장음표시 사용
321쪽
r et L. III. ART. RECTE RATIOCINANDI
eum Benacu tru prope Vero tram in lucem editus ann. 484. e vita mi ravit ann. l 38. cet. 74. Profunda
suit doctrina, acri in aemo, sed acriori lingua praeditus . Iosephus Jullus Scaliger Iulii Caesaris filius A.
penni, quo pater transmigrarat, in lucem venit ann. II . obiit vero ann. I 6O9. aer. 68. Insigni eruditione, ac multiplici linguarum peritia es aruit, sed incredibili audacia, intolerandaque temeritate magi S Innotuit. Effrenat illime in viros doctos irrupit. Appella vir, ut hominis indolem noveris , Gilbertum Genebrar- dum archiepiscopum Aquensem, pecus maledicent illimum , bestiam insolentissimam ; Benedictum Ρere. rium , puerum in Chronologia , & eius sententiam asininam ; Christophorum Clavium, luteum, infantem in Mathematicis tironem , sarmentitii libelli auctorem; Martinum Deirium, lucuar stercore maceratum, daemoniacum , retrimentum inscita ae, stercus diaboli, scarabeum, larvam, Antichristum, pecus postremum bestiarum , infame propudium , ali num. Alidis in ' impotentis animi effrenationem impudentissimam 3 Centuriarum XLII. Magde burgensum auctor quod quidem opuς Basileae ann. I 39. prodire in lutem coepit, sed ibidem integrae recutum ann. I 6 4.) Mathias Flaccius Illyricus, ita dictus , quod in Illyrici finibus, id eli Albonae in Istria natus esset, quique a catholica fide transfuga aliquando Magdehurgi ad Albim in oras trahens tam infame ac virulentum opus concinnavit, usus opera Martini Copi, Ioannis Nigandi, Matthaei Iudicis, Basilii Fabii, Marci Pancratii Ueldpock, Andreae Corvini, & Thomae Holth uteri, quibus in excerpendis scriptorum locis adiumento suere Ambrosius Hidfeld, David Cicelerus, Caspar Leuntulus, Willelmius Ra densis, Nicolaus Beumulierus, Bernardus Niger, &Petrus Schra eder. His adnectitur Conradus Agrius amanuensis munere functus. Quos quidem omnes egregio coniuravit immorthlis memoriar Baronius. In Baronium stilum prae ceteris exercuit Isaacus Casa u- bonus. Eius Exercitationes, quae annum Domini ῆς.
son ς 1 ceduut, octi modo catholicis viris doctis, sed
322쪽
iptas etiam haereticis bilem ac stomachum moverunt. iauamobrem post editas exercitationes gravi dolore coniectus, quod ii Is minus probari videret, vel ut aliis placet ex moibo in renibus exorto , contractaque febre assidua debilitatus anno itii 4. cal. Julii Londini , quu ex Gallia vel ura transfuga traiecerat, diem extremum obivit . Catiar Scioppius Neagorae oppido Palatinatus superioris natus ann. II 67. atquo emortuus i qV. pes lime trita cum praesertim in libro inscriptor Infamia Famiani &c. egit. F. Paullus Sarpius Venelns, qui vua decet Iit ann. I 623. 2et. 71. squam fuerit amaru lenius, & mendax ex ejus operibus satis liquet . Joannes Launo jus ortus in pago quodam Normanniae prope Constantiam ann. 36o I. atqne e vivis sublatus Parisiis ann. i 67s. m. suae 77.
Criticus suit audax, temerariuς, acernu S, ac moro
sus . Ludovicus Ellies Dupinius primum Parisiis lucem vidit ann. I 637. atque ibidem e vivis excelsit ann. I7 I9 annos natus 62. Vir quidem fuit prosundae litteraturae, acuti ingenii, sed intemperantiori S cxi ticae. His, qui in criticae usu modum excellerint, ac
censendi sunt Theophilus Ravn ausus, J cobus Hyacinthus Serrius, Richardus Simoniusi aliique piurei. Tu vero si nullae vis intemperant ae nota inuri, tradita S regulas prae oculis habero; atque eaς rite recteque
adhibitas observa in lucubrationabus Xylii Senensis, J. Benigni Bosi uetii, L. Ant. Muratoria, Iosephi Aurelii de Ianuario, alim uidique eiuscem subsellii. Sed artis criticae satis . Si plura cupis , consule hujusca artis maalliros Jo. Clericum , Honoratum a S. Ma ria , & Eusebium Amori.
