장음표시 사용
171쪽
elant, & frequenter etiam abripiant , eertissiamum tamen , perspectumque est, quod human voluntas, purior nempe, ac superior hominis
pars, eiusmodi illecebris resistere , dissentiri .
alio amorem convertere, & oppositum amplecti
potest ; unde , si assentiri potius , quam dissentiri voluerit, liberi , ac voluntarie assentietur ;ideoque actus ille simpliciter , & absolute voluntarius censeri debet. Levius tamen fortasse ille peccaverit, qui gravi tentationis vi , vel a sectus impetu abstraetus, & illedius peccaverit , quam qui nullo invitante , dedita opera , soloque perditae voluntatis arbitrio legem violaverit runde communiter dici solet, quod leviora sunt infirmitatis, quam malitia peccata: cum in illis voluntas aifestibus, carnisque illecebris, vel concupiscentiae libere cedat, atque succumbat; in his vero voluntas ipsa affectus, & concupiscentiam sollicitet, additisque veluti stimulis actpeccandum excitet, sive ex peccato affectum , de voluptatem inquirat. XU. Fieri tamen aliouando potest , ut ais eluum vi libertas, & voluntarium non modd minuatur, sed ita quoque adimatur, ut involuntarius actus sequatur. Quando nimirum aliquis ita m-hito, ac vehementi animi , vel potius corporiSaffectu movetur, & csncitatur, ut nullum constio , deliberationi, vel cognitioni locum relinquat , sed actum eXerat, qui proinde ex defectu praevire cognitionis involuntarius censeatur . Sic ex. gr. si quis ab aliquo larelatur ita repente naturali quodam, ac improviso spirituurn animalium motu eXcitatur , ut nihil cogitando ,
nullaque praevia cognitione laedenti alapam, vel vulnus etiam infligat; quemadmodum sere qui labitur, repente, vel inconsulto manum exten-
172쪽
'ISP. II. CAP. III. 261dit. Eiusmodi motus, qui a corporeis spiriti
bus iuxta Mechanicae leges excitatis in eorpore producuntur, & omne mentis humanae iudicium .ae voluntatis deliberationem praeveniunt, motust primο-primi a Theologis appellantur ; quernata modum alii, qui plenum quidem, persectumque, non omnem tamen voluntatis consensit Praecedunt, primassecundi, vel semisIeni di eu
tur; ideoque sicuti primi periecth, sive simpliaciter , involuntarii vocantur, ita seeundi volunta4rii quidem simpliciter, secundum quid autem ininvoluntarii, hoc est minas voluntarii censentur , unde etiam levius a legibus puniri, sive facilius excusari solent. Sed de his, aliisque pluribus , quibus humanae voluntatis libertas, ideoque actuum bonitas, sive malitia minuitur, in Disp. IV. Cap. fusius adhuc , & illustrius loquemur ubi de Missectibus humanis, illorumque vi disseremus.
CAP. IV. De humanorum actuum bonitate , ω
I. Uae de humanorum a fluum bonitate . sive malitia praesenti Capite dicturi 'umus clarissima fore putamus si illa
Berspecta iam suerint, quae superiori loco exposuimus. Cum itaque nihil frequentius asseri , vel in Ethica repeti soleat, quam humanae v Iuntatis actus bonos, vel malos esse, Ethleam
de bonitate, vel malitia di gerere, hominem ad beatitatem bonis actibus dirigi, malis ab ipsi deis sectere, illud hac nitidh constitui, vel explicari debet in quo bonitas ejusmodi , sive malitia coria f. R. L sistat;
173쪽
malis a stibus distinguantur : quod ut clarius in telligi, deprehendique possit, varias bonitatis.
ideas, variasque Philosophorum sententias exponemus, ut exinde melior, ac verisimilior eligatur .
