장음표시 사용
241쪽
Notandum ex iure civili commercii quae magis ad praxim conducere possunt. Λrt. 100 habet: La letterii di eam bio sitra ita da un tuom sudi nn altro. Essa contionc - la data; - la somma da passure; it nomo di colui cho deo parare; -l' epocaod ii luogo in culil pagamento dest esset tuar-si: - la vallata somministrata in monpte , in mercanZie, in conto , per credito, O in
salta da donne maritate , o non maritatoche non esercitano negogio o mercatura Pubblica, non conta, a loro riguardo, che Ome Semplice promstssa Soggetis a tutiole disposistioni di ila loggi civili: salvo ii di-ritto ris peltivo dolle parti, a termini dello articolo I 206 delle det te leggi. Art. 1ll. Sono ri putate semplici promes se lutie te lettere dicambio contenenti Suy- Dosi et tono . sia di nome, sia di qualita, siadi domicilis, sia de uoghi donde esse sonotrat te, o ne' quali esse sono pagabili.
Haetenns de Virlule Iustitiae : quid si ejusdem praetepta violari tontingerii Τ quid si meum illud et itium fuerit perturbatum Τ Iustitia lune non amplius habetur, nisi res in pristino statu vel ad aequalitatem vel eo saltem meliori, quo poterit modo, reponamur. Id vero restitutionis voeabulo solet in Seholis indieari: restitutio, inquit Angelieus , eri reparatio inaequalitatis existantis in rebus si . Iine Traetatum De luatilia et Iura sequitur hie alter, De Restitutisna. Ut amem omulum virtutum moralium satis apta notio habeatur, tu sine ma erit Appendix duobus capitibus inelusa. quorum primum erit de Duilina Flictus,auerum do ecteria virtutibua eardinalibus. Sed quaedam praemittenda.
Q. . Quid est restitutio 'li. RHstitutio. quae nihil ultiad psqst vidμ-tur, quam iterato uliqvμm sinii Pre in pos-ssessionem vel dominium rei suae , potest sic brevitstr definiri, ut sit juris alieni redintegraiio. Communi ter aut in dμfiniri conis suevit e uetus jusιitiae commutatiuae , FOvel res aecepta suo domino redditur , vel damnum injuste illatum eompensatur 2j. Dicitur 1 aetus iustiιiae commutativae , ut indicetur ex sola justitiae commulativae
2 Restitutio disseri a solutiime, quae sit ad Praeeavendam injustitiam; a satirpassione , quae instinetur ad obediendum justitiae vitai calixae: a
violatione oriri obligationem restitutionis;
- 2 quo rei res ae pia suo domino redditur: unde Supponimus rsem, quae redditur,
jam antea propriam illius, cui r dditur; 5 vel damnum illatum eompensatur quia damnum ulicui in Rrre perinde est ac Plus-dem jus violare , seu aliquid e rebus suis auferrμ; - 4 in uste; nam si damnum suis. set illatum ob causam ju tam , V. g. ob ju Stam vitae propriae defension8m, nulla Esset obligatio compensationis I). item est,
latissaetione . quae datur ad Personales offensas solvendas. Nam restitutio supponit violationem juris alieni.
242쪽
siTUTIONE IN GENERE Nigi quis in sui damnum pleno consentiat, ct R. 1. Restitutionis radIx generalis atque
valoat consentire ; nam scienti et volenti
nulla si liriuria. Dicimus si plene eonsentiatre x quo rapite qui crumenam dat I .itroni , adhuc patitur iniuriam; noli enim visi repugnans consimii. Si valeat consentire, secus Mnim osset si loge aliqua impediretur; hine minor libi re consentions in donatione suorum bonorum palitur iniuriam ; quia lex obstat, ne possit jus suum cedere si . 0. 2. Ouantanam eu resιitusionis obli- sntio e , . n. Tanta est restitutionis obligatio , ut vel in re .l in voto necessaria omnino sit pd salutem iis . qui graviter aliorum jus laeserunt. Hinc Eteolii 'l ait, quod tune tan-lum vita vivoi est non moriptur impius , si eι egeriι poenitentiam a peccato suo. feceriι. que judicium et iustitium . et pignus restituerit ille impius rapinamque reddiderit sq). Et Apostolus: reddiιe...omnibus debita 5J. Vel ipsa natura clamat suum cuique tribuendum, et nemini faciendum quod nobis fieri nolumus - Dirimus : vel in re vi l in ιο ς num qui absolute nequit restitutio.
