장음표시 사용
261쪽
partiti solet . Illa est id earum convenientia cum se metipsa veluti cum archetypis : haec vero id earum, aut judiciorum convenientia cum ipsis naturalibus , realibusque veritatibus ; quum nempe ideae nostrae , rebus, quas relerunt, consor mes sunt; & quod affirmamus, vel negamus, re ipsa ejusmodi et t. Contra falsitas logica objectiva nimirum, quum formalis, modo praecipitantia vitetur, dari vix potest , est disconvenientia id earum , judiciorumque nostrorum a verita tibus naturalibus, ac realibus. Huiusmodi veritatis species alia nomenclatura ab aliis donantur . Prima nuncupatur veritas transcendentalis; altera veritas signi ; tertia veritas cognitionis . Cognitio porro ΠΟ-
sera vel in id ea sola consiliit , vel in judicis, vel in
ratiocinatione. Veritas idear in consentione cum re percepta sita eji; judicii veritas habetur, quum quae conjungenda sunt, conjungantur, ac disjungantur, quae sunt disjungentia, ut iam diximus. Ratiocinationis deni que veritas in recto formae, materiaeque usu polita eis. II. Scientiae dejinitio . A veritate ad scientiam venio . Haec vulgo definiri solet, cognitio vera, certa, & evidens rei cuiuslibet necessariae , R immutabatis per Veras propriatque canitas , propter quas ita eis, vel certe propter quas ita ei se conlianter allirmatar, aut negatur . Explicemus quamque finitionis vocu- am oportet . Ac primum cognitio appellatur , aut motitia habitualiς, ut scholae efflantur, non actualis, facilitas videlicet coqnoscendi, non adius con noscen- eis; siquidem rei cuiuspiam scientia in homine ei iam dormiente, neque ea de re cogitante remanet . At que per id vocabulum ab ignorantia tum privationis, quae est privatio live carentia eius cognitionis , qua quis imbutus esse debet, ut eorum, quae sunt muneris sui; tum ab ignorantia pravat dii positionis, quaecum errore est coniuncta, scientia discrepat. At veto purae negationis ignorantiam sive inscientiam vel inscitiam, per quam plura nescimus, quae sciri a nobis nec ellum haud eli, scientia noli ra utpote limitata non excludit; ut nemo nostrum scit num arena-1um maris numerus par, imparve sit. Deinde dicitur
262쪽
eo anilio vera rei necessariae , sive rei , quae secus se habere nequit ut quum cognosco lunae ecliptim obtelluris interpositionem solem inter , & lunam contingere , id cognosco quod alio pacto se habere non potest ; siquidem fieri nequit, ut intercedente solem inter & lunam opaco telluris corpore, luna ecliptim non patiatur. In quo a prudentia a , & arte x 0, di iis, quae in rebus plerumque contingentibus Uersantur, scientia dili inguitur. Adnectitur praeterea cognitio rei per caussas seu rationes , propter quas ea res eii ; vel certe propter quas ita elle amrmatur , vel negatur, nimirum ut scientiam non elle limplicem rei perceptionem cognoscatur, line amrmatione,& negatione; sed cognitionem longa iudicio tum ratiocinationumque catena comparatam atque ut ab vulgi cognitione secernatur ; vulgus en in rem cernit , caussam vero cur ita sit ignorat negligitque . Caulsae autem heic nomine omnis ratio , argumen. lumque certum venit, quo ad quidquam asserendum, aut pernegandum inducimur: Insuper cognitio vera Duncupatur, ex veris nimirum principiis eruta , in
quo a falsa abludit cognitione, sive ignorantia, quae conjuncta eli cum prava dispositione, per quam nomo vel falso assent Hur, si error sit actualis; vera ai- sentiri paratus est, si habitualis : qui porro error uin materia fidei ac pertinax fuerit, haeresis nominatur. Tum dicitur certa id est firma, flabilis, in cnn- culta , immobilibus videlicet innixa argumen lὲS , .uzab opinione dii linguatur, quae incerta est, in utramque vacillans partem . Postremo appellatur cognitio Levidens , id eit manifesta , Sc perspicua, sive claris
a) Quae vel generalis est, s es cognitio oe icien
tia generalis eorum, quae ati υ1 tam er mores spebra ut vel particularis . Aitur praesica , cax coguilio. eorum , quae tu quaυis occasυne a viro probo junέ per
b) Quam desulunt cogor ιιonem practicam eorum,. quae industria essι missant : quaeque via liberalis dici- mr , eri es iquae ingentium ilherκmque, hominem derexsu
viei servilis, es qua servum plebeiumque.