. II. Bonum itaque duplici modo spectari, sive considerari potest, phnis e nimirum , vel met rh*ὸ, & moraliter; unde bonum, aut boni rus alia physica, vel metaphysica , alia moralis vocatur. Bonitas physica eii illa persectio, quae phy-.seE , sive realiter in quolibet ente reperitur, velentitas ipsa rei quatenus a voluntate appeti , ve Idiligi potest; unde illud ab Aristotele definiri iam diximus id, quod omnia appetunt, Vel appetere possunt; illud nimirum , quod ab humana voluntate inquiri, sive amari potest; unde quodlibet ens, cum entitatem aliquam habeat, aliquam etiam bonitatem physicam habere debet . ideoque bonitas physica transcendentalis , Vel in
separabilis quaedam entis proprietas illi arctissime ,& necessario coniuncta censeri solet. Et certe , sicuti quodlibet ens physicum divinum , ac inlini tum esse Divinam nempe naturam participat, inita quoque divinam, ac infinitam bonitatem , sive persectionem illud participare debet, ut in quolibet ente creato tenuis quaedam divinae bonitatis Pars , atque vestigium veluti impressum effulgeat. Bonitas vero moralis est illa perfectio , quae in ente, vel bono physico ab aliqua caussa veluti adju ela, vel superaddita reperitur, qua mores ipsi , vel humanae voluntatis actus dirigi, vel perfici possent: unde inter physicam, ac moralem bonitatem hoc insigne discrimen reperitur, quod bo
nitas physica veluti proprietas quaedam, atque Persectio entis physici inseparabiliter illi coriia
; cla , sive cum illo idistinata concipi debet
174쪽
bonitas vect moralis est vel tui modus, persectio, sive proprietas, quae enti libere ab aliqua caussa ita superaddit hir, ut illi non superaddi, vel ab illo separari quique potuerit. Itaque Deus Ue Iuti prima , ac suprema caussa , a qua veluti sonte, primaque origine quodlibet ens producitur, po terat enti a se producto bonitatem, & persecti nem aliquam imprimere , quae illi physice , re liter, inseparabiliter adhaereret; vel, si accura tius adhuc loqui velimus, dum libere aliquod ens
crearet, se nimirum aliqua ratione communicaret, debuit illi enti perfectionem aliquam, ve Ibonitatem imprimere, aliquam nempe infinitae suae bonitatis partem communicare; cum impossibile certe sit Deum entitatem propriam, si mulque propriam persectionem , quae entitati inseparabiliter conjungitur, vel ab illa non . distinguitur, non tribuere . Cumque similiter Deus inter entia creata liberam hominis volu tatem libere produxisset, quae varios, & oppositos actu eligere , operari vel non operari poterat, Deus ipse rebus, vel entibus physicis a se creatis .entitatem aliam , bonitatem, vel persectionem adiungere , vel superaddere potuit, cujus amore li- heri voluntatis actus meliores, persectioresque forent , iisque libera , flexibilis, ac indifferens voluntatis vis, cupiditas , & impetus coerceretur : MCuemadmodum ex bonitatis physicae, quae in objecto physico inseparabiliter, ac veluti primario re- Peritur, amore voluntas ipsa physice perficitur; ita ex bonitatis, vel persectionis moralis, quae
in eodem ente , vel objeeto physico ex hac hypothesi , institutione, vel secundarib reperitur.
amore , voluntas ipsa moraliter perficeretur . . '. III. Quemadmodum itaque voluntas in esse pis vel ex natura propria ingenito veluti pon-1. A deis
175쪽
dere ad bonitatem physicam dirigitur, unde illius propensio, vel actus physice bonus vocatur δita quoque voluntas ipsa in esse moris, sive moraliter, dependenter nimirum ab institutione divina , ad bonitatem moralem dirigitur , unde iulius uropensio, vel actus moraliter bonuI , aut, s voluntas ab eiusmodi morali bonitate libere deflectat, moraliter malus appellatur. Hinc mainnifestissime apparet bonitatem moralem, quae in voluntatis actibus deprehenditur, oriri , vel d Pendere ab ordine, seu relatione ad bonitatem moralem , quae in obiecto reperitur; ideoque a lege, sive decreto , quo Deus bonitatem illam h e potius quam alteri actui, huic, vel alterienti uiperaddidit; sicuti moralis malitia a privatione illius ordinis, vel relationis quam V Iuntatis actus ex divina lege habere deberet: unde sequitur, quod abus ille moraliter bonus esse, vel dici debet, qui ad bonitatem illam moralem enti superadditam dirigitur, sive ordinem illum habet, qui a Deo bumanis actibus est conis stitutus; ille moraliter malus, qui bonitate morali careat, vel ab ordine voluntatis actibus constituto deflectat; ille denique indifferens, qui neque ad bonitatem moralem dirigitur , neque ab ira deflectit; qui neque ordinem illum me quitur, neque destruit; cui nempe nulla m salis ianitas, ordo, vel finis est constitutus, qui denique nulla lege , sive decreto dirigitur .
