장음표시 사용
381쪽
DIS P. III. CAP. II. 37rlatio, qua virtus aliqua ad objeelum proprium dirigitur, intrinseca lit, atque ex ipsa virtutis indole , sive natura oriatur, ipsa quoque virtutum diversitas , vel ut Scholasticis appellar Iibuit, specificatio intrinseca censeri debet. V. His ita suppositis clarissime inserri potest, quod virtutes, & habitus ratione subiecti distingui debent in intellectuales, atque morales . Iliali nimiium in inteliactu resident , intellectu tria perficiunt, ad veritatem veluti objectuin diriguntur , ac in sola cognitione consiliunt. Isti vero voluntatem perficiunt, diriguntur ad ho-- ne statvri , nio tabuique componendis , ac tempe randis a ficit ibus d citinantur. Intellectualcs illae virtutes, & habitus ab Aristotele ta quinque numerantur, intelligentia nimirum , sapienDa , screnti , prudentia , de ars. Quibus accentcri merito poterit fides , opinis. dubium, & cognitiones Omnus , quae ad verit
tem diriguntur, de quibus in Logica , & Metais physica variis in locis oportunius disseritur . U . . Morales vero virtutes primb distingui solent in infusas, & acquisitas , quae tamen divi sio intellcciualibus etiam aptari poterit. Acquisitae dicuntur illae , quae ab hominibus ipsis industria , labore , ac repetitis, & iteratis virtutis actibus acquiruntur juxta celebre effatum illud Grtutem voluere Dii su ore parari bin , ut sunt plerumque virtutes omnes , quibus homines ornatos esse conspicimus. Infusae vero dicuntur illae , quae ab ipso Deo humanis animis impressae , vel concessae suerint, sive qubdaliter ab hominibus ipsis haberi, vel acquiri
382쪽
ron possint, ut divina fides , spes , ebarisar , &gratia s sive certe quod, licet industria quoque ,
vel exercitatione comparari possint, eximio i men munere interdum ab ipso Deo conceduntur , ut scientia, sive rerum cognitio, quae Adamo , di Salomoni indita memoratur.
VII. Atque ejusmodi quidem divisio deducitur ex vario modo, quo virtutes ipsae in humanis animis producantur. Sed illae inerito distingui poterunt etiam respectu modi , quo ad objectum dirigantur, in naturales , ac supern tur ades. Naturalis virtus vocatur illa, quae solis Naturae viribus, ac industria comparatur, ut virtutes illae , quae in Philosophis veteribus, omnibusque Ethnicis floruerunt a . Supernatu
Tales vero, quae partim naturae viribus, partim etiam, atque praecipue divinae gratiae munere .
comparantur, ideoque cum gratia, & charitate arctissimo laedere conjunguntur; puriori, MO- biliorique modo honestatem respiciunt; atqueis ad Deum ipsum veluti gratiae, ac superna tuis Talis Delicitatis auctorem diriguntur. Etsi verbplurima sint illa, quibus naturales virtutes a supernaturalibus distinguuntur, ut suse Theologis disserunt, illud etiam insigne discrimen obis servari sacile poterit, quod naturales virtutes honestae quidem , atque laudabiles sunt, sed labili solum, ac temporali praemio donari, vel coronari possunt; cum supernaturales aeterno , ac supernaturali praemio, sive faelicitate donentur, ut alibi diximus cum de beatitudine loqueremur . Hinc merito Augustinus bὶ obse Vat Romanos, qui mira, & incredibili prorsus virtutum naturalium gloria floruerant, imperii
amplitudinem , faustitatemque ab optimo , justi ia
383쪽
fimoque Deo veluti praemium adeptos esse, cum tamen ab aeternae felicitatis , & gloriae corona miserrimE exciderint ; quippequae solis fidei, gratiae, virtutumque supernaturalium meis
VIII. Quod si deinde virtutes ipsas morales.& acquisitas ex obiecto distinguere velis, incredibilis illarum varietas, & numerus Orietur, qui tamen ad duo veluti capita revocari faciis te poterit, ut aliquae nimirum principes, priamae, sive praecipuae vocari possint; alterae verb δε- eundarra , quippequae ex primis veluti ex sonistibus oriantur. Sed in praecipuis eiusmodi vi tutibus exponendis , definiendisque non una, eademque Philosophorum omnium sententia fuit. Apollophanes enim, Megarici, & Aristo unicam
