Artis recte ratiocinandi elementa ab Andrea Ambrosinio ... elucubrata

311쪽

181 LIII. ART. RECTE RATIOCINAND L

eum sacrarum complectens seleesissima elarissimorum virorum opuscula , in quibus veterum Hebraeorum mores, leges , initi tuta , ritus sacri & civiles illustrantur. Qui vero easdem antiquitates breviter ex

plicant, sunt prae ceteris Thomas Goduinus in suo Moyse & Aaron , & P. Bernardus Lamius Congr. Urat. presbyter in Apparatu Biblico. IIII. In Chro- nologia & Geographia sis maxime versatus oporter,s in antiquorum lucubrationibus intelligendis turpiter decipi nolis . Siquidum in locutiones , periodos Narrationesque saepe incides, quae nullo pacto intelliges, si probe locorum situm, & eventus epocham Non noveris. Ad Chrocologiam quod spectat, legi possunt Iosephus Scaliger, qui omnium primus ea de Te accuratius scriptitauit , P. Petavii Rationarium temporum, Memoriale chron olo2icum iEgyptii, Tabulae chrono logicae Anglorum Historicorum , Musantii, Langleti cet. Ad Geographiam vero ediscendam utere primum Nicolai Samsonis Introductione ad Geographiam , vel Compendio geographico Philippi Cluuetii; deinde integra huius Geographia cum notis Londinensibus; postremo Notitia orbis antiquia Christophoro Cellario exhibita. Omnibus numeris absolutam Graeciae descriptionem ex Nitolao Sophiarao habes ; ad antiquam & recentem Ceographiam tibi comparandam mirifice iuvant Lexica geographica Caroli Stephani, Jacobi H in manni, & Philippi Ferrarii cum additamentis Antonii Baudrandi, quae, si potes, lectita.

II. Montra XI II. non posthabenda In auctoriam in- le retatione. Hisce notitiis imbutus interpres ad librum intelligendum e plicandumque accedat , qu quidem in negotio ne oleum ti operam ludat, monita iii haec praeter oculos habeat necessarium duco. I. Scriptoris σκοπ finis o est attente inspiciendus, si eius sententiam, quam verbis tu intretis minime exposuit, facillime assequi velis. Qui sicuti diversus esse pote ii , ita diversa scribendi ratione utitur scri- Plor ac propterea non eodem pacto accipienda sunt

scrjp toris verba di loquendi rationes. Quae sacella prae

312쪽

DE IUD. ENUNC. ET ART. CRIT. 283

oculis habenda est in evolvendis aliorum libris, a potiti um, sanctorum Ecclesiae Patrum, quorum te stimonia obscuriora & implicatiora hujus luminis auxilio, nullo vel levi negotio enodantur explananturi que . II. Si auctoris mentem habere optas animum. 'adverte.ad ejus natum, affectum , opiniones, hIpo- theses , systema . Ae proinde si vocabulum i si hoc, i eX. gr. anima adhibitum offendas in scriptis Pyth Loreorum , Platonicorum , Stoicorum , Christiano I rum , ne putes idem apud omnes sonare. Uerum id me, ubi de vocabulis egi , monuisse recordor. III. I Auctoris verba obvio, vulgari naturalique sepis ac-l cipito, modo ad translatum eorum significatum conini fugere aliquod momentum te non impellat; ut quus I verba secus nullum sensum redderent, vel scriptoris

fini repugnantem. IIII. Enunciationum subiecta M praedicata diligenter expendito. Nam saepe ipsum praedicatum subjecti notionem patefacit, & victissim. Sici ci. Bochartus aliique ex praedicatis, quae a Iobo Le- . uiathani & Behemothae attribuuntur, conjecerunt peri illum crocodilum, per hunc hippopotamum in digitari iai V. Integrum auctoris contextum accurate leξtita, si ad

