장음표시 사용
431쪽
DISP. III. CAP. VII. 4et Iior est illa virtus , cujus splendor peccati
IV. Hinc admirabilis illa varietas, quae in peccatis conspicitur, ut plurima proinde illorum genera distingui soleant, ex objecto, sive virtute desumi debet, cui peccatum ipsum opponitur ; ut si justitia a fortitudine, humilitas j l a castitate distinguitur, ita quoque iniustitia . ab audacia, superbia ab inverecundia pari odemque prorsus discrimine , sive distinctionis genere discerni debeat; ideoque peccato-xum varietas, distinctio vel , ut Scholasticis vocare libuit, specificatio semper ex obieelo , vel
V. Itaque si variis a stibus eandem virtutem violari contigerit, actus omnes ad unum , idemque peccati genus revocari debent; ideoque solo numero distingui poterunt , ut aliquis toties idem peccatum comittat, quoties similem actum exeruerit. Et quamvis etiam materiam , ci
ea quam vitium, & opposita virtus versatur, subinde minui , vel augeri contingat, ut si decem, vel centum aurei surripiantur, decem, vel centum homines unico actu perimantur; semper eadem peccati species salvabitur: cum illa non a peccati materia, sed ex obiecto dependeat ; & illa temporis, rerum , loci , personarum varietas , vel circumstantia poterit quidem peccatum gravius efficere, sed illius speciem variare non poterita .
VI. Quod si fortasse unus, idemque actus variis , atque distinistis virtutibus opponatur , vel
ex varia temporis, loci, rerum , personarum circumstantia plures etiam virtutes, legesque violari contigerit, tunc actus ille novam malitiam
432쪽
malitia, sive deformitas reperitur, quot sumrint objeista, vel virtutes illae , quae unico actu vi Ientur. Ut si res sacra auferatur , si Sacerdoti initiria irrogetur, duplex peccatum, furti, nimirum , simulque sacrilegii comittitur; cum
uno, eodemque tempore violetur iustitia, quae damnum alteri in serri vetat s smulque religio, qua personas, resque Deo consecratas laedere, vel profanare prohibemur. Hinc illae temporis, rerumque circumstantiae, quae peccati speciem mutare , novumque dedecus, malitiam, & peccatum addere possitnt a , circumstantiae speciem mutantes appellari merito solent: ideoque a Theologis omnibus, ac Tridentina Synodo definitur , quod illae in consessione explicari, vel exprimi debent , alioquin de sceleris, sive peccati specie , numero, vel gravitate iudicium ferri non posset.
VII. Sed hic exponenda, vel dirimenda nobis occurrit celeberrima quaestio, quae inter Stoicos, atque Peripateticos acerrims est excitata, utrum nempe peccata sngula aequalia snt, vel in ipsis disparitas quaedam, ac inaequalitas reperiatur Itaque celeberrima Stoicorum sententia fuit, quod peccata singula , quamvis uni, eidemque virtuti, vel variis etiam viris tutibus opponantur, ideoque ad varia distincta genera referri soleant, aequalia tamen censeri
debeant, ut inaequalis in ipsis malitia, siveis deformitas haberi, sive distingui non possit.
I. Cum enim peccata singula in sola virtutis , ordinis, ac honestatis privatione consistant, scuti in privatione variae veluti partes concipi, sive distingui certe non possunt, ut una privatio major altera existimetur, ita proin
433쪽
DISP. III. CAP. VII. 423pemodum in peccatis varii veluti gradus adiamitti non poterunt, ut unum alio maius . vel gravius habeatur ; & quemadmodum tenebrae, mors, &c. quocumque loco, caussa , vel tempore producatur, semper eadem , & aequalis esse concipitur, neque una mors altera maior vocatur, ita quoque peccatum semper aequale sputari, nec unum altero majus censeri poterit. 1. Deinde ver5 cum peccatum, Vel pravus ,
ac inhonestus adlus dicatur isse, qui ab instituto, vel, naturali fine deflectit; sive modum, atque temperiem, quae in exerendis humanis actibus requiritur, liberE excedat, sive per eX- cessum, sive per desectum ab instituto fine deflexerit; sive magis, sive etiam minus modum excesserit, eadem tamen est sutura peccati malitia, sive deformitas; est pereare tamquam transire Iinear g quod eum feceris , ' culpa commissa es e quὰm Iovὸ progrediare, eum semel transieris , as augendam transeundi culpam nihil pertinet .
