Ioannis Casae Latina monimenta, quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

101쪽

do is polliceri; sed eam se sequi malle , quae plus vere soliu

daeque dignitatis rubeat: ut enim fructuosos fundos parare illius sit': voluptariosautem , atque animi modo caua in stitutos, holiesti ac ma nificentius; sc illam ambitionis rationem uberioresin Vulgus studitas soriane ferre , hanc

certe bonarum artium ac litterarum institutioncm, plus a

pud praeclara hominum ingenia magnificentia plus honestatis ostendere': ac, ne aetii, nihil aegrius saetium est,muutis filii contenti nibus,multa contra patris, matris quoque Helenae Marce' primariq semini,castigatione, epe ctiam

obiurgatione, luam,vinesngulareaeprope diuinum Bembi ingenium, ad bonarum artium studia atque ad has man is suetiores musas natum, vulgo litque imperitae multitudini proderetur: sed periscit tamen,vt,hen parentes ae necessa,

rios, perque ciues sibi suos aliquanJovitam in litteris age is re, idque unum, relictis rebus, curare sbi liceret. Sed pam. eis post annis dum sese Bembus libris, litterisq; obruit, dum solitudines,recessusque sibi pro sero, sibi pro curia,proquo comitijs per summum otium, summamque aranquillita tem habet; Ioannes Medices Cardinalis .cui Leos X. no hien postea inditum AE, Pont. Max.R mae ereatur .i Moc consuetudoque Pontificum est, vis quidpublic priua veret incidat, quod prolato opus non sit,' hodquo secrete per littoras agi oporteat siquando utregibus, autenuetatibus respondendum aut siquid postulandum abiis sit, si quid denique paxilo maioris negotij implicitum cum si 'quo est, id, quasi per semiliaresepistolas,transgam: eas litateras cera obsignant; nam publicis decretis in plumbo si

gnum este carumlitterarum scribendarum negotium datur hominibus,obisibendi prudentiam, atq; elegantiam, eruditisiimis; ob muneris ocique dignitatem , grauisiimis atque honestissimis, ob autem rerum pondus ac magnitudinem,summasde,summaque probitate praeditis: ij m gna cura ac diligentia conquiruntur,magnis praemiis in

contur. Eum Leomorem cum vehementer probaret, mque ad dignitatem pertineta arbitraretur, diligentissimeq;

102쪽

eum retinehe vestet. sine adubitatione Bembum accers-ri, eique intineri negotioqud preponi iubet Magnani in spem, magnam in dignitatem vocabatur Benabus: ciniscentisiimus enim Leo, liberalitamusque & hasebatur &crat: ipsi autem res erat semiliaris pertenuis i vix ut necessa serios sumptus stippeditaret, idque ipsum magno Caroli scin

tris, quem sui aniantissimum,obseru nidsimum que habembat, laboro atque industriae confluebant praeterea ad Leo vis famam ac bonitatem , ut qui ubi in quaque excellutat arte,aut distiplina;vt propemodii honuui eri idito,Roma abesse,tur pe esset. Huc accedebat reprehensi res suos con uincendi studium quoddam; cum quanti suae illae artes fierent, quas illi nulli rei essedicerent,qyasque,tamquam nugas ac deliramenta,*pe Benabo obiicerennostendendian gna data eslet occasio di nec veroa suo uctere instituto, aut a litteris abduci sese propterea arbitrabaturesquipperi qui adscribendum inuitaretur, qua una in re omnis si bi cura atq; opera posita semper fuisset. . Proficiscitur Romam Ibem bus,cum annos natus esset tres quadraginta; pr ponitunquς epistolis Pont. Mastarnomine scribendis; coque in mu ner gerendo datucissisecius,&tamquamcollega Iacobus Sadoletu is qui postea Caladinas factus est Scripsteoruna uterque eas epistolas cum pline Lytitie , quod anteia tem , pus neque acciderat ulli, nec adeo fieri posse ullo modo homines existimabant; ari si verum querimus , ne cogitabant quidem : nostri enim homine saepe ani transalpino na tmnes, sic Latine scribebant, visue quisqvociuitatis tamen loquendi sormam, metudincia que retinerendeLati verbis, quamquam neidquidem usquequaque, Gallice nillilominus,aut Italice, nescio quo paeto,loquerentur: scdepepistolis cum plane Latinea Bembo, Sadoletaque script

iunt; tum vero summa adochsiimis, exercitat misq; ho

mimbus adhibita est elegantia, sumi mdignitas; id quod

ex iis librisintelligere licet, qui a Bembo edi ti,i epistolas:a.

