장음표시 사용
371쪽
potias inter illa , vellit e X trema , i quorum .' utroque recederet, ut pectus a pedibus, & capite : unde ipsi virtutem sic inter utrumque existremum collocatam esse putabant , non ut ex utroque extremo participaret, sed potius ut ab utroque extremo recederet, ut paullo superius
Et certE Aristoteles ipse nitidis , vel ex precin iam dixerat vitia, vel affectus plurimos eius indolis esse , ut nunquam temperies aliqua sic adhiberi possit, ut illa virtutis indolem, sive speciem acquirant, ideoque in adulterio , surto, aliisque id genus mediocritatem inquirere aia ferit perinde fore , ac si mediocritas , excessur , defectus in ipsis injustitia , ignavia , ac in-- semperantia reputetur a) , aliisque extremis , quae virtutibus opponuntur . Ex quo clarissimEapparet in Aristotelis opinione nullam in vitiis mediocritatem haberi posse , ideoque virtutes in sola vitii temperie , sive moderatione non con sistere ; ut immerito proinde Cicero dixerit , mollem, ac enervatam illorum orationem esse , tenuissimoque discrimine vitia a virtutibus dissi
XI. Quod vero Peripatetici dixerint affectus , vel animi perturbationes non modo nais turales esse, sed etiam utiliter a natura datas , ideoque temperandas quidem , ac moderandas esse, non .vero penitus evellendas, ac extirpandas, id sustius , & opportunius alibi examinabitur ubi de Affectibus ipsis disseremus . Interim observasse juverit ast istus illos, qui in hominum cordibus excitantur , penituS cxtinis. gui, vel extirpari non posse, ideoque inutilem , atque o, Elo. Nic. c.
372쪽
atque superbam esse Stoicorum sententiam . on sapientem nullis affectibus perturbari posse putabant, nec anter hominem sapientem, ac beatum esse dicebant, quam si a nectibus omnibus arboris , vel stipitis instar , ea reret, ut alibi ostendimus cum de summo bono, vel hominis beatitate loqueremur. Quod si fieri, vel obtineri certh non potest, ut humanus animus asse-elibus carear, iisque motibus non incitetur qui ex ip,a hominis natura velut ex uberrimo fonte oriuntur, id unum supererit, ut affectus ipsi r tione , seu virtute temperari debeant; cumque, plerumque illi soleant, atque an sensibilium rerum amorem inflecti, ita puri Tl , ac tranquillo rationis lumine , sive prudentiae , virtutumque omnium ope dirigi debent.
ut ad honestatem, aeternae legis normam, atque Ianctilliinas aequitatis regulas dirigantur .XlI. Nique tamen hine fieri, vel inserri posite putaveris, ut virtus illa, quae affectus animi tum perat, ac modi ratur, pristinam vitii naturam extenuatam, languidioremque retineat, ut
ex. gr. fortitudo sit motirata audacia; liber litas si moderata prodigalitas, &e. sed p tius astcelus ipsi se a ratione , sue prudentia tempu2ntur, ut actus ille , qui ex natura pro pria , fre flexibili humanae voluntatis arbitrio. sc cxeri poterat, ut ad debitum finem tende ret, vel ab tuo dcflectu re t ; ut honestati con-Junge retur, vcl ab ipsa recederet; ut deniquebo Dus , vel pravus seret, puriori lumine ad fi-m in sibi coimi tutum, honestatemque dirigatur. bonus si, ac pulcherrimam virtutis an dolem sortiatur et quemadmodum fere a libera hominis voluntate, sive peritia dependet, ut
navi. illa, quae celeriori, tardiori ve motu in au
373쪽
' DISP. III. CAP. I. 363terutram partem serri potest, in hane potius .su m aliam, hoc potius, quam alio celeritatis
impetu dirigatur. Perperam verb, atque inutiliter Cicero eo parat hominem, qui variis affectibus excitetur, alli, qui ex Leucadet se praecipitaverit ; ille nimirum , cum se praecipitem dederit, corporis impetum , sive ruinam cohibere certe non poterit; at verb nunquam affectibus, & sensibilium rerum illecebris ita excitatur animus, ut ab illis abripi debeat, neque resistere, vel dissentiri possit, & affectus ipsos moderari, ut su-sius alibi ostendimus cum de libero voluntatis arbitrio , eiusque viribus loqueremur. XIII. Caeterum haec uberius fortasse, quam par fuerat, exposita sunt ut celeberrima haec quaestio dirimi deinde posset, eamque partem quis libere amplecteretur, quae sibi veluti purior, ac verisimilior affulserit. Nobis verb viis detur Aristotelis opinionem facilE defendi posse: non tamen ipsam virtutis naturam sic ab illa medioe ritate repetendam esse putamus; ut etiamsi nullum extremum existeret, sive conciperetur , perfecta tamen virtutis idea, sive natura facith concipi, vel admitti non posset: ut proinde mediocritas veluti virtutis character, atque proprietas haberi possit, non verb natura , & essentia, vel, ut Scholastici loquuntur . ipsius eonsitutivum. Cum enim virtus ipsa , vel bonus habitus ex bonis, ac honestis actibus producatur , sicuti actuum honestas ex hominum nais tura , vel aetern1 lege repeti debet, ita quoque virtutis essentia ex eodem ipso sonte deduci poterit . Adde, quod si virtutis essentia ex me- 'diocritate repetenda foret, prius cognosci deberent vitia , inter quae velut extrema virtus consi.