singula paene verba in scriptorum interpretatione caespitare turpiter nolis. Siquidem primum plurium verborum loquendique rationum sensus ex contexta scriptoris eruitur, qui alias nos fugeret. Deinde saepe usu venit, ut scriptores non obuio significatu vocabula quaedam uturpe ut, quae intelligi nequeunt, nisi quae antecedunt,& consequuntur diligenter examinentur. Tum etiam ex ausoris contextu deprehenditurnum audior sibi constet , an ubique eadem sentiat, ex animo loquatur, an per sqlarium cet. I oi rem ex contextu etiam quandoque liquescit, cuias sit au-hlor , quo aevo floruerit , cui sesiae adclictus fuerit. Quibus omnibus probe cognitis facile eias 'mens tenetur , etsi enucleate in suis lucubrationibus minime sit expressa . UI. Loca obscura per clariora eiusdem auctoris alia explicato. En qua ratione doctiss.

Maetochius versiculo xv. capitis III i. Gen. - Posuit.

que Dominus Cain siguum, ut non interliceret eum Omnis

313쪽

omnis qdii invenitIet eum, , qui crucem interpretibus - nniversis fixit, mirificam lucem, quum ex alio M sis loco, tum ex aliis Scripturae sanctae locis adsperserit. Judaei & ceteri interpretes pro suo ingenio alii aliud signum commenti sunt, sive fronti is pressum. sive brachio litteram in signum inussam . Sed vir magnus oth heie & alibi non signum ορατυ fuisse , sed αε ους- contendit hoc est non visu , sed auditu percipiendum sive ut antiqui loquebantur , non monstrum, sed omen, quod scit. divini effati fidelitatem ae firmitudinem notaret a . Ergo non aliud signum illud fuit, quod Dominus Caino posuit, quam hoc quod sequitur omen sive effatum iussumque divinum ,, ut non interficerer eum omnis qui inveni Gset eum . Eiusmodi signo Deus Mosem animi pendentem confirmat Exodi iii. xi I. M Hoc habebis signum, quod miserim te. Quum eduxeris populum meum de Κgypto , immolabis. Deo super montemisium se . Eventus enim ipse pro signo rei eventurae traditur. Nec aliter res expediri potest, quam si signum ἐμ ρι- pro omine, sive fausto effato acceperis. Germanus planeque gemellus est locus illustris I. Reg.

II. XXII ID. eadem interpunctione donandus: ,, Hoc

autem erit tibi signum , quod venturum est duobus filiis tuis Ophni,& Phineest In die uno morientur

ambo . Et heie signum malum omen interpretare . Item LIII. Reg. xv m. xxv HlI.,, Tibi autem, Ezechia, hoc erit lignum : Comede hoc anno quae repereris ; in secundo autem anno quae sponte nascuntur : porro in terrio anno seminate & metire,, dic. Hoe bonum omen. Atque eodem pertinent verticulus xxvii D. capitis xxxx IDI. Jerem. & versiculus

a Quocirca anim errendum duo eiusmodi eri positionem non esse omnino novam , tit dialissimi Ma--chii ingenio sit adscribenda, qu&m eam vel ei υalde similem apiad Calmetum in Hist. antiqui foederis ubi de Caini signo Mittir, Menderim ς γο quidem in Ioin ait nonnulus seni nomine intelligere Dei promissionem

Caino enunciatam, quod nulius Dominum in e m vio-nvsas manus injicere ausus unquam fui et .