sollini virtutem esse putarunt, prudentiam nimirum, a qua deinde caeterae profluerent, cum tamen Zeno plurimas esse censeret a . Aristoteles vero ita. de verecundia , gravitate, liberalitate, magnificentia, veritate, urbanitate, aliisque dissentit, acsi illarum singulas distincta veluti virtutum genera haberi voluerit sb . Plato similiter, etsi iustitiam in primis, sortitudinem,
ac temperantiam presserit, ipsis tamen docilitatem quoque, memoriam, magnificentiam , ascatera id genus aIta adjecit c ; quemadmodum alibi fortitudini , temperantiae, iustitiaeque quacumque id genus conjunxit iM . Plerique tamen Philosophi in hoc mirifice conspirant, ut quatuor soliam virtutes illas enumerent, ex quia hus caeterae oriri possint, nimirum ..usitiam, fortitudinem , ac temperantiam. His
384쪽
Iud expressε memorat Epicurus, & Aristoteles ipse ubi de virtutum illarum numero , quae ad persectam hominis beatitatem conserunt, accurate disserit, has quatuor solum enumerat , n mo enim , inquit, illum dixerit faticem , in quo
neque fortitudinis , neque temperantia , neque
Fusilia pars ulla insit . . similiterque , , quoad mentem spectat, tam si imprudent , qui faI- atur evnx , quam infans , aut insanus es aὶ a uemadmodum Plato quatuor persectae virtutispecies enumerat ib), quae ad Reipublicae tranquillitatem , hominumque se licitatem requirantur, de quarum singulis ex Platonis sententia Laertius accurate disseruit e); sicuti Posidonius
Stoicus parem virtutum numerum posuit, ut a Laertio erudimur. Stoicos itaque, Platonem, Epicurum, & Aristotelem aemulatus esse videtur Cicero, ubi virtutes omnes ex quatuor illis orixi diserte docuit. Omne enim, quod honestum es, id
quatuor partium oritur ex aliqua . Aut enim id in perspieientia veri , solertiaque versatur s aut in hominum Deietate tuenda , tribuendoque suum euique , rerum contractarum fide s aut in animi excelsi, atque invicti magnitudine, ac robore, aut in omnium , qua fiant, quaque dierantur , or
dine , modo , in quo inest modesta , temperantia ἀὶ , quam virtutis divisionem admirabili deinde Philosophorum omnium consensa receptam, atque probatam esse conspicimus . Quinetiam divina Scripturarum auctoritate wnfirmari illa iaci th poterit, ubi virtutes ipsae veluti sapientiae fructus memorantur, illa nimi
385쪽
se virtutem doeet ain s ideoque mirari certe non possiimus si Patres omnes quatuor virisi tutes illas enumerant, illasque principes Sc ear
in ales appellant bὶ , quod ipsis tota virtutum series, hominumque Desicitas veluti cardinibus
Hanc itaque vἱrtutum seriem, ac ordinem a Philosophis omnibus, Patribus, divinisque Literis mirifice commendatam servabimus; atque ita de quatuor istis virtutibus sequentibus Capitibus differemus, ut caeteras etiam virtutes
mnes quae sub illis veluti generibus continentur , aut ab illis certe veluti fontibus oriuntur , meliori quo poteri r ordine complectamur IX. Illud interim observata juverit, quod in qualibet virtute virtutes aliae veluti eomiter , ut inquit Cicero , spectari possunt , quae tamen majoris claritatis gratia in sub eisivax , in- retrantes & potentiales distingui solent. Virtutes subiectivae dicuntur illae, quae principaliori , nobiliorique virtuti subiiciuntur, ac veluti species sub genere continentur . Integran tes vero , vel integrales, quae cum ips1 nobiliori virtute tanquam partes conjunguntur, ut ex illis ipsius persectio , vel integritas oriatur. Potentiales denique , quae ad virtutis exercitium conserunt, ac veluti media , vel instrumenta quaedam in exerendis virtutum actibus adhibentur. Itaque cum aliqua ex praecipuis illis virtutibus explicata fuerit, tum virtutes omnes, sive subiectivae, sive integrales, sive denique potentiales illae fuerint, subiiciemus, cumque virtutes omnes aliquibus vitiis opponan
