장음표시 사용
421쪽
DIS P. III. CAP. V. 4 I rturis observari sacith poterit; quod variete in il species, vel subjectivae partes, ut inquiunt, distin qui minimc possunt, qu bd ipsius materia angustioribus veluti finibus sit circumscripta , ut ad varias species extendi non possit . Nisi sortasse putaveris , quod totidem sortitudinis species distingui possint, quot sunt illa malorun genera, quae ab animo , sortitudinis viribus, superentur; ut una proinde fortitudinis species in
exilio leniter serendo , altera in paupertate , altera in aegritudine lenienda , altera in conis
temnenda morte versetur; cum certe viderimus
aliquos leviter honoris iacturam , non verb divitiarum ferre; alios aequabili prorsus, & tranquillo animo dolores perpeti, qui in patriae, liberorum , bonorumque discrimine lacrimis temisperare vix possunt; ideoque nova, sive distincta serE sortitudinis virtus requiritur , ut variis eiusmodi rebus, & affectibus temperies, ac justa mediocritas adhibeatur. VI. Integrantes vero sortitudinis partes quatuor a Cicerone numerantur, magnificenti ir , dentia , patientia , perseverantia . Magnificentia est rerum magnarum, excelsarum eum animi
ampla quadam , & splendida propositione agitatis , atque administratio . Fidentia, sive fiducia est , per quam magnis , honesis in rebus multum ipse animus in se sueta certa eum spe
collocavit. Patientia est honestatis , aut utilita tis caussa rerum arduarum , ae di ellium volum raria , ae diuturna perpessio . Perseberantia est ire
ratione bene considerata stabilis , ω perpetua permansio ta .
VII. Nihil est vect cur vitia sortitudini op-
422쪽
posita numeremus, cum illa satis exposita, veI. expressa suerint ubi de sortitudinis indole, natura, muneribus loqueremur. Cum enim sortitudo iuxta Aristotelem sit mediocritar inter au-ἁaeiam , ω timorem constituta ta) , clarissim apparet, quod illi per eXcessam Opponitur avia daeia a per desectum Vero timor , ac ignaviata esicuti fidentia inter temeritatem , ac dissidentia, veluti extrema reperitur. Magnificentiae perexiscessum opponitur superbia , vel animi elatio gper desectum vero pusillanimitas , vel animi abie*io: patientiae opponitur perturbatis, & imis manitas s perseverantiae denique volubilitat M pervicacia , vel pertinacia. Sed haec clariora certh sunt, quam ut sustiis exponi debeant. VIII. Plurima potius attexenda fortasse viderentur, quae a sapientissimis viris, atque ire primis a Stoicis inventa, Vel eXposita sunt, quibus haec ingenita animi vis, ac sortitudo viviis ditis excitari, atque omnibus adversis rebus occurrere, dolorem, iacturam, aegritudines, exilium, ac mortem ipsam lenire, atque alacriter subire possit. Sed haec innumera propemodum forent, ideoque commodius, atque iucundius aliis ex sontibus, praesertim eX Seneca, vel Cicerone repeti poterunt, qui de ipsis eleganter admodum , & accuratissimh disseruerunt . Iaunum obiter addidisse juverit, quod grande inoalamitatibus solatium ea culpa vaeare ib) ; Mquod praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, qua venientia longὸ ante videris . . . ideoque quoniam multum potes pra-
visis animi, ω pr aratio ad minuendum dolorem s
423쪽
DISP. III. CAP. V. 4r3νem , stat semper omnia homini humana medita ta e nimirum hac illa prasans , ω divina sapientia pereeptus penitus , pertractatas humanas res habere , nihil admirari , eum acciderit 3 nihil antequam evenerit , non evenire posse arbi-