314쪽

DE IVD. ENUNC. ET ART. CRIT. 186

lus xiii I. capitis v II. Isaiae vexarissimae interpretationis. VII. Si in comperto sit auctorem sentem iam Driorem repudiasse data opera, atque aliam adoptat- se saniori maturiorique adhibito consilio, huic po. te xiori adhaere, priorique anteferto. Eiusmodi reginae veritas per se patet . VIII. Si inconsulto atque ex in ad Uertentia in contradictionem lapsum esse deprehendatur, utraque sententia ad sevioris criticae a mulinsim exigatur, & quae magis rationi veritataque consentanea videbitur , praeseratur . ΙΙΙΙ. Si austoris sensus involutus dubiusque erit, eum eligito, qui nὲ-hil absurdi complectatur, uel essiciat, ut res aliquem effectum sortiatur. Non est enim vero simile hominem sanae 'mentis scribendo loquendove nihil animo intendisse, vel contra sensum communem quicquam facile pronunciasse . Si vero temeritas & dolus auctoris manifesta erunt, verba eius prout sonant, accipito. X. Auctorum sententiam te haud altequutum ire existimato, si rectam in eorum lectione methodum adhibere neglexeris. Recta plane methodus eir, ut primum ea addiscas quae veluti manu ad eorum intelli

sentiam ducant; ut jam supra docui; deinde In lectionem serio incumbas; nec eam nisi ne cellitate quadam coaltus abrumpas; iterum atque iterum lectites quae prima tacie te non intelligere deprehendas; interpretum commentaria in auxilium accersas; in adversaria referas quae sequentibus lumen affundere possisnt pol tremo ut cute legeris cum viris doctis conseras. inae enim bimos non ita facile quaternos oculos tugient . Ai. Ouum in aliquem au Eloris locum incideris, cuius intellectus negotium tibi nota leve fa essat, diicipulus, amicos, coaevos eius adi; horumque interpretationem illi recentiorum praeserto , dummodo verba decus te facturum non moneant. Quocirca se deridendum nobis propinat Jo. Clericus criticae artis alioqui mii-

nis magister, quam inducere animum noli rum co-ζetur, ut credamus I. artem interpretandi sacras Lit teras hauriendam esse ex Grammaticae poena, accuratisque ratiocinandi canonibus ; malusque pondus habere ratioaes Grammaticae, quae a recentioribu S at -

315쪽

18 6 L. III. ART RECTE RATIOCINANDI. .

feruntur, quam auctoritas universae antiquitatis ; 2. Ope Criticae & Grammaticae posse nos latius intelligere ex V. de N. Testamento quid senserint Scri-Ixores sacri, quam Patres graeci & Iatini, qui sarcuo secundo floruerunt , quanquam Apostolis propio-xes ; 3. ex subsidiis criticae artis & rationalis philosopniae multo melius explicari antiquissima Religionis christianae revelata monumenta , eertioraque ex

j iis consectaria deduci, quam unquam antea ab Apostolorum aetate factum suerat . Huiusce viri temeritatem repressurus fusiori calamo uro in opusculo , quod super interpretatione sacrarum litterarum com-Pingere, si me otium diesque non deficient, animus est . inierim consulatur epiliola politis ni viri Nicolai Schi avaret iii ad Iosephum Sparanum Metropo litanae Ecclesiae Neapolitante Canonicum scripta , O calione arrepta ab illustratione vetusti epigrammatis f. i. i m marmore sculpti Neapoli in aedibus P P.Congreg. Mission ip anno 3739. effoisi. XII. Explicationem viri, qui in auctoris lingua diu multumque versatus est illius interpretationi anteponito, modo ce-

era sint paria, quae versioni innititur. Proptereaquod versiones maneae plerumque atque imperieetae sunt , ac nativae linguae idiotismis & glossematibus plurimum scatent, ad quae imperitus ejus idiomatis haud

animum advertens, in quam plures errores labatur opori et . ut gr. ex. in Vulgata nostra, benedicere Dominum pro laudare , celebrare : item exultare eodem fere sensu ; ut ps . L. v. XVI. confiteri pro laudare,

mortificare pro morti dedere , malignari pro male agere , Telare pro invidere sive aemulari , redimere 'pro liberare, emere pro comparare vel sibi vindiearer

