Castruccii Bonamici Commentariorum de bello italico. Liber 1. 3

31쪽

ao DE BELLO ITALICO.dum , eoque belli collatum apparatum , qui

erat maximus , tueretur , copias ipsi suas Padum transiecerant, intraque Lambrum , Adduamque amnes , munitas fluminum ripis, constituerant; ad Codoneumque Philippus progressus suum ibi praetorium constituerat Sardinae Rex post imperatas Novensibus pecunias , longo erat intervallo Mali bolum insecutus , atque in magis magisque explora tam spem suturorum post Placentinum praeis dium ingressus , facto ad Parpanesum in Pado ponte , suoque tandem cum Germanorum copiis exercitu conjuncto , ad nostri exercitus reliquias delendas accesserat ἱ eratque utriuiaque exercitus imperator appellatus summa

omnium isti titi, & Subalpinorum , qui ab Rege suo imperatoriam ex Uormaciensi scedere susceptam dignitatem' gratulabantur , &Germanorum , qui ejusmodi copiarum conjunctione Sardiniensis denique in bello animam nudari existimabant. At apud Borbonios adversia erant, plenaque perturbationis , & moestitiae omnia . Infirmitas virium, loci angustia, commeatuum inopia , magna in ducibus discordia , in militibus desperatio , parum in omnibus animi , Dihil consilii: ut autem a principio belli aliudex alio peccare non destiterant, sic pravis consiliis ne adversa deesset sortuna , aliae aliis

calamitates cumulabantur. Nam tanta serum narum varietate jactatis accessit inopinatum subito malum , omniumque maximum.

Poit Placentinam enim pugnam tertio &vigesimo die mortem repentὸ obiit Philippus

is , qui primus in Borboniam familiam Hi

32쪽

LIBER TER Trus. arspaniae regnum intulit, & a quo nemo negaverit, aucto commercio, susceptisque bellis, senescentem prope sub Austriacis Regibus Hispanorum industriam , atque virtutem esse commotam . Erat militarium facinorum cupidissimus rex , & , grande ad bella incitamentum , accesserat uxor altera, quae sive Parmam patriam suam servire Austriacis, sive liberos, quos ex rege susceperat, privatos Uivere indignaretur, omnia certe superiore Italico bello moverat, & praesenti movebat , utque belli iure Carolum Neapolis, ac Siciliae regem tunc secerat, ita nunc aliquod in Cisalpina Gallia regnum quaerere Philippo co nabatur . Sed novo sub Hispaniae Rege nova, ut plerumque fit, inibantur consilia; & quanquam vetera displicebant , nondum tamen nova coaluerant , neque dum regni artibus , regnandique magistris assueverat Philippi succetar Ferdinandus, ex priore filius uxore , eademque Sardiniae Regis sorore . Interea novercam Ferdinandus verbis consolatur amantissimis, datque ad Philippum fratrem literas, quae bonum illum animum habere iuberent , omniaque aeque ab se fore parata dicerent ,

atque erant a patre. Facta haec esse pro tempore nonnulli interpretabantur, ne metu perterrita mutationis noverca cum omnibus opibus ex Hispanili sese proriperet, neve Gallorum amicitiae Frater eonfisus exercitum , summumque in Italia imperium arriperet. Sed in luctu acerbissimo neque Elysae tantum erat consilii , neque Philippo animi , ut dissicillimam, gravissimamque rem auderent: & tanta est in Ferdinando Rege morum probitas ,

33쪽

αα DE B O ITALICO.ut ab omni officii simulatione abhorreat, decipique ipse facilius , quam decipere alios

queat.

At Ferdinandi literae poterant illae quidem

Philippi animum confirmare , exercitum non poterant e quem recentis praesti metu perterritum , diminutis valde copiis , non tam inopia prasentis , qutim suturi temporis anae bat timor . Iamque Austriacorum pars Lambro , pars Abduae appropinquaverat. Botta praese-Aus Fabrum nam Lit ellenius morbi causa discesserat cum xx. hominum millibus ad oppugnandam Placentiam substiterat , & Laetariana domo , munitionibusque disturbatis , Goranum miserat, qui cum parte equitum , peditumque levis armaturae ab alterst Padi parte iter. faceret , repentinasque nostrorum emptiones quam diligentissime observaret , ac

demoraretur.

