Artis recte ratiocinandi elementa ab Andrea Ambrosinio ... elucubrata

241쪽

L. III. ART. RECTE RATIOCINANII.

nare velint Carteiani , per me ei ς liceat: modo Mmihi dent vocabula isthaee consensus, dissensus, fuga, Prosecutio, approbatio, reprobatio, & hujusmodi alia quum intellectui , tum voluntati convenire posse , Irout materia in qua facultas versatur , diversa est.

Iine si bonum spembunt , ad voluntatem ; si autem verum, ad intellectum pertinebunt. ΙΙII. Objectio II. Judicium semper est voluntarium,iae que ad voluntatem pertinens, si cum voluntatis propensione, vel ex libera determinatione fite atqai audicium omne fit semper cum voluntatis propensione , & aliquando etiam libera determinatione , si We ex electione. Nam vel connexio, aut separatio subjecti & attributi est evidens ; tumque voluntas in assi Mnationem, & negationem fertur, licet necessario non ex libera determinatione judicet e vel ista conis nexio paullo est obscurior: & tum voluntas ex electione seu libera determinatione affirmat, aut negat, ut i a judiciis temerariis accidit. ergo judicium semis Per est voluntarium , adeoque ad voluntatem pertinens. Resp. Negatur propositio . si quidem etsi voluntas intelle9um iudicare jubeat, re, de qua judicium fertur, perpensa ac percepta, vel haud excussa atque intellecta; non sequitur tamen iudicium esse voluntatis operationem ; quae res fusiori explicati une, ut Pote clara, minime indiget. Assumtio nihil contra nostram thesim evincit, quippe quae intellectuin, cuius esse operationem judicium tuemur, voluntati parere ostendat potius, quam iudicium ad voluntatem pertinere. Denique falsa est complexio: adeoque judicium ad voluntatem pertinet.

V. Objectio III. Iudicia sunt libera ; ergo ad voluntatem pertinentia. Probatur antecedens: nos temere iudicare vetamur; adeoque valemus ab iudiciis temera iis abstinere. antecedens ergo verum. libertas porro ad voluntatem non ad intellellum attinet . Resp. Antecedens secundum datur , consequenS negatur. Etenim intel ectus judicia procudit voluntatis imperio. quale voluntaris vitio vertitur, si minus recie mens Iudicet, quum ipsa praecipiat , ut mens te mere

242쪽

mere se gerat . Hinc e contrario fidei actus , lieet intellectus, non voluntatis sint: meritotii tamen secundum Theologos dicuntur , non quatenus sint an

sensus veritati revelatae; sed quatenus a pia voluntatis affeEtiones, quae intellectum captivat in obsequium fidei, imperantur. Atque haec de prinia quae itiua

cula: ad alteram nunc veniendum.

VI. Enunciatio ii. Juduium eji s lex mentis a ctus ex pluribus perceρtionibus minime compostus. Ostenditur 1. Si judicium foret quicquam ex pluribus ideis conflatum, nec simplex mentis actus : minime dari pollent plures idear subiecti scilicet , praedeati,& copulae, quin judicium dare turr id autem eueni re fatendum est um, quum iudicium noti rum suspendimus: iudicium ergo est mentis actus simplex longe ab idearum plurium aggestione diversus. l I. Quemadmodum perceptio ratione ortus sui simplex eli, ut quae actus est iaculi alis sim pricis ac spirital: s: ita &judicium esse debet simplex actus. Nec dicere valet ex perceptionibus pluribus conflari r nam scuti perceptio quoties res percepta composita ost, ut exercitus, Plebs, turba, composita licet improprie dicitur ratione objecti percepti r sic & iudicium per me liceat ,

dicatur compos tum ratione rei iudicatae, quae L m- per pluribus ideis, saltem duabus constat. At detur quoque mihi decet, minus recte, improprie compo stum appellari ; quum ratione naturae suae, & ortus sui si simplex mentis operatio, quae ex rebus pluribus conflari minime v: let . VII. Respondetur aliorum ob flamentis . I. In eo ab angelorum iudicio nostrum abludit, quod hoc sit ex pluribus notionibus compositum illud vero simplex : ergo &c. Resp. Negatur antecedens. Nam iaeo utriusque judicii discrimen situm est , quod angelicum iudicium dii tinctas ideas pice iactas plurimum

non requirit, contra ac nostrum . t I. Externa enunciatio est quid ex pluribs verbis compositum : ergo& interna, id est judicium; quippe eadem est utriuiaque natura. Resp. Inficior consequens . Verbum enim meatis longe est verbo ore prolato simplicius.