263쪽
2;4 L. III. ART. RECTE RATIOCINAND L
evidentibusque flabilita principiis, ad fidei discrimen, quae licet vera sit & ejerta, obscura tamen , ik non euidens est. Sic certum est in sq. Trinitate unicam esse naturam, ae tres personas, sed obscurum est, &sola Dei revelatione, non evidenti ratione nobis cognitum. Jam vero scientia partitur in scientiam simplicis intuitionis, & scientiam demon strat ion is . Illa sola notionum collatione, sine ulla ratiocinatione ha-heti solet ; ut est axiomatum intelligibilium scientia : quae eidem sunt aequalia, inter se sunt aequalia. si aequalibus aequalia addas, quae fiunt aequalia sunt. Ejusdem generis e si eorum scientia, quae intima conscientia, sentimus, ut nos esse, cogitare, affectibu gaffici , gaudium doloremque sentire t item eorum scientia quae clara sensatione percipimus , licet minus , quam illae duae persecta ac secura sit ; ut esse motum, lumen, extensionem, soliditatem. Tria igitur intuitivarum cognitionum genera stabiliri queunt 3. intellectus, 2. interioris conscientiae , 3. sensationis exterioris; ex quibuS tria item axiomatum gene xa proficiscuntur, intelligibilium nempe, conscientiae,& experientiae. Demonstrationis autem scientia sine ratiocinio acquiri nequite ac duplex est. Altera, quae vulgo scientia a posteriori , seu quia , nuncupatur et altera, quae a priori, seu propter quid, vocatur. Prima ex imperiecta demonstratione, quae fit per signa& emcta , vel per causas remotas, proficiscitur, atque improprie scientia vocitatur. Secunda vere, tiproprie scientia est; quia per potissimam demonstrationem acquiritur , hoc est per caussae proximae cognitionem . Ad haec scientiae quoquς nomine eae disciplinae donantur, quae constant longa serie scientiarum utriusque generis, id est intuitionis, S demonstrationis : appelli tantur etiam in scholis huiusmodi disciplinae habitus stientifici, qualis Mechanica, Geometria, Algebra ceta III. Multiplex evidentiae genus exponitur. Praeterea evidentia, quam diximus icientiae proprietatem esse,
ut Regis lib. cui titulum fecit, Usage de la Raisondi de la Foy, opinatur , triplex est, I. intellectus, a. Phy-
264쪽
α. physica sive sensuum, g. moralis. Illa in axioma tibus, aut demonstrationibus purae intelletilonis invenitur , geometricis nempe , metaphysicis cet. Eu dentia physica est ea, quae ex sentibus dimanat, na-beturque in demonstrationibus sentibus fultis; lac lumen, colores clare distincteque quum cernimus, lo- nos audimus, corpnra tangimus aut quum ex nissensationibus necellario ratiocinamur, evidentia pnysica dicitur. Intelligibilis evi dentiae tellera haec est, ut oppositum sit intrinsecus impossibile , veluti in hisce e nunciatis: Totum est majus sua parre. Si adiaeuualibus aequalia demas , quae remanent aequalia sunt cet. Physicae vero isthaec, ut contrarium pugnet cum praesente rerum constitutione, sed non lat in trini e cus impossibile, ut gravia deorsum se ferre; homines non nisi homines gignere, cet: quorum Oppo IIta Im possibilia physica nuncupantur. Evidentia moralis elifirma persuasio alicuius rei, quae innixa consuetuatneae more et f. hinc evidens moraliter est illum non elinis mihi mendacium dicturum , qui nullum nec tu. crum sperat, nec damnum ex mendacio'IImet. IIII. Triplex certitudinis genus explicatiar. Evidentiam quoque moralem certitudo comitatur: quae qui dem triplex est, metaphysica, physica, & muralis. Certitudine metaphysica certam nuncupamus Illam emanciationem, quae ita vera nobis apparet, ut pror sus repugnare videatur in ea admittenda nos tali l. hac certitudine certum est quidquid Deo reuelanta cognoscimus. Physice certa illa dicitur en unctatio , Quae ita vera nobis apparet , ut salvis naturae legibus , salsa esse non possit ; sic certi sumus stupam
comburi in ignis vicinia positam. Moraliter tandem certa i ta appellatur en unciatio , quae etsi falla ellequeat, nunquam tamen nisi rarissime tallit; hoc pa. Eho cerrum nobis est Romulum ac Remum prima urbis Romae fundamenta iecisse . Duplicem certi a dinis speciem veram unam, fallacem alteram distinguit Genuensis lib. III. AN. Log. c. g. 6. potestque, contendit, quis certns esse, interim errare: cer
tus quidem ,' quod nec dabitet de iudicio suo, nee
265쪽
et is L. III. ART. RECTE RATIOCINANDI.
dub: tare sciat ; errare vero si judicium illud minusiit ueritati naturali conforme . Qua ex parte patecnon idem elle verum, & certum : hoc spectat animi
constitutionem : illud iudiciorum cum rerum natura seu archetypis noli rarum idearum conformitatem .