nem pWrdgere, excusatur quidem actu a r
stilutione in re, cum nemo teneatur ad impossibile, non tum n a restitutione in voto,
id est a proposito restituendi cum poterit:
spcus ipse retineret adhuc assectionem malam ad rem alienam , et sic versaretur in peccato habituali uuare d. Augustinus proterens ea notissima verba injure canonico relata l4ὶ : non remitιuur pereatum , nisi restiιuasur ablalum, addebat: eum restitui
Prnereptum de restitutione facienda ,
nere 6 ; ideoque semper urget, adPO ut qui non potest hic et nunc restitustre, teneatur quod in se est sacere, ut qu4m primum possit; qui enim semper Obligatur ad linem, is etiam ad media . Hinc peccat qui impensus superfluas in ludo , in mensa, in habitu. in itineribus, in libris , in pretiosa supsellectili
l . resecare non curat, ut dolitiis suis sa
tissiciat. Q b. se taenam vera restitutionis Origo,
si C. l. Si res alien . eaus. 14. q. 6. 5: Ep. 114. alias 54. e. 6. si I Tlioma , 2. 2. q. 62. a 8. Tl uuamvis sit peccaminosa ob aeeeplationem
personarum. eum apud Dominum uulla sit distan-lia γ onarum i ut legitur DeuterouOmii cap. 1.
remota non est nisi violatio justitiae commutativae. Sane nulla est restituendi obligatio , nisi violetur jus strictum alterius; atqui jus strictum alterius non violatur, nisi per violationem ipsius justitiae commutativae. Quapropter laesio tam justitiae legalis, quae respicit jura legum et pGenas. quam justitiae distributivae, quae respicit
m trita personarum, per se non obligat ad
restitutionem iIJ. Non 1 violatio iusιitius lagalis; quia jus rei publicae in subditos
non est directe in illor una se monas aut Operationes ; sed in publicum bonum , ad quod quisque concurrere debet. Non 2 vio. lutio iustitiae distributivae; quia ex Angelico, munera et sellicia in societate pri inici ita instituta non sunt in praemium meritorum.
sed in publicum bonum: unde jus . quod habent digui est jus dignitatis in voluntate
reipublicae sandatum, non jus strictum landatum in proprietate - Diximus per se num Per accidens etiam ι x violatione justiliae tum legalis tum distributivae, imo et vindicativae obligatio restituendi oritur , scilicet quando iis ob pactum explieitum
vel implicitum justitia commutativa consOciatur. S c supserior qui indiguo atque reipublicae noxio consert beneneium non violat quidem jus strictum dignioris, ideoque nihil debat ipsi restituere, quia illi superior non aufert quod suum ost bene ne inmenim non nisi per collationem fit suum ;
violat tamen ius strictum societatis, et damnum eidem inseri, quod reparare teneturnam stricto jure tenetur detrimentum a societate avertere, cum ideo sit constitutus superior et stipendium accipiat 8).
R. 2: Proxima radix et specialis dupli x adsignatur: l res aliena ineulpabiister ae-eepta, cui adnectitur obligatio restituendi eae eontractu vel quasi in traeιu; 2 res Iiena eulpabiliter accepta, eui adnectitur obligatio restituendi tum eae injusta deιm-ιione, quae est virtualis ac quasi continua-.ta ac optio ; tum eae injusta damnifieatione. Λliquem enim damnificare in rebus suinis idem est aliquid ab eo subtrahere, licet Lalis subtractio sit ipsi subtrahenti prorsus ii. utilis - Attamen plerique charitalis gratia adsigna i iunge plures radices hv-
8ὶ Sie restituere tenetur magistratus vel judex.
qui propter gra em negligentiam in punienda lausa est, eur pri ali vel communitas grave damnum patiantur: quia tunc non Lantum est omeli pra inmisia reus. sed etiam violati eontraetus, quo se
implicite ad damna subditorum praeeavenda obli ga it.
