장음표시 사용
281쪽
Iamque Indignum sapientis gravitate atque ' i' et quam aut falsusn sentire, aut quod tiλ- l'' eX plorare perceptum sit & cognitum sitid risti etatione defendere ,, VIII. Scriptoris a ta i , π' textus mutilat , & documenta a siti su ,-2j v eous doctrinae adversantur, Vel huli, i R Nix ' quae
dem nullam promeretur; vel de sua doct=ε- . . bitat, putans iis momentis , quae silentici HU' ' profligari eam posse . VIIII Quisquam QDpinioni quam tutatur , probabilites nil ' ηδεῖς c*nciliet, hisce dotibuq si h ri T iVR Ructoripi praeiudiciis vacet; a. ut arte eri 'ς in re sit apprime versatoq; ut mihis, S Rςxoque ingenii acumine sit Haedi ius. in suam dilucide exponat; atque faticii ; h. 'p' η'00 M
ctrinIque confirmationem, nec nimii esse nee m
ei debemus. Primum , , I Rec man
3nde ac de rebus geometricis Peiba fae. . ' 'i
282쪽
ferendis moderatio , selectio , & critica adhibenda sunt .s Quo in negotio peccant primum ii, qui utramque pagellam audior ita cibus implent; quali quod ratione non valent, auctoritate persuadere vellent. Deinde qui non eoitiores & celebriores in arte, neque ea loca , quae optimas rationes apte expositas cominplesiuntur , i adducunt . Tandem qui non ubi opus eii , sed ubique3auctoritates crepant ; nec indicant uno vel altero verbo auctoris famam, ut ejus austoritas rem probandiam corroboret. ΙΗΙ. Regulo VI. eventus omnes timuerse fumi spectantes. Sed jam tempus eii, ut ad regulas eventus spe antes gradum faciamus. I. Ex una eventus posse sibilitate nullo pacto deduci potest, revera accidisse. Eius rei veritas per se liquida eii. II. Omnes circumis
stantiae quum internae, tum externae eventus sunt a cis curate pensitandae, antequam de eo sententia feratur. Internae circumstantiae ille vocitantur , quae rem ipsam spectant: externae vero quae narrato Iem eventua respiciunt . Ad illas quod, pertinet, advertere opor Iet, an earum quaequam ratione loci, per nae, temporis, sit moraliter saltem impossibilis ; an ita una alteri adversetur , ut simul ambae in eodem eventu esse nequaquam pollini. Ad hasce vero quod spectat, expendendae sunt narratoris dotes, num scilicet dignus sit, cui fides tuto haberi possit. ΙΙΙ. Narrator doctus simul & probus sit oportet . Doctus ut sibi imponi Donifacile patiatur, aptus sit cundiis acri judicio ex-pEdendis , & popularibus rumoribus minime ducatur. Probia, ut, mendacia venditare, fraudes, impo- surasque ontrudere nequeat. Hinc nece ilario consequietur factum a viro doctrina & probitate praeditum narratum, veluti certum habendum esse. Si quidem suspicari virum doctum & probum, vel nimis credulum, vel mendacem fui isse iniquum est. Quare optimo iu-xe Auctor artis cogit. pari. II. c. XI m. is Conmetendo , inquit , omnem hominem , cui mens sana , religionis licet expers sit, teneri ad ea credenda, &Pro veris miraculis agnoscenda , quae d. Augustinus
vel tu confestionum libris , vel in illis aliis de Ci-i
283쪽
et 34 L. III. ART. RECTE RATIOCINANDL
vita te Dei, narrat su is se oculis vid ille, vel quorum notitiam ait se habuisse ab illis ipsis, quibus ea. conatigete . Tale illud est caeci illuminati attactu Reliquiarum ss. Cervasit, & Ρrota sit, inspectante omni populo Meuiolanensi . Hujus mentionem facit in
Consellionibus , & de eo lib. XXII. cap. VIII. hae verba habet Miraculum quod Mediolani factum est, quum illic essemus, quando illuminatus est carcus, ad multorum potuit notitiam pervenire , quia& grandis civitas est, & ibi erat tunc imperator, de immenso populo teste res gella eli concurrente ad cor Pora martyrum Gervasit,& Ρrota sitis. Tale illud mulieris in Africa sanatae floribus , qui Reliquias sancti
Stephani tetigerant, ut eodem loco narrat. Talei miraculum nobilis seminae a cancro, ut putabatur, in-
