Ioannis Casae Latina monimenta, quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

161쪽

sas, quae commemoratae a nobis sunt, haberet usum,&Cesari esset gratissimus ridemque innocentiae,doctrinae, prudentiae, facilitatis, animique moderationis, magna apud Germanos opinione excelleret: quiq; id quod Caesar masnopere postulauerat, maximeque ad rem pertinere a itrabatur in disputando minime esset ambitiosus,mini meque pertinax: eo cum venisset mirabiliter acceptus a Germania est, & magno in honore apud Caesirem suit. Nam cum omnes Germaniae principes, tum rex R manorum ipso, ossicii, honorisque hominis causa, domum ad eum venit; & in sacris cerimoniisque solemni bus, datus ei locus est secundum Caesarem primus: nihilque earum rerum, quae ad homines magnos honestandos adhiberi consueuerunt,in eo prς termissum est. qua tametsi ordini scilicet debebantur & dignitati, tamen cum alacrius aliquanto, tum etiam cumulatius, quam antea solita sint, Dersonae dicuntur esse persoluta. Acced bat quod Caesar, iucundissima eius consuetudine & sese monibus delectatus, sae hominem ad se extra ordinem Vocabat: cumque de grauioribus negotijs, deque republica collocuti inter se essensimulta ad eum Caesar de suis priuatim rebus reserebat; multa de Geometria, multa

de Geographia querebat quibus ille scientqs, quod caead rem militarem quo illi spectanda erat maxime pertinent, operam multam illis temporibus dabat . illa autem cum in promptu Contarenus haberet, quod puerili disciplina erat in iis artibus studiose versatus,omma scilicet certa,dilucidaque respondebat. Quet cum de Contareni apud C sarem similiaritate ac gratia, apud omnem autem Germaniam auctoritate&sama,Romam essent allata; ventum est in spem fore, ut res conuenire mitigatis. que Contarent lenitate & prudentia Germanorum animis taeterrimae discordiae tollerentur. quae res quoniam maiorem in modum illi gloriae sutura erat, homini vehementer inuideri coeptum est. Nec deerant etiam Ro-

me, qui dicerent, nulla alia de causa ipsum Germanis gratum

162쪽

tum acceptumque esse, nisi quia aduersariis induixisset; ac decreta, quae pugnacisii me defendere debebat,iasdem

prodidisset. Hae vero graues acerbaeque voces abiJs,qui quo animo laudem gloriamque Contarent non serebant,emanabant : nec tantum illic,ubi plurimum ipsi obesse poteran improbe mittebantur, Verum etiam per

omnem Italiam fuit ac disseminathmagnopere illius existimationem ac dignitatem I debant.quas tamen ille, magno animo preditus, reique ipsius nature non ignarus, primo contempsi t, ad eum namque malevoli hi sermones invidorum in Germaniam usque delati sunt , simul- ue sperabat exitum earum rerum innocentiam suam, siemque patefacturum: cui sane ipse toto animo incumbebat . Contigit tamen tunc, quod sepe in magnis arduisque rebus usii venit, ut ne otium illud, Christianet rej. magnopere Vtile, atque adeo salutare, in medio cursu fractum ac dissipatum sit. i Jautem magna ex parte factum est malitia fraudeque illorum, qui Cesaris potentiam,quq multum compositis rebus, Germaniaq; pacata creuisiet, suspectam habebant, suisque rebus periculosam existimabant. hi namque non modo veterum discordiarum

fibras, ut oportebat, communis utilitatis causa non euelleban Verum etiam nouarum simultatum semina occulte iaciebant, in aures eorum, quibus commisia res erar, insusurrantes, ac salsos quosdam metus eo inserentes. Vt autem astuta liqc consilia rem remorabantur,&ne ad

exitum adduceretur impediebant, ita subito exortum est, quod animos Germanorum ad longe alias curas traduceret , finemque disputationi illi ac colloquio saceret: hoc autem fuit incursus Turcarum regis in Pannoniam cum maximis copiIs, communisque hostis metus: nec nim effecit tunc timor ille, quod plerumque consueuit, magnopere exacerbatis animis, ut stimulum periculum tantum admoueret ad odia extinguenda & gratiam reconciliandam ; sed potius spem, quaecumque erat, malo numilorum sedandorum eo tempore intercidit, ac su-

R 1 stulit.