3. Quod si virtutes pares sunt nter se, parialesse etiam vitia necesse est. Atqui pares esse vir
tutes nec bono viro meliorem, temperante tempe
rantiorem, nec forti fortiorem , nee sapiente sapientiarem posse fieri Deillimὸ potest percipi . . .
Una virtus es consentiens eum ratione , se perpetua eonstantia . Nihil hue addi potes , quo magis virtus sit s nihil demi, ut virtutis nome=Grelinquatur . Etenim si bene fana resipfacta sunt , is nibiI recto reditus , eertὸ ne bono quidem me- Iius quidquam inveniri poten . Sequitur igiturtit etiam vitia sint paria a siquidem pravitates animi rectὸ vitia disuntur . Atqui quoniam p res virtutes sunt, rectὸ facta quando a virtutibur
promiscuntur , paria esse debent ; itemque peς, D d 4 cata
434쪽
eata quonἰam eκ vitiis manant , sint aquaHL. III. Atque ista quidem severitis, atque adducto supercilio Stoici, ut ostenderent omnes , oui non sunt sapientes , miseror esse ; Disriantes omnes summλ beatos esse I re 1ὸ facta omnia
asualia omnia peccata paria I qua cum magnr-ειλ primὸ diei videntur , eonsiderata minus prois hantur , sensus enim euiusque & natura rerum , atque ipsa veritas clamat quodammodo non posse adduei tit inter eas res , quas Zeno exequasset,
Et cerid quod inaequalitas aliqua, live cli1paritas in peccatis admitti debeat, clarissimh deis duci poterit ex iis, quae variis in Iocis de aeuum malitia, vel bonitate, de libertate, me errore , vel ignorantia disseruimus. t. Cum enim tota actus humani malitia, vel honitas oriatur eX libero voluntatis amore , , duo rem illicitam, ac inhonestam ample stitur , uuis aperte non videat tanto graviorem operis pravitatem esse suturam quanto purior , atque nitidior est illa cognitio, quae pravitatem ipsam nobis ostendit; sive quo liberior est amor ille, nuo peccatum eligimus cumque peccatum ex nitida mentis cognitione, & libero voluntatssarbitrio, veluti causis oriatur, sicuti libertas 1IIa, sive cognitio metu, vel ignorantia variari subinde potest, ita quoque malitia, sive peccaisti desermitas variari poterit. a. Deinde varia peccata variis virtutibus opponuntur; ideoque sicuti virtutes ipse inaequa-Ies esse meritb existimantur, atque Illa purior ,
. atque saὶ cie. Parad. stote. III. s. ω Laer. VII. e. xvi. lνὶ
435쪽
DISP. III. CAP. . VII. 42s atque nobilior censetur, quae ad objectum nobilius dirigitur; ita quoque peccatum , quod no hiliori virtuti adversetur, gravius haberi poterit ; ut merito proinde dixerit Poeta
Nee vincet ratio, tantundem ut percet , idemque Ωui teneros eaules alieni fregerit horti ,
D qui nocturnus divzm faera legerit sa) . uanto nimirum religio , quae ad Deum ipsum
irigitur, caeteras VirtuteS omnes, quae ad istis nita bona diriguntur, splendore antecellit, tan- etd gravius contra religionem ipsam, quam casteras virtutes peccabitur et quod pari serie, vel ordine intelligi poterit, si virtutes aliae inter
se comparentur.3. Quinetiam Varia peccata, quae tamen uni eidemque virtuti opponantur, inaequalia esse possunt. Cum enim acthis humani bonitas ex plu-xibus oriatur, eX objecto nimirum, ad quod dirigitur ; ex sine , cujus amore exeritur ; ex Iege quam violat; eX circumstantiis , quibus affici tur; ex subjecto denio ue , in quo reperitur ita quoque peccati malitia ex iis omnibus veluti sontibus oriri poterit : ideoque ubi vel objectum nobilius offendatur; vel finis impu-xior eligatur; vel nobilior, atque severior lex violetur; vel plures circumstantiae concurrant; vel in meliori, nobiliorique subjecto recipiatur , semper in illo nova, sive distincta deformitas haberi poterit. IX. Hinc dirimi, sive refelli facile poterunt argumenta singula, quae a Stoicis afferebantur . , Quamvis enim peccatum in sola rectitudinis, Ordinis , virtutis, & honestatis privatione consistat, quemadmodum plures veluti perseelione
436쪽