adeunda nobis est ultima virtu-l l tum species, quae temperantia , mo- deratio, sive modestia vocari solet pideoque virtutes omnes ita complectitur, ut omnis honestatis, & decori splendor in illa reperiatur. Hoe enim Ioeo , sive virtutis genere, eontinetur id , quod diei latinὸ d eorum potes , graeὸ enim πρωμ dieitur , eusus vis ea es , ut ab honesto non queat separari s namo quod decet, honestum es , quod honesum est , deeet tb . Hinc illam merito Pythagoras velut animi robur fel , Socrates virtutis fundamentum g
honorum lomnium ornamentum Ρlato a pulcherria
morum habituum munimen Iamblychus σὶ s plurimi denique prudentia eo ervatrieem dὶ miri sce commendarunt . Sed ab Auctoribus illis Temperantia ampliori quadam significationeis Plerumque sumitur , ut omnem animi modestiam, mediocritatem, ideoque virtutes omnes illa quodammodo complessitur. II. Sin
424쪽
II. Sin verb, aliarum virtutum instar, quas hactenus enumeravimus, illa clariori, peculiarique sensu accipiatur , definiri poterit cum Cicerone rationis in libidinem , atque in alios non rectos impetus animi firma , ω moderata dominatio la . Illa nimirum corporeas sensuum ill cebras , corpori S molus, & affectus omnes lenire, vel temperare sic debet, ut illi puriori , nobiliorique hominis parti , rationi, vel animo subiiciantur. Hinc Aristoteles b, Temperantiam ipsam paullo angustioribus finibus circumscripsit , dum ipsi corporeas voluptates illas, moderandas concessit, quae in gustu , vel tactu reperiuntur: cum nimirum existimaret homines, aliorum brutorum instar, nullum voluptatis sensum in odore, coloribus, variisque sonis percipere , qui peculiaris virtutis lumine dirigi, vel temperari deberet. Quamvis tamen voluispias illa, quae in tactu , vel gustu percipitur,
In potu nimirum, cibo, contrectandisque corporibus reperitur, nobis cum brutis communis maxime sit , animumque vividius abripiat ; caeurae tamen voluptates, quarum in bruistis etiam vcstigia quaedam conspicimus, temperari maxime debent; atque in primis visus ,eX quo concupiscentia oculorum sc), mala plurima , atque Φpsa plerumque mors, aut animi languor cXOritur; unde etiam recte euris esse prohibemur, quod magnum temperantia munus
III. Hinc variae Temperantiae partes a Philosophis omnibus distingui merito solent, abstinentia nimirum , sobra etas , castitas , ω pudia
425쪽
DISP. III. CAP. VI. 4rs Et abstinentia quidem sic a sobrietate distinis gui solet, ut ab istinentia in cibo , sobrietas inmoderando potu versetur. Sic etiam castitas apudicitia distinguitur , qudd castitas ab illicitis
voluptatibus; pudicitia vero , quae longe purior, quodammodo , & universalior sit, a levioribus etiam , & aspectu declinet; ideoque a pudore nomen accepit, qui satis accommode definiri solet animi perturbatio de iis, qua dedecus aliquod inferre videntur ; qualis in ingenuis, honestis. que adolescentibus conspicitur, atque praeseristim in virginibus mirifice elucet, qui, si quidpiam illis indecori, vel inhonesti conspicere , vel audire contigerit, facit E perturbari, ac ingenuo quodam rubore suffundi solent quem virtutis colorem Diogenes appellavit sa). Quo vero purior , atque nobilior est ille pudicitiae, vel castitatis splendor, eo sacilius amitti, languere, vel extingui poterit, ideoque severiori studio, vel diligentia custodiri debet: cum praest ri in illa semel amissa reparari non possit, ut eleganister inquit Poeta
Lasa pudieitia est, deperit illa semel b) . Hinc merito dicebat Dido
mihi vel tellus opem prias ima dehistat , Vel Pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras
Ante, pudor , quὰm te violem, o tua iura reso 'am se). etsi deinde sororis consilio , & amoris impetu abrepta tandem succubuit , solvitque pudorem d). IV. Nos itaque naturam sequamur , se ab
omni , quod abborret ab ipsa oculorum, aurium quelai Laer. ι 1. 34. tbὶ υυid. Heroid. V. u. IOl. ic) H . AEneid. I V. s. iij ibi υιν.