243쪽

ar 4 L. III. ART. RECTE RATIOCINANDI.

Nam illud ex mente proficiscitur , quae facultas ea limplex & spiritalis: hoc vero ex phantasia: qui pste voces in ea sunt impressa', quae corporea & compo. Dra et t. III. Si apprehet so est composita, cur non etiam iudiciumὶ Resp. Apprehensionem respectu ob aetti, quum rem scilicet compositam percipi reus, comis politam dici; non vero ratione ortus sui, atque sua. pte natura. Quare nulla revera datur perceptio complexa ἔ adeoque nec judicium. Inflant. Nullum dari valet iudicium sine subjecti , attributi , & copulae

perceptione: quidquam ergo simplex esse nequit. Resp. Onsequens abnegatur. Judicium enim iis notionibus in Imme componitur , sed eas dumtaxat , necessario licet, requirit . IIII. Qu ibet res est id ex quo componitur : atqui Iudicium ex ideis componitur: ergo nihil eit aliud, quam res ex pluribus id eis conflata. mei p. Uata propositione, negatur assumtio. Etenim notiones haud sunt materies, ex qua judicium con- natur: verum id, in quo judicium versatur, eas, vel conneetendo, si bene conveniunt , vel divellendo si dilconveniunt : Non potest ergo recte dici iudicium ex id eis componi . Ita medicinam , qua .in morbis vestatur, nemo ex morbis conflari assereret. Ad haec amrmatio, ac negatio, que is notiones vel conjungun- ar, vel dis; unguntur, iudicii forma nuncupantur. Consulat, qui velit, Purcholium p. II. Log. c. I. Ha-

1lum Assert. Log. & Me t. pari. ali. thes. sec. qui isthaec Versant . Regulas porro in ferendo ce rebus iudiciolervandas nullas huc loci exhibeo, quum in I. libro materiam hanc satis superque pertractarim.

244쪽

Inxnriationis natura expi calvir quae primum rotis, materra, set necessaria, vel continkens, et et possibilis, ε tet impossibilis cet. es; deinde ratione formae, veι iriensi vel netans est y tum ratioum quantitatis, ves Mn ematis , vel particularis , vel sngula-laris, vel indi ita es s postremo μιιona qualitatis 3 vel inra , vel falsa ς ratione mod1, mel absoluta, τει modalis , es . Huic eu tineiationis diritationi ssubtexuntur ejus proprietates ε

stuor partιιus conflet. sitio, graece ei oratio ab hominibus ad judietum expνimendum inmi ituta r sisee eum Aristotele Prior. δnal. L cap. I. Est oratio assirmans, vel negans aliquid de aliquo Maoratis porro dicitur quaelibet dictionum compositio ad ostendendam quandam animae cogitationem , vel cogitationis modum ordinata . Duo quippe sunt in

togitatione distinguenda , cogitatio ipsa , & cogita tionis modus. Cogitatio eis vel perceptio, vel judi eium . Utrius hie obj cctum sunt res, reruinque modi

8c attributa. mens percipiendo res tantum cognoscita judicando uno m de altera alti vel negat. Quare per teptio nomininus, iudicium vero verbis exprimia ura Cogitatiorvi; autem moduς est quaelibet mentis asse

ctio, quae codiationem, id eli pereept ionem, judiciumque comitatur; ut juslio, admiratio, cet. hinc. alia est oratio imperativa , ut ita sol ; alia admiratiua , ut Deus bonet alia optativa , ut saluus sis . Praecipua autem orationis species et enuneiatio seu proposuisquae tribus dumtax et par Phus constat etsi P. Fro-

tibus omnem enunciationem consta e uelit 3 subjecto, attributo sive plaedi caro , ac verbo , copula , qua informam etiam appellant. Haec tria voeabula iam M. Da explanavimus. Hae porro partes vel omnes ex.