IV. Ab hae opinione, sive doctrina, quae ali vi clarissima, atque eertissima haberi debet, ita It dissidere, vel diisentiri videntur, qui boni tatem ipsam, ac honestatem qujbusdam actibus intrinsece inhaerere putant, ut independenter a quacumque lege, vel ordiae illi boni , vel ιμ-
176쪽
DIs p. II. CAP. ΤR' Ii esse debeant: ut, etiamsi nulla divina lex, nuuIus ordo , nulla relatio constituta fuerit , ipsi tamen per se invariabiliter, ae neeessarid noni , sive mali censeri debeant ; aut etiamsi divini lege prohibiti, sive praescripti fuerint, non ideo mali eenseri debeant quia prohibiti sint , sed p tius ideo prohibiti quod natura propria se mali serent, ut nuncuam liciti, vel boni esse possent. Hinc celebris illa iuris, ordinis , sue legis distini lio in ius aeternum, & naturale, quod di
vinum necessarium appellant, ae ius divinum v luntarium , vel liberum oriri debuit. Itaque s pientes illi ius naturale, ex quo humanorum actuinum bonitas, atque malitia derivat, a libero divi-.nae voluntatis decreto ita distinguunt, ut illud ab ipso Deo variari non possit; ideoque ius naturale adeo immutabiIe fit ut ne a Deo quidem mutari queat s se Aut ut bis duo non sint quatuor ne a Deo uidem holes esei, ita ne hoe quidem, urquod intrinseea ratione malum est, malum nomisset. Nam ut esse perum postquam funi, , qua
sunt aliunde non pendet, ita ω proprietates , qua esto illud neeesiarib eo equuntur : talis autem es malitia quorundam actuum eomparatorum ad naturam faneia ratione utentem taὶ , quod
deinde Grotius non modδ ex Aristotele, verum etiam ex variis divinar scripturae locis eonfirmat . V. si tamen res accuratius expendatur, atqu. alterutra opinio nitidE declaretur, utraque mirifice consentire , ac solo nomine, vel explicandi modo dissidere videtur; aut certi post rior illa Grotii, aliorumque sententia falsa, minusque accurata censeri debet.
177쪽
. Si enim velint humanorum actuum bonitatem sive malitiam ita humanis actibus intrinseca esse , ut a Deo , sive divina voluntate non penis deat; si nimirum aeternam legem , ac ius naturale concipiant veluti Principium quoddam , quod independenter a divina voluntate actus humanos dirigere, vel homines obligare possit, plurimum fortasse saliuntur, cum nihil estingi possit, quod a libera divina voluntate non pendeat; nec ulla res ita potius quam aliter esse debeat, nisi quia Deus hoc potius, quam alio modo
ipsam creare voluerit et cum praesertim. bonitas
moralis a bonitate, vel entitate physica distin, guatur. Nihil similiter concipi , vel essingi poterit , quod humana voluntate superius sit, &illam dirigere , vel obligare possit, nisi solus
Deus , a quo solum veluti summo aut lore, primoque principio creaturae singulae ad finem dirigi , inflecti , vel applicari debent.
Quod si ius naturale , vel aeternam hanc I fgem non aliud esse velint nisi divinae voluntatis Imperium, quo naturam hominis hoc potius , quam alio pacto creare constituit , ideoque ipsam. ad hunc potius, quam alium finem dirigi , hos potius, quam alios a stus eXerere, hoc p tius quam alio modo operari voluit, perinde est; sic enim bonitas humanis actibus intrinsecE .nhaerens, inseparabiliter coniuncta , vel actus
ipsi necessario, ac invariabiliter boni dicentur non absolute , sed ex hypothesi , supposto nimirum quod Deus hoc potius, quam alio modo huis manam naturam creaverit, ideoque ad finem huic naturae debitum , vel convenientem direXerit; ut quemadmodum a sola libera voluntate pendet ut hanc homo indolem, sive naturam acceperit, itam hac libera hypothesi ad hunc finem eiden
178쪽
DIsm II. CAP. IV. xs utiturae debitum dirigatur, ideoque ab hae s lum hypothesi actus humani boni, vel mali cenis
UI. Neca alia certe fuisse videtur Grotii se tentia, dum ius naturale, vel aeternum definiensius naturale , inquit, est dictat iam recta νationis in dieans actui a Ileui ex eius convenientis , aut diseeonvenientia eum. ipsa natura rationali , inris
moralem turpitudinem, aut neeessitatem moralem , ae eonsequenter ab auctore natura Deo talem actum aut vetari, aut praeipi . Actus , de quibuν sale extat dictatum, debiti sunt, aut illieiti per fesintque iseo a Deo neeessario praeepti , aut vetiti in telliguntur : iqua notione disat hoe ius non ab humano tanthm jure, sed Φ a divino voluntario squod non ea pracipit , aut vetat , qua per se , o
