장음표시 사용
121쪽
De actibus humanis, eorumque bonitate, e malitia .
Vis ultimus hominum sinis, quod summum, persectumque bonum haberi debeat, ex quo deinde humanis animis beatitudo, sive Delicitas oriatur, superiori loco , sive Disputatione I. eX- positimus. Perspicuus itaque rerum ordo , atque instituta methodus exigit, ut explicato, vel Invento iam fine , nunc de variis mediis disseramus, quibus ipse finis aequiri potest; quandoquidem ita natura ipsa comparatum esse intelligimus, ut finis ille, ad quem dirigimur, non
122쪽
DIS P. II. CAP. I. Uriasi mediis, atque instrumentis quibusdam, ac veluti adminiculis comparetur. Cum itaque summum hominis bonum, sive persecta Delicitas humanis actibus comparetur, sive actus humani sint illa media, quibus finem natura nobis constitutum assequimur , ita de ipsis humanis Aelibus in hac altera Disputatione disseremus, ut exposita primum illorum natura , varietate, pro
prietatibus, de ipsorum deinde bonitate, sive malitia loquamur; cumque bonitas ipsa, siveis malitia ex legibus oriatur, de legibus, illarumque vi disputabimus; ut uberrima deinde lux oriatur, qua singulorum actuum honestas, atque perversitas accuratissimh distinguatur, & animus Ipse nitidE , clarissimeque intelligat qua demum via supremum finem , summum bonum , Dcuniisque ipsum Deliciter consequatur .
De actus humani natura, ae varietate.
I. Itidus rerum disserendarum ordo, at que incredibilis ipsarum variotas requia λ rit, ut de humanis a stibus, illorumque bonitate, sive malitia loquuturi, ab actus humani definitione exordiamur , ut inde varietas omnis, quae in eiusnaodi actibus observatur, intelligi, exponique possit. II. Aistus itaque humanus est ille, qui fit,
exoritur, sive producitur ab homine operante humano modo, praevi δ nimirum cognitione ,
consilio i sive qui iit , b homine quatenus homo, vel rationalis est, ideoque rationis lumine iac
123쪽
ae ductu operatur lat. Caeterae nimirum ope. Tationes omnes, quae sunt quidem ab homine, sed inconsulto sine ulla praevia cognitione , vel attentione, dicuntur operationes hominis quatenus homo aliorum corporum , vel brutorum instar coeco quodam impetu , varioque spirituum animalium motu impellitur ad operandum - .Hinc sacile apparet operationes illas , quae propriE , ac rigorose dicuntur hominis , Ethicae legibus perfici, vel dirigi non posse, quippeis
quae sine consilio , sive ratione, producantur δideoque nulla ratione ad Moralem, vel Ethiis eam pertinere, quae proinde solum de huma- 'nis actibus disserere , illorumque species omnes exponere, sive complecti debet. Et quamvis etiam cognitiones illae, quae producuntur ab intellectu, humanae vocari possent, cum tamen illae ad verum veluti objectum , non vero ad bonum dirigantur, cum non liberae , sed necessaiariae sint, neque proinde dirigi, variari, vel impediri possint , Ethicae, sive Moralis legibus subjici non possunt; nisi fortasse quatenus ignorantia , sive cognitio ad actus humani honestatem, pravitatemque conserat , ut inserius ostendetur. Itaque de solis voluntatis actibus differemus , iis nimirum, quibus humanus animus ad bonum, vel malum amando, vel sugiendo dirigitur, ejusque divisionem , ac varietatem in ipso Disputationis limine eXponemus. III. Actus humanus communi Philosoph
iaὶ υι d. D. I .. I. feeunda quas. I. aν . a. Illae actiones proprie humanae dicuntur , quae eK πο- Iuntate deliberata procedunt si autem aliae actiones homini conveniant, possunt diei quidem hominis acti Des , sed non propriis humanae cum non sint hominis an quanium homo est. D. I h. l. a. s. I. arx. 1.