curabili , sanatae per signum crucis , quod sibi a recens baptirato imprimi curavit, secundum revelationem hac de re habitam. Tale miraculum erat pueri sine baptismatis sacramento mortui., cuius vitam mater suis a d. Stephano precibus quodammodo ex-zorsit, eundem vehementi fide abrepta compellans his verbas,, sancte Martyr, redde mihi filium ; tute no- si me ejus vitam non aliam ob caussam petere, quam ne mernum Deo careat, , . Si supponatur haec omnia eo, quo referuntur, modo contigisse, nemo sui rationisque compos poterit in iis digitum Dei non agnoscere . ae proinde ad illorum fidem labefactandam qua fio tantum excitari potest de ipso divi Augui i-ni testimonio, affirmarique illum veritatem corrupisse ad auctoritatem, venerationemque christia Ear religioni apud Ethnicos conciliandam . Sed nec' hujus verique similitudo eis. Primo quia verisimile non est vitum gravem & prudentem voluisse mentiri de rebus adeo notoriis & populo manifellis. Poterat enim illico mendacii infinito tellium numero coarguit quod ad christanae religionis dedecus & ignominiam non potuit non cedere. Secundo, quia nemo unquam Augustino juratior mendacii holtis exstitit, quum integris libris conflanter doceat, non tantum non licere unquam
meati P. sed etiam horreudo crimiae non carere eos,
284쪽
qui etiam ut homines ad fidem facilius alliciant . me citiuntur. Et hoc illud est, quod nos in ultimam admirationem rapere debet, quum videmus hujus saeculi haereticos apud quos d. Augustinus vir est. illuminatissimus,& veracissimus don percepisse. quando San'
Aorum cultum, Reliquiarumque venerationem pro rebus superstitiosis,& idololatriae proximis traducunt , se machinamenta erigere ad omnem Religionem funditus evertendam. Nam meridiano sole clarius est Religionem caraturam sulcimento solidissimo , si miracula ea,
qua ad veritatem confirmandam pollent, auctoritate exuantur. Nee minus clarum est miracula hac auctoriis
late exutum iri, si dicantur a Deo cudi in gratiam cuitus superstitiosi & idololatrici . Quum tamen hoc ipsum est, quod haeretici moliuntur, dum hinc cultum venerationemque Sanctis Sanctorumque Reliquiis exinhiberi a catholicis solitum superstitionis insimulant rillinc nequeunt non agnoscere Dei amicos quam ma xime intimos, qualis, i psis confitentibus, fuit Augustiis Eus, nobis fidem dedi illa , Deum morbos insanabiles
curavisse, caecos illuminasse , mortuos resuscitalle ad eorum remunerandam pietatem, qui Sanctos invocabant , eorumque uenerabantur Reliquias . Urofeetat vel haec una consideratio omni homini sano, Relisionis praetenta resormatae falsitatem poterit manifestare . In celebri hoc eXemplo deducendo , quo dein cernitur, quomodo de rerum gestarum veritate ludi incandum sit, uberior sui, ut regulae loco esset in limitiis bus ea si bus, quia in talibus saepissime eIramus,, . c. adem ratione motus huc loci transcribendum curavi. Ius.. Eventus quidam magis admirabiles , & mira incula quaedam insolita, si in magno sunt numero, ut eis fides exhibeatur , gravissimis rationibus e Vincantur necesse est. V. Cuique persuasum sit antiquos homines non fuisse ingenio, moribus &c. a noliris longe diversis. Hinc consequitur non esse facile Vandatio,& Fontanelio concedendum Paganorum oracula omnia meras fuisse impolluras, quum fidem omnem excedat, Paganos tandiu i lupidos adeo, at qua hebetes eastitisse, ut sibi a sacerdotibus imponi permitte-
285쪽
265 LIII. ART. RECTE RATIOCINANDI
rent . UI. Eventus limites persaepe circumitantiae quaedam diversae comitari solent, ex quibus arg0endum est, cui sint attribuendi . Quamobrem quum in historiis , actis martyrum dic. eventus Omnino in circumllam iis Moenibus similas occurrunt, suspicandum vehementer eli, num idem eventus sit, idem Sanctus, idem homo in plures. aut nominis, similitudine, auctilia ratione ab lvi laricis divisus sit . Quod quide iri. non vice simp:ici evenisse ab hillariis erudimur. EM duplici Cypriano , quorum unus primum veneficiis deditus; deinde ab Iastina iiividia virgine, quam se ducere nitebatur, ad meliorem frugem redactus; postremo Diocletiatio 3n Chri iii assecias sae Uiente, mortem una cum inexpugnabili virgine, pro Christi nomine gloriosis Iime oppetivit; alter ex idolorum cultu, &.mundi illecebris , quibus misere captus erat, in Christi Servatoris castra translatuς , atque sacris insulis honestatus, unum viri alias doctissimi ac summi turpi errore conflarunt . Ex binis Hilarias cum divo Augustinis arctissimo amoris vinculo conjunctis, uno proianis rebus addicto , altero sacris altaribus dicato , atque in Arelatensem episcopum creato ,
unum effingere. An denique ex eadem nominis τ . ποτητι obortum sit, ut pro pelagianae haereseos ante signano Rustinus Aquileiensis, loco cujusuam presby-eteri Palautini, sive Syri, cui nomen idem Rustitii erat,
haberetur, magna est inter eruditos viros disceptatio.