Miraturque subinde idem philosophus potu illa nonnullos ejusmodi fallaces certitudines negare. Uerum tanti viri pace, si , quod sentio , expromere licet,
turpiter ab eo certitudines confundi cum opinionibus eontendo. Si Lactantius v. g. risit antipodas ; Aristoteles mundum voluit aeternum ; Malebranchius in Deo omnia se videre assirmavit ; Lockius omnia sensu & meditatione sciri arbitratus eii: nemo sana mentis dixerit horum uirorum sensa inter certitudines morales esse recensenda , sed tantum inter opinamenta. Neque obitant eos in sua opinione firmos ac tertos suisse, quod etiam persuadere mihi nequeo; propterea quia ipsi probe norant viros naris emundiae
quam plurimos secus sentire . deduci hinc solum pote it eos nimium sibi suisque ingeniis tribuisse.
V. Utrum detur certiturio certitudine certior. Quaerihele potest , num reperiri valeat certitudo prae certitudine certior. Huetius in Alneianis duaest. lib. I. c. I. n. I m. in eam propender sententiam certitudinem elIe certitudine majorem Triplex enim eli, ait, certitudinis genus, & gradus in earum rerum nolitia, qua ab humana mente cognosci possunt. Supremus gradus Certitudinis ponendus eii in notitia , qua beati fruuntur in coelo; alter in notitia rerum, quae a Deo mortalibus hominibus revelantur ; postremus in rerum notitia, quae cognoscuntur per rationem . Primum gradum a reliquis ita distinguit Paullus: ,, videmus nunc per .speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut & cognitus sumis. De supremo hoc certitudini; gradu nunc quidem non agimus. At in rebus, quas cognoscimus per fidem in hac vita mortali , summa in eis certitudo ; quam quoniam a Deo proficiscitur , divinam merito appelles . Humana autem certitudo dicenda eit, quae iueit in re-
266쪽
DE IVD. ENUNC . ET ART. CRIT. et a
huς per naturam cognitis . Dignitate aut longe praestat certitudo divina , lir mltuatne, & conliantia Hine Chrysoltomus , nde eum carere , ait, qui revsub aspectum non cadentes firmius non crediderit , uuam 'quae oculis usurpantur . Rurium plures sunt
certitudinis gradus in rebus per rationem cognitis, uuorum supremus etsi comparatus cum divina cerilis.
tudine , infirmus est & imperfectus ; si expendatur
tamen ad captum humanae naturae , perfectus eii at o firmus , quum nihil rationi certius indulserat Deus. Hujusmodi sunt principi a Geometrica, & reis liqua, quae lumine naturae nota esse dicuntur. Haee 1ive probabilia esse dicas summa probabilitate , i
ve certa summa certitudine humana e perint: ς' .
Nam quum alia sit certitudo praestantior, sublimior, firmior, puta rerum revelatarum; deest aliquid ce titudini humanae , proptereaque merito probabilitatem appelles: quum vero myil certius habeat huma-Na ratio, summa certitudo humana dici poteti,,. E-jusdem sunt opinionis assectae Eitius in cap. x I. epis. ad Hebr. v. vi., & Canus in lib. XII. c. III l. res p. ad i. & Auctor art. co g. pari. OD. cap. X II. Contra vero Malebranchius , polique eum GennensisArt. Lo . lib. III. c. i. & Metaph. p. pr. schol. pr DoL8. tuentur nullos gradus certitudinem habere, at uue iis de rebus, quas pro certis habemus , eandem obis, ac Deo ipsi certitudinem esse. Verum mihi Hueliana arridet opinio, eamque vero silmiliorem cen. seo ' propterea quod animi certi ludo nostri nor eis, si humana innitatur auctoritate, quam si divina latu
ε fida. Fides emeit, ut aliquid pro
vero habeamus, si ab eo nobis narretur qui scientia ac probitate praeditus.est . hinc quale lit discrimen scientiam inter, & fidem colligi potest . quod ea quae sensuum, intellectus, vel imitrae conscientiae ope coognoscimus, scite dicamur: contra credere ea, quae alte
ius auctoritas nobis persuadet . quae diem Titas maloris sane apud nos ponderis est , si maior est opinio , quam de edocentis probitate ac scientia
267쪽
habemus: quare si Deus est qui loquii ur, fiues divina
uocitatur ea, qua Ueo docenti quidquam credimus: si vero homo, humana . De utraque iusuri calamo mox scribemus . .