suapte natura aut debita funt , aut illieita ; θῶ vetando illicita , praeipiendo debita faeit . Ubi ius naturale, quod divinum necessarium appellat , a iure divino voluntario distinguit , quod nomissolum absolute, sed etiam ex hypotnesi voluntarium est; neque ad naturam , finemque hominis semel constitutum necessario sequitur , sed semper a libera Dei voluntate dependet. Ea dem quoque clarius, & expresse docet inserius ibi dicit quod sicut esse rerum pol quam sunt , ω quis sunt, aliunde non pendet , ita Θ proprie- eates , qua esse illud neeessarib eonsequuntur r talis
autem es malitia quorumdam actuum eompar rorum ad naturam sancta ratione utentem , una
de paucis interiectis asserit esse aliquid iuris natu
ε alis , si ostendatur rei alie-ur eonvenientia , aut diseonvenientia necessaria eum natura rationali,
ree foetati; ae n proindE ius naturale , aeterna Iex, ac bonitas illa, sue malitia , quae humanis auibua intranseca , necessario connexa vocari so
179쪽
et, ab divina lege , seu voluntate repeli debeat, qua Deus naturam hominis rationalem , atque sociabilem esse voluit , ideoque ad finem rationi debitiun, vel ad actus sotietati aptissimos
VII. Hi ne intelligi , vel inferri facith poterit
rus naturale aeternam legem vocari , eiusque regulas aeternae veritatis , atque immutstiles esse is oportere , qudd Deus ab aeterno naturam hominis hac potius non alia ratione errare decrevexit, & ipsam hoc potius, uuam alio modo operaxi voluerit. Caeterum an Deus alia ratione naturam hominis tondere, ad alium finem dirigere potuerit; ideoque ius naturale mutari eouit, ut ea, quae in hae hypothesi bona sunt, in altera hypothesi mala forent, alii viderint, qui haec
subtilius, atque fortasse inutili sis etiam inquirunt . Nobis illius bonitatis, atque malitiae Originem ostendisse lassiciat, quae naturae nostrae, seu voluntatis actibus inesse debet: illam nimirum in solo ordine vel relatione tonsistere , quam habentastis ipsi ad aeternam legem , vel ius naturale , de quo in sequenti Capite disseremus; malitiam vero , vel pravitatem in sola privatione ejusdem ordinis, aut relationis, qua actus ipsi ex hyp 'thesi, sive institutione divina , vel si malueris ex natura propria habere deberet. VIII. Nihil est autem tur argumenta illa nune fusius congeramus, quibus Aristoteles Pl to , aliique Philosophi intrinsecam bonitatem , , sive malitiam humanis actibus inesse volunt , eum in sapientissimi Grotii verbis superius -- posi-' Nihil natura iustum esse , aut honestum , vel turpe a sed eonsuetudine , ae lege. Θνenaici apud Laer. II. I. s. . Iustum, es turpe non natura constare , sed lege. amrbelaus apud Lare. II. I. EO. Diuiti do by Go e
180쪽
DISP. II. CAP. IV. Yες pofitis illa tontinear tur , aut certE sacile diarimi, solvique possint; ut quidquid in aliorum. hypothesi veriscatur , in nostra quoque sentenistia mirificE demonstretur. Itaque cum ait Aristoteles ta actus aliquos eperiri, qui necessarid , ae invariabiliter mali , pravique sint ; alios etiam , qui constanter, ae invariani liter boni esse debeant, a quibus nimirum bonitas , sive malitia divelli , vel f parari non poten , reponi facile poterit illorum actuum bonitatem, sive malitiam non aliunde oriri , quam ab thsa hominis natura , ouae hae potius , quam alia ratione a Deo conis stituta suerit; ideoque ab ordine, vel connexione , quae inter eiusmodi actus, & sanistam, sociabilem, rationalem hominis naturam ex libera quidem, sed invariabili divina voluntate reis
Si dixerint actus aliquos communi populorum Omnium consensione malos appellari , ide ue illos intrinsech, ac invariabilito bonos esiae oportere; respondebitur nationes Omnes , variis licet, diversisque moribus dissidentes, eadem tamen natura , eodemque rationis lumine prae ditas esse ; ideoque illarum singulas intelliger quid hominum naturae conveniens, sive repugnans sit; quis actus humanam, faciabilem , Ninctamque naturam deceat; quis ab illa dissideat: adeoque humanorum actuum bonitatem ab humanae naturae indole, vel conditione repete dam esse .
Si bonos a malis actibus non extrinseco , sed antrinseco potius, ac ingenito discrimine distingui, vel, ut barbarE loquuntur illi, speei cari debere putaverint, ideoque bonitatis origi