장음표시 사용
401쪽
DISP. III. CΑΡ. III. 30r hanc ipsam flexibilem animi vim, veluti nobiliorem prudentiae partem aliquando mirificEcommendari. Ubi enim rerum agendarum series ex inopinato quodam casu varietur , Ve
satili quadam ingenii celeritate nova consilia suscipi debent; ut merito proinde versatile Catonis ingenium , quod imprudens, & incon- sans videri poterat, subtilioris tamen prudentiae laudem accepit sal: quemadmodum sere moderata , ac lenta Q. Fabii consilia Rempublicam incolumen servarunt b); atque in omnibus fere consiliis lenta quaedam, & pacata temporis diuturnitas plurimum conferre solet, ut affectuum is temperetur, rerum agendarum honestas nitidius perpendatur, sapientum hominum consi- Iio animus confirmetur, ipsa denique temporis diuturnitate meliora nobis consilia proponantur ; es enim tarda illa quidem sed tamen main Ena medietna , quam affert longinquita3 ,
dies scJ. IX. Atque eiusmodi quidem vitia, sive peccata a pulcherrimo prudentiae fine per desectum
aberrant, efficiunt nimirum ut animus ad aIliorem, nobilioremque prudentiae gradum non Perveniat. Sed alia quoque sunt vitia , quae ipsum prudentiae finem excedimi, ut prudentia carnis , nimia, 'ac irrequieta sillieitudo & astutia , sive
I. Prudentia carnis a sacris Literis tau voc tur illa , quae in divitiis , voluptatibus , alitiaque sensibilibus rebus inquirendis impensius occupatur , ideoque dicitur inimisa Deo te , quod animum ad caelestia, vel aeterna factum velu-
402쪽
ti degenerem ad terrena deiiciat, ut humi serispere, ac irrequieta cupiditate ibi beatitatem, faelicitatemque requirere videatur ubi perfecta fallicitas haberi non poterit. 1. Immoderata quoque sollicitudo, & anxietaxilla , qua in eligendis actibus, vel ineundo conisi silio animus torquetur, ut nonnisi certissimis argumentis inniti, vel dirigi velit, prudentiae opponitur: cum in exerendis humanis actibus evidentia , vel certitudo haberi non possit, sed conjeeluris plerumque & probabilibus rationibus animus inflecti debeat, ut antea demonstravimus.
4. Astutia denique i dolus, calliditas, qua
subdolis artibus alios irretire quis velit, & Incautos animos fraudibus circumvenire , plurimum verae prudentiae repugnat, quae semper
ad honestatem dirigitur; tantumque abest ut alio rum perniciem, vel incommoda quaerere possit , ut sanetissima potius humanae societatis foed ra servare debeat, aliorumque commoda , &totius etiam humani generis utilitatem, perenni quodam amore, vel studio complectatur
Et certe dolus, astutia, sive calliditas adhiberi non poterit nisi sides, amicitia, iustitia, religio, & honestas omnis in animo extinguatura atque illa miserrima calliditatis, & fraudis indoles , sive conditio esse conspicitur, ut semper incerta, ac irrequieta esse debeat; puriorem veritatis splendorem perenni quadam sermidiis
ne vereatur 3 novas semper artes , atque consilia excogitare cogatur ; atque iisdem etiam ple rumque fraudibus irretiatur, quibus alios Irre tiri posse crediderat; ut optimE proinde dixerit Tacitus eonulla eaIlida , audacia expedira stione lata, tractatu aura , eventu trista esset ut .
403쪽
Hinc optimo, divinoque prorsus Christi consilio erudimur sa), prudentiam cum simplieita e temperandam , & conjungendam esse, ipsam nempe ingenii subtilitatem , dexteritatem, & cumen cum fide , honestate , veritate , iustitia , caeterisque virtutibus omnibus conjungi debere, ut nisi proinde sincerus virtutum illarum splendor accedat, sincera pnidentia , vel animi dexte-xitas haberi certe non possit.