374쪽
eonsisteret, quam virtus ipsa; ideoque virtutis cognitio ex vitii cognitione penderet: cum potius eadem vitia, veluti virtutis contraria, vel privationes, ex ipsa virtutis cognitione deduci debeant, ut inserius ostendemus . Itaque potius adhiberi poterit aliqua virtutis definitio, quam paullo superius in Cicerone, Platone, vel Aristotele ipso attulimus: aut celebris alia definitio, quae ab Augustino tradita a Τhe Iogis omnibus mirifice probatur. Definitur ita. que ab Augustino virtus bona qualitas mentis , qua recte vivitur, Θ qua nullus malὸ utitur , . quam Deus in nobis sinὸ nobis operatur sa) . Ιlla nimirum est virtutis indoles, atque natura , ut ex bonis actibus oriatur; ad bonos, & honestos actus inclinet, ideoque, dum virtus est , ad bonum dirigere debeat, neque proinde ullus virtute malum operari, vel virtutibus abuti possit. Quod si fortasse per accidens virtus ad malum dirigatur, ut si religio, sortitudo ad inhonestos actus inclinet, illa non amplius religio, vel fortitudo vocabitur, sed ubi a debito fine deflectat, modumque eXcedat, in is vitium degenerat, ut inquit Poeta In vitium ducit eulpa fuga , si caret arte bin . Quod vero Augustinus adiecit virtutem in nobis , & sine nobis produci, id de infusis solum habitibus intelligi debet; caeterae nimirum viris tutes omnes ingenio , diligwtia , vel exercitatione acquiri possunt, unde virtutes. illae non infusa, sed aequisita vocari merito solent. XIV. Ut itaque pauca de virtutum caussa ,& origine, disseramus, illud a Cicerone praeclare dictum accepimus, virtutes omnes ex ipsa homi
375쪽
hominis natura veluti ex communi sonte prodire . Sunt enim ingeniis nostris femina innata virtutum , qua si adolescere liceret, ipsa nos ad
beatam vitam natura perduceret: nunc autem
DisuI atque editi in lucem , suscepti fumus ,
in omni continuo pravitate, in summa opianionum perversitate versamur , ut penὸ eum Iacte nutrieis errorem suxife videamur . Cum verὸ parentibus redditi , ides magistris traditi fumus ,
tum ita variis imbuimur erroribus, ut vanitati veritas , ω opinioni confirmata natura ipsa eedat . . . eum veris accedit eodem quasi maximuν
quidam magister populus , atque omnis undique ad mitia eo entiens multitudo, tum pIanὸ inscimur opinionum pravitate , a naturaque ipsa desciscimus , ut nobis optimam naturam invidisse videantur , qui nihiι melius homini, nihil main Agis expetendum, nihil prasantius honoribus imis periis , populari gIoria iudieaverunt , ad quam fortur optimur quisque , veramque illam hone
satem expetens , quam unam natura maximὸ in
quirit , in summa inanitate versatur , confectaturque nullam eminentem e giem virtutis , sed
adumbratam imaginem gloria faJ. Ex quo clarissimE apparet virtutes ab ipsa rationali natura, qua praediti sumus, atque ex inis genito amore, quo ad bonum , honestatemque odirigimur, oriri debere; cumque illa boni , vel honestatis cupiditas pravis asse stibus perturbetur , atque pulcherrimus virtutis splendor sensibilium rerum illecebris, ac erroribus eXtinguatur, industria quoque, vel exercitatio reis quiritur , ut perenni virtutis, ac honestatis ais more in singulis actibus dirigamur. XVa