243쪽
242 TRACT. v jusmodi; sed omnes in duabus illis. nostra quidem sententia. conti uentur 1J. Nam tot sunt modices proximae rebit tutionis quot Euat primariae SpecieS laeSionis iuris alterius , ut qui quae tantum Sunt primariae species laesiouis juris alterius,scilicet laesio materialis, cui reSpondet obligatio ex re aliena inculpabiliter accopia , et laesio formalis, cui respondet obligatio ex re u-
liena accepta culpabiliter. Vel ip a lex aejudicis sententia uni ex his innititur, cumuliquem restituendum adstri rigil: et haec duplex radix tantuin ab ipso Angelico in- uuitur, qui notat rem unius haberi potae ab alio duplicitur: uει nempe per voluia tem ejus, ut in depostis; uel contra uolun
0. Ouodnam est subjeetum restitutionis 'se. Subjectum restitutionis est ipsa persona, quam reStilutio viscit. Duplex est :velixum unum, et est persona quae ad re- fili tutionem tenetur; passivum aliud, ut est Persona cui restitutio ipsa peragenda est. Persona vero quae ad restitutionem lenetur, vel rem accipit inculpabiliter , et di. citur possessor bonae fidei; vel aecipit uuli etinet dubitans , num res Sit Sua necne , t dicitur possessor dubiae fidei; vel accipit et retinei culpabiliter, ut dicitur po35essor malae fidei. Articulus. I. - De eo qui ad restitu
Q. 1. Ad quid tenetur possessor bonae
II. possessor bonae fidei tonetur statimnc cognoscit rem non esSe suum , illam domino reddere si adhuc rei instut, et nisi eam l gitime praeseripserit; quia res semper clamat ad doininum, ac nemo debet cumvlterius jacturn locupletari. Si vero rem non amplius reliveat, distinguendum est: et inde sictus est dilior, puta quia eam cum ulla re commutavit; vel non factus di-ii Ur, Pulu quia e mi eo uir umpsit, quin ideo Pepercerit rebus suis - Si non est laetus ditior ad nihil tenetur ; quia alienum nee in se nec in aequivalenti possidet. Si veroditior factus o i, restituere tenetur in e0, in quo tulis esse tus est, quia in hoc aequi.
valentor retinet alienum. Hinc qui ve,lem alterius, hona iide credens esse Suam, Imr laverit,si post 'a dominuS compareat, lene tur eam restituere , et insuper sol ere quantum attrita est, si aliam veglem aequalis valoris attrivisset. item qui apodamicum de re surtiva coenavit, tantum re
stituere debet, quantum de propria coetu pepercit IJ. Ille tomen nolandi sunt ex iure ei vili duocaSus, qui nequitati sunt consoni, eum sa-veant humano commercio, bono publico ad ossessionum tranquillitati; ideoque proba-ilius tenent etiam in conscientia, ut eom muniter docent cum Biuvi r . carriere c0usset, Cury, Vernier etc. En primus: uεemplice possessore sa suoi istulti ergo nosstantum industriales, verum et naturaleS, ei viles, ac mixtos utiam qua parte sunt Ba
lurales; modo jam pereepti sint, id est seqDurati a radice . quando possegra in buon sede . . . uri. 471 s . Ergo qui bona fide alienum laudum p Sidet, leuetur quidem sua dum suo domino restituere, non vero fru clus isdu perceptos; hos non debsit nisi a die judicialis petitionis a domino tacta . Eu secundus: se P attuale possessore suli que bonae si dei) della eosa rubata o Ilerdu' tu , P ha eompertita in una fera o mercuisti DPvero atroccasione di una venditia puM. coisil Sex nempe adsignant: est res aliena exi- rum: si est iudieis sententia justa. Stens in se. in aequi alenti, sed sine eulpa: pu- 2ὶ 2. 2. q. 62. a. s. ei 6. a si in enias inter tuas alienam gallinam: 2 est sa) In dubio, an sii laetus ditior. ad nihil νηη injusta Meeptio, ut si quid habeas furio; a est tur et perseverante dubio, post diligeuien inph injuSia da ua uisitatio; 4 est cunilaeius vel quasi siliouem: quia tune possessio sta. P υ liveti Ontrarius. quidquid enim sit eontra contraetum Liguori. - . Mor. l. 3. n. TUO. ' et quarii eontractum. si eontra justniam commu- 4 AIb. Art. 453- C. A. et . da. '
