Eduardi Corsini ... Institutiones philosophicæ ad usum Scholarum Piarum. Tomus 1.5.

161쪽

iunctos esse cognoverat. Hinc aelus illi, etsi actualiter cogniti , vel in se liberi non sint, liberi tamen , vel cogniti in causa dicuntur, quod cognita , & libere volita sit illa caussa , ex qua effectus illi sequantur ; unde Scriptura homines illos vituperat, atque admissi sceleris reos expresse docet , qui ex hac ignorantia vincibili peccaverint , eumque iniquum esse testatur, qui noluit intelligere ut bene ageret, atque ab Alexandro VIII. Rom. Pont. inter alias perditorum hominum opiniones haec etiam damnata fuit quod pereatum Philosophicum, seu mora Ie quam tumvis grave in eo , qui Deum ignorat , veι de Deo actu non euitat , est grave peccatum , sed non es offensa Dei , neque peccatum mortale . FDivens amicitiam Dei , neque a terna poena diis

anum s quemadmodum in hoc ipso sensu damnata jam suerat in Concilio Dio spolitano Pelagii sententia, quod oblivio, ω ignorantia nox

subjacent peccato , quoniam non secundkm voluntatem eveniunt, sed seeundum neeestatem .

V. Quod si ignorantia secundo modo, sivere spe istu rei ignoratae consideretur, illa distingui solet in ignorantiam iuris , & ignorantiam fa- scit. Ignorantia iuris est illa, qua quis ipsiam ius, legemque ignorat, quta nempe fieri debeat , quid lege vetitum, praescriptumque sit: ut siquis propriae Religionis dogmata , regni leges , muneris, vel conditionis officia ignoret. Ign rantia facti dicitur illa, qua , licet aliquis leges optimd noverit, quid vetitum , praescriptumque sit cognoscat, ignorat tamen an actus iste peculiaris ab illa lege respiciatur, sive legi oppositus haberi debeat. Hinc ignorantia facti lon- facilior , & frequentior est, atque in illis etiam conspicitur, qui leges omnes optime no

162쪽

DIS P. II. CAP. m. Is xverint. Cum enim saeti alicuius, vel allus h mani bonitas, legumque vis a variis temporis loci, personae, rerumque circumstantiis ita dependeat , ut si illarum aliqua varietur, ipsa quoque legum vis, & aettis bonitas variari subininde debeat, vix , ac ne vix, quidem certo deprehendi , vel definiri potest, utrum actus iste legibus in tali casu, vel circumstantiis subii- elatur ' .

Si quis itaque adhibita morali diligentia ut

hanc ignorantiam facti seperet, ab illa tamen, vel ab errore liber non sit, sed lacti ignora tia operetur , in voluntarie malum operatur ide que malum ipsi imputari non potest, sed a peccato excusatur; sicuti certe in Sacris Literis ab adulterii scelere excusatur Abimelech, qui cum Saram Abrahami sororem, non verb simul uxo- rem quoque esse intellexisset, ipsam sibi uxorem accipere meditabatur.

VI. LongE dissicilior est ignorantia iuris, ideoque dissicilius libertatem adimere , in voluntarium actum essicere, vel a peccato excusare illa potest; cum facile intelligi , deprehendique pota sit quid lege vetitum, sive sancitum sit. Ac de naturali quidem jure, vel aeterna lege , quae singulis hominum cordibus inscripta dicitur, nulla in vincibilis ignorantia concedi solet, ut quod bonum sit amandum , malum sugiendum et alteri fieri non liceat, quod sibi fieri nemo velis Iet , aliaque id genus plurima, quae praecepta

In omni parte error in sure non eodem loco, quo facti ignorantia haberi debebit, eum ius finitum, de Pollit esse , ω debeat facti interpretatio plerumque et Ia doctii limos fallat Dia . lib. XX l. tit. 6. IV. E. Regula est iuris quidem ignorantiam euique noceres facti vero ignorantiam non nocere. Dig. ibi Iez. ν. Diuitiam by Cooste

163쪽

primae elassis, sive prima Moralis principia vo rari solent, ut alibi demonstrabitur . In vincibi istis quoque ignorantia dari non potest de pratisceptis illis, quae in Decalogo continentur, quae inque secundae classis, vel secundi generis appellantur , quippe quae ex primis, vel ex ipso rationis lumine nitide deducantur , atque cum iis arctissimh, vel intime conjungantur, ut fusius, ει opportunius Cap. r. & 8. ostendetur ubi de diis vina , ac humana lege disseretur. Secus vero de praeceptis tertii generis , quae nempe paullo Obscuriora sunt, longaque serie ex allis inseruntur , quemadmodum etiam de humano iure , quod liberh ex Principum arbitrio praescribitur, invinis cibilis ignorantia admitti poterit; ideoque actus

