장음표시 사용
251쪽
pro vasorum circulis, imb & sepibus agrorum, ac arcubus ballistarum, sicuti & larices, quasi flexibiliores,c aptantur. Trabibus veris abietinis perpetuus honos attribuitur, quia tecta templorum durabili earum firmitate ὀe leuitate teguntur, eoque proceriores sunt, qud
locus nativus fabulosior inueniatur: macro tamen corpore, quia arenosis fomentis haud nutrititur, unde pinguissimus succus resinam, seu picem emittens, conasci videtur. Praeterea betulae arboris copia maxima est in toto Septentrione cuius haec est virtus, ut incisa infra corticem dc librum, lachrymas potabiles emittat, uti fructus eius tempore famis habetur pro pane, cortex que tegumento. Similiter &iuniperi legumina, imboc radices eius, loco panis habentur, licet anxium accessum ob aculeos praebeant: in quibus aculeis, seu spinis, prune vivaces, igni'; per annum durat: quem nisi restinguant incolae, suborto caeli turbine,ac tern pestate, 6 luestre incendium excitatum, quasi vagabundum, circumiacentes agros depopulatur. Ad c de arboribtu Septentrionis. Cap. l.
Vercus incorrupta sub aquis durat,& ob id utili
lima nauiu costis. Corticibus Verb eius coria pre-- parantur, & perfici titur,ut infra de glacialibus structuris ostendetur. Sunt & aliae arbores durioris naturae, e quibus detornantur annuli pro Vm antennaria, ac vires, Sc amphorae, resina, ne Intus putrescant, linie dae. Praeterea aliae ignoto nomine sponte nascentes: quae tamen ob effectum in pondere,colore, duritia,rotunditate,proceritate, de fructibus utiles aestimantur. Cotoneae autem, dc Lambuci cum tui ubis dulcissimis, ibidem reperiuntur . Itidem de salices duplici genere annotatar: quibus ad praemendam famem lepores v-tuntur. Et hae licet steriles sint, densissima tamen sobole excisis ramis,& plantaris renascuntur, ut reliquae lignorum caeduae sylvae germinantes , rursus a radice succrcae. Multae etiam arbores inueniuntur, quae quia altas multasque radices habent inextricabiles, nisi turbine, vel fulmine tangantur, continuὸ perseuerant:
252쪽
murum facilis ratio non datur, dum aliae, alibi que nascantur. Hedera praeterea veluti adulatrix, aded communis est & onerosa, ut niuium fometo paulatim muros dc moenia, nisi extirpetur,absumat. De diuersisare arborum. cap.6.
SVnt praeterea multiplicis generis arbores in eisdem frigidis Iocis, & hae praecipuae, praeter superius dictas, ut populeae, fraxineae, & aliarum iuniperorsi, quae ob proceritatem commodὸ propter annexu od rem quasi cuprestinum, aptantur ad electas mansiones, ct ignea fomenta, tam tempore pestis, quam alio quo- ω tidiano vis. Sponte enim huiusmodi arbores genitae. Mori' perpetuitate stirpis indesinenter accrescunt,&inextirpabiles coalescunt. ita ut productae ad robustam aetatem ut iam dictum erat) sublimibus & imis structuras, tanquam fortiores trabes, coaptentur. Quercus verb,&fagi, ultra septuagesimum eleuationis poli Amctici gradum, versus zonam frigidam no reperiuntur: im δ paucae reliqui generis , nisi beluleae, veluti incuseuati frutices in extremis Oceani Scythici littoribus, obfrequentes tempestates. Verum in terris versus meridionalem plagam, maximus est prouentus arborii fructiferarum. quarum fructu, glandium scilicet, & corylorum nucum,ac fagorum, tempore sterilitatis incolae loco panis panis paritercu caeteris animantibus utuntur: quae tamen animantia, Vt mures, gi i res, & aues, si ture famis arcendae virra humanam sagacitatem hoc habent, ut hos fructus ad antra, cauernasque composetcnt, unde & prouidi terraru incolae imminere famem suturam cognoscentes , diligentius solito prospiciunt euentibus suis. Fagorum nuces triangulae sunt rubeo cortice munitae, subintra barbatum calicem habentes:
quarum esu, sicuti glandium, mire impinguantur porci, sola inspecta differentia, quod laridum his durius, illis verb mollius, seu fluidius reperiatur.