244쪽
DE BESTI TIONE IN GENERE NIo da vn merem te ereditore di simili eose ii rom exornisti Porro Impensae necessariae padrone cristinario non 'o farselare tit vi- n domino componsanda' sunt, si res eratre, re non με rimborsando si posxessore u infructisora: sonus si frueluq rρddat, quia prearo. the gli e costata ort. 2 86 1 . tunc posse; or bonast fidei sat componsuti ix Uuid quaeres si po sessor bonue sidei rei ex perreptis fructi hii q. lmpstusns utiles de- alienae eam jam donaveriι, vel vendideriι' hset proprietarius Pomponsarct pro valoron. Ad l: Si rom ulienam donaudia rebus in ri montorum, quia revora pretio a sti suis pepsercit, id est si quid diiud eorte de- mabilia sunt. Idom aequilas postulat quod dissei, asu quo rom illam non habui sui, u- impsensus voluptuarias, saltem in quantum lique doliet ri stiluero id, in quo suis p ysto rei valorem augent, nse dominus de alienocit. Sociis ad nihil lρnetur ration ' ju litiae: dilescat: si lamen nbsques deleriorationentiam n rnlioue charitali , si commode id possit auferri, ut sunt statuae, imagines, pro flare pol serit, tensetur munere donat: - cominus nihil refund0re tenetur, quia pos-rium, ni rem domino sno reddat; vel domi- sessor honnse fides Das ausPrre polosi. num, ut ita rem sunm recuperare valeat. 0.2. Id quid tenetur possessor dubiae fidei' ' R. ad 2: Cum distinctione: vel dominus n. Duplicitor potost quiq rem plienam rem suam uti emptore postulat, vel non. Si possiderμ dubia fide: l si illum possidero , venditor tenetur domino cedere vel pre- incipiat j an dubitans sua ne sit, ut si emelium quo res vpndila fuit, si solutum; vel rit rom ullanam dubitans. an sit vendi loris; actionsem qua illud dominus' sibi vindicare 2 si postquam illius possessionem adeptus valost. si nondum solutum art. 1354 2); sit bona fida putans esse suam, dubium su- 'Mnde si tu bona fide equum. habueris a Pe- perveniat. tro set illum vendideri, Paulo, sed postea p- Si ogitur dρ primo easu , possessor Siequias eognoscatur PSse Joannis, eoque illum ngens peccat: quia sevidρnter se exponit repeti nie a Paulo, Paulus repetat u te, tu riculo; rem alipnam sibimet usurpandi: ide tenseris vel pretium ei restituere. vel ei ac- que mutori vel minori diligonii a pro majo-tionem cedere, quam habes in Petrum, ut ri vel minori rei ipsi iis vulore tenetur in- tibi solvatur. quirere dominum. Si compareat et multo Si 2, alii eum Lyonnset asserunt, vondito- prohahilius Oxistimst rem vere ad ipsum rem restilusero dehore prPtium quod a rei spectare, illi reddere debet; nam cum du-vlienae venditiones percepit, modo pretium btus csertam possessionΡm inchoare non illud hona fide non consumpserit; nam innc potu pril. res illius est, pro quo stat major rom nlienam non quidem in se habet, sed veri probabilitas: si non compareat, debet habet in pretio, quDd rem repraesentat ei- illum distribu 'rn pauporibng ex praρsnm-qust subrogatur. Altamen alii cum S dman- pla domini voluntvlμ. - Si vero post adhi- licensibus tuentur, quod si res a dumino hi tam sum ientsem diligρntiam multo pr
non postuletur, nulli tenetur venditor resti- hahidius judicet rμm osso suum. potest Mani ut innμm sipere: nuque otium lynetur mo- sibi retineres. puritate rationis. Quod si di nori' dominum, ut dicit Lesbius, aut indica- hium remanet hinc indρ noquato, res dividiro emptori, quod res Sit vliena, si post ven- dμbset inter utrum qite iuxta dubii rationem,
ditioni m bona fide peractu in id vendi lor ut doconi probribilius; nam par est utriuS- roseis rat et non possit una plius pretium quo quq conditio s43.