In his angustiis clamare Mali bolus, deos hominesque contestans , non destiterat , iis quam primum locis excedendum esse. &, dum uires suppeterent, eruptione facta, Dertonam revertendum ; qu bd ibi propter loci opportunitatem neque esset commeatuum impedita subvectio, neque receptus , si quid durius accideret, adempta facultas. Quae cum ille diceret non tam inopiae periculo commoVebat ut,

quam incerta noui Regis Hispaniae voluntate, quem fama erat ab Italico bello, & Gallici societate abhorrere . Quocumque autem fortuna inclinaret, tutum sibi, suisque in Galliam receptum dari volebat . At Gaglus neque adeo rem esse in angusto dicebat , ut sit sub oculis hostium eruptionis utendum conssi

34쪽

LrBER TERTIUS. at io tam desperato , &quod semel iam nimium

male cesserit ; neque 'hostium copias esse tantas, vulgatis morbis, & recenti etiam , quod fuit necesse , acerrimoque praelio attenuatas , ut omnia longe, lateque loca insidere, & custodire possint. Non de re pabulum, non commeatum omnis generis , quae ut angustiora suefint, nimiam esse istam in milite mollitiem, non posse inopiam ferre paulisper . Postremo seu manendum sit, seu proficiscendum, nihil se videre , cur temere quicquam , aut raptim agatur : & maneri sine incommodo,& λerrumpi etiam, si necesse suerit, sine perietio poste ; si modo tanta res temporis potius beneficio, quam sortunae temeritati committatur . Haec consiliantibus eis , nunciatur, ab Germanis Subalpinisque cum duodequadraginta cohortibus , superato flumine Lambro, Laadem peti Pompeiam . Tum uerb M a

libatus , quid cunctaris , inquit , Gagi λ an

ex ectas, dum, omni aditu praesepio , omnique consumpto commeatu, aut fame interea-mlls, aut in contumeliam hostibus dedamur Commemorat deinde quanto sit testimandam mento totius exercitus, denique ipsius Philippi salus ; cujus nullam , nisi in celeritate eruptionis , positam esse spem , dicit : premi jam undique , & pene teneri : quid futurum autem, Laude amissa Pompeii λ Mirari porro se, tanta esse homines pertinacili , facere ut malint quod poeniteat , quam videri minus recte consuluisset quis vero dubitet, quin peenitere eos quamprimum consilii oporteat illius, in quo iniquiora suerint omnia necesse est circumvallatis, satae consectis, erumpere frustra, B a ser

35쪽

DE B ghto ITALICO, cerbque tentatibus λ nam , ne erumpatur , quiSaudeat suadere, nisi turpissimae idem auctor deditionis λ quod ad mollitiem attinet , non es fas eum arbitrari dissicultate rerum frangi , qui

mortis periculo non terreatur . Uerum , inquit

Mali ius, in consiliis capiendis, non quid p ei miles possit, ted exitus quid rei postulet, inseratori cogitandum esse arbitror, ne aut patientia militum abutatur, aut agendi tem raconsumat. Perseueranti nihilominus in sua tententia Gagio literae ab Hispania reddunur, quae placere Ferdinando Regi nunciabanti ut Dertonam ipse cum omni exercitu adipisci Iroperaret. Quibus ille literis eoactus rem suis pitarduam, dissicilem , & in qua peragenda, tuo

minus inesse consilii videbatur, hoc maiore serracta animo, atque admiratione suit. Nam cim ab hostibus penε circumdatus teneretur , usi te invitis. ac repugnantibus flumen esset ipsi transeundum altissimum, latissimumque Padus, tin-t 1 virtute , ac diligentia consecta sunt om fia, ut incolumi exercitu erumpi potuerit, nisi unius temeritate legati satis in e1 re peccatam esset. Praemissus enim erat ad Tidonium amnem Pignatellius legatus , eique mandat unc erat a Gaeto ditieenter Austriacos ne lacessit et,&, si ipse lacesseretur, sustineret, quoad essent impedimenta exercitus progressa, suumquec piae omnes iter arripuissent. At ille ubi primum hostes conspicatur, quorum erat xii. millium numerus , cum ipse non amplius iv. h

minum millia haberet , inconsulte progressus praelium temere committit . Mali ius , qui primo praeerat agmini , incredibilique celeritate, atque animi magnitudine intra Tidmium

amnem

36쪽

LIBER TERTIUS. as amnem , Parpanesumque vicum pontes pers cerat , transierat Padum , Goranum submoverat, subito ab instituto deflectere itinere, labo rantique succurrere Pignatellio cogitur . Interim Castellarensis, signo cognito prosectionis , Fuod inter eum, & Gagium convenerat, abd iisque, quae poterat, tormentis . atque imp dimentis, & tamen parte maxima relicti, pro ficiscitur Placentia. pontem, pontisque munitiones, ollis subjectis incendiariis dis icit, sitneque ulla offensione noctuabundus ad Gagium

Pervenit.