323쪽
A IS RECTE RATIOCINANDI.LIBER IIII.
AM ad eam huiuscς operis partem veni tum est , quae indicem & nomen ei peperit. Quae hactenus scripta sunt eo tendunt, ut reae ratiocinemur . Sed propius ad rem accedere in hoe libro
Oportet, atque non modo ratiocinationis naturam enucleatius exponere: Ue
rum etiam varias ratiocinandi sermas, & earum principem syllogismum in medium proferre, exemplis il- Iuttrare, regulasque tradere, quibus est conformandus, ut rite procedat, recteque coneludat. Et ne in eris rores adducant nos fallaces sophisticaeve ratiocinationes , pol remo loco multiplex fallaciae genus an fertur, expenditurque , ut argutationum fraudes deprehendi detegique nullo negotio queant,
De ratAtinationis indole, definitione, praestiaria, nonum latione, purribus: de variis ejus formis , ius isti εὐιno , inductione, exemplo, en ιhymemate , epichiremate, dilemmate,
I. Rathrinatisnis motura, itis, Uum adeo impraestin ιε, nomenclatio, partes. becilla curtaque
324쪽
acie mens nostra piardita sit, ut de veritate aut falsitate alicujus enunciationas ,' perpentis etiam atque sedulo reputatis subjicto & atibulo eandem con flantibus , judicium erroris periculo ferre nequeat: iccirco in auxilium advocanda sine tertia notio est, quacum binae illae notiones judicium componentes attente sunt conferendae , ut in rei cognitionem deuenire valeat . Quum id mens nostra peragit ratiocinari dicitur . Quare aptissime posset in hunc modum ratiocinatio definiri est ea mentis nostrat operatio, qua res ignotae per notas patefiunt, unum
judicium ex alio colligendo; sive cum Tullio Acad.
III. c. VI, i. ,, Ratio, quae ex rebus perceptis ad id quod non percipiebatur , adducit se . Quae quidem
quanti sit faei Enda innuit Menander in Imbrus
apud Stobarum Flor. tit. m. Nihil est in humana natura Melius ratiocinatione. Ordinando res Et recte ratiocinando unusquisque est Princeps , dux exercitus, ductor populi, praeterea Consiliarius. Qui ratiocinatione praestat, cu ucta
Vocitatur plerumque barbare discursus, atque etiam argumentatio , propterea quod tertia illa notio. u've medius terminus , sive absolute medium , quod
extrema tanquam arbiter conciliet, argumentum dicti ratur . exemplo res planior fiat oportat. quodcun
que illustratum variis modis umbram semper rotundam in aliud coipus demittit, rotundum est : at qui te ius a sole vario modo illustrata umbram semper rotundam in lunam demittit r ergo tellus est rotunda. Me plane latebat an tellus esset rotunda: quae propositio, thesis, quaestio dicitur: argumentum, sive medium terminum suscepi ab eius umbra rotunda , quam in lunam projicit ; atque ope huiusce medii illos binos terminos, tellus, rotunda, as
firmate copulavi. ini porro duo termini proprio donantur nomine a scholasticis; atque subjectum, minus
extremum, minor terminus nuncupatur, quia minus
Pῖ Qt, quam praedicatum, quod maJus exuemum, ma
325쪽
ior terminus, quia Iamus paret appe iratur. Ttia adhaee recte a Logicis in- quavis ratiocinatione distinguuntur, nimirum antecedens, consequens,& consequentia. An- recedens ea judicia dicuntur, ex quibus aliquid infertur.
