrissio, quem innuebant. Insuper vel rem ipsam, quam Portendit, eontinet atque Meit , cuiusmodi est s eramentum novae legis; vel a re signifieata essicitur, ut sumus ab igne r vel neque essicit , neque essicitur, sed illi dumtaxat adnectitur , ut laurus caupa nae assixa. Item vel rem praesentem designat, &de