245쪽

H6 L. III. ART.RECTE RATIOCINANDI.

primuntur, & propositio vacatur de tertio adjacente, ut Deus est omnipotense vel non omnes expr,muntur ; sed aut praedieatum , aut subiectum sub verbo continentur , & de secundo adiacente nuncupatur , ut ego cogito , quo in verbo praedicatum latet; nam coalto idem ac sum cogitaris, valete vel denique tam subjectum, quam praedicatum verbo in cluduntur , ae de primo adjaeente in scholis voeita. tur, sed improprie, quia verbum adiacere duo saltem con notat, quorum unum alteri adiaceat. Quare apud Ari stol. lib. de interpr. e. x. ubi de propositionibus . recundi, & tertii adiacentis agitur, nulla fit mentia Propolitionum de primo adiacente a . II. Multiplex enuntiationis partitio , ac primum: ratione materia. Iam enunciatio, vel ratione materiae, vel formae, vel quantitatis, vel qualitatis dividituria aenuntiationis materia duplex est; vel enim ea est, n qua enunciatio versatur; vel ea est, ex qua epnn

tur. Priori aspectu considerata , vel est necessaria , Vς 'iugetis i vel essentialis, vel aeeidentalis; vel possibilis, vel impossibilis; vel mediata, vel immmo ira ; vel identica , vel formalis . Ac primum n

cellaria enunciatio nuncupatur ea, cujus attributum necessario convenit eum subjecto; ut circulus est rotundus. Contingens sive fortuita illa nominatur euin/us attributum haud .necessario cum subjecto convenit ; ut Petrus est doctus . Essentialis vocatur ea

cuius attributum est de subjecti essentia ; ut homo est rationalis. Accidentalis dieitur illa , cujus attria hutum ad subjecti essentiam minime attinet; ut C . a me lor; monendum ranseo, subjecttim in omni

attristitam tenere, eis in latinis δενjιoribtis , nisii m nus Iematum odendas ; uri turpe es obsequi libidini. quo autem pacto diτο-ci valeat subjee iam ει attribu-rum s quoue nihiι facilius reperiri posse arbitris , si

plo perspicue noscitur, turpe, id esse, quod a Irmatur, ac proinde esse attritarum o tib qui viro libidini, iliua

246쪽

ins est procerus. Possibilis dictitatur ea, eujus attrIbutum adhue subjecto non convenit, verum ei coiam venire pollit; ut adolescen ς est canus . Impossibilis appellatur illa , cujus praedicatum subiecto neque coninvenit, neque convenire potest ; ut homo eli lapis. Mediata est illa cujus attributum subiecto non competit, nisi alterius attributi ratione, quod in subj cto iam inest; ut homo est admirandi capax. Imme diata dictitatur illa, in qua ita attributum subjecto

convenit, ut aliud assignari nequeat , cuius ratione

illud ipsi eo noeniat subiecto ; nt homo est rationalis. Identica ea est, cujus attributum ne hilum quidem a subjecto discrepat; ut homo est homo. Formalis denique vocitatur illa , cujus attributum de subjecto

per modum formae enunciatur; ut in scholasticorum sensu, anima est forma corporis nostri. Altero porro aspectu enunciatio expensa, aut simplex est, aut composita, aut complexa. Simplex dicitur illa, quae ter minis simplicibus constat; ut Deus est justus. Composita ex pluribus subjectis, atque attributis conflatur.

Complexa demum ea nuncupatur, cuius termini complexi sunt, aliam scilicet enunciationem, quae inci l dens vocitatur, complectuntur; cujusmodi est isthaec penes Terentium in Phorm. act. I. se. I. ,, Inique comparatum est, hi, qui minus habent, ut semper aliquid addant divitioribus,, . Incidens est ,, qui minus habent ,,. Incidens potest etiam in simplici enuntiatione locum habere; ut circulus figura plana est, cujus extremitas paribus a medio radiis attingitur . Possunt esse plures incidentes in quavis complexae nunciatione; ut Tum illi, qui .sapiunt, tum qui dei si piunt; tum illi qui nobiles, tum qui ignobiles sunt,

s sine discrimine mori debent. Complexa iterum qua isdruplex est; etenim complexio vel in subjectum, vel in praedicatum, vel in utrumque, vel in verbum cadit. Subjectum est complexum in isthae enunciatio. ne; ut rex est, qui metuit nihil . Attributum vero in haer pietas est bonum, beatum faciens, etiam in rebus adversis. Utrumque, ut in isthac: potentes qui

opprimu ut pauperes a Deo punientur, qui oppress

247쪽

218 L III. ART. RECTE RATIOCINANDr.

um protector est. Verbo denique inest complexio tutis illud HI. Reg. c. VIII. v. V IlI., , Omnis qui transierit pet eam per viam, eversumque spectaverit templum stupebit, & sibilabit, & dicet: quare fecit Dominus iic terrae huic, & domui huic ὶ M. Quo in loco, stupebit, sibilabit, & dicet, triplicem actionem, triplicemque propositionem con notant . In eo