Quibus rebus Bottae nunciatis, relicto N dastio, qui Placentiam reciperet, mittit primo

Coranum cum Pyrochi trophorum delecta ma-mu, post cum equitatu Ser bellonium, postrema ipse omnem exercitum subsidio adducit. Auetis utrimque copiis atrox oritur praelium. Be- Tenclavius effraenatae homo serociae, & magnae habitus auctoritatis, Austriacorum dux occidiatur. Vulnerantur Pallavieinus , & Brounius, praestantissimi viri . Multi ex nostris milites, multi item cadunt duces, in his de Hi inanienti exercitu Trib. mil. Julius Deodatus Lucensis summae spei , nobilissimaque ortus familia adolescens. Austriacos certa iam prope victoria.& toties sugatus hostis, Borbonios possita incitat in dextris salus , salutisque spes desper gione quaesita. Cum insolenter irruerent ho-ses. impugnarent acerrime Galli, resque esset in summum deducta discrimen ; Gagius, qui mediam curabat aciem, in qua ipse erat Philippus atque impedimenta omnia agebantur j jussis extremi agminis militibus imminentem morari Sardiniae Regem , accelerat ipse , ut PM

37쪽

α6 Da BELLO ITALICO, praelio intersit, laborantibusque subveniat. Longissimum erat agmen, magnaque impedimenta, iisque qui praeerat, ignorantia loci deerra erat a via . Quae res, retardato Gagii subsidio, majoris fuit causa caedis . Irrumpit tandem Gagius, & licet equo vulnerato deiectus, amictusque instruere aciem, inferre signa, cΟ- hortari milites, ne labori succumbant; meminerint denique illo die, illa hora aut moriendum ipsis, aut ferro iter ad salutem aperiendum esse. Hoc idem facit Mali bolus. Quorum virtute rei lituto praelio , repulsisque hostibus, superiores discessisse nostri videbantur: ire certe, quo intenderant , perrexerunt . ad Iriamque oppidum vulneribus, & lassitudine conse-Eti, perturbatique sele receperunt. Hostes ab insequendo aut incredibilis audacia nostrorum, aut suorum jactura , aut denique praedae tenuit Cupiditas, qua , cari 1 placentia , potiti erant ingenti, & de qua , tormentorum maxime causi , celeriter est inter eos orta dissensio, cum suam Subal pinus praedam , quae su 1 in urbe, suam item Germanus diceret, quae suo labore, suoque sanguine parta esset, atque iniquum videri vociferaretur , belli alios periculorum debere, alios velle praemiorum esse Pa ticipes .

Dum haec in Cisalpini Gallist geruntur, Rex Sardiniae Philippum Marchionem Balestrinatem in provinciam irrumpere Genuensium iusserat ab ea parte , quae spectat in Occidentem solem , & quam Ligures incolunt Ingauni . Hic re fieri posse arbitrabatur , ut turbatis domi rebus , ab subministrandis foris auxiliis Genuenses retardarentur, &, si Albin

38쪽

LI AER TERTI Us. gaunum Balestrinas, aliave ad mare loca o cupasset, ut Borbonii ipsi receptu , commea tuque intercluderentur . Baleii rinas acceptis cohortibus iii. legionariorum , quas ex legio nibus Casalensi, &Nicaeensi,& item e 1, quae appellatur Maritima , deduxerat , multoque

maiore tumultuariorum militum , montano

rumque peditum coacta manu , tum etiam Ci- sano ex itinere calle o expugnato , direptoque , atque aliquot missis , qui Castrum vetus obsiderent , ipse cum reliquis copiis Saccaret tum tribus ex partibus summa vi oppugnare instituit . Ea sunt Ligurum castella Ingaun Tum . Anfrano Saulio , quem Genuenses Albingaunum , in eamque provinciam miserant cum imperio, cum id renunciatum esset, conari Baleii rinatem ea occupare castella, maturat aliquod iis auxilium subito mittere: imp ratus ab legionariis , quam maximum poteste X agris , vicisque tumultuariorum militum numerum cogit , eosque eb statim jubet proficisci.