124쪽
DISP. II. CAP. I. II 3xum omnium consensu distingui soIet insum , vel interiorem , atque imperatum , velteriorem. Elicitus, interior, immanens, vel im mediatus actus est ille , qui fit ab ipsa sola voluntate, atque in voluntate ipsὸ remansti, ut velle , amare , ωe. Imperati vero , exteriores , transeuntes , vel mediati dicuntur illi, quos voluntas quidem eligit, vult, atque imperat, sta a corporeis tamen potentiis, seu viribus e e centur; unde illi extrinsecus etiam apparent, ut oculos mqvere , currexe , feribere , D exterioribus, aut mediatis actibus, qui nimirum remoth solum , atqRe mediate a voIuntate producuntur , nihil ferh dicendum nobis supererit, cum abus illi , quatenus ab anima producuntur, in Physica sint explicati ; quat
nus vero ad Ethicam, sive Moralem spem reo possent, ad interiores ipsos satis accommode r vocentur, cum tota illorum bonitas, atque malitia ex solis interioribus, ac im di tis actibus
IV. Quod vero ad interiores ipsos, & elicitos hunianae voluntatis actus pertinet, illorum plurimi a Philosophis, ac Theologis etiam distingui so-Ient. Clarior tamen, & accuratior divisio censeri poterit illa, quae sex voluntatis actus esumerat,
quorum tres circa finem , tres circa media versentur, quibus finis ipse comparetur. Itaque Nolatro, intentio , fruitio resinciunt finem; consensus autςm, et filo , α usus versant r circa media, quae ad finem, ipsum conducunt Et sicuti voluntatis actus intro quodam laedere cum intel-
Iectsis actibus coniuoguntur, atque ab illis aliqua ratione dependent, ut nihil a voluntate amari, eligi, sive produci possit, quod non antea cognitum, sibique ab intellectu propositus .
125쪽
st, iuxta celebre effatum illud nihil MI tum euin praeognitum , ita sex ejusmodi voluntatis actibus ante enumeratis sex alii correspondent in intelle stu , apprehensio , iudicium , eonsilium , di cretio, imperium , directis , itaut tres primi tamiliter circa finem , reliqui circa media versentur. Ita verb voluntas cum intellectu conspirat, ut quilibet voluntatis aetus praevio quodam intellectus actu veluti lumine, ac duce dirigatur; quemadmodum etiam in quolibet actu intelleistus voluntatis imperium, & applicatio requiritur, Qua mens ipsa vaga , & indifferens determinetur ad operanis dum. Sed clarius id apparebit si naturalis illa series observetur, qua nos aliquid efficere , vel op rari solemus; nitide nimirum in illa conspicitur ordo, sive connexio , quae inter actus ejusmodi
U. Dum itaque excitamur, vel impellimur ad operandum primo requiritur, ut ab intellectu co gnoscatur bonum illud , cuius amore voluntas operari debet, sive quod operando voluntas ipsa consequitur; & ejusmodi objecti perceptio apprehensio, dicitur. Apprehensionem , qua bonum ipsum periscipitur, ac voluntati proponitur, repente sequitur , ipsique correspondet in voluntate volitio .