salutate Dei pro salute quae ab ipso sit , cornu pro superbia, Et robore : in idipsum pro simul, in finem pro admodum, Si in perpetuum dc ejusmodi sexcenta. Qui plura velit, adeat Titini opus de idiotismis linguae hebraicae, Et Vugierii de idiotismis linguae graecae . XIrs. Quum loca Obscura occurrerint interpre- rationem eius , qui ea disciplina apprime imbntus

est, de qua auctor scripsit, interpretationi illius qui

316쪽

eam summis labiis solum degustavit, praeserto: Obscura porro ea dicito, quae hominum doctorum iudicio talia censentur. cujus quidem obscuritatis caussae Plures esse possunt, nimirum sententiae contradicto Tiae, materia sublimis, ideae confusae, verba obsoleta, nova, peregrina, aequi voca, abrupta , superflua, perplexa; defectus vel vitium interpunctionum, mendae scribarum , vel typographorum , abbreviationes non obviae, inelegans forma scripturae, quas paene omnes recenset atque exemplis illustrat Thomassius iα Praxi Logic. cap. I II. l. XXXu I. LV. Saepe etiam, quod valde mireris, ipsi met interpretes tenebras libris explicandis offundunt eisdem glossis & commentariis, quibus eas eliminare nituntur . Hinc maximopere

laudatur a nonnullis consilium Andreae Pithcei quoa Proslat in vita Ρetri Pithoei F. Ic. ab Jolia Mereero conscripta qui ubi Petrum filium ad addiscendum Ius Civile Avari eum Biturigum amandavit illud iaprimum sedulo monuit ne lectitandis hiossis & commentariis doctorum animum intenderet, sed pura aciputa lurisconsultorum expenderet , Imperatorumque verba : a quibus accurate perpensis vera lux iuri civili , sicuti ex imperitissimorum scri piorum dubiis iinterpretationibus , & vacillantibus responsis mera nox accedit. In eadem fuit sententia Antonius Syphrianus in epist. praefixa Pandectis editis Lueduni anno I 33i is malum hocce strenue exagitavit arguteque perstrinxit & novae Pandectat Meditioni

studens ab his citationum furias glossas aureas, solitarias, columnas, Versiculos , numeros & reliqua id genus convellere curavit, recte opinans ab hoc insigni deliramento omnem in Iuris prudentiam δbseuritatem fluxisse . Viderat sane quam cladem rei litterariae intulerat praeclara illa horum interpretum consuetudo, summa cum audacia & faeditate invecta; ut statim I saepius temere unico arrepto ver bra ad

illud tempestate quadam delati tanquam ad saxum adhaerescerent, absurdissima, ineptissima, & iniqui Dsima colligentes: huic unice intenti, ut omnia optinnionibus miscerent ac remiscerent ἱ & neduin rusti- .a cana

317쪽

eam verborum at peritatem , peregrinamque id soletitiam studiose sectari , sed etiam ex indultria tanta nugarum porrenta amplecti videremur. Ne multa. Quid igitur mihi, inquies, agendum erit, quum in lectitandis veterum scriptis in nodum ejusmodi dissi-eilem incidero λ Ea quae huc usque edisseruimus, satis, ut opinor, tibi luminis affundent. III. Nonnulli eriticae artis abusus recensentur. Indi sitatis hue usque praecipuis artis criticae usibus; re- iquum est, ut hoc potiremo loco quosdam ejus abusus, nonnullosque homines, qui ea , ad omnia perturbanda , atque appetenda etiam sacratiora Religionis monumenta pessime sunt abus, ollendamus. AciI. est Nullis hanc perutilem artem limitibus con sineri atque ex legem esse arbitrari ; quo fir ut facili negotio ad Pyrrhonis, atque adeo impudentium a theorum exitia ejusmodi balarrones gradum perdite faciant.. II. Ferre de rebus judicium nullas prae oculis firmas certasque regulas habendo; quare a nonnullis ipsa υeneranda sacrarum Litterarum, Traditionis,

