Artis recte ratiocinandi elementa ab Andrea Ambrosinio ... elucubrata

221쪽

vel denique praeteritam, & rememorati Uum nunca Patur. Postremo aliud est naturale , & aliud arbitrarium t primum illud est , quod rem suapte nartara demonsitat, vel cum ipsa necessario connectitur, ut imago in speculo , naturale signum ejus rei eit , quam repraesentat; secundum ab hominum arbitrio dependet, & vel nullam, vel remotam solum cum re designata relationem habet, ut olea cum pace. I II. Tria a) Quo quidem loco , scribit Corsinius i. I. In sit. Philos. pari. I. c. x. n. IIII. obserυasse iuverit , idemque signum ita rebus pluribus ianseaudis adhi- heri posse, ut unius quidem rei naturale, alterius De ro arbitrarium si . Sie iris naturaliter aeris ferenitarem, significat , ostenditque roscidam solum utibem in aere Iuperesa ; sed ex ipso quoque Dei arbitrio senificat diluvium super terram iterum non esse rediturum. Observari aliam debet, quod unum Memque nomeu, tum signo , tum rei significatae tribuitur , ut imago , -Inummus Caesaris dicitur Cesaν , Ecclesia dicitur Arca Noe, Agnus paschalis , Θ avma dicuntur Christus . ςuae certe θmbolice solum , vel Hurate intelligi.de lent , ut ex sola nempe signi caudι vi, non autem ex natura propria nomen illud Drtiantur. Fieri tamen interdum solet ut aὶiqua ombolica , vel figurata dicantur, non quod ejusmodi naturam vere non habeant sed quod alterius etiam rei significandi υim acceperi ut is Sie ab Origene pauis in Eucharissiae mysterio consecrarus Omboticum Chressi corpus meatur ; non quod Uerum Chrsi corpus non sit , sed quod pauis ille , qui verum Chrisi corpus incitur, in per etiam Ecclesiam, vel alia id geuus significet; scuti Origenes ipse Iudaeorum sacerdotem Omboticum vocat, quod et 5 vere sacerdos esse: , Christum quoque significaret. Vide Huet. in Origenian.& differt. I. Poseremo signum alicujus rei, qui Hra, s realis si, reale non debet ege, sed

.uIerdum etiam apparens, ac imaginarium esse poterit pus itidis certe colores apparautes Iunt , veramque aeris Ierenitatem segnificant , quod de Eueharissicis etiam

pecteb*s , quae signa , tui, vel f bola dici solent, i plurimi exsimant.

222쪽

II. Tria cogitationum nostrarum Ana . Signa por

ro, que is notirae mentis cogitationes aliis aperimus, ad tria genera releruntur, ad voces nimirum, ad scripturam, & ad nutus. De hisce itaque breviter hoc in loco aetemus, fusius alibi si Deus otia dabit, acturi.

Ac primurn vox universim aecepta .est sonus anima lis ore prolatus . in articulatam, & non articulatam

partitur: illa eli sonuς ab homine prolatus per syllabas veluti per articulos dii inctus ad exprimendas animi cogitationes institutos. Dicitur primo sonus per syllabas cet. ut a confusis animalium vocibω, eX. gr. a mugitu bovum, balatu ovium, latratu canum se .cernatur. Adnectitur secundo ad exprimendas cet. ut a picarum, ac psittacorum vocibus temere effusis di.