ipse rom emit, recuperare; quia cum rem R. Si ligatur dμ A eundo risi , sontentia vliouam amplius non habent. nμc sit causa communior set probabilior rum Croix, L yciar dominus re Sua Privi tur non teni tur man. Lugo, R incnglia, SanctiuZ, Sy irer et Ciam nan gno Suo dum no curare, ut dominus Viva do sel eum ad nihil tenori, nisi morali illam rodipiscatur 5). ter constet rρm esin ulienam. Id autem
An l quaero ) bono fidei possessor possit probatur: l jures canonico, ubi haec haben-r Ut re impensus in ali na re faetas' Iin, tu e d. Angia tini vorba: in iure praediorum pDnsas Pliae sunt neeessariae, sinμ quibus tandiu quisive bono e fidei pussessor reesissi- ros sorvari nequit, oli P utiles quae rΡm me diruur, quamdiu se possidere ignoratri seliorem reddunt; uliue Moluptuarius quae alienum 2); atqui quamdiu certo moraliter
245쪽
m Trao vuIuin con&lat rem ess Ilienum, iamdiu possessor ignorat se possidere alienum; 2 ratione, nam per γSsessionem honae fidei acquiritur verum jus, cum possessio a Iuristis dicatum jus insistendi in re non prohibita possideri. Ergo quamdiu dominium rei est dubium, tamdiu possessor retinet jus insistendi in ipsa, ita ut ante diligen-liam ad veritatis assecutionem adhibendum teneatur quidem rΡm sorvare; sed post diligentiam illum. veritate non obtenta, possit eundem consumere imo et plienare, admonito lainin emploro di dubio adhuc ver tente i l. Idque tenet, cisi contra possessorum adsit ratio probabilis, et nulla in Hiisdem favorem ; quia adest semper prouo praesumptio ortu ab ipsa possession , quae secum importat jus certum, quod nequit superari, nisi ab ullo jure item certo pro altera parte per rationes convincentPs.
diligentiam ad veritatem in ceniendam . et posιea eam non possit amplius inuenire 2 'Tunc nonnullis putant possessorem mortaliter peccasse omittendo illam diligentiam, sed ad nihil adhuc teneri; quia ex una parte clamnum illatum semper dubium est, jus vero possessionis ex ulla est certum. Attamen DOS verius putamus , quod talis pos-sΡssor et peccaverit et teneatur aliquid restituere ei. do quo dubium est, an sit verus dominus, sin autem pauperibus: cum enim iste culpabiliter dominum privaverit spe, quam habere poterat ad rem suam sibi comparandam, et ista spes essset profecto pretio aestimabilis. jam damnum certum est
eidem illatum ib). 0. 3. Ad quid tenetur possessor malae fidei γ
R. Fur, vel quivis alius possessor malae fidei, tenetur domino reddere rem suam cum omnibus fructibus extantibus , nisi sinι mere industriales: idem omne damnum emorgons et lucrum cessans a die possessionis: quidquid uno verbo ex re potuisset y riri per . si ut bonus paterfamilias ipsam
si in V. Iaguori, opus Mor. l. l. nn. 33, et1 g. 2ὶ Tilius v. g. svndnm possidet, sed interdum dubitat an ille sucidus ad Sempronium pertineat: lae Titium negligere documentorum lectionem et interim tortuito ineendio archivium cousagrare :tenetur ne Titius ad aliquid erga Sempronium '
3ὶ Dicimu' tamen non esse faciendam talom restitutionem pro quantitate duhii, ita ut si rati nes essent aequaleR ex utraque parte. res pro medietate sit restituenda: sed minus et sorte valde elium mitius, quia rei deleuior est in eondition omeliori ob jus possessionis, quod imi favebat, et . DISP. i.