qua voluntas ipsa in bonum sibi propositum complacentia , & amore quodam inclinatur; &, si amor ille vel complacentia sortis, vivida , ac effera sit, intellectus applicatur ad inquirendum utrum bonum illud expediens, adepituque possibilest unde sequitur in intelle stu iudicium , quo bonum ipsum veluti postibile, ipsique conveniens pro. ponit, ac exhibet voluntati; quae vividius adhuc in bonum ipsum inclinata, bonum intendit, conis stituit nimirum bonum assequi mediis, quae ad finem ipsum conducant . Itaque intentioni volunt is
126쪽
DIS P. II. CAP. I. ristis proxim3 adhaeret in intellectu eon ium , seu
eonfultatio , qua intellectus voluntatis imperio apoplicatur ad inquirenda media , quae sini consequendo magis conserant; qua peram producitur in v Iuntate consensus, quo voluntas ipsa media ab ii tellectu proposita probat. Cum tamen media ipsa varia esse possint, neque tamen omnia simul adohiberi , debet intellectus aliquod ex illis eligere , quod aptius , vel convenientius sit, atque illud a ceteris discernere , sive secernere , quod disererisne peragitur; ubi vero medium unum discretum suerit, ac voluntati propositum , Voluntas illud eligit, atque amplectitur , unde ctus ille olesio vocatur. Eleelo medio intellectus ipse considerans finis bonitatem, mediique convenientiam voluntatem fortius allicit ad operandum , ac veluti imperio quodam determinat; atisque huic intellectus imperio correspondet in vo-Iuntate usus, quo illa medio proposito , ac electo utitur ad operandum. Quod si actus , & ope-peraiis non sit immanens, sed ab externis etiam potentiis exeri, vel perfici debeat, tunc intellectus dirigore etiam debet potentiam illam, quam deinde voluntas applicat ad operandum. Ultimo tandem ex operatione finis ipse comparatur , in
J uo veluti optato sinu voluntas iucundissime quie cit, unde fruitio, quies , atque jucunditas in
VI. Quamvis autem in quolibet actu incredibilis adeo varietas distingui possit, plerumque t men repente , sinh usso discrimine , vel temporis intervallo actus peragitur, ut inde maexima, ac infinita ferd mentis vis, ac celeritas mirificEeffulgeat; nisi fortasse putaveris illorum aliquos paullo subtilius ab intellectu nostro distingui , cim in ceteris illi contineantur . vel ad cael
127쪽
ros revoeari tacith possint . Verum haee minu- tius inquirere nec iuvat, nec decet. Nobilio res potius intellectlis , vel voluntatis actus hae ponemus, ex quibus minimus splendor acce det iis, quae sunt alibi disserenda , & quorum ope quaestiones aliquae dirimuntur, quae solent a Scholasticis agitari. VII. Volitio itaque, ut ab illa exordiamur, est voluntatis actus, quo voluntas ipsa amore , α complacentia quadam bonum sibi ab intellectu propositum respicit nulli habita ratione me diorum; unde velisitas etiam, sive volitio ines fax appellatur: ut ea proinde, quae simplici volitione volumus, quasi non velle videamur, ut de pigro dicit Salomon, vult, ω non vuIt pi . re a . Quod si vividior sit illa volitio, & me dia inquirat ad operandum , tunc erit inten tio , actus nimirum voluntatis, quo in sinen per certa media tendimus; sive amor efficax sinis, atque mediorum, quae ad finem illum conin
Consilium, deliberatio, vel consultatio dic tur illa , qua ex variis mediis illud , quod aptius , facilius, re convenientius est, inquirimus . unde consensus, qui deinde sequitur in volunt te , definitur actio voluntatis, quae consentit intellectui iudicanti medium aliquod ceteris con venientius esse. UndE clarissime apparet operis pravitatem non in consilio , vel deliberationeta , ted in consensu tantum consistere, itaui nisi co fultationi consensus accesserit , nulla pravitas in opere deprehendatur; hinc inferior illa hominis pars , vel appetitus sensuum illecebris adlici, vanis, pravisque imaginibus phantasia ρομ
128쪽
DISP. II. CAP. I. at perturbari, intellectus ipse dei mediis ad opus
aliquod perpetrandum disserere, vel consultare poterit; nisi tamen voluntas, quae tranquillo, ac imperturbato loco residens, veluti a puriori caelo sensiis servere , ac agitari videt, consenaserit, nulla voluntati peccati, vel vitii labes adospergitur. Quandoquidem tamen voluntas ipsa imgenito veluti pondere ad malum impellitur, atque a consilio ad consensum restente transilit, non modo voluntas assensum cohibere debet, verum etiam intelle flum ipsum ad imagines alias, de obiecta convertere, ut sustus alibi demonstrabitur .