in ordine, virtute, vel honestate reperiri iam diximus, ut illa quoque major, seu minor ense , vel dici posset, ita quoque in peccato variae veluti imperfectiones concipi, sive distingui poterunt , ex quibus maior, aut minor peccati gravitas oriatur. Itaque privatio quaelibet indivisibilis esse debet, eamque sermam , Ordinem , vel persectionem omnem tinguit, cui adve satur; sed quia in peccato plurimae privati nes distingui possimi, quarum modo plureS, modo pauciores una conjungi possunt, integra peccati malitia inaequalis haberi. poterit . Hinc ubi quis modum, ac veluti lineam eXcesserit, cer ' te peccatum comittit; sed quia aliam quoque lineam excedere , vel transilire potest, atque . Iiberius progredi , nova peccato gravitas accedet; sive, cum actus humani bonitas ex objecto , fine , materia , cognitione, motivo , lege , sub)ecto, circumstantiis omnibus veluti quibusdam lineis, & finibus circumscribatur, plures, paucioresque simul ex ejusmodi lineis excedipossunt, ideoque major , aut minor in peccato deformitas haberi. Caetera vero , quae de vi tutibus opponebantur, ita dirimi debent, ut virtutes ipsae inaequales esse dicantur, ideoque etiam peccata, quae virtutibus opponantur. X. Sed explicata jam vitii, sive peccati natura , nunc exponenda nobis occurrit illa varietas, quae in peccatis ipsis distingui solet. Itaque pri md peccatum ipsum dividitur in Originale , Se
personale . Originale vocatur illud , qu od ex primi parentis peccato in singulos homines derivatur , ideoque totam generis humani seriem , sue naturam infecit. Non est enim disinato,
ut o presed docet Apostolus, omnes enim per
437쪽
per unum hominem peccatum in hune mundum intravit, per peceatum mors , ω ita imis omnes homines mors pertransit, in quo omnerpereaυerunt ta). Atque eiusmodi quidem originalis peccati labem singulis hominibus ad spe sam esse non modo clarissimis Scripturae auto ritatibus contra Pelagium manifestissimh demonstratur; scd naturali quoque ratione suaderi posse videtur, ut oportuni his alibi ostendimus cum de mali origine loqueremur in Disp.
Personale verd, vel a quale peccatum voca tur illud , quod ab homine propria voluntate comittitur , ideoque homines alios inficere, sive in ipsos diffundi non potest. XI. Id potius obiter observari, vel inferri poterit, quod peccatum in mortale, & veniale satis accommode distingui solet, secus ac Grotio videbatur, qui peccata singula mortalia, vel gravia esse arbitrabatur. Mortale dicitur illud , quod amicitiam Dei di luit, & gratiam ,
quae animi vita, vel anima censeti meritb solet , extinguit; ideoque mortem animae insem re, vel mortale esse dicitur. Veniale vero vocatur illud , quod eximium certh virtutis splendorem obscurat, charitatis ardorem temperat, miniisque Deo gratum hominem reddit , sed charitatis habitum non extinguit ; ideoque sa-cilius veniam mereri , sive deleri potest , unde venialis peccati nomen aceepit. Plurima verbsunt illa, quibus cognosci, vel definiri poterit utrum peccatum aliquod veniale , sive mortale censeri debeat. Plerumque tamen a sola materiae gravitate, sive levitate Listingui solet,
438쪽
xit, si, materia iuxta prudentum hominum, Theois Iogorum , ac Iurisconsultorum sententiam gravis sit, peccatum mortale dicatur, ut si quis aureum iuretur, grave vulnus inserat, &c. siti vero materia levis, & exigua fuerit, ut acum furari, levissimum ieiuna infligere, ex levitate, sive parvitate materiae veniale sit. Sed haec universali quadam lege definiri vix poterunt, atque , ut antea dicebamus, ex primis Ethicae principiis, prudentum, & sapientum hominum judicio deduci debent; cum in eiusmodi rebus nulla sere constans ratio, sed probabilis sol timconiectura ex gravi plerumque prudentum hominum sententia , consilio , vel authoritate sperari possit. XII. Ejusmodi verd peccatum vel comissione, vel omissione admittitur; unde eomusionis aliud , aliud omissionis vocatur. Quemadmodum enim alia praecepta