C A P. IV. De ejusque partibur o
f D eximium illum virtutis splendorem sm4 quem Prudentiae veluti virtutum O. mnium reginae inesse jam diximus , pM xime accedit Iustitia , quae proind virtutum pranantissima ab Aristotele nuncu- Patur , ut neque E perus, neque Lueifer sis adeo admirabilis b) ; nec virtus ulla nobilior videatur, quaeque vividius in mortalium anumis effulgeat. Illa nimirum caeteras virtutes omnes complectitur . o iuxta celebre effatum illud Iustitia in sese vietutes eontinet omner , ut ille bonus, ac iustus in sacris etiam Literis appelletur , qui pulcherrimo virtutum O. mnium splendore exornetur ; illa affectus omnes temperat, flexibilem arbitrii libertatem, ac tris quietos animi motus certis quibusdam finibus
circumscribit; illa denique Iegum facem supin
404쪽
peditat , . quibus humani generis societas, Umbium, tranquillitas , peristia demum Desicitas conservatur . Hinc meri id Τullius asseruit, quod in illa virttitis splendor es maximus , ex qua viri boni nominantur taὶ; quin etiam eiur tanta vis es , ut nee illi quidem , qui maleficio , ω fee-ἐere paseuntur , possint sine ulla iustitia particuis
Iu vivere. Nam qui eorum cuipiam, qui unὰ Iarrocinantur , furatur aliquid , aut clam eripit , is sibi ne tu latrocinio quidem relinquit Iocum ς ille autem, qui Archipirata dicitur , nisi aqua biliter praedam dispertiat , aut oeciditur , aut a
Desis relinquitur tib). Quamvis vero plurima de eximio', ac illustri hoc virtutis genere dicta fuerint ubi de legibus , vel humano , ac divino iure loqueremur; aliqua tamen de Iustitia ipsa hoc etiam loco solita methodo differemus , ut illius natura, munera , & partes omnes nitidi iis appareant. II. Itaque Iustitia a Philosophis, ac Iuris. consultis omnibus definitur consans , ω perpetua voluntas ejus suum cuique tribuendi se) s quae definitio clarior est certe quam ut uberius α- poni debeat. Id unum observasse iuverit justappellari id , quod aequum & justum, & cutiaque debitum est, unde etiam iustitia ipsa ple-Tumque aquilas vocatur; ideoque justitiae virtus in hoc uno posita est , ut cuique tribuere velit, id quod ipsi debitum sit: illa nimirum justitiae lumine mediocritas adhiberi, sive servari debet, ut neque plus, neque minus tribuatur, quam debitum sit, sed aequalitas illa servetur , quae iuri, justo, vel aequo respondeat atque inter illud, quod tribuitur, &id, quod tribui de-
405쪽
bet, persecta paritas, & aequalitas reperiatur. Hi ne praeclare Tullius admonuit, quod jur fem-
per quasitum es aquabile, neque enim aliter ese
quod Iudex exaquat , dum velut linea in duarpartes inaquater fecta , quo mabor pars dimidium excedit, illud detrabit, ad partem minorem
oddit te , unde Iudex graece , sive divia for vocatur, quod rem illam, de qua differt, vel dubitari contigerit, ita dividat, ut suum cuique tribuatur, & quilibet partem aequo , iu-xi , vel debito parem obtineat; sive tantundem pretii, commodi, vel honoris recipiat, quantum illi inique, vel injuste furto, labore, dedecore sublatum suerat, ut proinde semper aequalitas, vel dati, & accepti paritas obse Vetur. Quae paritas , ideoque iustitia in celeberrima talionis, vel ut Graeci vocant, reciprocν poena , quae in XII. Τabulis, & in sacris etiam Literis idi praescripta fuerat, minimE servabatur psecus atque Pythagoricis videbatur, qui celebri fortasse Rhadamanti lege utebantur: AEquum ius fuerit, si, qua egit, quis patiatur se . Quod enim ille , qui vulnus inflixerat, pari vulnere assiceretur, nihil prodesse poterat illi, qui prius inique , & injuste vulnus acceperat; ideO-que haec talionis poena , quae solum reum punire,
non verb damnum reparare, vel ablatum restituere poterat, sensim extincta, vel abrogata fuit , & postea Praetores permittebant ipsis, qui injuriam passi sunt, eam astimare, ut iudex vettanti rctum condemnet, quanti injuriam passus Uimaverit, vel minoris prout ei visum fuerit D . III.