sternatur. Isthaec vero ea est quae per syllabas minime distingui valet, cujusmodi sunt latratus, rugitus, hominum , suspiria , gemitus . Duae sunt locutionis humanae praecipuae partes ac ueluti columina , nomen, quod res indicat, & verbum , quod rerum affirmationem exprimit; reliqua porro, de quibust grammatici loquuntur ad isthaec duo vel reducuntur , ut par. ticipium cet. , vel horum modi sunt dicenda, ut ad. verbium, praepositio cet. Quocirca animadvertendum est , nomina ac verba quandoque non solum cogitationes, sed etiam cogitationis modos exprimere, a proinde , praeter principem significatum habere , &adjunctum; ut observare licet in illi, ac voce,, men tiris,, cujus primarius sensus estis loqueris secus, ac sentis ,,; secundario autem intellectu aliquam contenitus lpeciem continet; quo sit ut offendi quisque solet, quum ei exprobetur ,, mentiris ,, ὸ non autem quum dicitur ,, secus ac sentis ,,. Hinc apparet, cur obscoenae censendae sint aliquae voces, contraque honestae aliae: quod quidem, minime animadvertebant Stoici, in quorum sententia is nihil erat , ut resert Cicero in ep. x xli. ad Padi rium Paetum lib. v I .epiit. ad Famil. obscaenum , nihil turpe dictu, , .... Alebant enim, nec in rebus, nec in vocibus obscoenitatem inesse: non in rebus, quum aliis vocabulis exponi circa turpitudinem queant; non in vocibus,

223쪽

t i L. II. ART. RECTE RATIOCINANDI.

s enim, res turpes non sunt, nec voces, queis exoprimuntur , turpes esse pollunt. Ac proinde suo nomine rem quamque nuncupandam esse contendebam.

Verum turpiter errabant ad duplicem , quarundam vocum siqnificationem jam inditatam minime attendentes . Possunt enim res turpes qmbusdam voca. hulis honestis ae selectis explicari , non autem iis vocibus, quae obscoenitatem adjunflam habere vulgacensetur . Praeterea summo studio est advertendum, quaedam vocabula ex vario loquentium esset u , Nanimo; ex temporis, locique opportunitate; ex ipsa oris habitu ; ex ipsusque vocis mcadulatione variam induere vim, & significationem. Varia porro nominum, sive terminorum, ut in scholis uocitantur, genera ad oram pagellat appingam in eorum gratiam, aut inventa frugi, glandibu . adhuc vesci amant et .i Scri

a se primo terminus, sive vocabulum in D e- Rum, atque in praedicatum dividitpr. Su illum illudes , de quo aliquid enuncioture praedicatum vero , sue attributum , illud dicitur, quod enunciarur ; νιι Deus es omnipotens. Deus subjectum eis, omnipotens praedι-

catum, es vero copula Docitatur 9 quia utrumque terminum copulat. Sub' tum porro, pliascatum terra1 n , O extrema nuncupantMr 9 quia utrimque enunc attonem claudunt, terminantque . Secundo in categoremat Deum, s f ea tegorematicum partitur: ille est, qui pers quidquam Ruscat, ut homo, lapis: ise, qui nι-

hii certi, nis cum alio copulatuν, denotat ut omnis, mullus, aliquis. Ex timi que vere commistione rerm1 nut alter exorιtur, qui missus appellatur; ut nihil, ides nulla res ς ximo , hoc est nullus homo . Tertio in categoricum, oe vagum sive transcendentalem di peδει-

tuν e categoricus ille nominatur , qui rem aliqua categoria comprehensam indicat, ut angelus, mens: vagus vero, sue transcendentalis rem exprimit nulla categoria

- eontemtam; cujusmossi sunt e sentia, veritas, bonitas,ordo, relatio. Quarto in infinitum, oe finitum secature hie rem certam ac determinatam significat, ut Petrus, Neapo 'Iiso ille vero non determinatam, tit non homo. Lutu

. . n

224쪽

DE PERCEPT., IDEIS, ET V AB. iss

Scriptura porro , vel scriptio , quae articulatae vocis munere fungitur, ne dum praesentibus, verum etiam absentibus animi nostra seni a patefacit. Vel hieroglyphi ea , vel vulsaris eii : hieroglyphica est sensilis , quaedam imago ad rem aliquam denotandam userpata; ut o tellus in baeuli vertice incisus, apud aegyptios providentiam Dei indigitabat. Si porro nominis etymon dispicias idem e.t, ae saera sculptura, nimirum ab ἰυδ, lacer, &-, scalpo quandoquidem hieroglyphica erant , ιδ era monumenta, quae religionis mytteria designabant; eaque apprima. fallebant sacer-