Consequens est judicium, quod ex illis infertur. Consequentia sive illasio est consecutio ipsa consequentisso antecedente . Anteiedens in comparatione duarum notionum cum tertia versatur. Consequens uero in comparatione earundem inter ser quod io isthac ratiocinatione observare licetr Omnis substantia spiritalis est immortalis: anima autem rationalis est substantia spui talis : ergo anima rationalis est immortalis . Antecedens sunt illa duo iudicia r omnis substantia spiritalis est immortalis , & anima rationalis est substantia spiritalis . Consequens est judicium ex illis illatum η anima rationalis est immoris talis. Consequentia vera est ipsa deductio per τo e go ex pretia . Hinc optima est ratiocinatio si ex antecedenti ita consequens di manet, ut illud veluti hujus e assa fit. II. Ratiocinandi formae recensentur , atque. earum princeps syllogismus explicatur . In eo igitur ratiocinandi natura sita est , ut ex notis ad ignota ostendenda gradus fiat . At quum isthaec progressio varia sit, variar hinc exoriuntur argumentationis formae,
Syllogismus videlicet, Indumo, Exemplum, Enthymema, Epichirema, Sorites, Dilemma, Prosyllogi simus Syllogismus a graeca voce συλλογιζε γου id est
ratiocinari , profectus est oratio, in qua quibusdam positis aliud quidpiam ab iis distinctum, quae posita
sunt, necessario sonsequitur ex eo quod illa posita sint: sive luculentius est oratio, in qua insertur duorum terminosum conjunctio inter se ex eo quod copulati cum tertio fuerint: quae quidem definitio ex iis, quae nuper diximus, perspicue intelligitur. Quum itaque, ut aperta connexio, quae inter utrumque ter mjntu' intercedit , percipiatur, collatio cum tertio termino eat necesse est . iceireo vit veluti syllogisticae artis Andamenta habenda duo isthaec axiomata : qa conveniunt cum, uno tertio, conveniunt, i etiam
326쪽
etiam Inter se : Ea quorum unum convenit cum alio tertio , aliud vero non convenit, inter se coU- venire non possunt . Vidimus jam in n. I. quanam ratione hisce axiomatibus syllogismus innitatur . exemplum aliud subnectam , ut alia vocabula explicem : Qui amat periculum peribit in illo : atqui juvenis dissolutus diu naultumque cum venusta mu liere colloquens amat periculum : ergo peribit in illo . Prima harum enunciationum ab Aristotele στασις, a Cornificio expositio , a Cicerone propo-
suo, a Quinctiliano intentio & intentum ; a scholasticis vulgo maior, quia maius extremum complectitur, nuncupatur: altera ab Aristotele a latinis assumtio, a scholasticis minor, quia minus exintremum continet dictitatur : t rtia , a latinis complexio, connexio, a scholasticis conclusio, consequentia appellatur. Prima & altera enunciatio praemissae, quod praemittantur, etiam dicuntur. III. Inductio exemplis illuseratur . Induct: o argu mentatio eii , qua ex multis singularibus enumeratis quidquam universale concluditur . ut tithaec Horatii Satyr. I.
Qui fit, Maecenag, ut nemo, quam sibi sortem
Seu ratio dederit, seu sors objecerit illa Contentus vivat laudet diversa sequentes o fortunati mercatores, gravis annas Miles ait, multo jam fractu et membra labore. Contra mercator, navim iactantibus austris Militia est potior . quid enimὶ concurritur horae Momento cita mors venit, aut victoria laeta.
Agricolam laudat juris, legumque peritus Sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat Ille, datis vadibus, qui rure extractus in urbem est, Solos felices viventes clamat in urbe. Cetera de genere hoc adeo sunt multa loquacem Delassare ualent Fabium. Est & aliud inductionis genus quae Socratica audit, atque ab exemplo parum abludit : fitque quum argumentatio ex multis similibus ad aliquid simile concludendum per interroSationes progreditur. ut puel
327쪽
datur ne init tuendus negligenti paedagogo, an diligentiὶ ditigenti : grex datur ne cui fodiendus negligenti pastori, an diligentii diligenti: depositum datur ne servandum neg lgenti depositario, an diligenti diligenti r ergo etiam ad animarum regimen admittendi sunt non sacerdotes negligentes , sed diligentes . si interrogandi modum ei adimas a Socratico more abit, & inducto rhetorica evadit . Dialectici enim ac praesertim Socratici interrogationem in disputando, rhetores vero continuam orationem' usurpabant.
