Artis recte ratiocinandi elementa ab Andrea Ambrosinio ... elucubrata

271쪽

2 et L. III. ART. RECTE RATIOCINANDR

spici legia, &lid generis alia ; ῖ. de auctoribus, qui

Oduntur, breve aliquod iudicium ferre. Nimis athiosoancellos ei statuit Cousimius Iournal. 4. mai. I 60' inquiens Criticae esse inquirere verum ne, an falsum sit quod auctores tradunt. Cousinium ob id male mulcavit des Maiet eaux Novelle Republ. letterarie

17ol. art. 2. qui volebat ad triticam artem attinere

investigare num revera id scriptores dixerint , quod dixisti sertur. Joannes Clericus ne art. critic. OpInatur Criticam esse artem intelligendi veterum scri prorum poetarum, & oratorum lucubrationes; atque decernendi , quaenam genuinae , & quaenam earum spuris sint . Tresque partes complectitur . I. tradit monita & consilia ad ordinem spectantia, quo veteres auctores legendi sint, ut linguae praecipue latina, graeca, & hebraica addisci commode valeant; Σ. canones spectantes interpretationem uerborum , & l cu Iionum exhibet; g. praeceptiones praebet de iudicio, quod de libris antiquorum scriptorum, nec non de IO-cis,tum spuriis, quum genuinis ferendum est. Honoratus a s Maria tom. I. Animadv. in reg. crit. dist. I. art. r. Clericanam definitionem nequaquam probat,

atque hanc dat : is Critica est ars judicii ferendi de factis historiam constituentibus, de operibus ingenio partis, de eorum variis lectionibus obviis, de sensu, stilo, & austoribus Uerum ut ceteras ab aliis datas Criticae definitiones omittam , eam post Muratorium . Genuensem, aliosque sic finire libet: Critica est ars iudicandi diligenter, accurare, prudenter, ´ quavis de re.

ΙΙΙ. Sensium ministerio corporum essentiae cognosia

nequeunt . Iam ut regulas tradamus pro quacunquere accurate diiudicanda ,, Ordiamur a sensibus, verba

sunt Tullii lib. IIII. Acad. c. v M. quorum ita clara iudicia & certa sunt , ut si optio naturae nostrae detur, aut ab ea deus aliquis requirat , contentane sit suis integrisque sensibus , an postulet melius aliis quid, non videam, quid quaerat amplius, , . Sensuum

porro ministerio externas corporeasque res novimus,

272쪽

flentia, qualitates, & relationes. Essentia corpor halicujus in congerie omnium attributoru71 essentialium ejus sita ell ; quorum quidem si unum nox praeterit , totam essentiam praeterire nos fatendum et t. Sensus vero nec omnia corporum essentialia attributa exhibent, nec exhibere valent, siquidem internas corporum partes introspicere nequeunt ;& ea quae eorum aciem fugiunt, & in corporibus quidem insunt: ac proinde nec essentias corporum perciperae queunt. Hinc binae regulae proficiscuntur. I. De cor porum essentia intimaque natura , & constitutionaetolo sensuum ministerio judicium serre nequimus Isemperque censendum est in quovis corpore quidquam inesse . quod nos nec cernimuς , nec cernere vale mus. II. Credendum est ex corporibus ea posse effecta prodire , quorum nullas in eis caussas videmus, propterea quod plura in iis sunt, quae nos fugiunt et Qu rendae sunt potius caussae in corporum natura abditae. Ad haec magi ac daemoniaci non sunt statim censendi ii, qui in corporibus mira & insueta peragunt; si quidem horum omnium caussae in natura esse possunt.

IIII. Corporum exsisteutia sensibur percipi potessis

Ad exsistentiam vero corporum dignostendam sensus sunt idonei apti. ,, Sensuum enim orgva, ita ratiocinatur Genuensis Art. Log. cr. lib. ΙΙΙL ς. I. g. 2. sunt corporea & Meessaria: nimirum non movent ut nisi extrinsecus udi tactu e tangi autem corpora nota possunt nisi a corporeis r ergo ex tactu tuto de cor porum exsistentia iudicamus. Quocirca ea corpora, a quibus nullo modo tangi nee lumine, nec sono, ne ulla alia via possumus , coniicere quidem licet exsistere , si eorum ulli effectus in iis appareant corporibus, quae sensui patent ; at sentiri, id est sensibuet

percipi nequeunt. non igitur eos probo, qui ex id eis corporum eorum exsistentiam demonstrare conantur rideae enim res aut possibiles, aut exsistentes, non ne

cessario exsistentes deserunt : Quamobrem, si possibilia esse possunt id earum objedia, non statim concludi potest exsistere. Porro quum sensus, nec nimium Pa Q. λ teaat,