U. Rettilae VIIII. ferendo rectum de historicis judicium inservientes . Iama ad historicos propius accedo. I. Ex eo quod qu: dam historicus decipi potuit, norissatim censequitur iam deceptum fuisse. Rejicere ergo hil orici auctoritatem ; propterea quod fallax er-xorique obnoxia ei Ieivaleat , desipere est : sunt alia argumenta in medium producenda, ut ab ea discedere cogamur. II. Facta, quae oculati hi itori ei, vel omnes, vel plures, nemine abnuente, denarrant, sunt pro certis habenda : contra si unus aut alter pluribus adversentur , expendendae sunt eorum dotes ; atque secundum eas judicium terri, debet .se Veracjs enim.
historiae, inquit Joscphus lib. I. covir. δε pie n. indicium
286쪽
DE IUD. ENUNC. ET ART CRIT. et fr
etum eli , si de rebus lisdem omnes eadem dicant, es scribant Unde porro Caesarem virum bello clarum quondam florui illa scio i ex ipsius nempe commentarns, ex Hirtil, Ciceronis, Bruti, Livii, Vel leat , Lucani aliorumque scriptis, qui rerum gestarum Caesaris . oculati restes fuerunt, vel facili negotio, quae Caesar gessit, rescire potuerunt. Si vero de re aliqua inter hi libricos non convenit , examinanda eli perdiligenter horum te itium conditio . Siquidem testes vel presentes, vel coaevi; vel absentes, vel recentes;
vel plures , vel unus; vel oculati, vel auriti; vel noti vel ignoti; vel neutri parti, vel uni parti addicti; vel prudentes, vel vecordes; vel probi, vel improbi; vel suae cognitionis rationem afferunt, vel non; vel rem possibilem, vel impossibilem, vel saltem mirabilem narrant . Qui Sinon videt fidem magis praesta uindam esse tellibus praesentibus, aut coaevis prae absentibus, aut recentioribus Z pluribus doctis probis & di- Iinentibus, quam ulmi Oculatos, quam auritisὶ hinc Plautus I ruc. 26. b. ,, Pluris est , inquit, oculatus te itis unus, quam auriti decem ,,: notis, quam ignotis liberis nullisque ais Etlnus obnoxiis , quam alicui fallioni devotis ὶ pruuentibuς probisque , qu iri vecordibus improbisque i iis qui documenta afferunt,
quam iis qui nullum i iis qui possibilem , quam illis
qui vel impossibile in , vel saltem intrabilem reserunt Quis enam adeo barduῖ est, ut fici m supine a uiua ingat Huetio narranti ritum , quo Harden b,gae conis sui creari soleat, ut ab Oppidanis accepi ile te latur bie in carmine ad I hina in Capellanum camir Hine Harden berga in sera sub nocte venimus. Ridetur nobis ueteri mos ductuq ab leoo.Quippe ubi deligitur revoluto tempore consul .
Larnati circa mensam statuuntur acernam ,
Hupidaque imponunt attenti menta Qiirites:
Pori igitur series barbarum cle super ingens: Bellia, pes, morda X, lueta inter crestere sordes, i , Pon tur in medio. Tum cuius numine Divum Barbam ad ut aesto huic pratan rur murmure Pal reis
Atque celebratur suo edia per Oppida'consul.
287쪽
hue 3 L. III. ART. R ECTE RATIOCINANDI.