VII. Militi sibi velint, fecundum, contra, ac supra
rationem . Saepe quum isthaec .Occurrant , ne moram, iniiciant, explicanda huc poli Genuensem duxi. AH primum, quae ldeis noliris, quas ope sensuum ac meditationis acquirimus, comprehenduntur, aut iis dem nitrantur , ea secundum rationem esse dicuntur ;ut tres angulos trianguli esse duobus rectis aequa legcet. Deinde quae ideis noliris comprehenia contraria sint iis axiomatibus, aut theorematis demonstratis, quae item Meia Boitiis continentur , seu quae elare intelligimus, contra rationem esse dicuntur. Potiremo quae ideis noliris haud continentur , nequeunt cognosci a nobis utrum vera an falsa sint per eas, nee principiis rationis naturalis expendi possunt, haec supra rationem esse dicuntur ; ut Deum esse unum ac trinum; nos culpa pollutos nasci cet.
VIII. Probabilitas ρα id, s quotuplex. Aristoteles ab hominum iudiciis vim A racionem probabilis ducit: inquit erum in lib. I. Topic. c. i. o Probabile est quod videtur omnibus, vel plurimis, vel sapientibus; atque his qu-dem vel omnibus, vel plurimis,
vel maxime notis & claris is . Ac primum exigitur ut probetur omnibus et difficile est enim omnes homines errare.,, Omnium consensus , ait Tullius iaTusculis Le. xv. naturae vox est . cui accedit Seneca epist. exv II.,, Multum dare solemus praesumtoni omnium hominum. Apud nos veritatis argumentum est, aliquid omnibus videri ,, - Deinde requiritur ut saltem pluribus videatnr ὲ facilius est enim paucos, quam multos, multos quam plurimos errare, si cetera sint paria. Tum ut videatur sapientibus. Siquidem sapientes quum aliquid admittunt, existimana dum gravibus moveri rationibus. Postremo ut vel mmnibus, vel plurimis , vel maxime notis & claris. Iam paὲam eii Aristotelem de extrinseca probabilia . iri iste a
268쪽
tate loquutum esse . Extrinseca etiam probabilitas vocatur quae ex hominum auctoritate Iumitur in iis Tebus, in quibus ea auctoritas propria principia suppeditare nequit, veluti in physica, mathes, ceteratque rebus , in quibus non agit ut de facto . Probabilitas intrinseca ea nuncupatur, quae ex propriis principiis nascitur . Quocirca sciendum eli isingulas disciplinas suos habere fontes, unde principia hauriuntur , quibus & illae promoventur, & innituntur . v ntes Ο-mnium artium & scientiarum sunt sensus, conscie a tia, ratiocinario, auctoritas. ex his fontibus principia hauriuntur. Non omnes autem sunt cuiusque scientiae proprii. In naturalibus enim discliplinis Phylica, Amonomonia , Medicina , Metaphylica , Matheli sensus, conscientia , & ratiocinatio sunt fontes pr&prii. In Ethica, Politica, Jurisprudentia, Iheolonia morum sunt conscientia , ratiocinati , auctorItas canonum, aut legum. In Theologia Dogmatica, ratio, & auctoritas divina. In historia a uetoritas te stium. Quare argumentari ex principiis cuiusque lacultatis propriis debemus: argumentaque ex propriis principiis ducta certa atque intrinseca sunt , li evidenter e principiis manent e contra vero II non II quido ex principiis proficiscantur, & neque certa neque evidentia lunt, probabilia erunt atque hinc probabilitas orietur, intrinseca quidem, si ex propriis; extrinseca vero, si ex alienis principiis arguatur. Ex hucusque dictis sequentes canones deducuntur. Ι. U-pinio A eii probabilior quam B, si pluribus elt innixae argumentis intrinsecis, quam B , modo cetera sint paria. U. Ea sententia est probabilior, quae pari numero rationum cum altera nititur, sed aut omnibus, aut nonnullis gravioribus. III. Argumenta quae minoribus exceptionibus sunt obnoxia probabiistiora sunt iis, quae pluribus. HII. Quum agitur de probabilitate intrinseca, qui potest rationes expende- Te atque examinare, habere fidem asserenti suam opinionem esse probabiliorem, nequit, sed eius momenta expendere & cum suis conferre debet. .