376쪽
XU. Hine refelli facile poterit Aristippi, ais 'liorum opinio , qui nihil natura junum esse,
aut honesum , vel turpe , sed eo uetudine , ω Iege sa) dixerunt; ideoque virtutes a vitiis non natura ipsa, sed opinione solum , hominumque audicio distingui putarunt. enim in opinione existimare, non in natura , posita, verὸ deme ris est. Nam nec arboris , nec equi virtus , qua
dieittir s in quo abutimur nomine I in opinione sita es , si in natura ibi s ideoque, si rerum omnium bonitas , atque tarsectio non ab incerta hominum opinione , sed ab ipsa illarum natura dependet. meliori certE iure hominis vi tutem ab ipsa natura repetendam esse erudimur et Cum praesertim virtus ab honestate seiungi non possit, sed illi aristissime adhaereat; adeoque
neuti honestas, vel humanorum actuum bonitas
ab aeterna, perenni, vel invariabili lege depe det , ita quoque virtus ipsa ab aeterna lege pendere debet, ut iuxta varios hominum mores, opinionesque variari minimε possit - . Argumento quoque esse poterit virtutem nona variis hominum opinionibus , sed ab ipsa potius natura pendere , quod in explicanda virtutis , ac honestatis imagine nationes omnes mi rifice conspirent; quod eximio prorsus amore svirtutem inquirant; quod denique , licet esserae , barbaraeque sint, eulcherrimum tamen viris tutis splendorem in aliis conspiciant, ac venerentur . enim natio non comitatem , no
virtus repulsae neseia sordidae , Intemeratis fulget honoribus, Nee sumit . aut ponit honorea Arbitrio popularis auarat. Ill. οὐ M
377쪽
benignitatem , non gratum animum , ω benses memorem diligit ' qua superbor , qua maleficos ,
qua erudeles , qua ingratos non aspernatur , nomodit sa) t maximum itaque hoc habemus natura meritum , quod virtus in omnium an mos Iumeni suum permittit , etiam qui non sequuntur , illam vident ib): quemadmodum D. Augustinus optimEasseruit hominem fieri prudentem , aut ivisum non prudentia , aut susilia aIterius , sed eoaptania animum illis incommutabilibus regulis , luminiab ave virtutum , qua incorruptibialter vivunν in ipsa veritate , sapientiaque eommuni seὶ s & Cicero quoque iam dixerat, quod non ob eam ea issam illud dieitur honesum, quia Iaudatur , a multis s sed quia tale sit ut si ignorarent id bomianes , veι si obmutuissent, pulchritudine tamen
sua esset , specieque laudabile . XVI. Hinc Hobbius ipse id , qui temere, Se i
eonsulto iam dixerat in statu naturali vitia a virtutibus distingui non posse, sed omne viris tutum, vitiorumque discrimen ab inita foeteistate, consuetudine, sive civili vita pendcre pi alibi tamen clarissimo, nitidoque rationis lumine eruditus assuruit homines tacita quadamnaturae voce ad virtutem, ac honestatem excitari , ac impelli; ut ipsa proinde virtus non ex libero, atque fortuito hominum faedere , pacto, vel consuetudine; sed potius ex ingenito duodem, ac invariabili naturae lumine, ac ponere oriatur , quod fusius alibi, & opportuniis explicatum est, ubi de humanorum aetuum h neitate, atquc ipsa naturalis iuris origine disseruimus a CAP.
378쪽
De Virtutum subjecto , conne cione , O dissone.