163쪽

stulit. Missis igitur sermonibus illis,quod factum est extremo mense Quinctili, ceperunt Germani arma: totoΩque se ad impetum illum coercendum, sine'; sitos tuendos contulerunt. Caesar vero aliam rationem inijt eius periculi callido consito propulsandi; quod a veteribus etiam ducibus non semel usurpatum fuit, ct satis tutum semper utileq; cognitum est: statuit. n. cum classe,quam maximam arctificauerat, ornaueratq; , in Africam nauigare: magno namq; spatio Solimanus Inde remotus , aurilium illis locis serre nullo modo Doterat, & ne maiorem etiam aliquam plagam in Grecia acciperet,non sine causa metuere debebat. Urgebant praeterea Carolu, ut hoc saceret,assiduae preces Hispanorum, crebraq; damna stimulabant, quae cuncta illa maritima regio cotidie accipiebat, ob frequentem irruptionem piratarum .adeo Vt mare pq ne omne clausum illic foret. Quare ut tam grauibus malis regnum illud suum liberaret, deleretque maculam,

quam sibi videbatur suscipere ob tantam licentiam praedonum, statuit,ut dictum est,apparatui illius belli non deesse, sedemque nefariorum hominum, si posset,omni raetione evertere: quamuis inimici timoris ipsum argue rent,quod scrocissimum hostem declinaret, ac tellurem, quam maxime tueri debebat, tanto impendente periculo, destitueret: in Italiam igitur celeriter venit. Cum Vero muneri, quod sustinebat, non sine magna animi sui molestia finem factum esse vidisset Contarenus, nec se posse amplius nauare operam reipublicae,Vna cum Caesare reuersus est. Postea vero quam Tridentum ventum est, imperatorem , ut se dimitteret, rogauit: velle enim

se, quum commode id facere post et, ecclesam sitie fidei commissam, quq non longe inde abesset, inuisere: ac, postquam publice non posset, priuatim religioni ossicioque suo seruire. Venerunt tamen eo tempore Roma a

Pontifice Max. litterae, quae t uberent ipsum, personalegati retenta,apud imperatorem esse Mediolanumq; una cum eo proficisci. in quam urbem ille,ut veteris imperij iuris,

164쪽

iuris, non multo an te receptam, volebat ut moris est cum pompa ingredi, indeque Lucam accedere. quo in loco Ponti sex ipse Caesarque statuerant simul congredi, ac de communibus rebus studiose agere. Accidi i hoc in

itinere res,quq vehementer animum optimi viri commoueret: cum enim Brixiam ventum esset, ciuis eius loci, honestus sane vir, ac vetus amicus Contarent, qui ad ipsum salutatum venerat, quaesiuit ex eo simpliciter, quae mens ipsum impulisset, ut capita, quq serrentur prolata ab aduersarijs, adeo absurda, & a vera ratione aliena, in Germania comprobaret. cui statim respondit ille; eas esse meras nugas, rumoresque prorsus inanes, & quos Omnium aures respuere deberent. se namque , ne dum

anceps quod esset, & in quo scrupulus aliquis resideret, lane auctoritate Pontificis Max. concessurus aduersarijs suisset, ea etiam quq rata in primis t& firma aliter recepturum non fuisse . non destitit auctor eius seimonis,sed addidit; rem aliter,atque ille putaret,se habere: neque . n. incertam esie , ac nullo auctore prolatam famam illam : se namque litteras vidisie ab eius ordinis homine scriptas, summo viro, quem etiam nominauit, quae id

Commemorarent, ac Verum esie contenderent. non potuit tunc homo lenisiimus sibi temperare, quin stomacharetur exclamaretq;. Digna vero merces liqc est meorum laborum: si vera sitnt, que narras. statimque ut innocentiam suam, existimationemque tueretur, mist epistolam ad Pontificem Max. qua valde questus est de iniuria illa, sermoneque improbissimo, quem Roma prosectum,ac per omnem Italiam ab iniquisiimis dissipatum, contra dignitatem suam comperi siet: rogauitque simul,

ut, sipenitus eum non aspernaretur,saltem se indicta causa ne condemnaret: nec quicquam de illa re secum statueret, ante quam ipse ad eum peruenisset: sperare enim se facile causam suam probaturum,ostensurum sue, laude se ac prςmio, non reprehensione aut poena ulla,ob ea,