273쪽

teant, & paullo sint crassiores , essicitur ut plurima

esse pol Irnt fornora , corporumque qualitates , qua aut prae distantia, i ut prae exiguitate lateant. Id quo a Vires elethridae , plantarum an quarum mirabilium , animantium &e. sitis aperte docent. Ne igitur putato ea tantum exsiliere corpctra, quae sentis ,, . Quo a atem pacto corporum qualitates, ac relationes sen

suum mini lierio percipiantur, iam in primo libro, ubi plura protulimus, quae ad sensus spectant, explicarum est. t V. Cauoues fensuum usum speritantes . Hisce dei i- baris, ad regulas sensuum ulu ri spectantes venio. Ι. t Quicquid sensuum ope recte dispositorum , b neque valentium clare distin m & uniformiter percipitur Physice. certum elle nobis debet. Dixi sensuum recto dispositorum, beneque valentium ope clare dri incte ac uniformiter percipitur. Nam, ut cum Tullio loquar lib. LIII. Acad. e. VII. non is ego tum qui, quicquid videtur , tale dicam es In , quale uidetur is Epicurus hoc viderit , & multa alia . Meo autem judicio ita est maxima in sensibus veritas , si sani sint & valentes, & omnia removeantur, quae obstant& impediunt. Itaque & lumen mutari saepe volumus,& situs earum rerum, quas intuemur, & intervalla aut conti alii mus, aut diducimus, multaquae facimososque eo, dum aspedius ipse fidem faciat sui iudieii,

quod idem fit in vocibus, in odore , in sapore , ut nemo sit nostrum, qui non in sensibus sui cuiusque generis judic En requitat acrius,,. II. Non debent fa lsa censeri ea, quae scnsibus mini ne apparent, nisi prius conlii Ieri , vera esse non posse si sub sensus

non cadant ., Hinc abnegare haud possumus ex. gr. internas muti corporis subtiliores particulas jugi motu torqueri, easque ex illius porulis continenter erumpere ; quamvis nec intestinum illum motum , nec assiduam evaporationem nudis oculis perspiciamus .

III. Dubitare iure nequimus , quin verum sit , euix evidens experientia suffragatur ; experientia enim rerum magii ra est. IIII. Fallum indubitanter,eensendum est, quod experientiae aperte adversatur.

VI. Quid experimentum , quid observatio cet. E.

274쪽

DE IUD. ENUNC. ET ART. CRIT. et M

perientia , de qua memini , in eo ab observatione abludit; quod haberi nequaquam poteli, nili operam

nostram adhibeamus e contra observatio sine noli rolabore st: hinc phaenomena , ut meteora, eclypsea Planetarum observari; experimenta vero, ut Boyleanae machinae , electricismi cet. fieri dicuntur. Quocirca sllidendum est, ut recte peragantur, riteque conse

quentia ex iis deducantur. Atque ut accurateiper

fici ad tur, opus est, ut homines docti ac periti inlitumenta astahre facta adhibeant: utrumque enim De cessarium est nonam si homines imperiti ac rudes id peragerent , plura fortasse omitterent , quae forent maxime advertenda: plurimum etiam refert in lirumenta optime conflata adhibere., ut suppetias terre valeant tensuum nostrorum imbecillitati , eaqus iacorporibus des egere, quaressensibus perspicere minime

Pollemus. Plures adhaec sunt viri docti, qui in eluia modi periculis faciendis, observationibusque aetatem contrivere ; ejusmodi est Leev venoeckius, Boyleu S,Hoockius , Musichen broeckius , inter nostrates P. de Turre, Princeps s. Se Ueri, aliique innumeri, quoin Tum eruditae lucubrationes perlegi possunt apud Acta Academiarum Florentinae, Bononiensis, Parisiensis, Londinensis, Leopoldinae, Bero linensis, Petropolitanae, Edinaburgensis. Alterum quod advertere maXimopere Oportet est, ut rectar consecutiones. ex captis

experimentis , factisque observationibus deducantur. Quod ut habeatur, necesse est experimenta & Cbser vationes haud efficere animo syilematis comprobandi ; siquidem nihil est facilius, quam suas opiniones, suaque systemata in quibusvis experimentis & observationibus uidere. Nec minus dissicile est ex experimentis , & observationibus essectis rite M recte arguere e vel enim ex uno alterove experimento , aut Observatione consecutiones universales deducunt; vel illam reddunt rationem sui experimenti, suaeque Observationis, quae primum illis in mentem venit; vel conili tuto aliquo generali systemate ut plurimum arbitrario, ad- id in omnibuI nodis ac difficultatibus se conserunt. Harum rerum exempla frequentillime oc-- Q. 3 cur