386쪽
tur , atque ex virtutum indole, uve natura 'lin. tia cognosci possint, de singulis etiam vitias disseremus , quae cuilibet virtuti opponantur. X. Antequam tamen de singulis virtutum speciebus ordine superius exposito differamus, juverit aliqua de illarum nexu, vinculo, . Vel connexione praeniittere, ut claritis intelligi, vel definiri possit, quaenam persecta virtus , num risque omnibus absoluta censeri debeat. Celebris est itaque Aristotelis, Epicuri , Stoicorum , aliorumque sententia , cluod virtutes ipsae arctissimo foedere inter se devinciuntur, ut nulla proinde virtus perfecta censeri possit, quae cum ceteris virtutibus omnibus non conjungatur. Cuius quidem sententiae etsi plures rationeis afferri consueverint, duae tamen clariores adhiberi poterunt , quas Aristoteles ipse a , Theophrastus ob , & Cicero feJ elegantissime prosequuntur. Cum itaque Virtutes Omnes a prudentia dirigi, vel definiri debeant, ut superiori Capite ostendimus, nec ulla virtus haberi possit , nisi prudentia modum , temperiem, & me diocritatem illam inquirat , sive determinet, inquii virtutis essentiam collocatam esse jam diximus, clarissime apparet, quod si virtutes omnes cum prudentia conjunguntur, interse quoque connexae esse debent ; ut proinde prudentia
veluti commune virtutum omnium Vinculum . videatur, atque Virtutes Omnes, quaecumque
illae suerint, in prudentia veluti communi ma
Deinde vero perseeta virtus ese, vel haberi non potest nisi in circumstantiis omnibus proin prios
387쪽
DIS P. III. CAP. II. 3 et prios actus exerere, libere, iucund3que operari possit, nisi nimirum omnia, quae bonis, & honestis actibus opponuntur, libero, ac victrici vi tutis impetu superentur; quod certh fieri, sive sperari non potest, ni si animus ipse omnibus simul virtutibus exornetur. Sic aliquis perstincte justus esse non poterit, nisi temperans fuerit; alioquin iustitiam deseret, ubi voluptatibus ; ac illecebris irretiatur; si sortitudine careat, doloris metu )ustitiam violabit, si ira , superbia, vel quolibet alio vitio , affectu , vel aegritudine torqueatur, & ad malum inclinet , iuste operari non polyit, nisi prius virtutes illas acquirat, quae vitiis, & affectibus eiusmodi temperandis , ac evellendis diriguntur; quoacum in ceteris virtutibus omnibus requiratur , clarissime apparet non posse virtutem ullam persectam existimari, quae non modo vitiis sibi oppositis , sed illis etiam, qui omnibus virtutibus aliis opponuntur, resistere debeat, ideoque cum virtutibus aliis inito veluti laedere non conjungatur. XI. Nec alia prosectb ratio Stoicos gravissimos virtutis assertores impulit, ut existimarent virtutes sibi invicem ita esse connexar, ut qui unam habuerit, omnes habeat aὶ 3 quemadmodum Chrysippus Stoicus virtutes eonnexas docuit, non solam quod qui unam habet, omnes habeat , verum etiam, quod qui secundum unam agit aliquid , idem agat secundam omnes s ω neque vir perfectus sit , qui non omnes virtutes habeat , neque actio peν-fecta , qua non stat secundam omnes b) ; quod pluri
388쪽
innumeri confirmarunt. His itaque Philosophorum sententi is, atque divinis Scripturarum authoritatibus eruditi nobiliores Ecclesiae Patres hanc ipsam virtutum indo Iem, , & connexionem agnoverunt, sicuti certe D. Ambrosius asseruit , quod eonnexa sibi sunt , concatenataque virtutes , mi quί unam habet , plures babere vi eatur sa) a quemadmodum D. Gregorius ait, quod una virtus, sine aliis, aut nulla est , aut imperfecta est bὶ . Quo loco observari maximh debet hoc admirabile virtutum omnium foedus non cuilibet viris