426쪽
que approbatione , fugiamus 3 satur , taeessus .
sessio , accubatio, vultus , oculi , manuum motus teneant illud decorum sa) r ut enim is Iehritudo corporis apta compositione membrorum movet ocu- ιοι , delectat hoc ipso , quod inter se omnes partes eum quodam Iepore consentiunt , sie Boodeeorum, quod elueet in vita, movet approba rionem eorum , quibus cum vivitur , Ordine , consantia , se moderatione dictorum omnium ,
atque factorum tb . Nec verὸ audiendi sunt Θ-nici, aut s qui fuerunt Stoici pen nisi, qui
reprehendunt , ae irrident, quod ea, qua rur- Ita re non sunt , verbis flagitiosa diramus a iu a autem , qua turpia sunt , nominibus appeII mus suis. Latrocinari , fraudare , adulterare r. surpe est , sed dicitur non obseanὸ r Iiberis dar operam re honesum es, nomine obseanum s pluraque in eandem sententiam , ab eisdem contra mereeundiam disputantur .
V. Hinc verecundia , & honestas velliti integrantes temperantiae partes distingui solent, cum verecundia ab iis omnibus abhorreat, atque illa refugiat, quae pudori , vel temperantiae opponuntur, honestas autem decorum illud inquirit. quod in singulis temperantiae actibus fulgere
VI. Longh plures eximiae virtutis ejusmodi potentiales partes a Philosophis enumerantur phumiIitas nempe , eontinentia , mansuetudo , modesta , sudiositas , urbanitas , pareistas. Humilitas est illa, quae hominem inclinat, ut de se ἔsuiscue omnibus modeste, sive demissE sentiat , ac loquatur . Continentia , quae pravis aikquum , & concupiscentiae motibus moderatur. illosque temperat ; vel ut inquit Cicero , per
quam iaὶ .c. i. c. II. tbὶ ib. e.
427쪽
uam eo ditas consilii gubernatione regitur.
Mansuetudo opponitur irae ; & quemadmodum elementia vindi istam , ita manuietudo iracuna diam lenire debet; ideoque per illam animi
remere in Odium alicuius invectionis eoneitati comitate νetinentur . Modestia, per quam pudoν-Bonestus elaram, O sabilem comparat auctoriis satem , internos nimirum , & eXternos animi m
rus moderatur. Studiositas est illa, qua incredibilis cognitionis amor, & scientiae, & insa tiabilis quaedam veri videndi cupiditas, quae in mentibus nostris reperitur, ita temperatur, ut certis quibusdam finibus coerceatur. Urbanitas, vel ut Graeci vocant, eutrapetia , Iudis, ioci que, & iucunditati, quae ex hilari amicorum, aliorumque colloquio, vel aspectu oriri solet , modum des nit. Faeilis igitur es distinctio ingenui , illiberalis Foei s alter es s tempore fit, ae remisse animo, libero dignus homine s anser ne homine quidem. Parcitas denique nimiam in vestibus, suppellectili, incessu , affectato loquendi modo, universo demum oris, & corporis habitu munditiam, & elegantiam, qualis in mulieribus plerumque observari, sed reprehendi quoque solet, moderatur; ut enim praeclare inquit Cicero , venustatem muliebrem ducere debeia mus , dignitatem vir Iem a .
VII. Exinde vero iaci id intelligi, sive deduci poterunt illa vitia , quae temperantiae sive per eXcessum, sive per desectum opponuntur ἔetsi elerumque vitia, quae per desectum a pulcherrimo temperantiae fine deflectunt, propriis nominibus careant, & rariora quoque videantur , cum longe facilius sit temperantiae, sive,
428쪽
modestiar modum vel fines excedere, qu1m ab illis deficere. Itaque per excessum temperantiae opponitur intemperantia , quae nimium corporeis sensuum voluptatibus delectatur ; sive supidia ras , qua voluptates illae, vel commoda, quae ad necessariam hominis conservationem ab optimo , sapientissimoque Deo sunt instituta , severius' contemnuntur. Sic abstinentiae, sobrietati, castitati, pudicitiae opponitur , crapula , Iuxuries, impudicitia. Verecundiae vero, ac honestati adversatur inverecundia , vel impude tia, de turpitudo . Denique superbia humilitati; ineontinentia continentiae; mansuetud mi iracundias modestiae immodestia ; studiositati curiossetas ; rusticitas , atque scurrilitas urbanitati ;parcitati luxus opponitur . VIII. Facile vero erit eiusmodi, aluique ici genus vitiis, & pravis affectibus , qui temperantiae, caeterisque virtutibus adversantur, o currere , omniumque virtutum gloriam , divinae praesertim gratiae viribus , consequi , si non modo purissima aequitatis, ac honestatis iura semper animo , & oculis obversentur : verum etiam si pulcherrima, caelestis, atque divina propemodum animi natura spectetur. Illa nimirum
nitide, clarissimeque nobis ostendet quid hominem deceat, quid bonestum, decorumque sit, quid eximio virtutis nomine LXornetur; atqueis insita virtutum semina, vel honestatis ignicu-Ios, ut inquit Cicero, vividatis excitabit, qui. hus ad illustrem virtutis gloriam impetigmur, atque ingenito veluti sceleris, inhonesti, vel in decori horrore a vitiis omnibus avertamur .