illi, qui ex culpabili, vel superabili juris ignorantia fiunt, neque libertatem minuere, nequa fetus humani malitiam excusare poterunt; sicutieerib libertatem hanc adimet , omnemque culpae labem auferet ignorantia, vel error ille, qui inculpabilis, vel insuperabilis fuerit. VII. Si denique ignorantia ipsa , vel error cum opere, Vel actu comparetur, si nimirum consideretur ille modus, quo ignorantia in actum influit, vel ad actum ipsu in conducit, haec in an

recedentem , eoneomitantem distinguitur. Antecedens ignorantia dicitur illa , quae ita voluntatis determinationem, vel actum ipsum praecedit, ut essicaciter in ipsum influat, atque is voluntas ex ignorantia ipsa veluti conditione inclinetur ad operandum ; ideoque , nisi ignorantia praecederet, actus ille non fieret, sive vo- Iunias ab operando desisteret. Sic ex. gr. dum Lamech Cainum inter arbusta latitantem Occidit , cum seram esse putaret, ita eκ ignoranistia operatus est , ut si re vera hunc homi

164쪽

DIS P. II. CAP. III. Is 3' nem non seram esse cognovissctet, certh ab influgendo vulnere, vel emittendo telo abstinuisset. Ignorantia vero concomitans Vocatur illa, quae etsi voluntatis actum praecedat, non est tamen illius caussa , atque ita voluntas ab hac ignorantia movetur ad operandum , ut, etiamsi e ror, & ignorantia auserretur, tamen voluntas

ipsa ab opere non desisteret; ut ex. gr. si quis interim dum hominem sibi insensum perimere mediatur, telum inter arbusta emittat seram .hccidere volens, sed revera hominem ipsum ibi sortuito latitantem occidat, qtsi tali jactu hominem occidere non voluerit, vel hominem esse ignoraverit, etiamsi tamen hominem esse cognovisset, telum nihilominus hominem occisurus projecisset. Plerique addere solent aliud ignorantiae genus, quam subsequentem appellant , quae nimirum aliquem voluntatis adlum sequatur, idest liberE volita, eleela, quaesita fuerit; sed cum ejusmodi ignorantia subsequens ab ata sectata , vel superabili minimh distinguatur, moiterum repeti, vel uberius explicari non debet. VIII. Porro clarissim E apparet, quod ignorantia antecedens ita libertatem perimit, vel

in voluntarium actum essicit, ut omnem prorsus ab illo peccati labem eκcludat; neque en in voluntas aetum eligeret, nisi ignorantia, vel eris rore abriperetur; vel tota caussa cur voluntas

operetur est error ille , qui invitam, nihilque tale cogitantem inflectit, si ve determinat ad

operandum.

Ignorantia verδ concomitans nihil voluntario , vel libertati detrahit, ideoque nihil peccati labem extenuat. Quamvis enim error, Mignorantia concomitans non ita determinet voluntatem ut ab ipsa voluntas veluti ab oceasionu

165쪽

ine linetur ad operandum , ipsam tamen voluΗ-tatem sic affectam, & inclinatam esse supponit ,

ut quamvis etiam error abigeretur , eundem tamen actum voluntas exereret, vel actum ipsum

quem ignorans producit , libere quoque, Mipsius conscia produceret. Unde hoc insigne quoque discrimen inter ignorantiam antecedentem , & eoncomitantem constitui potest, ut quae e κignorantia antecedente producuntur, ita producantur , ut ubi peraeta, vel admissa suerint dolorem , & poenitentiam excitent, atque, si fieri posset, voluntas illa insccta vellet; quae vero ex ignorantia concomitanti fiunt, non dolorem , & aegritudinem, sed aliquando potius laetitiam excitent; ut v Iluntas, si illa iam sortuito, vel inconsulto facti non forent , eadem Iibere , consultoque iterum saceret ι quamvis etiam de iis, quae ex ignorantia antecedente facta suerint, possit aliquando voluntas deinde delectari . IX. Quemadmodum vero libertas ab ignorataria minuitur , vel prorsus etiam perimitur ,

quod ab illa cognitio, sive iudicium intellectus

ita austratur, ut ipsa proinde voluntatis electio Impediatur, ita quoque metu libertas vitiatur,

quod in me tu flexibilis , ac indifferens arbitrii

vis in unam polriis, quam alteram partem inclini tur, sive ad unum potius, quam ad alterum oniectum dirigitur. Hinc vis, & coactio , quae a Iuris consultis optime definitur m Mor rei jmpetus qui repelli non potest, atque intrinsecae voluntatis propcntioni opponitur, in voluntarium actuiti cificere existimitur. Cum tamen non qui- libit metus vim inferat, ncc etiam metus qui libet libertatem auferre potest ; ideoque explicari nunc di bet, quae vis, ac metus libertatem