275쪽

246 L. III ART.RECTE RATIOCINANDI

aurrunt in physicis lucubrationibus tum recentium , quum scholasticorum philosophorum; apud quos continenter atque ad stomachum usque audire est se ex attractione id di manat: attractio est huiusce phaen meni caussa; est qualitas occulta ; ex horrore vacui nascitur, & eet. V ΙΙ. Conones nonnulli ad seMe pertinentes. Iis sa me praeiudiciis , canonibus hisce sequentibus obviam tur. I. Cuiusque phaenomeni caussas omnes possibiles scrutator, & cum phaenomeno diligentissime confer- eo. Duplex hinc bonum di manat; alterum quod nasturae arcana detegantur, ac plura inveniantur ea ra-aione, quae alias occulta atque ignota tarmanerent r. iterum, quod vera phaenomeni causta hoc pacto facilius deprehendatur. II. Ab iudicio serendo abstineto effictum ex aliqua cauisa produco, si tibi haud

constet ejusmodi effectum ex alia cauisa manare nou posse. Pluribus ab hine annis experimento deprehensum est aquam antlia tolli. ejus phaenomeni caussam esse vacui horrorem autumarunt perspicaciores scholae phi-Iosophir at a vero aberrarunt; quia recentes physici qui accuratius hujusce phaenomeni caussam investiga-vunt , deprehenderunt aeris externi pondere aquam sursum ferri. III. Si omnes possibiles ejus phaenomeni caussas excusseris, & non dum tibi clare innotescat ex quanam earum proficiscatur , non affirmatu sed perplexe unam ceteris praeserto. Peccant ea in

re saepe homines , quum sint laboris impatientes ἔhinc quae prima occurrerit, adhibito mediocri rei e Iamine, arripiunt caussam; atque ii praesertim eius modi poceatum admittunt, qui aliciti systemati adhaerescunt; hi enim nec omnes phaenomeni caussas inquirunt, nec eam assignant, quae sibi probabilios

videtur, sed quae suo systemati congruentior.

276쪽

DE IVD. ENUNC. ET ART CRIT. 20 CAPUT V.

manae e de Scripturarum , Traditionum , Conclitorum, Patrum auctoritate praeceptiones nonnullae r regulax IlI. proponuntur auctoritatem ebrum nee an res, qui dogmata enunciant e praecepta varia ιra medium asseruntur quiam ad eventus Gmnesumversim sumtos , eum ad praeteratos ma xime atque futuros pertiueurιa.

ait , quam sequimur , quum rerum obscuritas nOS

movet. aut rationem, aut certe auctoritatem, , .

donem sequimur , quum ipsi res vel sensium minis

sterio, vel intima eonscientia, vel recta ratiocinat ne, attentaque: meditatione cognoscimus : aurio ma te contra innitimur, quum aliorum dictis 'cquiem: mus in ferendo de rebus sententiam. Auctoritas por xo isthaee vel divina, vel humana est: de divina Pauca Mic attingam , copiosus enim in de ricis logicis agitur et de humana vero hue loci sermo no his erit: licet regulae, quas tradituri sumus, utram que ex aequo spectent humanam nempe, & divinam. Iam auctoritas humana vel in narrationibus, ve dogmatibus adhibetur. Narrat auctor, quum res gestas alicujus exponit; dogmata proponit, quum luassaliorumque sententias docet , rationibusque evConatur. In dogmatibus, tune auctoritate annitimurs quum de rebus agitur ad religionem spectantibu , uae quidem non ratione, sed tetiimonio fui cluntur. in ceteris vero rebus, quae sunt a ratione indecorum putamus hominum auctoritates aucupa Hisce praeiactis, ad regulas venio dogmata, narratio nesque spectantes. ' .... II. Regulae VII. Scriptura, Tradιtion1s, Concνι1orum, Patrumque auctoritatem respicienter . I. Nemini fides