autem complexa enunciatio ab simplici discrepat , quod illa etsi uno subjecto, unoque attributo constat

subiectum tamen vel praedicatum complexum est, adeoque aliam enunciationem, quae incidens appella

tur', includit ; ut in prolato exemplo videre licet. In eo vero a composita abludit , quod haec duplex subiectum , duplexque attributum complectitur, illaunum. At s verum dicere fas est, nullathanc atque illam inter differentia interest ; quia complexa implicite etiam duplex subjectum ti attributum habet. Numquid praeterea Maxime . Illud se ilicet , quod adnotat doctiis. Auctor Artis cogitandit ,, Heic υero praeoisue , scribit pari. II. c. III. obseruandum)venit, omnes propositiones verbis activis , eorum cas bus constantes, complexas compostas scilicet dici posse , easque aliqualiter duas in se propositiones habere . Sic quando a jo exempli cauila rBrutus tyrannum occidit: tantundem valet, ac si di. cere me Brutus aliquem occidit , illeque aliquis fuit tyrannus . Hinc duplex contradictoria huic propcisi.tioni opponi potest , Brutus neminem occidit vel ille, quem Butus occidit, non fuit tyrannus. Hoeautem observasse vel maxime refert, quia aliquanda quum tales propositiones inter argumentandum uringentur=, parte altera pro Vera praesupposita , altera tantum proba ur . Ut autem tales argumentationes ad formam quam maxime naturalem reducantur, necesse erit verbum activum in pallivum commutare , ut pars probanda directe exprimatur, . Sed tanti uiri pace advertendum pensi mei esse duco complexionem non m activum verbum occidit, quod simplicem astonem significat, sed in attributum is tyrannum D cadere. Si qui4em poterat a Bruto Occidi atruῖ homa,

a s qui

248쪽

. qui tyrannus minime erat . propterea duplex enuntiatio essici potest: Brutus hominem occidit, qui erat tyrannus, ex ea, quae unica simplexque apparet: Brutus tyrannum occidit. I II. Propositionuni compositarum alia genera . Ad haec proposuio composita, vel compositionem exprimit, vel includit, atque exponi bilis vocitatur, ut quae exispositione indigeat. Enunciationum explicitae compositionis species sex adnumerari valent . Prima conis iuncta, cujus membra particulis copulantibus conjunis puntur; cujusmodi sunt , & , atque, ac, nec non retiam, quum, tum, que, quoque cet. en exemplum, Non domus, aut landus, non seris acervus & aurii Tgroto domini deduxit corpore febress Non animo curas.

Vera est enunciatio isthaec, si utraque eius pars vera est ; etenim uti praeolare Gellius Noth. Atti c. lib. X UI.

e. vi II. obser Pavit: is In omni conjuncto , si unum est mendacium, etiamsi cetera vera sunt, totum eia se mendacium dicitur ,, . Secunda disjuncta, atque ea dicitur, cujus partes per particulas vel, aut, sive ceris disiunguntur; ut sequi ab omnibus secretus vivit, vel, bellia est, vel angelus, , uti dixit Aristoteles. Harum pars una vera esse potest. Tertia hypothetica, cujus i membra ope particularum si, modo, dum, nisi, sin, s conjunguntur; ut is si vis ad vitam ingredi serua mani data. Quarta cauisalis, quae membra particulis cauias sim significantibus connectit; ut illud Lev. c. XXII. s v. xx U. De manu alienigenae non offeretis panes Deos vestro, & quidquid dare voluerit; quia corrupta, &i maculata sunt omnia, non suscipietis ea . Ad hanes enunciationis compositae speciem , ea quae reduplicas liva appellatur, referri potest; ut reges quatenus reis. ges solius Dei imperio subsunt. Quinta discreta quaei diversa continet exprimitque iudicia per adversantes particulas, sed, ait, at, atqui tamen, tarn etsi autem, verum, nihilominus ; ut Non sormotus erat, sed erat facundus Ulys es a Sexta relata , cuius una pars alteram spectat , atque ab ea vim sumit ; ut

Thaletis illud: qualem parentibus tuis retuleris gra- tiam,

249쪽

etro L. III. ART. RECTE RATIOCINANDI.