253쪽
ut indigenis & aduenis sufficiant ad omne opta- bilem vim et quo sit, ut quaestus causa ac mercatorum lucro, aliquot millia vasorum E Septentrione in Germaniam exportentur: etiam stipites corylini, quorum tortuosa flexibilitate fere omnia vasa commodissi in δcolligantur. Poma vero, ac pyra diuersorum generum
ibidem, vel seminata, vel transplantata, satis abundὸ crescutit: quorum etiam aliquod genus generosissimuest, ut instar oliuae quae nusquain in Aquilone crescit in summo frigore maturescat: etiam sylvestria poma,
quae sibi aetatem a natura retinent propagatam , Ut in Decembri primum maturescant:& haec vinosum Laporem habent, ideoque in potum,musti nomine torcula rium prestiira disponuntur. Aliqua etiam tantae acer bitatis reperiuntur, ut aciem gladij succo suo perstringant, iisque loco aceti utuntur. Quaedam rotia ditatem habent mali, quedam turbinationem pyri, quaedam figuram ouatam, quibus natura honorem tribuit peculiarem. Sed quae exotica sunt,& vltra marina, quia carnosiora, dulcioraque iudicantur, pretio maiori aestimantur. Similiter&pyra, ac pruna siccata: non enim
nisi duo genera in Aquilone nascuntur, alba scilicet &nigra. Cerasa etiam in duplici genere, sylvestria scili- --
cet, di hortensia : que tamen nimia acerbitate edentibus generant stupore, aceti loco deputata:& hoc, quia in opacis, umbrosisque locis sine solis attactu enascuntur. Quae vero sole tanguntur Latis frato sapore pia cere solent. Sunt printerea quedam arbores ignorae virtutis, que sine floribus producunt niuales fructus. Fructifere tamen arbores gaudent mutatione, & dulcescunt. Sylvestres verb ferinum habcnt saporem, forte propter canos arborum Villos, solis ardorem excludentes: alioquin aliqua possent blandiri suauia
254쪽
QVia maxima varietas in scriptoribus de origine,& natura, ac qualitate succini, seu ambrae reperitur , praecipue Perotto referente, qui insigni diligente , concordare nisus est multorum opinionem singularem , unde, & quomodo nascatur hic liquor gracilis & mirandus: idcirco quid verisimilius est ex Aquilonarium sententia, hic veniet attendendii. Abietes, seu pineae arbores, natura sua resinose, excelta proceritate siue super littora maris. siue super rivos, vel alias sylvarum decliuitates crescentes, succinui sudant, maxime dum maturis frugibus solis feruor ut infra latius dicetur torrentibus ipsis Iunio Iuliost: mensibus incendiosior, Cancri atq; Leonis tetigerit metas, tum istae arbores aestu valido fissis corticibus , succinum sui liquoris in subiectos latices, seu fluuios , indurandum emittunt,sicq; stillando, quodcunq; obiectu corpus sui
tenacitate tanquam glutinum inuoluit: qub fit, ut ranae, mures, culices, araneae, muscar, aristae, legumina, de his similia in resinoso hoc visco rapta inuoluantur, ac indurentur, etiam si in arcnam ceciderint continuatae guttar, quia imbre supereffuso ad rivos, inde flumina, di tandem in mare deferuntur: ubi instar aliarii amborum tanthm certo tempore indurantur, ut saxosa duritie coctu, dira lcmpestate per mare Gothicum, seu Tinno- De Gummi abietis fue Resina, Origine Ambrae, seu Succini. cap. 3.
255쪽
Finnonicum,ac Livonicum, evomatur in Prutenicum littus, stilicet Meridionale,directe oppositurn Septentrioni: re hoc omni tempore, quo flatibus unde volvantur ad Prutenicam terram: in qua ob Principis edictu,
nulli nisi deputati & iurati laboratores, succinum huiusmodi colligere possunt. Libri duodecimi finis.
O LAI MAGNI GOTHIARCHIEPISCOPI v PSALENSIS
de agricauura humano victa. Epitome libri Decimiteriij. De diuestate messium colligendarm. ATURAE admiranda dispensatio
est, ut aliter, alioque tempore, modis& industria colatur terra Septentrio. natis.ut dictum est:aliter Aethiopica, vel Afrorum : aliter etiam nouarum insularum. Quo ad Aquilonares, hoc certum est, in plerisque agris Vestrogothorum parte obiecta meridionali plagae, hordeum spatio 3 6. dierum a semine proiecto maturum colligi, hoe est, a sine Iunij usque medium Augusti, & ali
quando celerius. Ea nanque maturitas ex soli natura, aerisiue clementia, ac humore lapillorum fouenteradices, sol eque torrente,necessario prouenit, ut ita nancatur,ac maturetur: talesque spicae sex ordines in numero aristar habent, aliis tamen communibus mino res: quae ceruile coquendae satis commod adaptantur. Reliqua verb semina in principio Mah proiecta. circa medium Augusti mutua operuricularum , non tam labore, quam alacritate, & voluntario impetu colliguntur, ne superueniens frigidus flatus messem exurat. Nec aliam diurni laboris mercedem desiderant
'Fruges 6. hebiam dis reat rescunt.