tuti convenire; sed illi solum , quae persecta , stabilis, & absoluta fuerit; quae puriori, nobi 1iorique luce coruscare videatur; quae deniqueis sic animo insederit, ut ab illo seiungi, vel facile divelli non possit. Si enim virtutis habitus tenuis admodum sit, atque animum voluptatibus , vitiorumque illecebris irretiri , vel ad malum infleeli patiatur , tunc a ceteris virtutibus illa separari facile poterit; tantumque abis est, ut caeteris omnibus conjunista esse debeat , ut plurimis potius vitiis permixta esse possit; quemadmodum certE plurimos aliqua virtute exornatos esse conspicimuS, in quibus tamen nullus aliarum virtutum splendor appareat, sta illi vitiis, pravisque affectibus abripiantur . . XIII. Hinc explicari, vel conciliari facile poterunt oppositae Philosophorum sententiae, quibus asseritur virtutes aliquando conjunctas, aliis . quando seiunetis esse. Persectae nimirum virtutes , & ber olea, quae nempe in haeroicis, persectisque hominibus reperiuntur, coniunctae esse debent; impersectae vero, quae sublimen
389쪽
DIS P. III. CAP. II. 37 nondum , purioremque gloriam sunt assequutae ita divelli poterunt, ut vitiis permixtae vi
Hinc Aristoteles ipse, qui dixerat quod nos
ad iusitiam , temperantiam , fortitudinem, virtu- sesque ceterar, ex qua nascimur , uti fumus , Sequod simul eum prudentia, qua una est , adveniunt omnes ta , alibi tamen asserit virtutes non esse inter se connexas ; posse enim eontingere , uoi/em prudens sit, ae iussur , qui intemperans tamen, ineontinensque sit b) quemadmodum Plato αὶ , & ex Platonis sententia Apuleius M virtutes imperseetas se eomitari negat; at eas , quα perfecta sunt , individuas sibi , atque connexasese te . Sed haec, aliaoue id genus plurima clarius, & uberius intelligi, sive deduci ' p terunt , ubi de singulis virtutibus, illarumque proprietatibus disseramus.
C A P. III. De Prudentia, ejusque partibus .
I. Ximius certe, atque pulcherrimus vir se tutum omnium splendor haberi , vel eia se solet , qui ardentes in nobis, ut in quit Cicero, excitaret amores si vid Tetur; caeteris tamen nobilior censeri merit, poterit Prudentia, quae principem proinde locum inter virtutes omnes obtinuit. Hinc illam virtutum omnium sontem, atque Reginam esse ait Epicurus ; Socrates verb ita virtutes omnes
390쪽
eum prudentia conjunctas, & permixtas esse, putavit, ut ab illa splendorem omnem acciperent , & virtutes omnes veluti quaedam prudentiae partes viderentur, ideoque prudentiae vocari possent. Aristoteles denique, etsi virtutes alias a prudentia distinctas esse voluerit, ipsam tamen veluti caeteris nobiliorem, puri Oremque dixit; ut illa proinde merito hoc ipso loco, sive disputationis limine sit explicanda. II. Etsi vero prudentia a plerisque cum scienistia , sive sapientia confundi soleat, ut illam Cicero in veri cognitione eo diere dixit a , Aristoteles tamen prudentiam lic a sapientia distinguit, ut sapientiam esse velit a curatus
mam fetentiarum b) , rerum honor. rtissimarum , vel multarum, cr admirabilium rerum mentiamic); prudentiam vero rerum utilium , quae bonae, vel pravae sint, cognitionem; quae non
certissimis ac evidentibus; scientianim instar, sed plerumque dubiis, & probabilibus solum principiis innixa ad honestatem dirigatur. Ex
quo sit , ut plurimi Anaxagoram , Thaletem , caterosque id genus viros sapientes qui/em esse dicant , prudentes veris minimὸ quod ignorare illos ea , qua sebi sunt utilia , observent s cali re verδ interim eximia quadam , admirandaquae s difficilia, atque divina, sed nihilominus inuistilia , prout qua sunt bona humana non qua runt fἀJ, quod innumeris etiam exemplis aliis
ostendi posset in iis, quos eximia quidem , aCadmirabili sapientia, ingenii gloria florere, sed αXigua tamen , ac mula fere prudentia praeditos esse conspicimuS .