se Leonis. x. nomine scriptas continent. Cum ita luptaru

103쪽

rudi, emmulatissime satisfaceret, magno ab eo honore assiciebatur : tantum porro in illum suae liberalitatis Leo con tulit, ut,qui Romam pauper tandem uenisset, suis ex stuctibus Sest. amplius cxx. caperet, Pontificis plane benesiacentia diues sectus. Fuit aetas, tempusque illuci humanitatis suauitate nimia prope quadam perfusum,ut delectationum multarum studia *culi 1llius licentiae, propemodum omni- um permissu, concessa essent ei nec enim ne uoluptatum uiciem quarundam blandimenta nimium seuere asperia bantur; sed multa ad oblectationem , multa ad ludum data erant cuiusq; ordinis, cuiusque artatis hominibus: nec u ro religioni habebatur , honestos, grauesque homines in hortis uisos esse; aut paulo liberiore in conuiuio, symph ma cum caneret, & mulieres accumberent, intersuisse.

quam quidem siculi illius nimium plane prosusam hilaritatem , eorum temporum, quae sequuta sunt, tristitia,u hem enter corripuit,magnoque opere castigavit: quo magis vereor, id, quod dicturus sum, ne multis secus, atq; est, de Bembo,existimandi aliquid detloci. Sed ciuoniam nobis susceptum id est, ut de illius vita, non de laud dicamus, ne hoc quidem reticendum nobis esse arbitrati semus. Ac siesere, ut mores,consuetudines', locorum, aut aetatum, pro

ratione sibi, proque disciplina nomines habeant: denique, quod fieri vident, licere putant; atque id, quod in praesentia minus reprehenditur, in posterum quoque tolerabile, eoncessumque sore arbitrantur. atq; omnino apud omne' gentes, etiam, que natura grauia sunt, seri consueuerunt moribus leuiora. In ea igitur morum saeculiq; liccntia, ex

mi a se a muliercluaedam perpulisse Bembum dicitur . neque,diu resistentem,continere eum se a lapsu potuisse, pretsertim qui nullis dum sacris initiatus es et: verum ea,vi temporibus 1llis lapso, ut hac state sertasse labes, cum habuit

cum tum , ut magno, si modo naturam audire volumus ψfructu compensaretur: sustepit enim ex ea muliere liberos tres , qui ut nominentur a me, res propemodum postulat,

nec ipsi nolunt; Lucilium, Torquatum, di Helenam Bem

104쪽

iam,seminam lectissimam,que cum Petro Gradenigo primario adolescente nupta est: cui etiam liberos ex se se peperit; totiusque orbis terrarum praeclarissimam ciuitatem ciauibus nobilissimis auxit: ut, si qui sunt, qui in eo Benabum grauius accusandum censeant, meam illi quidem ad suam sententiam adscribant licet : sedi; tamen se meminerint id improbare sectum , quod insectium esse, Optare certe non audeant. Nec vero in litteris modo scribendis Benabi fidem atque eruditionem Leo periclitatus est; sed etiam in rebus agendis hominis prudentiam , sollertiamque plurimum adamavit. itaq; cum conspirare aduersus Galliae regem cum Coarc Maximiliano, cumque Hispaniarum rege catholico, ita reip. temporibus postulantibus, cogitaret; misit de ea conspiratione Bembum ad Venetorum senatum , qui eam magnopere ciuitatem hortaretur, Uti a Gallorumue quibus cum consenserat, amicitia discederet, ac sese cum Pontifice,reliquisque conspirationis auctoribus,ducibusque sudere& secietate coniungeret. Habita est a Bembo in Venetorum senatu ea de re oratio pergrauis sane perque vehemens, quam etiam scriptam reliquit: perlegant eam nostri homines; nihil Italice scriptum, grauius ornatiusve ea or tione,dicent esse. Tenebatur praeterea impendio magis Bembus studio sgnorum antiquorum,idque genus rerum reliquarum, credo, quod eam pulchritudinem , ordinem, partium conuenientiam, quam mente atque animo in scritiendo unus cerneret praeceteris, ijs etiam minus liberalibus in artibus cum propemodum agnosceret, paulo magis commouebatur. atque omnino fingendi pingendique aitem poetico ex altera parte aiunt respondere: illa enim ania morum, haesensitum mulcendorum magistrae: quam quidem ingenij doctrinqque causam, ij,qui nostra aetate eouΩque harum rerum cupiditate efferuntur atque insaniunt, magno ut propterea ore in alieno sint, cum afferre homines sine ingenio, snc litteris,non nossint, quam morbi s rorisque sui rationem allaturi sint, ipsi videant: quid enim attinet, cum animum partim per se, Vique sua turpem ru -- Κ demque,