Isthaec argumentationis forma eo fulta est fundamento, quod de re eadem idem amrmari debeat. Universale porro & singularia simul sumta inter se nocidisserunt, nisi modo quodam & ratione. Postremo ut vim ejusmodi argumentum habeat, nulla pars, quae ad rem pertineat, omitti debet I secus in sophisma
evadit. ' ρ, . IIII. Exemplum , O tbmema explanantur. Exemplum est quaedam imperfecta inductio, qua ab unos mili xd aliud argumentamur. ut dum equum assidue exerces, facis ad fienum & rhedam paratiorem: ergo si animum assidua contemplatione exerceas, facies ad contemplandum magis idoneum & expeditum . Hujusmodi argumentatio non nisi probabiliter c cludit; quare ad oratores potius quam ad Logicos pertinet . Ad exemplum porro referuntur parabola, & apologus. Parabola dicitur, si factum quod assumitur, revera non contigerit, sed pollibile tantum sir,& verisimile; ut parabola filii Prodigi, de- exm Virginum , divitis Epulonis. Quod si falsum aliquid N impossibile assumatue fabula, apologusque
nuncupatur, ut quum bruta animantia, vel arbores inter .le colloquentia inducuntur, ut praecepta & ex empla inde ad mores probe conformandos hauriantur , ut ex lib. in I. Reg. c. xit M. & Phaedri &Avieni labellis liquido apparet. Hinc Quinct lianus exempli materiem descrubens lib. v. c. x I. elle , rei gestae, ait ; aut ut gestae utilis ad persuadendpm id quod intenderis, commemorationem. En thymema
ab id est mente concipere , Quinctiliano teste
328쪽
teste lib. v. c. x t. se ab aliis oratorius syllogismus, ab aliis pars dicitur sil ogismii; propterea quod syllogismus utique conclusionem, & propositionem habet , & per omnes partes efficit , quod proposuit ;enthymema tantum intenta intelligi contentum sitse. Hinc mutilus quidam ac decurtatus syllogismus dicitur, in quo aut maior , aut minor pro possitio, ut iam cognita ae perspecta , omittitur e atque a signis
ad res significatas progreditur ; ut ili hoc Tullii eli:
Pacem vult Antonius Z arma ponat a . Ex antecedenti, & eonsequenti constat. Postremo ut aliud discrimen in paginae ora descriptum taceam, in eo ab exemplo secundum Arii totelem enthymema abludit,
quod illud ex re singulari sensibus subiecta aliquid
probet: hoc vero ex communi ratione quasn animus
secum eogitat: hinc in problematis iam xvii I. qu. v Iir. scribit, exempla esse manifesta, quod fiant ex singularibus ; enthymemata minus esse nota , quod ex universalibus fiant, U. Epichirema oe Sorites enacleantur . Epichirema a graeco idest aggredi, undet aggressio latis
a) Iacobus Deciolatus in remasi I. de enthm. Mens, negat enthstmema esses logismum mutilum, titvulso Dialectici docent I pernegatque enuntiatione una O tonclusione eonstare. Nec miratur es homines, qui ita fentiant miratur vero hujusmodi homines venditare se tanquam Ardistetis alumuis , rotiusque Peripa reticae doctrinae heredes ex esse . Veram Arisotelis δε-cbinam vindieat, horumce errorem refellite atque Gndenter. demonserat , in mediam prodoctis quum Aristotelis, tum Crcerenis, Uumetiliani ptari bust locis en-rbmema non esse i IMVmum, edii dest vel propositio, via assismtio, tit uti uaνυ i Logici arbitrantur , sed cuicοuctum desit , quae contuetur . Qtiod vel ex eo loconuinctilian3, quem attuli superne, Iticulenter apparettit omittam atrum ejusdem AEucbaeis Deum ex tib. v. c. XIIII. destramitim , in stuo allato praeclaro enthymem re ex Tulliona ctati6he pro Ligurio ,, quod habet, inquit, propositionem, probationemque, non habet conctu