tiam, talem a liberis tuis Oxspecta . Tam huic, quan ceteris propolitionibus a litis interdum sim phci negatione contradicitur, interdum uerbis pluribus opus est. Uerum semper curandum est , ut modus ipse, Qui enunciationis naturam constituit, & ab aliis distinguit, retundatur. Enunciatione S Uelo occultae comis

positionis ad quatuor specles reduci queunt I ad exclusi vas; a. ad exceptivas; 3. ad comparativas ad incoepti vas; 3. ad delirivas. Exclusiva ea dicitur, cuius attributum ita sublecto convenit, ut nulli alteri convenire valeat; idque particularum harum, solum, dum laetat, tantummodo ope fit; ut hoc unum scio,

inquiebant Academici , quod nihil scio . id ei hoe

unum certum eis, nihil esse certi; cetera omnia obscura & incerta. Exceptiva, quae solo paene nomine ab exclusiva abludit, ea nuncupatur, cuius attributum de subjecto integro assit matur ., excepta aliqua ejus

dem subjecti parte per particulas excipientes, praeter, extra, nisi ; ut Imperitus, nisi quod ipse facit, nihil rectum putat. Terent. Comparativa illa est, in qua de subiecto aliquo attributum enunciatur , quod ad aliud refertur ut illud Ovidii Meiam. H. v. 723. Quanto splendidior, quam cetera sidera , fulget Lucifer, & quanto, quam Lucifer aurea Phoebe;

Tanto virginibus praeliantior omnibus Herse. In coeptiva, quae attributum ita subiccto convenire exis primit, ut antea minime conveniret; ut Iudaei quinto tantum sarculo a Christo nato uti punctis ad vocales designandas coeperunt. Destiva appellatur ea, cujus praedicatum antea subjecto convenerat , nunc vero convenirc amplius nequit; ut lingua latina desiit esse vulgaris ab anno 3 . Hisce adnectunt etiam

Continuativam, quum nempe praedicatum non modo

prius convenisse subjecto, sed adhuc etiam convenire assirmamus; ut Numa Pompilius Romani regni pacem conservavit. Tres hasce postremas propositionum species recentes Logici d Istinxeruiit: sed ne hujusmodi enunciationum numerus in infinitum auaeatur et sciendum est has nullo negotio ad propositiones complexas raticae verbi revocari posse. Siquidem pro p

250쪽

stio illha et Numa Pompilius regni Romani pacem

Conservavit e Idem est ac regnum Romanorum pacem habuit , antequam ejus regni t rena moderaret

Numa Pompilius, quam pacem idem Numa conse vavit . Quapropter in eiusmodi complexis proporutionibus non solum p ae oculis habendum eii judicium explicite enunciatum ; Ld etiam illud , quod

tacite indicatur et atque utrumque examinandum an

verum, an falsum sit. IIII. Propositionum divisio rarisve forma . Iam Vmffra ante uam ad enunciationis, ratione tormae , Veniam partit Onem, praemoneam opus eIt ea super re

inter sese philosophos minime convenire ; nam si Pur chorium, Faceiolatum, Genuensem aliosque audias, dicunt hi formam de nunciationis nihil eile aliud quam praedicati cum sublecto conjunctionem ; volun que eam ratione formae in necessariam, fortuitam, possibilem & unpossibilem secati: at vero si P. Fo tu nato a Brixia , Eduardo Corfinio cet. aures praebeas , propositionis formam esse affirmationem , &negationem fateri cogeris , dividique ratione formae in a jentem, & negantem. Verum enim vero horum sensus vero similior, mea quidem sententia eis; nam

si , ut in hujusce libri initio ostensum e Il , judieii

forma & natura in affirmatione , & negatione sita est; ecquisnam de sorma ac natura enunc lationis inisterpretis judicii, idem non assit m abit Ratione itaque formae in alentem,& negantem partienda enunciatio eis. Alens dicitur ea, in qua attributum cum subiecto eo latur ; ut Adamus fuit primus homo . Negans vero illa nuncupatur , in qua attributum a subjccto separatur ; Christus non fuit in fictus origiis naria labe . Enuneiatio pjens ope particula' non e putar praefixae eamque assicientis evadit negans ; nam id negatio destruit, quod immediate attingit r hinc propositio isthaec Caius eii non doctus, a jens est, de attributo nempe infinito dcctrinae enim negatio de Cato, uti patet, affirmatur: hinc etiam aiens dicenis

da est haec alia: non lapis eis homo; siquidem quum negatio haud indiu in verbum eii ; quod vinculum