105쪽

demque, partῖm malevolentia, inuidia, perfidiaque inquinatum gererent:domum modoatq; hortos,villa' ,,tot versuris faciendis, tot frustrandis,fraudandisque creditoribus, inabre saetis signis ex marmore, aut ex aere ornatas habere ἶ, Cumq; in dictis factisq; honestatis faciem numquam , ne insomnis quidem, aspexerint, decorem pulchritudinemq;

tanto in aere ac lapidisus opere adamaret equidem nec d mum, nec Villam, nec vero oppidum Vmquam,fon modo

exornatum, sed ne satis quidem mundum dixero, ubi 1llicum ea sarditate , cum ijs animi sordibus habitent. Nam si qui sunt,qui talium rerum intelligentiam,tamquam sue,in

reliqua vita,munditiae atq; elegantie,aut rectarum artium ,

in quibus ipsi excellant, corollarium quoddam adserant,id quod in Bembo usu euenerat, ijs non modo suscensendum non est, sed etiam gratiae habendae simie a qui omnium disciplinarum expertes, in omni vita rudes atque agrestes,hu. ius ius studu commendatione nitantur, aut in eo non virtutis quas appendiculam, sed tamquam vitiorum ac scelerum suorum, ut ipsi sperant, integumentum,Vt ego inte pretor, additamentum quoddam, quaerant; i; non modo acriter vituperandi, sed etiam vehementer illudendi sunt. Sed cum tenui Bombus valetudine atq; imbecilla est e cum - - . que noctu magnis lucubrationibus, magnis vigilijs scribere necesse haberet; nam interdiu, cum a Pontificis latere die scedere vestigium vix liceret, cumque multi audiendi, salutandi, deducendi,honestandiq;, ut Romanus serebat mos, essent; relinquebatur otii nihil: grauem diuturnumque in morbum incidit; ex quo cum aegre ac dissiculter conuale sceret,nec recreari rencique videretur post de medici consso, ipsius Ponti hortatu, caeli mutandi causa , Patauium petiit: atque eo anno Leo moritur. Incredibile dictu est, quanta animi alacritate,quantaque lettitia Romanis laboribus, curisque liberatus, longa san annorum nouem,ipsi, rum intermisitone facta, optatum ad otium studiumquestum vetus sese Bembus receperit it nullum ut urbis urbanarumve rerum,aut deliciarum desiderium in eo resedisse, li

quido

106쪽

auido appareret.Et vero eos,qui a pueris, narum artium udijs dediti, aetatem egerunt in litteris, mordere in adolescentia interdum selet, quod a rebus agendis absint: quods casus eos sorte aliquis ab otio ad agendum euocauerit at que traduxerit, nae illi rem totam, quam, incognitam dum haberent, admirabantur, expertam atque perspectam, prae suo vetere studio, contemnimi. quid enim in se continet, quod magnopere aut laude,aut etiam appetitione dignumst, praeclara ista agendi sollertia λ si modo rem inspicimus, ac speciosa illa vocabula, communitas, utilitas, salus homianum,paulisper ab hac disputatione facessant, rogamus : qua enim tota in re non ratio , sed, maximam partem, fortuna dominatur, quamque non prudentia,sed plerumque non

enim libet semper dicere malitia, regit ; quid aut gloriae,

aut iucunditatis ineste possit quasi enim cum ludas tesse ἀris, neque contra eius ludi formulam ut venias, aduersari que ut sucum facias, animum inducere velis, s te is, qui cum ludas, contra sine ulla dubitatione circumueniat, atq; decipiat, numquam tu tantum scientia atque artificio profeceris, ut cum illius dolo atque sallacia certare posiis; scin hominum vita hac, & tamquam alea, eum viri boni,via iustitiet certa quadam praescriptione, ne latum quidem Vnguem, discedant, abduci sese nullis aut bonorum, aut p cuni praemijs patiantur; alii autem Vulgo fraude, praeui Ri3s, sepe periurio, perfidiaq; pugnent, vincitur nimirum simplicitas calliditate, ingenuitas impudentia, pudor molestia, fides scelere, veritas mendacio: itaque tami, parumq; efficaces habiti boni inter improbos,lumbrios pesunt. Careant igitur insigni hac rerum gerendarum laude homines litteris dediti, animo non modo equo, sed etiam hilari; ac sic habeant , nihil sere honestiti hominum , in vita hac communi, esse relictum loci; sed scelus pleraque, ac turpitudinem inuasisse; quamq, operam dare se reip. maximam plerique pridicent, eam omnem, communis rei simulatione, in sua quemque priuatim utilitate augenda positam,occupatamq; habere. Vnos omnino excipio Venetos; Nam cici Κ Σ Chri-