Haemo ita es ille imperjecius ollae Aus
329쪽
tae dici potat , vulgo definitur argumentatio, cuius propo, trioni, ves assumtiom ratio adnectitur, ita ut quatuor vel quinque partibus componatur . ex. Eriomnas spiritalis suu stantia quum partibus. careat . in quas dissolvi queat , immortali S est: apima vero rationalis est substantia spiritalis; quippe quae velit &Intelligat: ergo anima rationalis eli immortalis sa Sorites ra Vos, acervus , a Cicerone lib. II. ce di ulna t. e. m I. acervatis syllogismus nuncupatus abalus a radatio, est argumentatio ex pluribus enunciationibus constans ea ratione connexis, ut attributum
eam eprcsirematis definitionem exhisui. Verum fetus Ores Hoet. Nam quod ad materiam Nichiremaris attinet, apodixι opponitur; quia quod propositum es , noufrma ae nece Jaraa ratione demouserat, sed σπumentorum contentione in utramque partem probobiis ne t
I x stim μα sunt portes a quibusdam is .
tandum m partem utramque per prolab/lia comparatus: quo ratione ver um ipsum irim' ν adhibet tir a D. Laertio , a Themito, ab Alexanam Aphrodisiensi, in ab Aristotele . Consule Faccitiatum in aereos x I. de Gi-
330쪽
primae fiat subiectum secundae , attributum secundae
fiat subjectum tertiae, atque Ita deinceps, donec tandem in compi xione, ultimae attributum cum primae
subjecto copuletur ut qui justas ieri leges , hominum societati prodesse studet ; qui hominum societati prodesse studet, saluti proborum prospicit ; qui
saluta proborum prospicit, malos coercet; qui malus coercet, murtem defendit ergo qui luilas seti Jeges virtutem detendit . Verum quum in eJusinodi gradationem, praesertim longiorem facile irrepunt ui Ita, cavere oportet. I. Ne ullum sit verbum ambiguum, ut in uirite Gorgiae Leontini, quo evincere coisnabatur non esse omnino, quod eis aeternum : Quod est
Caret principio, quod caret principio est infinitum; quod Eli infinitum nusquam eis; quod nusquam est, omnino non est ; ergo quod aeternum eii omnino non eli . Infinitum porro nusq m esse ex eo evincebat, quia si alicubi esset, in loco esset, eoque contineretur; adeoque loco et Iet angultius, atque infinitum esse desineret. Ad ambiguam infiniti notionem animum non appulit, vel appellere noluit; quae vox quum ad ea quae Liripiterna succeisione constat, ut tempus & morus. sunt apud veteres philosophos, referri pote it; tum ad magnitudinem nullis terminis circumseptam . 1 I. Nee nunciatio integra ambigua incerta, vel minus verasu. Hac in parte deficiebat sorites Diophanti filii Themistoclis, apud Plui. de puer. init. Quod placet mihi, placet matri meae; quod placet matri meae, placet The- stocli ; quod placet Themistocli, places omnibus Atheniensibus ; ergo quod pl)cet mihi, placet omnibus Atheniensibus. Quasi vero & ipse apud matrem, &mater apud Themillo clem , & Themistocles apud
Atheniensis tantum revera pollent , quantum vellent . III. Ne inter asen res enunciationes ulla no-gans su; quia reliquarum nexum abrumpet ; atque
ita nihil essiciet, qui disputat; ut virtus est habitus; habitus est qualitas; qualitas non est substantia in isthac uitium inest); substantia per se constat ; ergo virtus per se constat. Non inficior posse ea unciationem a