νο n anisoeum, aequi eum, oe analogum distribuitur. i. s, alias ono mus est, qui secundum unam eandemque significatιonem plurιbus tribuitur ἰ ut homo , a wx ex aequo, Petra , . Paullo tribuituν. Contra aequivocus sve homo mus, aut ambievus is est, qui ai- versam habet significationem in iis,qu sius tribuituri ex.gri raurus respectu quadrupedis, sederis, m montis. Porro homoumus vel eo , vel ratione dicitur a casu, quum citra ullam rationem nomen idem rebus plane Δυersis tribuitur.ut eanis nomen animali, fideνique impositumorarione Nero, quum aliqua de causta eandem uomenda. rionem multis damus ; ut ordens de igne, ιominequa irato dicitur propter agitarionem, quae ιn homine irato, O corpore accensio ferme pre remitur. Homoumus terminus dicitur etiam onalosus, cir magis proprie s ho- moumus enim est, qui malia eo stat, sed Muo madu semilia. Rursus analogus riter es attrihu3knis, proportionis alter, ille est, qui pluribus tribuitin rebus, rem quidem primario , eereris vero secus Holy ur sanitas anima i tribuitur proprie, ae primario, medicinae vero, qua eam e icit, s colori, qui eam indicat secundario, se est, qui pluribus rebus propter aitquam p-- portionem aptatur ψ ut pes de seamno , m monte dicitur . Hue referendae unmersae metaphore sunt, Sexto tandem in terminiam primae notionis, fue intentionis , . secundae notionis, dispertitur s primus est, quo res primo, communiter nominatur ἰ ut homo dieituν homo: alter est, qui ipsum rei nomen, oe fecundarias nostras animadversones designat, uι quum homo dicituν specie .

225쪽

tω L. II. ART. RECTE RATIOCINANDI.

dotes. Histe litterarum vice, ut Corn. Tacitus trais dit hist. tom. H. e. xvi ID. maxime utebamur. Uulis

aris vero definitur vox permanens atque fixa ad miseros, & absentes sicile commeans. Quare,, litterae, ut scite animadvertit. Cfeero pro Sylia, posteritatis caussa repertae sunt, quae oblivioni subsidio esse ponsunt, Nutus tandem prout a nobis huc loci usurpatur, signum quoddam , vel corporis gestus et . quo gentes quondam uis sunt ad animi conceptus ex

III. Meabtilorum necessitas, atque usus. Quum ne queamus , solo voluntatis nutu ceteris ; hominibus mentis nolirae sensa participare, sed vocabulis, alii seque signis, eorum vicem gerentibus uti debeamus roperae pretium erit, multiplicem vocabulorum usum atque abusum commonstrare. Ac primum vocabula memoriae suppetits ferunt. Nam sive cogitamus, si vead aliquam rem enucleandam animum appellimus, voeabula, quae arctissimo, vinculo cum ideis copuislantur efficiunt, ut idearum recordemur. Alter por xo vocabulorum usis est , ut cum aliis animi notiti condeptus communicemus ; quod vel in familiatibus colloquiis, totiusque vitae commercio, vel in scien tiis distincte , ordinate , eleganterque edocendis i cum habet. IIII. Eorundem die ab us, ac monita ad loquentem spectantia. Verum ne quis vocabulis turpiter abuta. .

tur, regulas hasce praeter loculos habeat oportet. At quum vel ipse loqui, vel alios loquentes audire possitas loquitur ipse I. a voeab is, queis nullae aut nonnisi indefinitar, incertae, obscurae , translataeque no tiones respondeant , se abstineat ; siquidem verbum, cui nulla notio certa affixa est , eogitationis nGraediei nequit signum: & verbo obscuro vago atque indefinito ideam fortasse longe diversam ab ea, quam

loquens exprimere velit, attribuet. Huiusmodi porto vitium tum ex ignorantia & oscitantia; tam e iam ex malitia ortum ducere poteli. id vel ex eo discere licet, quod de I utinio loquens S. Hieronymus habe ein pp. Li. ad Theodoram Lucania iam emortui cou