277쪽

conii item . is Qui cito credit, Sapiens inquit, levisteli corde se . II uae divina sunt fulta auctoritate, firmissimo assensu credenda sunt. Etenim quum Deus

intimam rerum omnium naturam & conlii tutionem clarissime cognoscat. Omnia quippe, ut ait s. Ppullus e p. ad Hebr. c. I . U. XIO. nuda & aperta

sunt oculis ejus,, nec falli, nec fallere 'potet . Plaeterea quum Iit bonitas, veritas, ac perfectio summa, nec alios in errorem inducere valet. III. Quae fide divina nobis credenda proponit ecclesia, animo haud vadit anti admittenda sunt. Siquidem ecclesia secundum Apostolum est columna & firmamentum veritatis. ΙΙΙΙ. Firmiter tenendum nobis est, quod ubique, semper , atque ab omnibus ereditum eli; quia Apostolis orerenus Christus Dominus tradidisse putatur, atque per illos conitanti traditione ad nos pro- suxisse. ,, Quod universa tenet, ad rem scribit Au

sustinus lib. iri t. de baptism. contr. Donatis . n. XXx fissi. c. XIlIII. ecclesia , nec conciliis institutum, sed

semper retentum est , nonni fi auctoritate apollo lica raditum rectissime creditur ,, . Hanc regulam egregie Hlustratam habes apud Uincentium Lirinensem in lihello contra Haereses. U. Aliqua sententia, laud emiccirco tuta censenda, quia nondum ecclesia diris eam devoverit. ,, Ecclesia catholica, scribit s. Auguli inus

Iib. de ver. relig. n. x. alias c. VI. per totum GPbem

valide lateque diffiisa , omnibus errantibus utitur ad Orofectus suos, ct ad eorum correctionem , quum EVigilare voluerint ... Carnales autem suos , id eli Viventes , aut sentientes carnaliter , tanquam paleas tolerat, qqibus in area frumenta tutiora sunt, donec talibus tegminibus exuantur . Sed quia in hac area Pro voluntate'quisque vel palea, vel frumentum ei tirandiu sullinetur peccatum aut error cujuslibet, donec aut accusationem inveniat , aut pravam opinionem pertinaci animositate defendat ,,. Ecclesia igitur eos errores statim ac in' lucem prodeunt , consedit, .

qui strepitum faciunt: quod vel ex en liquido appallet, quod Innocentius XII. In proscriptione libelli, Ciu titulus erat : Explication ales Maximes des Samis

278쪽

mnatione libri inscripti e Le novean Tel tament enfra ncois ave e des ri fluxions morales fur chaque versete . a junt: ille ,, Non intendimus tamen , inquit , per expressam hujusmodi reprobationem alia in eodem

libro eontenta ullatenus approbare,,: hic vero limitia recinit. VI. Quod Patres omnes ad unum in religionis negotio docent, vernm certumque censendum

est . Fieri enim haud potuit , ut ii, quos do strinae luce coelestis accensos in Ecclesiae tuae firmamento collocavit Deus, & orbem Chri litanum, depulsis erro ri & inscitiae tenebris, illuminare juit; t, a veritate

omnes turpiter aberrarint . Omnes dixi , quia nota

fuit illorum quisque falli & fallere nescius, quo dono

divini scriptores praediti fuere. , Quidquid autem et eiusmodi, ait Petavius Theol. Dogm. prolego m. c. I de quo omnes inter se congruunt ; id vel catholici

decreti firmitatem obtinet , vel eo certe quam proxime pertingit : quod illorum tanta consentio argu mentum continet priscae , & ex alto repetitae tradi tionis; quam unam ex fidei regulis catholica pietas agnoscit ,, . VII. In naturalibus disciplinis, humanisqus a tibiis sq. Patrum auctoritas ma)oris sane pon deris haud est, quam eorum philosophorum iit, qua-ρ6m is si Patres velligi a presserunt : qctare tanti eo rum dicta valent , quanti rationes, queis illa innituntur . Hinc apposite es. Melchior Canus Me locollaeo l. lib. υ o. c. t Ii Sanctorum auctoritas, inquit, sive paucorum, sive plurium , quum ad eas faculta tes affertur 'quae naturali lumine continentur, certa argumenta non suppeditat: sed tantum pollet, quan rum ratio naturae consentanea persuaserit . Primum qMidear, quoniam sancti auctores non erant adeo sol-rii iti 'in philosephiae dogmatis perscrutandis : quia philosophorum libros, ut totos sese divinae sapientiae

dederent, aut valece sinebant , aut et jam tuterdum π Iamine salutabant. Greeorius quippe Naetian Zenu S,& Basilius tredecim annos, omnibus saecularium Iemotis , solis divinae Scripturae voluminib4s operam

dedille referuntur, a Rumno, libro ecclesia iticae hillor.