sunt, quibus ali-Quid honestum, decorum, vel debitum veluti faciendum praecipitur, Eu ormativa dicuntur; alia sunt, quibus aliquid veluti pravum, ac indecorum fieri prohibetur, unde negativa vocantur, ita quoque actus illi, sive peccata, qua praeceptis ejusmodi opponuntur, ita distingui poterunt, ut si lex affrmativa violetur, & om- mittatur actus ille , qui fieri deberet , omino; sin vero contra legem negativam actus ille exeis ratur, qui fieri non deberet, comino appelletur. Utriusque porro assirmativae, vel negativae legis, ideoque peccati, quod in omi 150ne , vel comissione consistat, discrimina sunt explicata ubi de legibus, illarumque distrimineis
XIII. Peccatum denique comissionis in tres veluti species distingui solet juxta varium modum s
439쪽
dum , sive potentiam, qua exeri, sive comitisti solet; ut aliud sola eogitatione a aliud cogitatione simul, & verbo, vel opere comittatur ἰunde peccatum aliud cordis, aliud oris, aliud operis appellatur. Sed , quamvis peccatum aliquod ore, seu verisbo , aut Opere comitti possit, omnis tamen, M perfecta peccati malitia in sola cogitatione, Vel voluntatis actu consistit, quo indecorum aliquid, ac inhonestum eligimus , etsi interior aetus ille neque verbo, neque opere perficiatur; sicuti
praeclare Seneca admonuit, quod omnia seelera, etiam ante assectum operis , quantum culpa fatis es perfecta sunt a). Ex quo clarissime apparet , quod eadem ferE sceleris , sive peccati labes adspergitur illi, qui per se peccatum comittat, ut ex. gr. qui hominem perimat, sive potius ad peccatum ipsum imperio, consilio,
consensit, irritatione, laudatione, vel adulatione, reticentia, indigentia, participatione, vel approbatione veluti moralis cauta concurrat; semper enim ille, qui peccatum imperet, suadeat, &c. actum legi oppositum vult, ideoque olegem violare, vel peccare debet. Nova tamen, sive distincta malitia reperitur in illo, qui per se , vel eriterius etiam peccatum comis mittat , sive quod uberior, ac vividior animi
pervicacia requiratur, ut prava Voluntatis cuin
piditas extincto pudoris, ac timoris sensu exterioribus actibus expleatur; sive quod maior, &gravior iniuria, vel damnum alteri irrogetur, ideoq'e ex hac ipsa circumstantia peccatum, quod opere comittitur, gravius evadat. XIV. iis vero singula vitiorum genera
440쪽
complecti possit, illorumque seriem eX ponereis, quibus humanus animus veluti vulneribus sauciari, ac veneno infici solet Id solum observasse juverit quod , ut ait Aristoteles, percare
multis modis, at reciὸ agere unico contingit gquod nimirum singulis virtutibus plura vitia opponuntur, inter quae virtus ipsa veluti extrema reperitur I ideoque, si maxima , & incredibilis est virtutum varietas, ut superioribus Caispitibus demonstravimus, longe maior, ac uberior vitiorum numerus admitti debet. Ut tamen certa quaedam vitiorum series haberi possit , illa in septem veluti classes distingui solent, ex quibus veluti capitibus caetera oriantur , id eq-que eapitalia a D. Gregorio sa) , ac Theologis Omnibus appellantur; Superbia nimirum ,ritia , Luxuria, Invidia, Gula, Ira, Accidia , quorum natura, ac proprietates omnes ipso nois mine, vel experimento ipso clarissime demonstrantur, ut inutile proinde sit de illorum singulis disserere. XIV. Quin etiam ipsa quoque praecipua, vel capitalia peccata ex tribus aliis sontibus repeti possunt, quos D. Ioannes exposuit, ubi ait quod
omne , quod est in mundo , concupiscentia carnis
es , O concupiscentia oeulorum , superbia 'ita ib); quod omnia nimirum ex nimio sensibilium Voluptatum amore oriuntur, ex divitiarum desiderio , & inani propriae gloriae, vel honoris studio , aliorumque contemptu, ex quo dissensiones, S iracundia dimanat. Unde optime Lactantius asseruit , quod virtus es iram cohibere, cupiditatem compescere, libidinem refranare ἡ nam fero omnia , qua fiunt injusὸ , atque improbe , ab bis