장음표시 사용
321쪽
Ie culpabilis, ac vitiosus merito existimatur Qui vero scrupulis torquetur , a peccato, ei uiaque amore longissimh abhorret; cumque singu--Ias operis circumstantias , legem , consilia circumspexerit, se tamen peccare, atque eodem animo, quo peccatum contemnere , & aversari conis
stantissime satagit, se peccatum ipsum inquir re , & amplecti sermidat. Ex quo certh tanta perpleXitas, perturbatio , ambiguitas , atque ir, Tequieta aestuantis animi aegritudo oriri solet, ut nihil gravius e fingi possit, nihilque piis praesertim animis contingere , quod illos vehementius excruciare, vel dilaniare posse videatur et quod illi solum intelligere possunt, quos scrupulis , & anxietatibus ipsis aliquando torqueri , vel agitari contigerit . . . . IX. Exinde vero facilε apparet , quod struis pulos ejusmodi expellere, scrupulosam conscien tiam deponere, sue contra illius consilia operari debemus; & quemadmodum variis G cauia sis anxietas, vel scrupulus oriri solet, ex ipsa nimirum sanguinis, vel corporis habitudine, qua graves, ac molestas imagines versare, vel subinde severe solemus; ex acriori, subtiliorique mentis acumine , quo singula inquirimus, Mevidentiam illam , ac certitiluinem in moribus dirigendis acquiri posse putamus, quae in caeteris scientiis . haberi solet, ideoque tandiu soliciti sumus, quamdiu splendor ille nobis affulgeat ἔdenique ex iustissimo , & occulto Dei consilio, qui puriores etiam , sanctissimosque viros his doloribus, & angustiis premi permittit, ut uberiori deinde gloria exornentur, ita quoque contra eiusmodi conscientiam plurimum juverit illa complecti, quae animum exhilarent, atque
a molestis illis imaginibus avocent; sibi dei
322쪽
DISP. II. CAP. X. - syrpermadere in moralibus humanam solum, ac moralem certitudinem, qualis ex sapientis , ac prudentis viri consilio exoritur, sussicere; in optimi denique , amantisque patris clementia qui scere, & confidere, cui tranquillo , hilari, ac seno animo servire iubemur. Nihil tam eis effocacius ab hoc animi vitio , vel aegritudine liberare nos poterit, atque animi tranquillitatem restituere , quam si gravis alicujus , prudentisquo viri consilio innixi strii pulos contemnere, &contra illos operari nitamur; sensim nimirum . illius scrupulosae conscientiae vanitas dissipabiatur, atque animo serenitas orietur.
X. Quod si sepositis pravis affectibus , omni
que perturbatione, vel aegritudine animus leagem , & argumenta singula rite consideret; atque ex utraque parte pares crationes inveniat , ut ex qua parte bonitas reperiatur, definire non
possit, sed ambiguo quodam judicio inter utrumque pendere debeat, vel aequali pondere in utrumque inclinetur, simulque ab utroque recea dat , in quo conscientiam 'dubiam positam esse
iam diximus, tunc operari non licet, nisi prius ambiguitas illa, vel dubium deponatur. Si enim pares in utraque parte rationes appareant
neque cognosti possit, an actus ille vetitus, vel licitus sit, qui temere partem unam pOtius, quam alteram amplecteretur peccandi
periculo se exponeret, dum illam fortasse potius eligeret, quae legi contraria sit, ideoque pravitatem aliquam conjunctam habet; is vero , qui temere, & inconsulto sese peccandi periculo ςX ponit, manifestissimE peccat cum periculum ip-sima, veluti peccati caussam libere velit , id edaque etiam peccatum . quod ex periculo, veluti caussa libere volita sequitur, amare, seu velis
323쪽
Ie meri id existimetur. Hinc expressh docet scri plura, quod qui amat perieulum peribit in illo sal , ex quo D. Τbomas optimh inferre potuit, quod fit illa , qui plures possidet prabendas , in quanda,
dubitationem indueitue ex contrarietat e opinio