Et revera hujusmodi morem in illo oppido nec Ui-Lere, nec unquam viguisse liquido conliat. III. Inter veras certasque historias eam recenseto , quam
reales, diuqne stabiles effectus sequuti sunt. Hinc veram esse nostram Religionem expedite conficitur ;st quidem per orbem universim propagari primum Coepit ope miraculorum Christi , eiulque assecla Tum quae quidem miracula si vera fuerunt , a Deo operata fuerunt. At quum Deus falsam Religionem
miraculi P confirmare nequaquam potuerit : consequitur Ueram confirmasse. Miracula porro esse vera, inde instruimur, quod per totum terrarum orbem certi liabilesque effectus lint ea sequuti, quales sunt fanorum demolitio , idolorum evellio , fides ubique diffusa . 1 LII. Facta , quae ab uno, alterove oculato historico
docto ac probo narrantur, nemine refragante , certitudini proxima sunt . Nulla indiget luce regulat si haec , ut quae per se clara est. U. Ex unius, alterius de coaevi hi. iotici filentio non recte conficitur esse in dubium revocanda, quae alii coaevi scriptores Tela sunt. Nam potuit vel oblivione, vel oscitantia, vel ad summum malitia rem illam omittere . VI. De factis, quae hi itor ici nec coaedi, nec oculati referunt , dubitandum est; si ab historicis coaevis & oculatis , data opportunitate , haud memorentur . Ut major lux hisce binis regulis argumentum negans spectantibus accedat , animadvertendum est , argu mentum ex veterum scriptotum silentio desumtum nullius sane ponderis eiIe , si hae duae conditiones desunt . Prima est , ut factum scribere potuerint auctores antiqui ; potuisse vero lateris manis dare arguitur, si ratione loci, ac temporis fastum illud scire.potuerunt; si nullum eis periculum erat illud scriptitandi ; si opportunitatem habuerunt menistionem de eo faciendi. Secunda est, ut antiqui scriptores id Dctum litteris consignare debuerint ; debuisse vero ex eo conficiendum est, si ad rem, quae prae illorum manibus erat , plurimum factum illud conserebat; eratque adeo memerandum, ut sine injuxta omitti haud posset . Quocirca ne tu hujusce ar.
288쪽
gumenti usu turpiter a veritate aberremus, oportet,
ut cl. Ρ. Mabillonius pari. II. de stud. monast. cap. XIII. monuit ,, necum singulos evolvisse scriptores, ex quorum silentio tale. argumentum eruitur , sed insuper nullatenus ambigeret, num. aliqui nobis desint , qui fuerint ipsis contemporanei . Contingere namque potest , quod a ultor , cujuς scripta ad nos usque minime devenerint , rei alicuius mentionem fecerit, quaeἴ tamen a.cetero fuerit piae termissa. Praeterea mamiella quadam ratione certi simus oportet, quod nihil de iis, quae evenerunt, in materia , de qua agitur, scriptorum illius aevi , qui nobis superiunt , sollertia praeterierit . Hoc itaque argumento non nisi cum maxima cautela uti debemus, .. & quidem pollisimum , ut idem ipse advertit viri, sit .. iamateriis, quae sunt alicujus ponderis & momen ti .
Facillimum quippe est , inde hallucinari , ex nimia videlicet fiducia , qua cuncta legisse, atque notasse aliquando praesum Itur . Hinc tam ea non. obitat quia in similibus casibus liceat prudenter dubitare, usque dum novum aliquod lumen menti obveniat, vel ad conceptum dubium: promovendum , vel ad ipsum amrmative , aut negative ultimo resolvendum is . VII. Non est falsa ducenda. hiilolia a potieris narrata , si desunt coaevi & oculati , modo arvalidis ra tionibus de ea dubitare non cogamur. Si quidem ocu lati & coaevi tς stes potuerunt factum ejusmodi prae term ratere ἱ vel quia non erant admodum accurati ac diligentes vel quia isthaec res e memoria eorum excidit; vel quia ipsis facultas non erat id rei tute litteris contignare . E contrario patuit ea historia ope traditionis ad posterorum aures pervenire , &praecipue si factum non privatum, sed publicum fuit; si tempus in quo euenit, non fuit ab aetate scriptoris adeo remotum, ut illud rescire facili egotio non posset. Praeterea. ad Verrendum accurate et , an potietior histori.cus sit iogenii acumine , probitate , prudenuaque praeditus, ut Posset, si vellet, perdilige a ter in φntiquItatem , inque transactam aetatem inquirere , atque Omnia monumenta, tradicionemque R a g.