256쪽
quam iucundam comituationem vespertinam: in qua iuuenes utriusque sexus, ob fideles agrorum labores, prouidorum parentum iudicio & assensu, ac promissione eligiitur futuro coniugio copulandi: non tamen ad delitiosa connubia, etiam si illustres sint, sed ad solicitudinem domestica: honestatis dc utilitatis pro familia sagaciter & suauiter dirigenda. Decoctione param cap. 2. res dea Via receptum est apud veteres, quomodo Ceres frugum. frumenta inuenerit, & Pari conspersas fruges co- Panis a xisse perhibetur unde de nomine eius panis estram appellatus) ira & illa praedicata est qubd reperie , Miste laudatus,qui decenter humanis usibus applicauit. Ideoque videndum hic erit, que frugum genera ad huc necessarium usum afferuntur, &quibus hoc officium competit apud homines Septentrionales: qui ut in regiones multiplices tam situ qua moribus distincti dis ferunt. separati sunt: ita eriam terra: nascentia, pro qualitate regionum & climatum , variata videntur. 'viticum Quantd igitur magis ad Aquilonem acceditur, tantb apud Aqui minor tritici ubertas,& maior ad Austrii ubilibet inuetinares fe- nitur. Sueonibus tamen, siue Suecis,immetavis tritici. H nullam. sed maior siliginis est concessa. Gothis verb tam O mentalibus, quam Occidentalibus, utentibus hordeo &auen'indeficiens abundantia pro cibo ct potu propi
257쪽
De risu labendi Septemrionaliam Zopulorum.
J Ee displieet euriosis inspectorib' interpretatione
admittere,qualis sit modus Septentrionaliu se
eiu in bibendo . in primis, quod religiosum sit stando Pro ΕΡΙΥΟ ME LIBRI XIII. no
tio numine est largita. Omnium tam e harum frugum utrobique usus est. Sed diligentior filiginis preparatio apud Sueones: quorum foemine ita nouerunt purgare siliginem, ut colore, sapore, ac tinitate exuperet in menti bonitatem. De terrendisfrugibus duraturis. cap. MD Iebus calidissimis feruente sole, pannos instar velorum naualium, siue ipsa vela, latὸ super faciem
terrae', vel planos ac nudos montes extendunt,ac de suis
per torrendam fruge diebus se vel pluribus, aut paucioribus, iuxta solis ardorem imponunt: deinde ea purgatam, in quercinis repositoriis collocant, vel in farinam redactam simili custodia seruanima ultosque in an nos sic torrefacta, integritate calua perdurat,Attamen si molita farina non sit, sed fruges , expedit ut interim soli obiiciatur semel in anno retorrenda: eoque modo noua fruges tosta, poterit illi, ne deficiat, quoties opus fuerit, sagaciter commi steri. Farina autem in quercinis Iasis, aut cupis forti ligneorum malleorum impulsu intrusa, locoq; sicco reposita, sino quacunq; vermium corrosione pluribus annis durare solet.
258쪽
pro reuerentia numinum ac Principum, bibere,& quasi in agone per sudorem cotendere,qtiis uno, vel altero, vel multiplicato haustu amphoram evacuet capitolinam. Videntur itaque in mensa suprapositae imaginis quasi coronati sedere, ac tali forma vasis portare: quod forsan inexpertis generare posset admirationem. Sed mirabilius estet longo ordine intueri ministros, quasi cornutorum ceruorum passores gregatim incedere, veea vasa cereali liquore repleta, propinent conuiuis. Sed neque his contenti caeremota ijs,etia contendunt monstrare sobrietatem, ut vase tam alto repletoq; , nudo capiti su perposito, choream gyrando reducant: similiter& alia vasa manibus utrisq: allata, Vino, ceruisia, medone, aut mulso, vel musto repleta, conuiuantibus adaequales haustus exhibeant epotanda.
De Laertis modis coquendi falsed ' cap. s.
APud Sueones siue Suecos & Gothos nulla sit de
coctio salis r non quia Φ fundo maris extrahi non' possit aqua salia, sed quia gens alius rebus abundans, facilius exoticum sal comparat, quam superfluis expentis id decoquat in littore seuo. Aduentu enim gradium nauigiorum Hollandiae ac Gerinante, ab Hispa- .nicis & Gallicis ac Britannicis portubus, Vlysbonico praesertim & Brouaso portu, sal acceptum iusto precio venundatur. In Polonia verb montes profundissimi Helicae σ salis sunt, praesertim in Vielis ea & Bochna: ubi videndi απαμ- causa M. D. xxviij. quinta Ianuari j, transtensis L. st sitne Junt lis fui, & vidi in profundioribus locis laboratores nu- opulentae. dos ob calorem, ferreis instrumentis eruere opulentissimum thesaurum talis, veluti aurum & argentum ex mineris inexhaustis.