Erat sorte Albingauni Marchio Beriolensis Gallici exercitus decurio cum cohortibus duabus, iterque ad exercitum habebat. Hominem Saulius appellare, & multis obtellari verbis, aliquot e suis legionariis subsidio mitteret: occasionis esse rem, non praelii ; ad quam quoniam illum sortuna obtulisset , insultare diutius in finibus Rci publicae hoilium collu- iem ne pateretur: non de Borboniis ita Genuenses meritos es et, ut altantibus, & inspectantibus ipsis, agri vastari, castella expugnari eorum debeant . Negat Beriolensis sui arbitrii rem esse aut iter intermittere , aut sibi

39쪽

18 DE BELLO ITALICO,

commissas diducere copias: proinde haberent ipsi per se Genuenses periculi sui rationem, sibique consulerent . Deiectus Saulius opinione Gallici auxilii, tamen animo n*n deficit.

Evocat Aile natum centurionem, qui non lon-gε aberat. Allengius cum non amplius lxxxx. militi hus partim legionariis, partim Pyrochi trophoris auxilium obsessis ferre contendit. Occurrit illi in itinere tumultuariorum mRnus, eique adjungitur. Interim castella arcte, gra- Uiterque , unoque tempore obsidione , & o Pugnationibus premuntur. Resistitur acerrime

ab praesidiariis. Accelerat Astengius; ut laborantibus subveniat . Francus Protrib. mil. de exercitu Genuensi , qui Castro veteri praeerat, eruptione iacta, Subalpinorum compluribus intersectis, & captis l. in arcem revertitur. Saccare lium autem cum longiorem sustinere oppugnationem non posset in potestatem hostium venit. Habet illud Balestrinas contra fidem , & deditionis conditiones praedae loco; pecunias imperat ; qui serum ibi agebat togatum hominem, & gravem vexari indignissime patitur ab su is . Montani vero pedites Subalpini assueti latrociniis , effusi per agros omnia diripiunt, vastant. Appropinquat Astengius. Ejus cognito adventu , visisque militibus , quos se sequi jusserat, subito hostes

timore commoti Castriveteris oppugnationem relinquunt, ac profugiunt . Hoc idem faeere Balestrinas conatur. At, sugatis montanis, Astengius suorum magis virtute fretus , quam memor paucitatis, proximos colles , & semitas praeoccupari universas jubet , & trepidantem in arcem Saccarelli Balestrinatem compellit.

40쪽

Li BER TERTIUI. aspellit. Tum vero ille aquae inopi l eonfectus, frumento , commeatuque omni , & iuga interclusus , necessariam subire deditionem cogitur . In his praeliis vulnerati sunt ex Genuensibus tumultuarii milites nonnulli, &Pyrochitrophori omnino. vi. de Isiderati. Ex Suia alpinorum copiis circiter lx. cecidere : sed in deditionem venerunt milites CCCC., & nobilissimus homo Balestrinas ipse , & praeterea duces xx. alii minores, inque his centuriones

tres.

At Genuenses , repressis iam ab alpium

parte, maritimoque ad occidentem litore summotis hostibus , maiore animo, studioque in reliquum bellum incumbebant, novaque Mi rapiscensi subsidia ad exercitum adducenda subinmiserant , neque tamen non magnopere per

turbabantur, audit 1 Philippi Regis morte, &cognitis iis , quae ad Placentiam , Tidoniumque amnem erant gesta, verentes , ne tantae

aliquando calamitates ad perniciem serperent Reipublicae. Gagius delatigatum ex superioris praelii

labore, ac caede exercitum ad Iriam oppidum contraxerat, confirmabatque , indeque Derto

nam progredi , intraque ipsius Dertonae , Ser invallis , & avii praesit dia locare castra cogitabat , quo facilius , munitissimis, atque op- ortunissimis locis , quantasuis magnas ho-ium copias repellere posset , intereaque ex Hispania, Gallia, Genuaque subsidia, & commeatus convenirent, atque ita se reliquam belli rationem explicare posse prudenter sane confidebat. Quae dum parat , atque administrat; ecce tibi repente Marchio Μinensis cum