tum ς ω manente taIi dubitatione plures praiahendas habet, perieulo se eommittit , ω sie proeul dubio peeeat bJ . Ubi itaque in eligendis , vel exerendis actibus animum nostrum sic ancipitem esse contigerit, ut facile desiniri non possit, utrum actus aliquis licitus, vel illieitus Di, actum omnem suspendere ille debet, nihilque temere definire, donec alterutra eX parte nova ratio, vel authoritas accedat, quae dubium illud, ac ancipitem animi sententiam in partem unam inflectat. Quod fieri certE lacile poterit, si res iterum accuratilis perpend tur ; semper enim, aut ex novae rationis suta fragio, aut ex prudentis viri consilio novus veritatis splendor , novumque robur accedet j quo ambiguitas illa dirimatur, & animus in unam potius, quam alteram partem inclinetur . XI. Quod si adhibita quoque nova diligenistia dubius adhuc animus perseveret, neque ab opere desistere liceat, sed temporis angustii , rerumque conditionibus alterutrum eligere quis compellatur, communis illa regula adhiberi debet , quod semper in dubiis tutior pars es . eI genda , illa nimirum, quae a peccati periculo remotior esse conspicitur . Illa verb securior, atque a periculo peccandi remotior censeri de-het, non quae libertati faveat, vel hominis de-sderio cohaereat, sed illa potius, quae Legis dignitati consulere videatur. Nec immerito quia dem
324쪽
DISP. II. CAP. X. yr 3 dem tegi potius, qu1m libertati consulere debemus ; . nimirum ubi vel Legem violare, vel arbitrii vim, libertatemque coercere quis deis beat, legem potius incolumem servare, quam libertatem sequi tenetur . Communis enim , atque certissima naturae Lex esse debet, quod in dubiis melior es eonditio possidentis s ideoque dum altera ex parte lex reperitur, quae aiscium illum meri vetat; ex altera verb libertas, quae in utramque partem inflecti, & actum illum exerere potest, atque ambigimus utrum in tali casu legis autoritas cesset, seu violati illa possit, Legi potius consulere debemus, cuium possessio, & autoritas certa est; quam arbitrii Iibertati favere, quam adhuc dubiam, ambiis suam , & incertam esse conspicimus. Hinc merito a Patribus, atque Conciliis erudimur, quod
in his , qua falutem anima respiciunt , ad vitan dos graves remorsus conscientia pars securior est
tenenda faJ s quod in his , qua dubia sunt, quod
certius existimamus , tenere debemus ibJ; quod in his rebus , in quibus nihil certi possumus invenire , nihil certum voluntas nostra definiat, sed pendeat inter utrumque fris quod denique graviter quis peecaret in rebus ad salutem anima pertinentibus , vel eo solo quod certis incerta pra-
poneret dJ ; quod innumeris aliis authoritatibus confirmari facile posset, nisi perspicuitas ipsa,& constans Philosophorum omnium , ac Theologorum consensus id manifestissime ostenderet. XII.
325쪽
XII. Utinam vero , quemadmodum Theo. Iogi in explicandis conscientiae dubiae legibus magi me conspirant , ita quoque in definiendis probabilis conscientiae legibus convenirent, atque accurate nobis exponerent quantum ejus-msdi probabilis conscientiae vis , & autoritas extendi debeat i Si enim illi seposito partium studio, solo honestatis amore puriora Moralis principia , ipsumque rationis lumen hac in parte sequuti certissimis etiam Patrum vestigiis institissent, incredibilis illa opinionum varietas, quae leges omnes divinas, ac humanas eludeis re , vel extinguere prorsus conspicitur , eximiam hanc disciplinam miserrime non detur passet, nec humanos animos in libertatem , v luptatemque proclives mirifice non infecisset. Ut itaque celeberrima haec quaestio, sive sententia , ex qua veluti ex uberrimo sente errores plurimi derivarunt, atque in dies incredibili animorum pernicie serpere conspiciuntur, meliori quo poterit ordine dirimatur , iuverit opiniones ipsas accurate exponere, quae apud Philosophos , atque Theologos circumferentur; deis
inde vero meliorem, oertioremque sententiam ita defendere, ut certa, atque tutissima Inoarum regula in eliciendis humanis actibus , sive opinionibus seligendis demonstretur. XIII. Illud itaque initio supponi debet, quod duplex probabilitatis caussa, & origo , live . probabilitas ipsa distingui solet, intrinseca ni mirum , atque extrinseca. Intrinseca dicitur illa, quae ex rationibus ipsis deducitur, quibus animus in sententiam illam , suam probabilibus rationibus fulciri viderit, intrinsece inclinat . EX trinseca vero vocatur illa , quae ex sapientum hominiim autoritate , sive judicio deducitur
326쪽