De difficultare aduehodi salis in Aquil
AT Vbi inciderint maritima bella in Balthico mari, ut defectu salis videatur ab hostibus premi posse septentrionalia regna, tunc arte quaesita domesticu
259쪽
sal eonficiunt, ne ea penuria suam libertatem subheiae inimicis. Vt tamen id expeditius, etiam ad perpetuum lucrum, continuὸ efficerent incolae Nortlandiae, id est, Septentrionales, R. D. Io. Magnus Gothus Archiepiscopus Vpsalensis, charissimus frater & antecessor meus, alias 1 23. Hadriani vj. Pontificis legatus, & demum electus, euolutis duobus inde annis, Vpsalensem dioecesim visitans, proprijs suis sumptibus, emptis scilicet dc datis instrumentis ubiq; suis cietibus, modum& artem ab expertis accepta, praecipuis in locis aptioribus incolis communicauit quibus ex tunc,& in perpetuum necessario salis beneficio, quacunque limini
nente hostilitate, liberὸ & facili labore uti possent. De maxima copia butyri. cap.7. Ranscurrendo singulas prouincias septentriona- 'plagae a 32. Vsque ad 8 . gradum eleuationis poli Aristici, ubique propter fertilissima terrarum pancua, & armentorum abundantissimos greges, maximam butyri copiam reperire licebit: non tamen aequali virtute, tum propter salis Varietatem, tum etiam
propter floridiores ac tenuiores herb3s, longὸ a se in uicem distantium prouinciarum nutriti uas. Vbi enim pascua sunt grossiora, saleq; butyrum conditum groΩnore, eius emcaciae non est, ut alterius coditi in pascui herbarum minutarum. Modus tamen conformis es omnium Regionum, vel categrosso, vel tenerrimo &candido, multa magnorum vasorum millia negociatoribus vltramarinis vel precio, vel rerum commutationibus nisi Regio ediisto, instante vel flagrante bello , prohibitum fuerit) distrahendi vel venundandi,
quemadmonum in annona, lardo, atque alus necessa- .rijs nutrimentis, ne hostibus asserantur, caueri solet.
Insula praeterea est Meridionalis Gothiae, Oelandia appellata, ubi aeris salubritas cum pisuis arui foecunditate consentiens, herbas producit dulgissima quali
late conditas: quarum pastu vaccarum turba saginata,
Iae tanta salubritate coficit, ut quibus muIta medicorsi auxilia vel cosilia prodesse nesciunt, solus videatur po-
260쪽
tus ille ἡ butyro expressus, optabilem asserre sanitatem hocq; butyrum tanquam aromaticum, & caeteris omnibus salubrius, appretiatur. De magnitudine in bonitate caste m. cap.r. SI Parmensis aut Placentina, vel aliae terrae, ac villae Longobardorum, de magnitudine, multitudine, ac utilitate caseorum ubiq; commendari poterunt,pros cto origini sue natiuae, scilicet Scandianae peninsule,&prarei puὸ regioni Vestrogothorum in regnis Septetrio Vestro - nalibus, gratias sunt adiure. Hi enim Vestrogothi superthiat eο- omnes incolas Aquilonares, maximam commendatiorum,*πο- nem obtinent, qudd nulla gens illis similis est in eo rans es' sectione caseorum: quod prouenire videtur ex uberi boum pri mis pascuis : in quibus & militares equi,sortes, alti &Haes. robusti, bouesque proceri innumerabili multitudine procreantur. Caseos itaq; tam magnos plerunq; conficiunt, ut duo valetes viri vix unum ad breue spatium deferre possint. Virorum tame manu & arta nunquam fiunt, sed mulierum: quae vicatim ex pagis vicini oriabus,addit ista Iactis multitudine, aestatis tempore in domo volentis caseos coagulare, confluetes, magnis caldaribus lae calefactum, adhibito coagulo, ligneae sormae quadrangulari praecipuὲ imprimunt, caseolosque alias sole aereque siccatos, in particulas comminutos , eidem lacti quasi feruenti imponunt, veluti fit in gradibus muris, qui lapillorum & cementi infusione compactiores exurgunt. N ec vir quispiam huic operi foeminarum interesse meretur, etiam si precibus hoc impetrare conaretur. Habent enim sortissimae mulieres illae diuisa exercitia domestica seorsum a maritis, in quibus illi sese nunquam intromittunt, ut nere, texere, panes & ceruisiam coquere, cibos parare, & proles o nare, ac vestire, lectosque & tegmina aptare, dc agneralis, vitulis, alijsque minutulis animalibus prouidere rubi viris grauiores incumbunt labores, ut agros colere, messes triturare, equos domare quod Z eminae plerunque faciunt arma acuere, atque sepes agrorum,