107쪽

68 . I l v d T A I Christiana quidem res communis Romae, non hominum consilio, sed dei immortalis mente, regitur. Vnos igitur Venetos exci pio, quorum proclarissima in re p. optabile statuam esse versari: quam quoniam peregrinis nobis non liacet capessere; nec vero ea ciuitas, post hominum memoriam, prudentisiima ac fortunatissima nostre, aut cuius quam opis.eget, illam, ut pote libertatis arce .prudentiae gymnasium, iustitie domicilium, Veneremur : otium autem hoc ignobile litteratum, adolescentes senesque retineamus. Quam quidem Bembus prudentiam studio ae voluntate huius sententiae auctoribus praeclare emensus, re atq; tu ad extremum usq; prestare non potuit: nam,cum Patavij multos iam annos esse in ciuitate quietis ac tranquillitatis pleni sima, ab omniq ; contentione, ambitioneq; longa

ac multum remota; cumq; omnem curam, cogitationem,

operam, ad ea studia, que a puero adamasset, celebranda, contuli siet, vel in ijs iam consum psisset potius,magno quodam casu clementem illam vitam,quietam, tranquillamq;, prope iam decurso spatio,atque aetate iam sere exacta, recusans atque ingratis coactus est mittere . m Erat Rome temporibus illis vir summus atq; clarissimus,sfigulari prudentia,admirabili animi magnitudine preditus, Alexander Farnesus Cardinalis is, qui Paulus III. appellatus est, qui, simulac Pont. Max. factus est, extemplo tanto imperio ac potestate accepta, ut initium rerum, actionumque suarum ab illustri aliqua laude duceret, saciendum sibi esse existimauit, Vt, qui quaque in ciuitate, quibusque in terris homi innes essent, illustri quadam aut pietatis, aut prudentiae , aut doctrinae laude, celebrati; illos ultro ipse, cam dignitatem baudquaquam petentes, ac ne tale quidem quicquam suspicatos, amplissimum in cardinalium collegium coopt Tet . ea re sperabat cum pontificatus, collegi; que,tot clarissimorum hominum acccssione sacta , auctum iri maiesta tem; tum, specimen se quoque suet virtutis maximum cum dedisset, magnam de se samam, opinionemque esse sect rum: itaq; semel atque iterum, magna cura , magna adhi - - bita

108쪽

re saepe frustra ac nequicquam expetitam, vitru mandaret: a quo facto, opini e maiorem est gloriam consequutus lSed,ut vi alijs ea res euenit, rumbo quidem perincomm

de cecidit q uod suo ex otio, suaque e selitudine dulci illa

erutus, rursum in eam turbam, molestiamque senex raper

tur, a qua, Vix dum inclinata tate, se se tamen cupidissime vindicastet: etenim cum pr stantes denuo gloria viros Paullus conquireret; atque indagaret , quos in collegium lege ret occurrit in primis homini Bembust is sorte Venetiis erat. Gaudeo, gaudeo, optima post homines natos, atq; amplissima ciuitas, cum inuestigaretur perquirereturque virtus, ad te iterum potissimum ventum esse. etenim cum bonorum, prudentiumque hominum res Christiana publica egeret; sumpserata te scilicet,iam antea, Gasparem illum Connrenum Italici nominis lumeni in quo , cum summa probitas,castimonia,moderatio, prudentia cum summa doetiina atque eruditione contenderet, eius ipsus insignita pietateucreligione longe eae laudes omnes vincebantur: ergo de tua magnorum virorum copia bis suppeditatum paci eis annis rei Christianae communi est: semel in Contareno; iterum in Bembo. ' 'Ad eum cum Pauli missis rotus Gualterutius Fanensis, vir apprime bonus, nauusque& industrius, venisset cum diplomate,cumquc eius dignitatis insugnijs, ille enimuero recusare ac deprecari, neque abduci ς nunc demum estate consecta, pati se posse dicere,a quieto aesolitudine illa quam unam rerum ompium iucundissimam,antiquissimamque, iam inde a prima adolescentia tabuisset; magnas tamen sese Pontifici, magna; collegio gratias agere atque haberes. quod senectutem suam honorisiacentildmo de se iudicio,clarisiimoque decreto tantopere honestatam voluissent. cum in eo, multos iam dies, perieueratret, neque de sententia depelli posse videretur, nihil propius factum est, quam, ut Romam Guali erutius,re riisectu, reuerteretur. Non sum nescius multos fore, qui nos tu