Porro hinc intelligitur, quid sit electio , dc
quomodo ab Aristotele satis accomodE defini tur dasiderium praeoniniati sa), assumptio ne pe unius medii prae aliis iuxta consilium, quod in intellectu praecesserit . Usus denique est v Iuntatis aetiis, quo voluntas ipsa corporeis p tentiis sibi subditis utitur ad operandum. VIII. Sed haec clariora certh sunt, quam ut fusius exponi debeant. Id unum potius explicandum superest , ad quam nimirum potentiam spectare, sive referri debeat amperium cum Philosophi hac in parte dissideant, ut plures illva
ad intellectum , ad voluntatem caeteri spectare velint. Cum enim in imperio cognitio quae- dam, & ordo requiratur, videtur illud ab inistelle mi pendere; cumque vis, & authoritas aliis
qua similiter in imperio observetur, illud ad voluntatem potius referri posse putaveris . Sea diaec ipsa quaestio dirimi sacile poterit, atque . idissidentes illae Philosophorum sententiae facile conciliari si cum D. Thoma, aliisque pluribus Observetur , imperium partim ad intellectum,
129쪽
partim etiam ad voluntatem pertinere ς ad inatellectum quidem , quatenus nitidh rem voluntati proponit, ut ignorantia praetendi non possit et ad voluntatem vesi quatenus illa efficaciter apis plicat potentias ad oserandum. Caeterum siveis imperium ipsum sit actus intellectus, qui perficiatur a voluntate, sivς potius sit abus vo Iuntatis, qui dirigatur a previa cognitione, per , inde est; cum tamen imperii vis, & usus non in ordinatione, sed praesertim in applicatione seonsistat, imperium insum ad voluntatem potius, quim ad intellectum revocari posse viis
IX. Atque eiusmodi quidem simi a stus eliciisti , qui proxime , & immediath ab ipsa volun
late producuntur, atque ita in liberrimo voluntatis arbitrio contineri dicuntur, ut illis quan documque, & quomodocumque libuerit, imperet, illos elicere, revocare, invertere repen te possit, nec unquam invita ad illos eliciendos adigatur, vel impellatur. Secus vero , longeque aliter de actibus imperatis, aut actibus etiam illis, ad quos voluntatis imperium extenditur, dicendum. Illi nimirum ita voluntatis imperio subiiciuntur , ut plerumque invita quoque volum' tate in nobis excitentur , nec nisi aegre a voluntate sedari , dirigi, componique potnt; quinetiam subinde, nisi aut vividior, sortiorque vo-Iuntatis motio , aut potius Divinae gratiae robur accesserit, voluntas ipsa a sensibilibus affectibus, appetitus impetu, spirituum motibus, comporeorum imaginum illecebris abstracta , & illecta in malum abripiatur. Hine merito Apostolus
querebatur Uideo aliam Ierem in membris meis repugnantem legi mentis mea, captivantem
130쪽
DISP. II. CAP. I. x Isἐri a ; atque iterum alibi non quod voIο ινο- num , hoc facis s sed , quod nolo , malum hoc ago ib) .X. Quod si voluntas, aut rati' eorporeis sensuum affectibus imperare, vel dominari non potest ; multo certE minus spirituum motibus imperabit , quippe qui non liberE, non spontE , non lente, ac tranquilla excitentur, sed necessarib ab exteriori solum principi 6, vel caussa ,
obiectis nimirum , quae internis , raternisque sensibus obversantur, caeco quodam impetu , ac Perturbata serie producantur; iuxta admirabilem, divinamque legem, quam a divino Aristifice in varia partium textura , corporisque organiZatione constitutam esse demonstravimus . Itaque nec oblivisci rerum , nec recordari pota sumus cum volumus, nec aliquid cogitare , nisi rei illius imago cerebro impressa prius excitetur; neque apertis oculis, ac luce perfusis im- Perare ne videant, neque demum quis cogitans staturae suae cubitum adiicere ; illa nimirum, aliaque id genus sexcenta, a sola partium textura, vel corporis conditione dependent, neque in illo admirabili veluti faedere, quod a sapientissimo opifice corpus inter, atque anima sancitum est , continentur; ut ab anima proinde vel inconsulta, vel etiam invita , ac reluctante peragi persecte possint. Hinc operationes ejusmodi, quae voluntatis imperio nulla ratione subiiciuntur , involuntaria , naturales , ac neresesaria dicuntur, ideoque, cum a legibus dirigi , vel ab Ethica perfici non possint , ab Ethici