que in Germania gessisset, dignum esse. Cum Mediolanum

165쪽

Ianum peruentum esse quq ciuitas omni genere laetiti6

magnincentiaque at paratus Caesarem excepit , mirifice suo quodam facto Contarenum Carolus decorauit, a quid sentiret de virtute, singularique probitate hominis, notum testatumque omnibus esse voluit lateri enim suo ipsum in omni ea pom pa hqrere voluit: cum q ue hoc ille modesti l causa recusaret, sequereturque aliquanto post, mandauit humanisiimus princeps uni e famulis,ut paene inuitum ipsum traheret ac prope se collocaret, omneq; id tempus,donec eo perueniret, quo paratum illi hospiatium erat,consum p sit cum eo iucundissimis sermonibus. id vero quum personae dignitatique datum non sine causa aliquis arbitrari posset, licet tamen existimare , multum etiam ad hoc valuisse iudicium, quod fecerat de homine ; quod putaret, ut qui verae gloriae non ignarus sset, eam rem non minus sibi, quam Contareno, laudi &honori suturam. Et sane litteris mandatum est, eius nominis primum Augustum Caesarem, quum primum Alexandream, quam bello ceperat,ingressus est, in magna copia honestorum ac clarorum virorum, Areum, grauissimum & eruditissimum hominem, sibi adiunxisse, sa-

miliariterque cum eo solo in tanta illa laetitia , fortunaeq; suae magnitudine locutum esse . quem etiam, ut magis eum ciues siti suspicerent ac fortunatum iudicarent, manu teneret: erat enim philosophus ille Alexandrinus.

Sed aliae quoque res, dum illic mansit, indicio esse potuerunt, quantopere Contarenum diligeret: id quod animaduersum ab aliis opulentis viris, qui in eo comitatu Orant, fecit ut omn es ipsum colerent, ac de illo celebrando quasi inter se contenderent. Caesar, qui, ut supra stendi,mare transire statuerat, quae ad cursum illum n cessaria erant, studiose parabat: imperaratq; ut Genuam classis, propinquosq; in portus cogeretur.' uare, ut id celerius neret, statuit sibi in eam urbem accedendum, indeque Lucam eundum, quo Pontifex Max. se venturum significarat. Contarenus igitur breuiore via se Lucam

166쪽

eontulit, atque illic, quod maxime cupiebat, post pau- cos dies Pontificem Max.vidit ; qui sane hilari vultu, nulloque signo edito offensionis, ipsum accepit. nec multo post eodem imperator venit, qui non cessauit etiam in aliis magnis rebus, quas cum Paulo III. egit, multa praedicare de prudentia,industria,probitate legati; quibus omnibus virtutibus, in munere illo obeundo, usus fuerat in Germania: nec non questus est, quod Rome multa salso iactata forent contra fidem & dignitatem ipsius, quum ille integre sincereq ; personam eam sustinuisiet; ac negotia cuncta cum fide administrasset. cui flatim sapientisiimus senex: quique ignarus non erat artium malarum, quibus plerique Romae utuntur,aut inuidia commoti, aut, si alios depresserint, sperantes se in locum illorum invasuros, respondit, sibi eximie cognitam esse ac probatam Contarent uirtutem ; seque eam ob causam ipsum tunc in Germaniam misisse ; tantumque oneris ei

imposuisse; facturumq; etiam breui, ut nemo dubitare possit de beneuolentia sita erga illum, a quo denique loco eum haberet,se omnibus declaraturum. Non contentus autem hoc Pontifex,ut omnem scrupulum ex animo Contarent euelleret,gauderetque ille secum tam propto erga se animo fortunatisiimi hominis ac tam praeclaro testimonio suarum virtutum, notum esse voluit ipsi eum sermonem : simulq; suasit illi,ut contemneret malevolas voces improborum, nec putaret eas quicquam valere ad existimationem suam violandam . sontem etiam huius mali aperire volens, testimonium citauit veterum poetarum, qui naturam inuidiae versibus sitis expresserunt;moremque illam habere tradiderunt, ut summa loca seriret non minus,quam venti editissima quaeque appetere, ac violentius verberare consuerunt: omnique demum ratione, qua potuit, ostendit se eum valde carum haberer cumque etiam gratias amanter egisset pro susceptis laboribus,secit ei potestatem,ut tot itineribus defatigatus Romam reficiendi sui causa breuiore via accederet:ipse namque