administrasset. Secus illata injuria ex inle. gro nou repararetur: convenit etiam jus ei v. Neap.art. 475 η. Hinc praestare etiam tenetur augmentum rei, si talis ejusdem naturae sit, ut creseat; nam res domino suo crescit i5 . Diximus nisi sint mere industria. les; nam fructus industriae sunt ei, qui industriam exercet: hinc thesaurarii, quaestor s , telonarii et alii similes, qui ex pineuntis alienis sibi commissis vel apud se di positis lucrum faciunt negotiundo , cam. biendo, ut bendo etc. hujusmodi lucrum restituem non tenetur: peccant quidem eon. tra fidelitatem et obedientiam, si haec invito domino faciunt; sed non contra justitiam commutativam; ita Antoine, Bou ier, Golasset etc. lmo possessor malae fidei potest etiam deducere expensas tum necessa rias tum utiles ad rem conservandam: et
sane dominus habet quidem jus ut rem suam integram obtineat; non vero ut ex detrimento suris ditior evadat. Excipe nisi surin poenam delicti ad expensas emittendas condemnatus fuerit a legitimo iudice. Sed squaeres) quomodo supputanda reviet valor et augmentum rei, ut integra fias restitutio ab iniquo possessore PR. Fingatur caSus de augmento intrinse eo. Titius furatur pullum equinum vales
tem quinquaginta libellis; apud larem st
equus habilis ad rhedam valens libellis centum; postea labore stactus et sonio macre scit , vel interit - Fingatur casus ex 2DP mento extrinseco. Titius furatur dolium xi ni valens libellas decem; facta ex inopinato frequentia emptorum, et vini caritate, idem dolium acquirit valorem libellarum vigioli: tum cessantibus his circumstantiis, iterum redit ad valorem decem libellarum , et id hoc statu vinum consumitur. in hisce caSibus quaeritur , uirum supputatio valoris equi, et dolii vini repeti debeat a temp0re, quo dominus illis rebus suit inique privatus, an vero a tempore majoris incremenii, scilicet a tempore, quo equus valebat libet'
lis centum, et vini dolium viginti libhllas Sunt, qui ita distinguunt: si domis
adhue favet. 4ὶ eod.Mb. Art. 455 - C. A. et v. 335 - c.6.55o C. P. 1 1 - C N. 638. 1) . Ceterum, ait ad rem n ip 9 132, ne istomputandis inlauRtis consectariis exorbilemus . notare juvat. mala quae alleui inseruntur, nou 34 inanes possibilitates extendenda. Aed ita dimetieti da eMe. Prout ex pommuni hominum aestimatist De t Iari Solent. Sie, e. g. , ridieulum foret illi ,
qui alterius gallinam Meldii. cale illum propono qquot pulli ex hae gallina successu lemporis n/iri
246쪽
pus majoris incrementi, Seu usque ad statum rei optimum, lunetur tenetur eo ensure dominum juxta pretium majus, quod illa res habuit, saltom ratione lucri cessanistis. vel damni emorgentis. Si vpro domi. nus suisset creto vEnditurus, vel tonsum- plurus rem in statu ejus minore juxta hunc sta inna sentiunt esse laetendam damni illati supputationem, et tanquam si u lum me. ras inclustriae habendum esse incremsentum quod apud larem aecepit, et iterum postea amisit - Verum alii probabilius cens ni nulla sueta exceptione sive fuerit sive non
fuerit dominus conservaturus r m Suam
usque ad majus pretii incrementum justum
aestimationem rei restituendae esse desumendam a flatu meliori et optimo, quam res habuit intra tempus injustae detenti nis. Ratio est, quia res quahli et crescit, augetur, melior essicitur in t unim solius domini sui: dum E contrario in damnum solius malae fidei possessoris rρs perit, decreseit. delerior emellur. Dominus autem retinet semper rei huae dominium. quo nequit ox polluti iniquρ detentoris injuria, et
ea etiam temporis periodo, quo rea existe inhal in statu meliori, et plurimi aestimabatur, clamabat ad dominum, urgebatque injustum d 'lentorem ad restituendum. Ε-nimvero lingamus, quod in allatis hypothesibus injustus detentor vendidstrit tum equum, tum vini dolium in meliori eorum statu: percepisSet sane ex equo Ontum lihellas, Ox vini dolio libolius vigintit cujus porro erit hoc pretium' an injusti delenioris' nequaquam. quia sur non debet ullo lempore dilos ere ex re aliena; ergo erit domini; deductis tamen, quae sunt deducenda, nempe ex Pensis necessariis saetis
Quid i dicesi si res aliena ablata apud furem ipsum perieriι ρ Si res ablata apud
larem perierit, tenetur fur ad illius preti um, etsi perierit absque ulla ejus culpa,