289쪽
Σ6o L TILA .RECTE RATIOCINANDI.
pencere: atque ex cis t. ctum D q. Ido haurire scri-Pllique commi ciere. ulli. Hritora cum lactum sum-Lienti s lationibuς firmatum ni in eli ut commentItium re ciencum , quod p. iii bilibus tantum friv l isque convctutis concutiatur . is Quapropter nihil inlulsius, Opti ne inquit , Auctor a M. cogit. p. IIII. c. XLO. quorundam hujus saeculi haereticorum conatibus ad probanuum divum i et rum Ri,mae nunquam suille . Negare quippe non pQllunt hanc veritatem 1ςriptorumcecclesiasticorum omnium etiam antiquis
simorum , ut Ρapiae , s. Dionysii Corinthii , Caii, S. Irenaei , Tertullιani teitimoniis firmatam quum
tamen nec unus p visit produci qui id negaverit. Attamen remur polle se hanc veritatem sol Is conjeltaris labefacti re quum dixerint d. Paulium non memin illa s. Petit in epulo lis Roma scriptis; & quando and unt ilium tunc temporis potuitia Roma abfuisse neque enim i ita sedem illic fix sse dicitur , quin saepissime digressus a lusi in locis Eoangetium disseminaverit oggerunt: h Q-sine probatione dici ἀὶ Quod affatim riuiculum est , quia quum res gesta ,
quam nituntur convellere certissi nas confirmarissi misque accenseatur , quae in hi liotiis ecclesiallicis narrantur, illorum erat ostendere, eius cum sacris Iriteris contrarietarem, quum catholici; susticiat um brarales illas contrarietates eluere': quenadmouum eluuntur il ae , quae in s. cri8 litteris reperiuretur, 3
ad qtios, tollendas ostensum est sufficere solam probabilitatem . VH . 4 ite poeticis oratoriisve penicillis de pannuntur his norem promerentur fidem praelis', quae historace narrantur. Quindmqnidem poetae,& ora mes non s m per vera , sed etiam vero similia , & probabilia amant'; historici contra verum cum discum stannis necessa iis non exaggeratis , sed 14mplae iter iecensitas exponere in delicus habent; ac
proinde maior hi ice , minorque illis fides est adhi-
ris rertivi eleutthhs g tibernatur . Quae huc usque attigimus pinemus Ieium eventus' paene omnia re-
290쪽
spiciunt; non ergo ans re erit, di perpauca futuro rerum successus spectamia hoc in loco afferre. I. in re hac regula esto: Cirtunati .intlar, quae futurum fortuitumque eventum antecedere L lent, perspectae nobis sint oportet . ut de eo lapiens cautumque judicium ferri queat. δε omnis opinabilis divinatio, ad rem scripsit Tullius lib. de eivin. c. a IID. ccnje.ctura nititur, ultra quam progreai non potest . Ea fallit fortasse nonnunquam sed tamen ad veritatem saepissime dirigit . h. ii emin ab omni merui late re Perita, in qua quum paene innumerabileS res eodem modo evenirent, usdem signis an regresIis, ars e si es-fecta , eadem saepe anima aver Iendia, atque nOIando,, . Porro ut Auctor art. cogit. advertit pari. I m. c.XVI.
, , quemadmodum rem probabit iter iactam iudica
mus , quum tales circum itantias cernimus , quales ut plurimum rem talem factam comitantur, ita nota minus probabiliter 'pronuntiamus quicquam event rum, quum eas circum tantias 'coram videmus, quas
ut plurimum tale quid consequitur . In hunc modum fauila in fauilaque medici Ominantur ; de sutura belli alea imperatores judicant , ceterique mortales ceteris de rebus contingenter suturis pronuntiant ,,4 II. Quod in quibusdam circumitantiis nunquam contigit , in iisdem ae lis mandum est in i possibile moraliis ter eisse, ut contingat. III. Contra quod in quibusdam circumstantiis semper accidit, certo eventurum, iiDdem positis, censendum est. Ut ad ignem apposita supa combulla semper eli., comburetur sane li iterum appones. IIII. Quod in quibusdam circumllantiis aliquando acciuit , aliquando non accidit contingens in illis Gmnino eit, atque adeo non nisil temere, i llis positis, pronuntiare possumus eventum ipsum esse certo menturum. V. Probabile dumtaxat est quie- quam esse eventu. um in certis circumllantiis, si illis positis , ut plurimum contingat . o. gr. posito vespertino coeli rubore , pr babilis est matutina serenitas: siquidem experientia conitat , ita ut plurimum contingere . VI. Estedius fortuitus eo frequentius