167쪽

18que vicinitate misitatus, Bononiam prosectus est; indeque Ariminum venit,ac Flaminia denique via Romam

reuersus est. nondum autem duobus mensibus transa

cris,memor eius quod dixerat, de augenda dignitate Cotarent,legatum ipsum Bononiae declarauit: quae publica

cura prouinciaque reliquas omnes superat, quas intra

suos fines imperiumque status rei p. possidet. Ille igitur

hoc novo onere sibilin posito, Vt qui non minus rebus gerendis, quam contemplandis factus erat, Martio mense se in prouinciam contulit . factumque est, ut V I. K. Aprilis in urbem ingrederetur: qui dies apud eos maxime celebris agitur,consecratus genitrici eius,qui salutem nobis dedit. summa igitur letitia totius ciuitatis exceptus est: conataque est illa, quam spem conceperat animo de probitate&prudentia ipsius, externis etiam rebus,honoribusque omnibus indicare: certo enim sciebat futurum sibi illum potius esse optimum parentem, quam durum aliquem &auarum dominum aut etiam sortunarum suarum expilatorem. in quo certe illi salsi non siint: ut primum enim res illas attigit nullo negotio cognitum est, non minus ipsum in rebus iudicandis clementia uti & quitate, quam summo illo iure, quod saepe merito reprehenditur, ac, siquis Vere existimet, quod alio nomine appelletur dignum est. Totos dies ille causis audiendis, controuersijsque tollendis operam dabat: nec umquam molesto sane hoc,& odioso munere, praesertim homini in alijs curis studijsq; educato,defatigabatur.hoc autem saciebat: naturamq; ille suam, consuetudinemque flectebat, quia verae gloriq deditus erat, ac prodesse mortalibus, quacumque re poterat, studebat . quare quodcumq; munus obiret,dignum viribus operaque sua, in ipsum tota mente incumbebat. Erant hecur cogitationesq; hoc tempore Contarent; procurabatque ille commoda eius nobilissimae ciuitatis: cum repente, inopinante illo, R ma litterae venerunt quae ipsum ad aliud munus traduceren t, in quo sane ille diutius versatus fuerat, quodq; omnes

168쪽

GAspARIs CONTARENI. Dy innes numeros honestatis in se habebat. Cum enim sedari numquam potuissent ulla ullius opera irae inter Franciscum Gallorum regem,&Carolum V.imperatorem,sed cotidie magis nouis iniuriis inserendis inflammarentur eorum animi, gerereturque aut pararetur ab ipsis semper bellum taeterrimum, quod in singulos dies resp.Christianae grauisiima vulnera imponeret, & ad internicionem denique redigeret maxime pias nationes, officii sui esse ratus est Paulus Pont. Max. tanto malo, si ulla rati ne posse mederi; tantumque & tam saruum incendium extinguere.quare mittendos sibi esse censuit seorsum ad ambos potentissimos reges, legatos, prudentissimos viros & tanto oneri sustinendo' pares: praeclare enim sci bat, quanta vis esset in ministris ad unam quamq; rem es..ficiendam; hancque curam,omnium maximam, requirere personas in primis sapientia & auctoritate praeditas atque ornatas. & non minus gratas acceptasque principibus iis,quorum animos delinire ac sectere deberent. Elegit igitur, quem ad Cς rem,'in Hispanijs tunc degentem, mitteret, Gasparem Contaremim: & ad Gallorum regem ire voluit Iacobum Sadoletum 3, ambos viros probos, atq; omni ingeni; laude florentes; &, ut collegas inam plisiimo sacerdotio,ita multis honestis artibus inter se

coniunctos,ac maxime bonis omnibus probatos: quae res

gesta est sextili mense. Erat eo tempore Sadoletus Rome . quare signis cauit per litteras Pontifex Contareno , quid de illo statuisset: mandauitq ue, ut, quae ad iter necessaria erant, expediret: socium namque ipsus in honestissimo illo munere intra paucos dies in viam se daturum . Hoc accepto nuntio ille, qui nullum umquam utilitatis aliorum causa laborem recusarat, quamuis aetate

iam consectus esset,& satis imbecilla valetudine, aequo tamen animo tulit sibi onus illud imponi. quod si animam etiam in ea legatione se profusurum esse certo scisset: tanta erat pietate proditus,&ita dicto pudiens esse summo Pontifici cupiebat, ut ipsani prorsus repudiaturus