226쪽

DE PERCEPT, ID EIS, ET VOCAB. tu

deem: o Lueti ius noller digne eloquentiae tuba prae

dicari potest, qui spurcissima per Hispanias, Basilidis haerese saeviente, & instar pestis, & morbi, totas intra Pyrenarum, Oceanum vastante provincias, fidei ecclesiasticae renuit puritatem, nequaquam susci

Piens Armagit, Barhelon, Abraxas , Balsamum, reridie alum Leusiboram , ceteraque magis portenta, quam nomina, quae, ad im ritorum, & muliercala-Tum animos eoncitandos, quasi de hebraicis sontibus hauriunt , barbaro fmplices quosque terrentes senos ut quod non intelligurit, plus mirentur ,,. II. In v Cabulis usurpandis communem eorundem usum spectare quisque debet; & si a vulgari usu abeat, ueid monere praetereat e credere non debet in lectoribus auditoribusque suis aliam praeter obviam, & vulgo receptam illorum uocabulorum notionem inesse , ut intelligi queat . III. Vocabulum exotic im , vel dubium , si adhibuerit , quam illi notionem affigat. in antecessum praemoneat, ne lectoribus auditoribusque moram injiciat. In emcem sane legit superiorunt saeculorum philosophos intelligentia uocis en telechiae ab Aristotele usurpatae . Hinc Hermolaus Barbarus a te ite Petm Critico ejus familiari ad daemonem interpretem confugere non reformidavit. IIII. Ne tro-Pis, rhetorumque figuris abutatur ; haec enim, quis apta ad animos percellendos sunt, eo ad docendum minime sunt opportuna. V. Titulos dignitatum atque officiorum omnibus qui praesunt, attribuere debet , licet eorundem mores dignitatibus , titulisque haud respondeant; communis namque usiis se seri, intuetur nempe dignitates , ac gradus potius, quam privatos hominum mores. Hioc Alexander VI. Sanctissimi nomine donabatur; quippe qui summus ec elesiae pontifex esse te licet mores excelsae ejus dignitati minime congruerent.

V. Regulae audientem dir gentes. I. Cave ne putes easdem sensilium rerum notiones a pluribus homini-hus quum eadem vocabula adhibent, exprimi. ex .se. s adamantem, magnetem, lilium, equum cet. nomi

naverit imperitus homo, rem indicare sibi in animo N 3 erit

227쪽

erit prout ei innotescit contra philosophus homo', iisdem nominibus, & re ait tributa , rei in digitaverit: idem dicito si duae diversae scholae philosophi rem

eandem nuncuparent, ut corpus. quod in ore Carteissiani rem signifieat trina dimensione praeditam ; in sententia porro G. flandiani impenetrabilem rem ex ponit. II. Ne existimato vocabulis hisce Deus, Spiritus mens humana, eandem apud omnes notionem

affigi; aliud enim in. libris paganorum , atque aliud longe diversum in christianorum scriptionibus conis notant . Ac ne pluribus monitis lectorem taedio anficiam, verbo dicam , in ceteris rebus spiritalibus, intelligilibus , atque in sentilibus quum verba eadem a seriptoribus diversis adhibentur , res admodum diuersae non raro significantur, ut virtus, vitium, justitia , lex, amor, cet. quae quidem voces apud eosdem paganos non eodem sensu accipiuntur. Non se cus arbitrator evenire in rebus , vel ad religionem, ad bellunt, ad vestes, ad ludos, ad gradus, honorescet. attinentibus; quod exemplis illustrare supervaca