Ecclesiaeque auctoritas flocci fit ;. quippe omnia solo, infirmo imbecilloque naturali lymioe , limatulo &polimio ingenii sui iudicio dimetiri curant. III. Ita esse eriti eχ artis studio addictum , atque carpendis a liorum libris, rebusque gestis ut tempus desit vacandi gravioribus disciplinis. Sunt plane quidam homines, & quod, vehementissime doleo etiam ex iis qui sacris peragendis sunt devoti, qui nullum sibi praererire diem, nullamque opportuni ratem sinant , quin aliis aliquam ignominiae notam inurant, alios variis acerbisque contumeliis proscisso maleque mulcatos dimittant: ecclesiae atque adeo generis humani propudia i IIII. Esse iniquos erga scriptorum lucubrati innes, non disce nentes candidum & nigrum , bonum& malum, ibit dum & intile, pretiosum & vile, ster- , cus & aurum, sed una versim omnia vituperantes, indiscriminatim omnia, aspetentes. Occurrunt plane in uorundam hominum scriptusis 'plurima , in quae stiam exercere non injuria valeas , sed plura quoque tin iis offendes, quae sine commemorationei& dima . la

318쪽

Iaude transilire non debeas. Hac ration ' altera manu auctores notans, & aequa censura flagellans, atque altera eos commendans , & non ementitis laudibusam ciens , & exasperatos eorum animos blande demulcens , odium est Meris , malevolentiamque tibi minime pepereris. Exemplo sint Scholastici, qui pes lime excipiuntur a scitulis nonnullis propter stili , quo uti sunt, barbariem : plura tamen detexerunt, exconitarunt, ill ultrarunt . Si quid porro peccarunt peccarunt plane ) temporis vitium fuit, non hominum . Certe si s. Thomas prae ceter g aetate hac no-Hra in lucem venisset , iis quidem naevis obnoxius haud fuisset, quos et si leviusculos, jamdudum nota-znt in eius immortalibus lucubrationibus viri docti. V. Ex lucubrationibus magnorum virorum perdoctis minutulas quasdam reculas, atque eruditionis veluti quisquilias quae passim in quovis scriptore occurrunt colligere; atque hinc occasione arrepta litemus in terre, inconstantiae, imperitiae, atque etiam im pietatis eos arcessere . Hinc sine stomacho legi nequeunt miserandae scitulorum quorundam opellae, qui

magna doctorum virorum nomina ore volutant impuro , atque innumeris contumeliis eos afficiunt ;quippe qui quosdam nullius famae auctores non consuluerint; aut eorum sententias non probe noverint, Inn deliterque retulerint; aut in auctorum locis laudandis pagellam non indicarint; aut ob alia ejusdem ponderis leviuscula crimina . Viri sane prudentes &graves minimos hosce naevos in libris offendunt, &transiliendos ducunt; ne de re levicula bellum viris eruditis movere videantur. Non sine cachinno legere licuit apud auctorem insignis eruditionis 'notatum quendam elegantissimum scriptorem, qui post particulam Ut indicativum subnexuerat ; quod certe typographi incuriae, vel ad iummum auctoris oscitan. Iiae aliud mente reputantis exeidit; aliumque multis verbis traductum, quod loco Serarium, Se rara fium scri

319쪽

dendi. Ul. Pugnam cum egregio holle suscipere, atque in eius opera petulanter invadere, ut fidem audi Frit temque infirmes , honum nomen ex illimationemque sibi asci iam eleves atque imminuas; vel ut aliena virtute, quod propria nequeas, in opinionem vulgi quocunque modo irrumpas , teque in populi admirationem in trulas. Ρrmiarum eiusmodi facinoris exemplum suppeditat ipsemet celeberrimus critiis eae artis praeceptor Clericus, qui nomine Io. Phere-

p mi personatus , ut ingenue fassus est Angelo M.