minuere, vel etiam extinguere fortasse possit . X. AN

166쪽

DIS P. II. CAP. III. xssX. Atque illud inprimis veluti eertum haberi debet, quod internis actibus voluntatis nulla vis inferri potest, ideoque quilibet actus, quia voluntate quocumque modo producatur, semis

per voluntarius esse debet . Si enim actus ille voluntarius vocatur, qui a voluntate productis tur, in ovem voluntas inclinat, sive qui a voluntate elicitur, ter th quocumque modo, vel ocis casione voluntas inclinetur ad operandum , semper voluntarie operabitur; alioquin nolens vellet, cuperet refugiendo , odiret amando, in quo mainni testissima contradietio reperitur. Hinc Deus

ipse, qui miro , & ineffabili modo in ipsis hominum voluntatibus operatur & velle , & de voluntatibus hominum quod vult, & cum vult facit, habens sine dubio cordium humanorum qilo placeret inclinandorum omnipotentissimam potestatem, potest quidem voluntatem ex nolente volentem efficere, vel ipsam ex una volitione & , amore , in amorem alium , seu volitionem tranis Eserre; non tamen essicere potest, ut illa nolens

velit, id est aliquem actum producat, qui voluntarius non sit. Quod si Deus ipse prima voluntatis humanae catissa, supremusque dominus voluntatem cogere, vel interioribus, & propriis ejusdem actibus vim inferre non potest, muli bcer id minus id poterit quaecumque creata cautast, quae supra voluntatem nullum dominum hahere, vel exercere potest; atque praesertim il-Ia, quae corporea sit, ideoque voluntati subiecta quodammodo censeri poterit. Hinc vinculis quidem, minaci tyranni vultu, verberibus , ac ipsa morte corpus terreri, vinciri, cogi, vel stringi potest, animus tamen, atque voluuini ras resistere, ac reluctari potest, & illum

n eivium ardor prava iubentium , ' Non pultus instantis tyranni Menis

167쪽

Mente quatit solida , sed si fractus illabatur orbis

Impavidum ferient ruina s a ut de Catone dixit Pocta

- euncta terrarum subacta Prater atrocem animum Catonis , bὶ

quidquid denique sato, sive casu contingat, ea dem tamen voluntas sententiae, sive propositi tenax constantissime persistat, ut olim mirix eausia Diis placuit, sed victa Catoni . se XI. Exterioribus tamen, ac imperatis a minbus vis inserri potest , iis nimirum , qui a vois luntate quidem imperantur , & eliguntur , sed ab exterioribus tamen corporis viribus, sive potentiis exercentur. Poterit enim ab extrinsecavi , contra voluntatis desiderium, & propensionem ita corpus impelli , sive moveri ; ut

aistum illum extrinsecus exerat, a quo voluntas ipsa prorsus abhorreat, sive actum opposituit illi, quem voluntas libere , ae propria, vel inistrinseca sui propensione eligeret. Unde exterior actus ille , qui in corpore producatur, quanis diu in voluntate opposita propensio , vel in t Tior actus oppositus p rseverat, coactus , & inis voluntarius censeri debet; ideoque , cum bonitas, & malitia sol tim in actu libero, non vero coacto , vel necessario reperiri possit, exterior actus ille neque moraliter bonus, neque malus esse poterit. Quod si extrinseca vis illa non modo corpus adigat, & impellat, sed ipsam quoque volunt alcm sciatim alliciat, & inclitiet, ut tandem voluntas ipsa interiori acta idem eligat , quod ab e Xtrinseca, urgente, VIO- lenta caussia sibi proponitur, actus ille piri im

168쪽

DIs P. II. CAP. III. . rs T

voluntarius, partim involuntarius censeri poterit; ita nimirum voluntas ipsum eligit, ac in ipsum inclinat, ut si fieri posset, ipsum non vellet, sep

tito nempe timore, vel extrinseca vi non eligeret; ita operatur, & obiectum illud ample stitiir, ut non ampyecti, vel declinare desideret. Sic m. gr. me eator , qui oborta tempestate mortis instantis timore merces in mare projiciat, libere quidem , ac voluntarie ipsas proiicit, non proiecturus tamen si tempestas aliter sedari , sive mors declinari posset. Qui praedoni mortem minitanti pecunias erogat, vitamque pecunia rc dimit, UO-Iuntarie pecuniam elargitur , non daturus tamens praedonis vim effuge te, sive dilabi posset. In

his itaque, aliisque innumeris exemplis, quae afferri possent, duo mala voluntati proponuntur , quorum utrumque illa refugit , vel ab utroque abhorret. Si tamen alterutrum necessarid subeundum si, voluntas ipsa in minus vel levius malum, quod sibi tunc veluti bonum proponitur, ita inclinat, ut illud eligat, ac libere amplectatur ; unde actus ille, quo minus malum amplectitur , Ampli iter , ineaciter , absolu-ιὸ voluntarius vocatur , fecundum quid vero, dc ne eae iter involuntarius . XIII. Hinc manifestissime apparet quod me. tus, quicumque ille sit , sive ut a Iurisconsultis optime definitur , inflantis , veI futuri periculi caussa mentis trepidatio , libertatem Om.