neum duco. VI. Rettilae bina loquentem, audientemque regentesa I. Ne credas vocabulis reales exprimi essentias non ideates , quod in systematum vocabulis contingere solet , queis vulgo creditur essentias rerum veras, non arbitrarias dumtaxat notari . II. Ne existimes notionem aliquam non posse aliis explicari vocabulis , quam iis quibus vulga exponitur idque ex frequenti & continuato quarismdam vocum usu exoriri solet . Hinc si , ut quotiescumque res eadem aliis verbis exponatui, minus moveat, quasi eadem minime foret. fit etiam, ut credamus vocabula protulisse lassicere, ut mens nostra ab aliis teneatur. fit denique, ut iis subirascamur, qui verborum a nobis usurpatorum finitiones quaerunt ; quasi necessum sitat sono eidem significatum eundem omnes alligant. Atque haec de praeeipuis vocabulorum abusibus dicta sumo: Lockium t i b. . de inteli. human. adite potesta

obtenta Ecelesiae venia qui fusiorem abusuum ver borum tractatuae cupit.

228쪽

VII. Ctim autecedentibus connexio . Nihil ad conis susionem in dicendo , audiendoque vitandam definitione ae divisione utilius, inveniri potest; quippe,

quae res enucleent, exponantque . Cur veto hoc itiloco, de hisce agatur, si quaeris et caussa in promtu est. nam definitio una notio est , quae pluribus vocabulis exponitur sine ullo enunciandi iudicio; di visio vero rem unam, sive unam notionem in plures partitur, pluribusque verbis explanat ἔ quare neminem e ges qui uon videat, arbitror, cur in tractatui dearum ae vocabulorum eis locus concedatur.

Vt II. Definitio quid ; eiusque multiplex Species a

Definitio , ut in Orat. c. xxxtat. Cicero tradit, est

orario , quae , quid sit id de quo a gitur , ostendit quam brevissime. Duplex eii nominis , n rei. Nominis definitio est , quae, quid per vocem aliquam intelligatur, patefacit. Quocirca longe opinione sua

falluntur, qui putant omnia verba in disputatione adhibenda eisse in antecessam finienda . Sunt enim, qu:edam verba frequenti usu notissma, quae, ut intelligantur, definitione non indigent. Quare Euelides aequale, majus, minus, totum, partem non definiit Rei porro definitio eli, quae rem ipsam, eiusque naturam, & elIentiam in aperto ponit . Nominis defunitio triplex eli . Prima quum obscurum verbum . per alia clariora dilucidatur . huc spectat Ciceronis illud in orat. pro Caecin. cap. xv .is dejectum esse qui in inferiorem locum de superiore e motus est is a Secunda quum quis exponit, sensu voeem aliquam, vel sibi, vel arti suae propriam adhibere velit; si e faciunt vel facere debent, qui de Alchimia, Cabbal , atque id genus aliis scribunt. Hinc Quinctilianus lib. v in. e. m. is opus est aliquando scribit, finitione obscuriora obus,& ignotioribus verbis, ut quid sit clarigatio,

Tertia, quum verbum per dictiones , a quibus oritur, explanatur. Hinc illud Cottae apud Ciceronem de natur. deor. lib. m. c. I. ,, Versutos eos appellos quorum celeriter mens versatur ἔ eallidos , quorum tanquam manus opere, se animus usu concalluit se.

Rei porro definitio quadruplex est. Prima eit, quae

229쪽

etoo L. H. ART. RECTE R ATIOCINANDI.

rem per ejus naturam , &.essentiam declarat : in scholis appellitatur essentialis, & metaphysica ; estque omnium persectissima proximo genere propriaque differentia constat ; ut homo est animal rationale. Hinc liquet cur Deus minime finiri queat; quia quum eius natura simplicissima sit, per genus, & differentiam.explicari nequit . describitur per effecta , quae an sit, non quid sit , vstendunt . Secunda est, quae rem per caussas patefacit ac tot fieri potest modis,