I. Lurima ouidem, atque infinita propomodum forent, quae de variis virtutum affectionibus dicenda nobis occurrerent , si singula complecti , vel ub Tisis exponere mens esset, quae a veteribus, Vel recentioribus etiam Philosophis de Uirtutibus ipsis disseri , vel disputari, subinde solent . Sed cum praecipua solum, ac summa veluti rerum capita prosequi consueverimus, illa de virtutibus h4c addere iuverit, ex quibus pulcherrima virtutis, natura clarius intelligi, elusique amor in humanis animis vividius excitari
possit; cum cetera aut a Philosophis ipsis veluti ex fontibus haberi possint, aut certh ex iis , quae dicenda fuerint, facillimE deducantur. iandoquidem itaque Virtus subiectum aliquod habere debet, in quo reperiatur; & objectum , ad quod dirigatur, de subiecto ipso , vel objecto virtutum brevissime differemus; deinde v TO de Hura connιXIone, quae in virtutibus reis
Perit tir, variisque generibus. quae in ipsis acincuratissime distingui solent. Il. Et quod ad virtutis quidem subiectum pertinet , ita Philos phos dissidere conspicimus, ut cum tres partes in animo distinguere soleant, intellectum nempe , voluntatem , & sensum , s. ve partem sensibilibus, atque corporeis affectiis
379쪽
DISP. III. CAP. II. 360 iis subiectam , aliqui virtutes in intellectu, alii
in voluntate, alii denique in sensibus veluti subiecto collocatas esse arbitrentur. Sed opinio. nes illae facild conciliari, atque ita conjungi possunt; ut cum virtutes ipsae in animo veluti puriori, nobiliorique hominis parte reperiantur, partim in intellectu, partim in voluntate resideant.
Illae nimirum, quae intellectum perficiunt,& intellectuales proinde vocantur , in intellectu, ut scientiae, vel cognitiones omnes, quae
ad veritatem veluti finem , & objectum diriguntur; illae vero, quae honestatem respiciunt, quae honestis actibus acquiruntur, animumqueis ad honestatem inclinant, ideoque dirigendis, perficiendisque moribus destinantur , in voluntate Teperiuntur. Non immerith tamen virtutes ipsae in inseriori quoque hominis parte, vel in affectibus, & sensibilibus actibus collocantur, qua tenus illi supremo voluntatis imperio, purioriisque rationis lumine dirigi subinde possunt; ut quemadmodum actus illi , quos a voluntate exericontigerit, honesti, boni, ac virtute praediti exi-simantur , ita quoque in corporeis actibus, quia voluntate imperantur, atque in affectibus illis, qui a ratione, vel a virtutibus temperantur, aliquis honestatis , virtutisque splendor appareat , qui ab interiori voluntatis virtute in existeriores actus veluti radius in subjecta corpora diffundatur; unde Aristoteles ipse observavit, quod in anima else quidpiam contra rationem existimandum es, quod ei a υersetur, aesesistat ; quomodo vero diversum sit , nihil refert .suod tamen etiam ipsum rationis esse particeps
.idetur g eontinentis enim rationi obtemperat,
atque etiam mvir fortasse in temperante , ac Dr-
380쪽
animi parte veluti subiecto reperiuntur , ita quoque virtutes omnes proprium objei tum habere debent , ad quod veluti scopum , colliis ment, seu tanquam terminum dirigantur. Atque ejusmodi quidem objectum in materiale, & foris male salis accomode distingui solet. Materiale . nimirum est illa materia , circa quam virtus versatur, vel in qua virtutis actus exeritur, ut divitiae respectu liberalitatis; voluptates respectu temperantiae , &c. formale vero est ille, modus, aut illa persectio, bonitas , & hqnestas, quae in obiecto materiali, sive materia inquiritur , atque producitur : ideoque eadem materia vitio, virtutique communis eise, vel dici poterit, ut virtus, ac vitium circa idem obiee una materiale versentur, liberalitas eX. gr. avaritia, simulque prodigalitas circa divitias, &c.
sed objectum formale virtutis vitio convenire non poterit, cum longe diverso modo virtus, ac vitium obieetum ipsum considerent, vel ad
objectum ipsum diverso prorsus ordine dirigantur oIV. Admirabilis itaque virtutum varietas, quibus humanus animus veluti luminibus vel , ut inquit Cicero su , Iineamentis eXornatur,
partim ex subjee o , partim etiam ex Diecto formali deduci poterit, ut virtutes illae intersemerito distingui debeant, quae vel in diverso subjecto, sive potentia reperiuntur; vel si uni, eidemque subjecto inhaereant, ad varia tamen objecta diriguntur; cumque ordo ille, sive rein latio s