Quirinio id rei anxie percontanti, eo animaduersiones & notas ad beati Augustini opera appinxit, ut tanti doctoris auctoritatem imminueret, qua innixi qui masistratus munus Hollandiae obibant ad fasces renuenti animo atque obtorto collo synodi Dordre. ctanae icitis submittendas eum inducere conabantur. VII. Parti pro virili studere , ac proinde suimet ingenii , amicorumque laetus ingentibuq laudibus cumulare; & e contrario in aliorum, & maxime ini.

mi eorum lucubrationes odio vatiniano rabieque canina invehi. Frequentissima eius rei exempla nancisceris apud scriptores Ephemeridum litterariarum, in quibus non sine stomacho legere licet, hine ut nimis jejunum acerbe traductum, illum, ut qui plus cutis quam carnis habeat illiberaliter derisum , allum ut verbis ambullantem & flosculis , male mulcatum,

alium ut humi repentem rustice exceptum ac ne te

morer, nullum reperies a scriptore hujusmodi Historiae alienum livoris dentibus non appetitum & confictum e contra misellas amicorum opellas , ut eruditionis seleme, rari aeuminis, ingenii praeclari spe- cina vendita N. Proh Deus bonet ita ne munere suo funguntur , qui animum censeris honesti sumsisse ostentant Z VIII. Violentas manus in auctorum scripta inlicere , atque pro ingenioli sui arbitrio ac libidine plurima eorum loca torquere , mutilare, immutare , in transversum agere, atque interpretari.

Quod quidem vitium quam vehementer tempestate sua invaluerit pluribus commonstrat Xyllus Senens in.praes. Bibl. Sanct. Sunt etiam adhaec non pauci

320쪽

ti et ulmodi vitio obnoxii. Iacobus Mariorellius vir noni in licetae eruditionis, sed novandi pruritu maximo pe- , re laborans semel atque iterum ac tapius in hunc sco-t pulum impingit, ut rebus novis, quarum studio ma-i xime flagrat, fidem auctoritatemque conciliet. Into-i lerandam ejus viri licentiam in Sebethi Vindiciis passim nec injuria suggillat Antonius Uetranus collegat meus, naris emunctae iuvenis, amoenrssimi acerrimique ingenii . VIIII. Tenui eruditionis ac doctrinae Iupellectili comparata, procaci fastu incredibilique audacia doctorum subsellia invadere , qua vis de re iu-i dicium suum veluti oraculum pronuntiare. Is sciolo-i Ium nativus mos est: quorum quidem confidentiam

temeritatemque non tam rationibus pro re nata co-s ercendam curato, quam sibilis ae sannis deridendam propinato. Postremo ne in hisce eriticae artis abusibus carptim recensendis prolixior sim, verbo dicam, tot esse posse hujusce praeclarae facis abusus , quot usus commonstravimus, si modum excelseris , rectique fines petulanter transilieris. IIII. Virorum intemperantioris criticae umeu. Tandem qui porro in ejusmodi artis usu septa prudenter praescripta, & aequos fines insolenter praetergressi sunt,

non unus di alter, sed innumeri paene recensentur . Nonnullos solum commemorare animus est , longam historiam pertexere ab inlli tuto meo alienum duco. Atque eorum agmen ducat Laurentius Valla Romae natus anno I II. ac vita functus anno I 63. cujus maxima toto vitae tempore occupatio fuit satyra, litigium, critica. Felle amariori scatent ejus libri iusso. Franciscum Poggium , & adnotatione ς contra Antonium Raudensem cet. Desiderius Erasmus Rotero damus ex furtivo concubitu prognatus Basileae quarto idus Iulii I 336. aetatis circiter Io. e vi Vis excessit . Vir eximia eruditione graeca & latina prae-zarus ; suo liberius ingenio indulgens , ubi ad rem

Theologicam , sanctorum Patrum censuram , Sacrarum Litterarum interpretationem animum appulit , quo plures edidit libros, eo frequentiores cumulavit

errores. Julius Caesar Scaliger in Castro Ripa ad La. T a cum