429쪽
CAP. VII. De vitiis , O peccatis .
I. Lexibilis, ac indifferens illa mentis hu- manae vis, quae ad finem sibi a natura
constitutum dirigi, sive ab illo deflecte re; sanctissima legum iura servare, sive violare; bonos denique, & honestos actus ex Tere, vel pravos, ac inhonestos amplecti potest, etsi veluti pulcherrimus animi splendor, atque proprietas haberi merito soleat; ab illa tamen tanquam uberrimo fonte peccata deduci' debent. Eximius enim, & caelestis animus, quis ingenito veluti pondere ad honestatem inclinat, sui plurima virtutum semina impressa gerit, ita plerumque sensibilium rerum illecebris de linitur, ut honestatem deserere , virtutis lucem extinguere, & peccatum amplecti possit. Inde quemadmodum virtus ex pluribus honestis actibus oriri, sive produci debet, ita quoque vitia ex repetitis inhonestis. & pravis actibus producuntur, qui mala, sive peccata vocari solent. Quemadmodum itaque superiori loco deis singulis virtutum generibus disseruimus , ita j nunc aliqua de vitiis, & peccatis complecti juverit, quae tanto certe clariora sunt futuraia , t quanto facilius vitio um natura, sive cognitiol ex nitida virtutum , & honestatis cognitione di-
II. Nihil est enim peccatum nisi actus ille, liberae voluntatis, qui a debito fine, modo , t vel ordine aberrat, primisque iuris, ac hone-
430쪽
statis legibus adversatur; ideoque malitIa intaqua formalem , ut inquiunt , peccati naturam
positam esse iam diximus, nihil est aliud , quam
pura bonitatis, ordinis, & honestatis privatio; quemadmodum fustius, & oportunius alibi ostendimus ubi de humanorum actuum malitia, ejusque caussa, & origine loqueremur. Hinc peccatum ipsuiu a D. Augustino definitur aversio ab incommutabili bono , seu Deo , ω inordinata conversio ad eommutabile bonum , seu creaturas faJ s ille nimirum, qui peccat, ad commutabile, creatumque bonum veluti finem dirigitur; finitum aliquod, creatumque bonum, summo, atque invariabili, perfectissimoque bono anteponit; ideoque pulcherrimum Ordinem a
natura institutum perturbat. Definiri etiam poterit peccatum liber humana τοIuntatis actur legi esntrarius . Quemadmodum
enim actus humani bonitas, & honestas ex sola divina, vel humana lege repeti debet, ut ille, honus, & honestus actus dicatur, qui legi cohaereat , ejusque lumine dirigatur; sic omnis actus humani pravitas , atque malitia oriri de bet a lege, quam laedi, vel temere violari
III. Exinde vero facile intelligi , sive deduci poterit, quod scuti virtutes omnes in alia qua lege continentur, atque praesertim invariabili , perenni, vel aeternae legi aristissimo veluti foedere conjunguntur, ita peccata, quae legibus opponi debent, ipsis etiam virtutibus , hoc est honestis, & bonis actibus opponuntur; tanis loque gravior sceleris , atque peccati malitia ,sive delarmitas haberi debet , quanto nobilior