aut ratio

109쪽

rationi hac in re paruris fidei habeanti plorim enim omnes

quid de aliena voluntate credendum si,de sua coniecturam faciunt: itaque inpredibile multis visum iri intuliso, Bembum id vereatq; exanimo aspernatum esse, quod omnes, sere summa cupiditat expetendum atque optabile eme eustimendiamelli scribimus hςc recenti huius facti memoria. multisque,qui in agendo adsuerunt, superstitibu , quos, mendacii atque impudentiae nostrae conscios ac testes,habere,cur velimus causa nulla est. Sed quoniam par eorum peccatum esse censemus, qui mentiri in historia audent,atque eorum,qui dicere verum reformidant; mendaci; speciem , verum cum dicturi essemus, non horruimus. Erat perinuidiosum futurum, respui tantam dignitatem, praesertimque non honoris modo splendorem,sed etiam muneris contineret ossicium : eam enim ob causam collegium Acitui Cardinalium a maioribus institutum, uti; & adsint Pontifici, & ad omnia resp. tempora praesto sint; egerrimeque laturus eam rem Paulus eratquod minui Christianae ciuitatis maiestas, cuius ipse princeps constitutus esset, videbatur,atque eius priuatim&consilium condemnari , dc auctoritas contemni, q ut non beneficium modo Bembo a se datum xistimaret, sed etiam onus quoddam ossici; pro sua potestate impositum: ut si de suo ille honore putaret sibi liberum esse rccusare. dicto certe pontiscis audientem non esse, in eo vero & collegium, quod sanctum esset, & Pontificem violari. itaque adcurrunt ad eum undique amici ac necesi ri7; agunt,nortantur,obsecrant,si sua ipse gloria minus moueatur, gentis ac posteritatis tamen memoriam nomenque respiciat; ac tantam dignitatem in domum suam illatam ne ipse a sese abiudicet. Parum primo Bembus eorum momueri oratione; ut pote qui eadem strenumero audisset iam olim prope omnia, ac resutasset: ubi vero ad eum Petrustandus adi; t, qui ciuitatis, haud multo post, princeps fuit; qui unus apud Venetos magistratus amplissimus est, idem que perpetuus; isque longa atque accurata oratione cum m agere ccepit, cum Ostenderet quantum ea re subitin us esset

110쪽

. PETRI B Ε M B I. 7rseisssensionis atqueinuidiae quam indigne poni. Max. quam grauiter omnemacerdotum amplissimum ordinem cam ignominiam ferre necesse esset; cumque adderet numquain haec, sine nutu arque consilio dei immortalis,accide-hre solerri diligenter videret,' ne diuino num ni refragaretur; tum vero,animo sane suspenso ac perturbato. hominem

Bembus in p sentia dimittit rem in diem posterum dissert; λquoniam relisionem sibi iniecisset, diligentius deliberaturunt sese pollicetur. Postridie eius dici, cum res h mini in religionem plane venisset: suit enim non versuta hac,atq; ad hominum opiniones captandas simulata, quam in multis videmus, rugis supercilioque horridam, tristitia; sed,Vere atque ex animo, pietatis colentissimus; proximum in fanum manethgressus est. Erat tumlorte sacerdos ad a-τam,atque historiam de i) i iis a Christo dicta,aut gesta in terris sunt, quodeuangelium appellamus, clara Voce , Ut mos sacrificium iacientibus est , effari incoeperat: uix dum pedem in templum intulerat Bembus; ac sacerdos Petre, ait, sequere me . ea uero illi uox, dei prope ipsius ore mi ti, uisa est. Itaque,cum omnem ex animo dubitationem sustulisset; quati dei accitu; Romam proficisci statuit. m gnus fit domum eius omnium licininum atque ordinum concursus, frequens gitatulatio, maximus totius diuitatis plausus. ille uero, paucis post diebus, siluas, recessusque suos, in quibus placatam, tranquillamque vitam prope o Manem traduxistet atque exegisse crebro appellans, atque identidem respectans, Romam ire perrexit ι - Vere hoc dicere possum; sic homini hoc discessu hilaritatem prorsus cά- cuilam, ut eius pristinam iucunditatem, strauit temque amici,samiliaresque ex illa die desiderauerimus, atque, in mne tempus amissam csse, doluerimus. i Cultus est Romet Cembus cum a bonis plerisque omnibus Contareno, Sadoleto, rtesio, Morono cardinalibus amplissimis,homin-busque eruditissimis*' tuniviro praecipue a Reginaldo P lo,homine, dei immortalis 'dubio procul,beneficio, ex Vltima sque Britannia adnos vecto vel de caesopotius, si mo