DISP. II. CAP. X. 31shir; qui sententiam illam suffragio , . vel exemplo suo confirmarunt . Hinc opinio quaedam probabilis esse , vel dici poterit , cui eκ alterutro principio, intrinseco nimirum , vel extrinseco , vis, & robur accedat; ut si proinde, sententia aliqua probabili , licet unica , ratione sulciatur , etsi antperrime inventa sit , probabilis tamen censeri debeat; sicuti, si a gravi, sapientique viro, nulla etiam addita ratione, doceatur , hoc illustri probabilitatis nomine doneis tur ; opinio denique magis , vel P minus probabilis haberi poterit, si alterutro ex fonte major in ipsa probabilitas reperiatur, si nimirum pluribus rationibus innitatur,. aut si a pluribus Theologis doceatur; unde sententia quaedam minis1 probabilis , vel probabilior , atque etiam probabilissima vocari solet . XIV. His ita constitutis, inquiri solet, utrum in exerendis humanis actibus conscientiam proinhabilem sequi possimus, vel opinionem illam amplecti , quae probabilibus sollim, non vero
certis, ac evidentibus rationibus innitatur Pl res enim existimarunt hominem operari non posse , nisi prius certo, ac evidenter operis bonitatem, sive malitiam cognoverit; ideoque nisi certis, ac evidentibus argumentis in unam potitis , quam alteram partem inclinetur , ut nulista proinde sermido, vel ambiguitas supersit. XU. Sed haec opinio veluti absurda lacii Ereselli potest. Quemadmodum enim pluribus in
locis ostendimus , ea est humanae mentis conis
ditio, ut sive legem ipsam , sive circumstantias consideres, de operis bonitate, sive malitia certo , ac insallibiliter judicare non possit; ideoque raro admodum certis , ac evidentibus 'aistionibus ad alterutram partem inclinetur ; &scuti
327쪽
scuti aliquando fieri posse iam diximIs, ut lex
ipsa errore invincibili, vel inculpabili ignoretur , ita .quoque taciti iis continget, ut lex ipsa probabilibus solum conjecturis cognoscatur. Sed etiamsi lex ipsa nitidE , certissimeque cognosci possit, quis aperth non videat ex varia temporis, loci, personarum conditione, vel ciscum stantii, saepissime dubitari utrum lex illa personam , & casum ejusmodi complectatur ; uistrum in hac ipsa peculiari temporis conditi ne legis autoritas admitti debeat; utrum deis nique actus ille legi contrarius , pravusque sit , an vero potius legi cohaereat, ideoque licitus censeri debeat λXUI. mod si de operis bonitate, sire main Iitia cognato certa haberi vix potest, ideoque rarissime in eligendis actibus conscientia certa dirigimur, saepissime verb, ac fere semper pr habilibus solum rationibus, & coniecturis in nitimur, manifestE apparet, quod aliquando conscientiam probabilem veluti ducem sequi possimus ;ut actus ille, qui non certo, sed probabiliter solum bonus existimetur, eligi possit; actus ille, qui probabiliter malus appareat, omitti debeat is Hinc Τheologorum illorum sententia, qui solo certitudinis, vel scientis lumine dirigi nos posse putarunt, atque asserere non dubitabant non ieere sequi opinionem vel inter probabiles probabilissimam , ab Alexandro VIII. Romano Pontifice merito proscripta fuit; quippe quae rigidior , atque severior videretur, ideoque humanis animis laqueos iniiceret. Sed haec sententia , quae legum dignitati consulere , ac eia fraenem libertatis, ac voluptatis licentiam ni-m im temperare videbatur, paucos admodum aD
sertores habere conspicitur; altera vero, quam
328쪽
mox exponendam suscipimus, quae legem ex linis guere , Omnemque voluptati licentiam tribuere
non immerito existimatur , innumeros abripuit , qui in asserend1 illa vires omnes, ac ingenii ro-
XVII. Quaeritur itaque an ex duabus sentenistiis, & opinionibus, quae inaequaliter probabules sint, altera nimirum probabilior, altera vero minus probabilis cognoscatur, relicta probabiliori, minus probabilem amplecti liceat; an . Nero potius eligenda, vel amplectenda sit il-Ia , quae probabilior sit, pluribus nimirum , fravioribusque rationibus, & auctoritatibus i nitatur , relicta minus probabili, quae pauci ribus , sive levioribus argumentis inni Xa a pauisci oribus etiam , minusque gravibus Theologis