169쪽

longe alia ratione,&Vbi minime ex binabatur,ipsiam opsresiit: nec enim Vt a me nunc diligenter narrabitur aut

aboribus, aut defatigationibus nouis accelerata est. ORgebat Contarenus elatis suae annum LI x. in his c ris, quas ostendi, toto animo occupatus:/partem tamen

illarum iam in id munus, quod instabat, derivans. Incumbens igitur illis, quae multe profecto ac graues erant, molesto anni tempore, ut parcsset ipss sustinendis, aliquado reficiendi sui causa se in propinquum urbi locum conserebat: ubi manens & qstum declinaret, quo conmciebatur domi, & aliquantulum a perpetuis suis labori bus animum relaxaret: nam squid maioris momenti 'sit bito euenisset, facile illuc adibatur; ubi etiam potestatem sui omnibus faciebat. Locus autem valde animo ipsus, temporique illi accommodatus, ac quo plurimum varijs de causis delectabatur, erat sacellum Diuae Mariae a Monte vocatae, cuius possessio procuratioque est sodalium Diuae Iustinae. Acciderat autem, ut illis ipsis diebus, qui

primi Sextilis mess suere, fratris filius, illius salutandi &visendi causa, Bononiam veniret, qui superiore anno Patauij inter sodales illos receptus fuerat: .vocabatur Vero nouo nomine, Ut consuetudo est eorum, qui se sacris aliquibus initiant, Placidus. cum autem probus adolescens esset, seminaque non nullarum Virtutum in se contineret, a Contareno diligebatur,ille igitur primo apud suos in urbe mansit in Diui Proculi dicato i psis domicilio. ut tamen eo facilius frui posset Contarenus, ipseque itidem

sitim suam expleret videndi virum, quem maXime optabat, secum sanguine coniunctum, cuius etiam visendi lienigenae desiderio flagrabant, impetrauitastis,ut se il- , lic esse paterentur. quae causa reliquis causis addita est frequentandi recesIum eum, diutiusque illic commorandi .

Hic collis ab urbe abest spatio mille passuum, amoenissi mus,& natura & arte sactus ad animum multis modis pascendum, atque omni honesta voluptate explendum. &

170쪽

noe,qui desideria optimi huius viri , gaudiaque cognita

haberet: quod non magno negotio omnibus contingere potuit, qui similiariter cum eo vixissent: sicile iudicaret paucos illos dies, quos illic traduxit, iucundissimos ei fuisse omnium, quos in vita umquam degustasset: vivebat enim cum sui amantissimo fratris filio, cumque aliis non nullis comitibus illius, eorundemque sacrorum Q-ci; s, honestis sane viris & eruditis: rem diuinam crebro faciebat; omnisque sermo illic erat de rebus, quibus m xime capiebatur. Cum igitur, Ut traditum a me est,c lores essent maximi,crebro in porticulam quandam de clinandorum illorum cause veniebant: & , ut illic frequetius deambulabant, ita etiam aliquando posta mensa cibum capiebant: vergit enim illa ad septemtriones; vrbemqueipsam quasi ante pedes positam prospicit, planitiemque omnem, quae ipsam cingit : quin etiam remotiores urbes illinc commode cernuntur Mutina, Fer raria liaque nobilia oppida. quare non sine causa expetitur prospectus ille, paritque ulis incredibilem voluptatem: quamuis tunc, capto iucunditate illius, Coni re mihil tale timetari , exitium comparauerit: auraenim illa lenis, quq flabat: frigidiustulusque aericum tempemnentum corporis ipsius rarius esset, paruoque m menso pecommoueretur; facile ad imas partes pen trauit, sanguineque inflammato abstessum in latere creauit,egenere eorum, quae απz ματα Greci vocant. quae

insatim febris consecuta est,quae septimo die ipsum consumpsit; quamuis magna diligentia summorum medicorum curatus sit: simul ac enim primum cognouit se qgro tare, Bononiam reuersus est. Ipse autem in primis naturam vimque eius morbi mature perspexit: tribus namq; diebus, ante quam animam efflaret, omnem rem Ludo-inco Beccatello, uni e familiaribus suis, quo plurimum. in rebus maioris ponderis utebatur,enarrauit. Dixitigitur grauitatem eius morbi non apparere: reconditasque Brporis partes magis ipsum oppresiisse, quam exterio εzu Sa res