quot caussae sunt: exemplum piaebeo definitionis duetae ex caussa instrumentali, quae ad efficientem referri potest ; ut eloquentia est facultas dicendi studio,& exercitatione comparata. Tertia est, quae rem manifestat per proprias affectiones, quae rei naturam detinitar non constituunt , sed tamen necessario comitantur ἔ ut quum finitur homo animo i ridendi, &admirandi capax . Quarta ea est , quae rem explanat per communes attributiones , quae licet separatae in aliis quoque rebus inveniantur, tamen conjunstetimul, nisi in re definita, haud reperiuntur; ut haereditas est pecunia , quae morte alicujus ad quempiam pervenit jure , nec ea aut legata testamento, aut possessione retenta. Plures ex his affectionibus non haereditati solum communes , sed aliis quoque rebus sunt: omnes , vero simul coniunctae soli haereditati conveniunt . Cujusmodi definitio potius descriptio, quam definitio appellanda est. hinc oratores, poetae, et historici hoc defviendi genere utuntur. His quoque adnelti potest, ea definitionis species, quam recenset

Gollius p. a. LOg. f. ro I. atque genericam nuncupat: e si ea quae rem exponit modum determinando, quores ipsa fit, vel fieri valet; ut quum circulus finitur tigura plana genita , ex completa revolutione lineae rectae in eodem plano exsilientis circa alterum sui, ex fremum penitus immobile . Ex quibus omnibus liquido apparet nullam rem nisi prius nobis nota sit, a nobis finiri posse . Quare inepte definitio, modus sciendi, & medium acquirendi scieatiam a scholasticis appellatur.

. VIIII. .Perfecte definitionis canones . Iam vero

230쪽

DE PERCEPT., ID EIS, ET UOC AB. etor

ii Cptimae definitionis repulae praecipuae sunt. I. Defini- tio clarior re definua esse debet; quare in definiti nibus conficiendis verba nota , aut prius explicatat, adhibenda sunt. ΙΙ. Definitum non ingrediatur defi- η nitionem oportet: secus idem per idem exponeretur qui hoe pacto in definiendo peccant, circulum ageret dicuntur. III. Definitio pressa ae brevis esse debet, et modo necessaria non deficiant. quod fiet ,, si vis eiussi rei, ut ait Cicero lib. II. de orat. c. XXV. quam de-

finias. ita exprimatur, ut neque absit quidquam ne- que supersit. De logica autem definitione, non iam h de oratoria hoc dictum puta. Hinc idem Cicero lib. laud. e. xxx III.,, Erit haec facultas in eo, quem v , lumus ella eloquentem, ur definire rem pollit ne

i que id faciat tam presse, & anguste , quam in illis ii eruditissimis disputationibus feri solet ; sed quum

et explanatius, tum etiam uberius, & ad commune tu e dicium popularemque intelligentiam accommodatius,,

ξ ΙΙΙΙ. Definitio ita rei definitae propria sit, ut cum

F illa reciprocetur; ex. gr. quisquis est homo, animal F sit ratione utens: quicquid est animal ratione uten&ri sit homo. Hinc illa vulgata axiomata e is Cui cona venit definitio, convenit & definitum. Cui repugnate definitum, repugnat definitio,, . U. In essentiali rerumi definitione genus proximum , & ultima disterentiari adhibenda sunt quippe attributa haec rem immet diate constituunt. hinc Logicis definitionis definitio, i huiusmodi est i oratio constans ex genere, & disse-l rentia, per quam respondetur interroganti, quid res r sit. VI. Si rem per attributa communiter finiendam: susipis, tot ex illis in definitione enumerare debes, i quot sumta simul non nisi rei definitar convenire post sunt, & insunt re ipsa. Fuse, & accurate hac de re agit doctiss. auctor Artis cogitandi p. I. e. XI. XLI. Id

. XI i I. P. II. cap. XI.& xl I. ex P. III I. c. I III. cc U.

quem, qui valer, consulat.

X. Quid dioisio, quotuplex. Reliquum est , uti sermonem de divitione habeamus. Ac primum diviso generatim accepta est alicuius rei uniuersatis itas plures particulares solutio. Eitque vel nominis, vel