nem non adimit, neque involuntarium actum eia

ficit , sed solum flexibilem arbitrii vim minuit, sive minus voluntarium actum reddit, ideoquα,

Μixtae igitur huiusmodi actiones eum sint, spontaneis tamen magis sunt similes quippe cum eligendae siui uac cum aguntur . Arbi. Et,. Hic. tii. c. 14 ,

169쪽

peccati labem extenuat. Cumque voIuntas in natura propria semper bonum, aut certh ex duobus malis, quae sibi proposita fuerint , minus malum veluti bonum ampleeli debe'. , facilEintelligitur, quod nullo me tu , nec ullo doloris , & mortis etiam timore infleeti, vel excusari debet, si divinam, aeternamque legem viOIaverit . Cum enim divinae legis transgressio, Dei injuria, peccatum , ac aeterna mors, quae peccatum ipsum veluti poena consequitur , longe gravius, maiusque malum sit, quam dolor ,ει mors, si illa cum dolore, Vel morte comparetur nunquam veluti minus malum , vel bonum censeri poterit, ideoque a voluntate eligi non poterit ; unde qui metu peccaret, levius quide aeccaret, quim qui dedita opera , ultroque scetis admitteret, ab ipsa tamen peccati, vel sce- eris labe excusari non posset . Secus vero deau manis legibus, atque externis actibus, qui ad vitae societatem, & officia pertinent , censeri debet. In iis enim si metus non quicumque vel levis , ω vani hominis, sed qui merita

Bominem eo Mantus mum cadat , sive metus majoris mali ut Labeo saὶ interpretatur, intercesserit, aetus ille veluti involuntarius, nullus, Mirritus censeri solet, ideoque a servanda lego vel ab obligatione liber, de immunis existimatur: unde celebre responsum illud Romani Praetoris apud Jurisconsultos, quod metus caussala in Leg. ait I rator. F. υuod metus eaussa . Ob nonnulia laus quidem minime , sed venia exhI-hetur , cum ea , quae non debet, agit quispiam ob elu; modi , quae ab humana natura exeedunt, sic a nullo sustinerentur r quaedam autem fortasse sunt, ad quae Per Petranda nemia eogi , compellique potest, sed potiua trenaa quaeque Pati, ae mori convenit. Ars. ib. Disit aco by le

170쪽

DIS P. II. CAP. III. 1sqgestum erἰt , rarum non habeo , & effatum illud apud Theologos, quod Ecelesia, sive Ecclesiastica lex non obligat eum gravi incommodo, gravis nimirum, ac evidentis incommodi metu ecclesiasticae legis vim , Sc obligationem cessare . Sed haec alibi fusius ubi de divina , ac humana lege, earumque vi, vel obligatione disseretur. XIII. Aliqua postrem5 de concupiscentia,

vel affectibus adjungi debent, quibus libertasi pri minui , vel adius involuntarius fieri ex illi iamatur. Cum enim humanis affectibus tanta plerumque vis esse possit, ut hominem voluptatis illecebris delinitum in sensibilium rerum amorem vel invitum abripere illi soleant, atque flexibilem arbitrii vim in malum sibi vividius propositum adigere, libertas ipsa ita concupiscentia, vel affectibus laedi , vel extingui videtur , ut actus ille, qui ex affectu, sive eoncupiscentia fiat, involuntarius existimetur. Hi ne

Apostolus querebatur video aliam legem in memis bri r mers repugnantem legi mentis mea, &ptivantem me in lege peccati sa) s quemadmodum universaliter Divus Iacobus asserit, quod unusquisque tentatur a concupiscentia sua abstractur , cr illectus bj. XIV. Ex iis tamen, quae superiori Capite . diximus . in serri, vel demonstrari facit E poterit , quod affectus illi, pcccati semes , sive conis cupiscentia libertatem non adimunt , neque proinde in voluntarium adlum ericiunt. Qtramis vis enim post primi parentis peccatum proni sint sensus hominis in malum, atque in nobis an iis males spiritus , & imagines excitentur, quae nos in sensibilium rerum amorem vehementer alliisciant,