279쪽

Dae secundo , cap. v I m. Et Hieronymus in proceis mio commentariorum m. libro super epistolam ad Calatas vel genuinus illorum commentariorum au-etor ; nam si fides X isto Senensi, aliisque emunctae natis hominibus adhibenda est , s. Hieronymo opus illud abiudicare oportet Plusquam quindecim anni

sunt, inquit, ex quo in manus meas nusquam genistilium litterarum quilibet auctor ascendit: & si quid sorte inde, dum loquimur, obrepit, quasi antiqui

Per nebulam somni recordamur. Et de studiis nostro. Tum paullo post, .aotusquisque ait, nunc Aristotelem legiti quanti Platonis vel libros novere, vel nois menὶ vix in angulis Otiosi eos senes recolunt. Ruis sicanos vero Zc piscatores nostros totus orbis loquiisetur, universus mundus sunt. Hactenus ille . Plura exempla non quaero, quum mani lastius hoc sit, quam ut pluribus indigeamus . Accedit , quod ex sanctisontiquis nonnulli Physicen,& Metaphysicen vel non habuere quidem , vel certe leviter attigerunt . Alii ero magna ex parte fuere Platonici, priusquam converterentur ad fidem . Quamobrem quum in phi-Iosophiae quaestiones incidunt, aut vulgi, & Rheto-vum opiniones sequuntur, aut etiam quas a Plato macis acceperant, in Christianorum scholam invehunt.

Ita viri docti errores forte quosdam quod ad philosophiam quidem humanam attinet in Sanctis antiquis deprehendunt. Atque huius rei exempla proferre facillimum esset , sed non libet etiam in hic

Parvis majores nostros designare se. In eadem est opinione vir doctus L. A. Muratorius in de mode

angen. lib. I. c. XXI I P.

III. Regulae XIII. ad auctoritatem eorum, suι dogmara tradunt , pertinentes . I. Si a doctrina & opinione Doctorum magni nominis, summorumque phi Iosophorum recedendum nobis est , feri debet, servato illis honore, petitaque venia. Ejus rei frequentia nobis exhibet exempla h. Augustinus, quum adm ersus errorem s. Cypriani de haereticis denuo baptizandis scriptitat. Semper de illo honorifice loquitur, Nec Opicionem ejus, in quam iucautus impegerat, M

280쪽

ne praefatione veniae confutat . In libro prae ceteris de baptismo contra Donatis . c. II. D si nouit , reddens debitam reverentiam , dignumque honorem, quantum valeo , persolvens pacifico episco-no 3c lorioso martyri Cypriano, audeo tamen dicere eum aliter sensisse de schismaticis, vel raticis bapti et an dis, quam postea veritas prodidit , diadem se pessit Plato ratione , qui a sua re publica poetas omnes ablegans, ac praecipue Homerum 1 hunc sum sine ignominia & eum h*Π0yς ς' Ρ Ο effuso duci iussit ,, vittis prius albis redimitum , & enalis

in ejus caput unguento pretiosissimo ,,. II. nietatis ac doctrinae non temere Sunt erroris ardessendi sed si qua sunt in eorum lucubratio ibus ambigue 'dicta, quae ex aliis eorum sententari explis cari excusarique pollunt , hoc potius te Indum ei

Guam illis erroris notam inurere . Hulul.ΠOai regulam praebet exponitque Facundus Herranensis Inoi bris de tribus Capitulis , an quorum nono ita solbit . is Quemadmodum calumniantium haereticorum

'si in dubiis & obscuris, quae certa & mam se ita in male interpretari: ita solitum est prudenti 'eia is

catholicae, ex indubitatis atque evidentibuς, & fit mare ambigua,& latentia declarare. Ideoque meliuS iacimus, si uirorum doctissimorum in pace Ecclesiae naortem ob ineuntium scripta melius interpretemur, , . II l. Antelerendi sunt pauci docti quicquam tradentes. pluribu imperitis r indocti enim plurimum praeiudiciis liano imbuti, ac praecipitanter de rebus iudicant. III1. Uplinnio innixa communi constantique omnium gentium eonsensui , quin ullus de ejus veritate unquam amisbe erit, pro certa eli habenda. ,, Id, de quo, inquit Cicero lib. I. de natur. deor. C. XUM. Omnium natu ra consentit, verum esse necesse est ,,. V. Petrito culiscue in arte sua credendum eli , modo nobis conflet peritum revera esse. VI. Certa moraliter ea censenda est enunciatio , quam omnes ad unum dodiores tanquam veram admittunt. VII. Ea doctrina , quae pluribus sapientibus vera videtur, usque potittimum,

qui ceteris clariores sunt, probabilis iudican zeli .