406쪽
III. Ut verd, sic explicata iustitiae natur illius quoque partes , sue diviso exponatur, illa distingui solet in eommutilam , & distributia
mam vel, ut miniis accurate loquitur Grotius sal , in e Ietrieem , & attribu tricem . Cominutativa
iustitia vocatur illa, quae in contractibus , pa-δis , bonorum commutationibus observatur, ut uis tantumdem prorsus recipiat, quantum deerit . Distributiva vero dicitur illa , quae in praemiis erogandis, infligendisque poenis pro varia meritorum, sive scelerum conditione adhibetur. Atque in utraque certh iustitia , sive commutativa , sive distributiva illa suerit, paritas quaedam, proportio, & aequalitas esse debet , alioquin iniustitia soret, & exinde pratia ,
querela existrarent, dum aut aquales non aqua
ria , aut non aquales aqualia fortiantur b) ; sed hoc insigne discrimen inter utramque iustitiam reperitur, ut in commutativa quidem servetur , a qualitas , sive proportio arithmetiea , ut illud nimirum, quod trio uitur, sepositis . & exci sis omnibus loci, temporis, personarum circumstantiis, prorsus aequale si illi, quod acceptum fuerat s ut si mercedis, agri, vestis pretium decem aureorum aestimetur, aurei decem mereatori numerari debeant: unde in iustitia commutativa, sive contractibus non personarum dignitas , atque conditio; sed potius res ipsae, sive sola rerum dignitas , valor, & pretium ' spectandum sit. At in iustitia distributiva non modo res ipsae, vel actus spectari debent, sed ipsa quoque personarum conditio , sive aemp ris , & loci circumstantiae considerantur, & me
cessaὶ Lib. I. I. s. s. vid. PU. lib. I. o. 7. ρ. s. i. ars. U. Nic. m. s. o.
407쪽
DISP. III. CAP. IV. 3ργces illa, sive poena tribuitur , quae pro varia personarum indole deberi intelligitur. Quamvis
enim unus, idemque actus a variis hominibus exeratur , meritum tamen , sive demeritum variari concipitur pro varia, vel inaequali pers nae dignitate, ut nobilioris personae nobilius meritum sit, ignobilius ignobilioris; ideoque opoena, vel praemium illud, quod merito, si vo demerito par esse debet, in variis , ac inaequalibus personae conditionibus inaequale erit futuis rum , & quan id nobilior est Princeps precario milite tanto nobilior , ac uberior ipsi victoriae gloria, vel erepta hostibus spolia e oncedantur et etsi uterque pari ardore pugnaverit: quae propo tionis, vel aequalitatis species Geometrica appellatur; quod nempe in illa sicut persona ad perissonam, sive ut meritum ad meritum, sic poena se habeat ad poenam, sive praemium ad prae
IV. Quandoquidem vero iustitiam distribuitivam in hac ipsa paritate, proportione , vel aequalitate positam esse jam diximus, clarissime inferri poterit, quod si paritas illa, vel aequalitas auferatur, sanctissima iuris norma, sive iustitia violatur; ideoque si Iudex ex. gr. min
rem poenam instigat, sive majorem mercedem eroget, quam merito debeaturi atque a legibus
ipsis praeseripta, vel definita suerit, legem violare, sive justitiam laedere existimabitur.