VIIII. auid opinio, o dii bitatio. Opinio est im
269쪽
'De ila assensio cum timore partis adversae copulata.'ri scientia abludit, quum ratione materiae, quia telentia in rebus usi i versalibus ac necessariis; opinio vero in singularibus & mutabilibus versature ratione modi, & cautiae ; quia scientia ex demonstratione ori tur , Opinio ex commani probatione ; quapropter firma illa, haec infirma est . Differt a fide nimirum humana, quia haec non ratione , sed auctoritatς innititur ; & nonnunquam tanti est apud nos, ut o mnem excludat metum . Eis tandem a suspicione di fincta ; quia suspieio eis quaedam levis credulitas ex conjectura nata so) . Dubitatio demum est quaedam fluctuans cogitatio , qua mens in re aliqua haeret , nec , quo lit inclinandum , videt ἔ tan diuque se reuocat & assensum suilinet , donee in laurato saepius examine, veritas appareat . Quum vestras minime illucescat, magna ingenii vi prudentiaque nobis opus. est ad rite dubitandum , intraque dubietationis limitites eonsistendum.
De in ricae nomine, ει finiIur: is sensium tisa in remporum cognitione o de experimeutis, observario- /nibus rite conficiendis eum regulis ad id negotii spectantibus. 4 . h. Critiae Λ C primum si Criticae voeabulum spe. nomeu . Iri 'ctetur, nihil aliud latine sonae, quarra judicivm ; quippe quod a praeco verbo jussico , ortum dacti . Grammatici antiquitus Critiei vocabantur . Apol Iodorus Cn manus , vel ut alii volunt Eratosthenes Cyrenaeus primus fuit, qui hujosmoda
a J QFaeri tur num possit opinio cum fientia , O fida consistere ' Resp. Non potest iane in eodem opinio , in
stentia de eadem re reperbr. Ruidem certa smut o incerta, firma Urma 'niens no sera este metnime να- et . Contra potest cum fde humana coalescere , modo βιν ea nafatur an diritate , qua non omnem exciηδεν me
270쪽
honorificum nomen sibi. sumserit o Apollodorus Cumanus, inquit Clernens AleX. Strom. I., primus Critici nomen suscepit, & appellatus est grammaticus Nonnulli autem dicunt Eratosthenem Cyraeneumr quoniam autem duos edidit libros , quos inscripsit
grammaticos, nominatu Sc est grammaticus,,. Latio- ires certe erant tunc temporis grammaticorum fines; .hi enim censoriam virgam in cuiuslibet generis scriptiones, sed praecipue poeticas exercebant. Hinc H . ratius lib. II. epni. II. V. I CRAt qui legitimum cupieti fecisse poema, Cum tabulis animum ceresaris sumet honesti. Magna ac tibia vestigabant, num singuli versus, integrave libri eius essent auctoris, cap volgo ad judica hantur: hinc Mριβισιρσι γραμμα=ιάοι, id est accuratioreginammatici vocitabantur'. Ciceronis artate maxime ars isthaec floruit. Inter ejus cultores potissimum e nituit Aristarchus ille grammaticus, qui Alexandi ite
domicilium habebat.; is Pindari , Arath, Homeri ,
aliormnque graecorum poetarum elucubrationes adeXamen revocavit; atque tantum sibi in Homeri poematis permisit, ut aut versus emendaret; aut veluti spurios partus ab eius libris abraderet. Hinc qui Ari-. si areni vestigia premebant, vel in scriptionibus, vel
in dictis aliorum, sugillandis; aut Aristarchi, aut Aristarchei audiebant. Quocirca sic in epist. II. lib. IV. ad Appium Pulcrum Tullius iocatur et is Sed si, ut
scribis, hae litterae non suerunt disertae , scito meaς non fuisse. Ut enim Aristarchus Homeri versum negat, quem non probat, se tu lubet enim mihi lo- ari quod disertum nou erit, ne puteris meum,, is II. Vulnam adhaec ejus fines. Iam quibus terminis contineatur Critica haud liquet . Nam Vossius deart. gram m. lib. I. cap. VI. , & sci oppius de schol. ration. in re grammatica & poetica eam versari volunt. Baco de Verulamio de augm: scient. lib. VI.
Cay. IIII. ad critica mi artem spectare arb Iratur . I. auctorum probatorum limat amicorrectionem, atque. emendatam editionem ; 2. auctorum interpretationem& e plicationem , commentarios ,: scholia , notas,