XVIII. Theologi, qui superiori saeculo probabilitatis, sive probabilismi doctrinam in maximum Moralis disciplinae, Christianaeque Religionis dedecus, & animorum perniciem invexe re , id fieri licere arbitrantur; posse nimirum sententiam minus probabilem in concursu proinhabilioris eligi: cum tamen prima , atque integerrima Christianae disciplinae lumina, ex pe
petua Patrum , Conciliorum , Pontificum , ae Theologorum omnium doctrina, oppositam sententiam pluribus autoritatibus, atque rationibus ipsis clarissime tueantur, quarum aliquas nos
ipsi quoque brevissimE nunc complectemur. r. Atque illud in primis afferri potest, quod sexibilis arbitrii libertas, & voluntas ipsa, quae in homine reperitur, ita ab intellectus lumin dirigi debet, ut ultimum judicium intellectus sequatur, quo de operis bonitate , five malitia iudicetur ; neque enim animus humano modo op xari
329쪽
, 13 ET HIC AErari videretur , si voluntas ab intellectu dilΗ-deret , seu Voluntatis amor , & electio ab m-tellectus cognitione, sive judicio deflecteret. Si itaque intellectus in opinionem illam innato veluti pondere inclinat, quae probabilior sit, inqua. nimirum uberior veritatis splendor effulgeat , Voluntas etiam , ut humano , debitoqui modo operetur, non poterit minus probabilem sententiam amplecti , seque in illam temere ,& inconsul id proiicere; sic enim a proxima mo-riint regula , a proprio duce, ab humano operaΠ-di modo, a lege , vel ordine constituto recederet. 1. Ac certE inter intelle flum, ac voluntatem affinitas, proportio quaedam, ac similitudo es se debet, cum intellectus ad verum, voluntas autem ad bonum , ac honestum natura propria dirigatur . Quemadmodum itaque intelle- eius prave ageret, si ex duabus opinionibus illam amplecteretur , quam minus probabilem , vel minus veram esse cognoscit, ita quoque Vin luntas prave , ac impudenter operaretur , quae ex duabus opinionibus sibi , propositis illam eli-Leret , quam minus probabilem esse latetur hoc maximo tamen discrimine quod error intellectus nihil ad beatam vitam conferret; error autem . voluntatis maximam petniciem, ac se ternam quoque damnationem inferret: sicuti praeclarE Laelantius ait quod , illis speculativis potes venia concedi , quia sive aliquid dicunt, nihil profunt , s delirant , nihil noeent . Hic vero nutias dissidio,
nullus errori es locus a unum sentire omnes opor-
et, ipsamque Phi Iosophiam uno quasi ore praei pere ; quia A quid fuerit erratum , vita omnis
330쪽
DIS P. II. CAP. X. 3Iο3. Deinde vero quis unquam existimet illum
tuto , ac prudenter operari , qui cum 'de gravissimis rebus disseritur , unde aeterna hominum salus , sive aeterna damnatio pendeat, non meisllori , ac .probabiliori modo operetur, illo nimirum , qui sibi magis conveniens videatur; sed illum eligat , qui tenui quacumque prob. bilitate sulciatur, tenuissimoque discrimine a sententia falsa , vel errore disti pguatur ξ Certe qui in humanis actibus, ubi de caduco solum, ac temporali bono disseritur, eX variis mediis , atque sentcntiis , quae sibi proponuntur, deteriorem eligeret, veluti imprudens merito repre
hendi posset; quid itaque de hominibus illis
videri debet, qui in gravissimo, atque unico salutis aeternae discrimine non meliori , sed deteriori consilio innitantur 4. Quis unquam ubi de tuenda, vel recupeis randa corporis sanitate differitur, Medicum. illum inquirat, quem minus peritum, minori scientia , ingenio , autoritate praeditum noverit, atque oblatis etiam sibi medicis, quorum alios
alias peritiores, meliores , accuratioresque esse noverit, peritiores, melioresque contemnere,
deteriores amplecti, illorumque, consilio regi, vel curari malueriti neque proinde maximam stupidi, ac impudentis hominis notam incurrat , quippe
qui propriam salutem in discrimen adduxerit pillum vero prudenter, sapienter , ac tuto Opeis
' Si veliti mentum empturus unum giras negotiato-Tem , de alterum, & ubi meliores vestes inveneris , upretio viliori ab illo comparas , an non oportet POPuium circuire omnes Doctores, & inquirere, ubi linteis