Communis est tamen Iurisconsultorum opinio, quod aliquando legum severitas temperanda est , ut mitior proinde poena instigatur, quam a lege sancita sit : benignias enim leges interpreis ιanda sunt, quo voluntas earum conservetur sal ,
408쪽
idque taciti iis si poena ab ipso Principe sit infli
genda , cui explicandae , vel temperandae legis potestas conceditur. Nec immerito certh mitior
1lla legis temperies in plerisque legibus adhibetur, tum quod ipsa perditorum hominum consilia, & exempla; mentis humanae imbecillitas , & affectus ipsi levius aliquando scelus e sciunt ; tum quod humani , amantisque Principis est aliquo pietatis sensu , incolumi tamen 1ustitia , tangi ; tum denique quod satis legum dignitati , Civium tranquillitati , plenaeque Reipublicae faustitati consultum videri poterit si
severior lex edita, graviorque poena praescripta suerit , etsi libero deinde Principis arbitrio leκ ipsti temperetur , ac mitior poena infit gatur; cum nemo certe hanc ipsam legis temperiem, quae solum a libero Principis arbitrio dependet, sperare , sibique certo polliceri possit, ideoque ex incerta consequendae veniae fiducia liberius peccare . V. Quo ad illas verb iustitiae partes, quae inteis grates appellari meri id mssunt , duae a D. Thoma distingui solent, ut nimirum a malo declinet , & bonum, honestatemque ample statur: . Sed haec ipsa justitiae munera caeteris etiam vi tutibus omnibus eodem , meliorique iure conveniunt , ideoque nullae integrales partes iniustitia distingui poterunt. Id unum potius cum D. Thoma observari poterit iustitiam hoc insigni discrimine a caeteris virtutibus distingui , quod illae ad solum animi illius bonum, vel persectionem dirigantur, in quo reperiuntur, austitia vero ad alterius quoque bonum dirigatur , vel exerceri non possit, nisi praeter animum , cui justitiae virtus inhaereat, alius etiam repCriatur, cui aliquid deberi, vel otribui dicatur;
409쪽
DISP. III. CAP. IV. 3' ideoque nemo erga seipsum justus, vel injustus
vocatur; nisi fortasse in uno, eodemque homine duplex veluti persona distinguatur, ut uberius alibi ostendetur cum de ossiciis hominis erga seipsum differetur. VI. At plurimae certh virtutes aliae in iustitia veluti subiectae continentur, sive ex purissimo iustitiae sonte dimanant. Sex distinctas i I-larum species enumerat Cicero , reIigionem , nimirum, pietatem, gratiam, vindicationem, obis servantiam , veritatem , quibus alibi , Iiberalitatem , & amicitiam adjungit, ut octo demum
iustitiae partes a Cicerone, aliisque Philosophis memoratas habeamus. Deindε vero de singulis
edifferens Cicero ait Religionem eam esse, qua in metu , ω earemonia Deorum sit . Pietatem ,
qua erga Patriam , aut parentes, aut alios faninguine comunctos oseium conservare moneat . Graistiam , qua in memoria , ω remuneratione osciorum , O bonorum , ω amicitiarum observantiam teneat . Vindicationem, per quam vim , ω contumeliam defendendo, aut ulciscendo propulsamur a nobis , a nostris , qui nobis esse chari debent f per quam peecata punimus. observantiam , per quam atate , aut sapientia , aut sonore , aut aliqua dignitate antecedentes reveremur , ω colimus. Veritatem , per quam damus operam ne quid aliter , quam eonfirmaverimus ,
stat, aut factum , aut futurum sit sal. Liberalitas vero, sive beneficentia definitur illa , quae circa pecunias , aut caetera , quae liberaliter erogari contigerit , modum tuetur, ae essicit ut in erogandis illis mediocritas qua dam , proportio , vel aequalitatis habeatur.
410쪽
iam vis autem liberalitas ipsa cum benefleentia faciiij confundi possit, sic tamen Cicero, de Aristoteles beneficentiam a Iiberalitate distinguit, ut velit liberalitatem et rca pecunias versari, clim beneficentia ad quaelibet bonorum genera dirigatur. Ultimo demum Ioco ponitur Amicitia , quaniba melius , nihil jucundius esse testatur Cicero , ut una sit amicitia in rebus humanis , docuius utilitate omnes uno ore consentiaut .... Serpit enim nescio quomodo per omnium vitar a micitia , nee ullam atatis degenda rationem pa-situr esu eveνtem sui . Quinetiam si quis ea asperitate est , eis imm/nitate natura , ut congressur . societatem hominum fugiat, atque oderit , tamen is pati non possit , ut non aequirat aliquem , apud quem evomat virus aeerbitatis sua sal ; ut nierito proinde dixerit Epicurus quod omniuras erum , quas ad beatὸ vivendum comparavit sapientia , nihil est amicitia possessione matur sbI. VII. Optimo vero, maximoque iure amicitia ad aequitatem, sive iustitiam resertur, non modo quod illa ex hominum natura, vel indole oriatur, ut homines beati, ac factices eiast non possint, nisi perenni quodam, ac iucundissimo societatis, & amicitiae laedere conjungantur , ut e X Epicuro , vel Cicerone jam di- imus; verum etiam quod amicitia ipsa homines illos, in quibus eXarserit, pares inveniat, aut faciat, ut nulla proinde aequalitas major haberi , vel singi possit, quam quae inter amicos reperiatur . Si enim affectus consideres , illi in amicis omnino similes eme debent, ut amicitia sit voluntatum , sudiorum , sententia.