sed casu fortuito; nam fur rem subducendo totum rei periculum in se suscipit. Excipe nisi Etiam apud dominum res suisset aeque perilura; si enim pereat apud possessorem malas fidisi absque sua vel alterius culpa , et eodem thmpore ac periculo fuisset pariter penes dominum certo peritura, v. g. in eodem incendio, tunc in foro interno possessor mulae fidei non lensebitur ad restitutionem: quamvis enim surtum cum injuria
commissum fuerit, non fuit lamen causa damni esticax et positiva; nam per Surie quentem casum incendii verificatur quod
uelio suris non erat vere damnosa ut pula batur. N que enim penes dominum res illa diversum habebat valorem,cum esSet certo et statim aeque peritura. Ut lamen possessor malus liberetur in foro interno a restitutione, requiritur ut res omnino pereat sine sua eulpa, sine cuiqm alterius, ει eodem sempore ae pericula , quo periisset penes dominum. Esset v. g. si quis imminente naufragio surripiat socio
23 nureum, Sed postea magis aestuanto tempestate, omnes merces una cum Vaseipso sublato undis absorbeantur. Diximus: sine sua eulpa; si enim ipse rem consumpsit, vel ex negligentia culpabili eam per-clidit, videtur excusari non posse a rotitutione; quia obligatio time evasit pers nulls. verum aliqui reele probabiliter amhuerxi usarent, si rem voluntarie conSuminsisset intret idem tempus quo Jam praevi derat para apud dominum item esse perituram; quia in tali casu adhuc verilleatur, quod non sit emcax damni causa: esset si sumas vinum alienum jamjam incursu hostili eeris invadendum, illudque cum amicis bibas; - 2 aina eiam αιerius : nam quemadmodum secundus iste damnificatot obligationem contriaxisset restitutionis, ita et prinus remanet eodem onere ligatus; 3 eodm tempore ae periculo: nam si ce finnie communi illo periculo, fur non restituat, et postea res pereat in alio periculo Bupet veniente, videtur ad restitutionem leniri; quia non restituendo tempore debitosuit in moria culpabili. Quamquam P hatililer adhuc ipsum excusent, si hoe S curium periculum fuerit aeque commune; tuae enim non mora, sed periculum Sempe, fuisset emcax causa damni; - 4 in 'ra interno ; nam ad quodlibet fraudis perucdum avertendum atque ad puniendam malam fidem ex Romana lege , ac Patrio ille civ.,quocumque tandem modo ac tem-nire res furtiva Perierit, semper remanet ligatus inulast fidei pos sessor. Vid. ius
ii. Vel res illa, pro qua quis pretium accipit, jam debita erat ex justitia: vel ex alia virtute , v. g. Religionis ib). Si 1, Pretium pro ea acceptum restitui
a) Hie non agitne de eo, quod datur ex me a liberalitate ad inelinandum ae ei pientis animum ad praestanda quae debet sive ex justitia sive ex alia
247쪽
debet; quia alter lam habet las . ut aclio cum satis fuerint in bona fido, neque velint
ponatur absque ulla pretii solutione: unde bene saetores, ut non vocatus fiat Cleriens.
retinendi pretium illud nullus est titulus. Q. 6. Quot upliciter potest quis damnifl-Sic V. g. detractor. qui summam aceepit, eare seu injuriam inferre ut alterum, non distimaret: latro cui psecu- R. PoteSi quis alicuI injuriam insurro: inia est tributa, ne alium spoliet. dubent ac- immediate et p t se ipsum. v. g. aliquid ceplum restituere: si etiam judex resti lue- propriis manibus a proximo Suo Surripi sen-xe debet quod accepit pro serenda senten. do; 2 mediate ut per alios, v. g. vlicui Sualia justa: injustus est qui justitiam, quem dendo. ut aliquid a proximo surripiat. debeι grotis eae peio sacere, non vult me re, nisi accepto munere, ait s. 'l homas ). 6 I. De eo, qui culpabiliter damnum Si 2, nulla debetur restitutio; nam qui pre- inserι immediate. tium praebuit, aequisivit jus quod an ista non habebat, et iuri non Striclo jus striia Q. 1. Quaenam culpa, seu potius quae-ctum superaddit i2). Hinc divos, qui vide- nam acιio requiritur in damnificatore, ut
retur ex charitate tenuri locare domum ιeneatur resιιιuere 'pauperculo gralis omnino, non peccat eon- II. Ut actio damnifiealoris obligationem ira justitiam, si pretium locationis exigui. restitutionis inducat, de jure naturae rein Item qui ex charila e deberet curare iusio qui ritur, ut sit iniusta, emeax causa damnimum pauperem, nou violat justitium, si i- et theologice eulpabilis. Injusta , obligatio deo pretium exigat, et illud phtest iuro re- enim resissutionis necessario supponit justinere. strictum alterius violatume jus autem Stri-0. 5. Ouid de fieto Faupere, qui eleemo- ctum alterius violari nequit, nisi peractio-
unas eaιorqueι ' nem injustam, seu justitiae commutativaeli. Si eleemosyna parva sit, qualis ostia- oppositam. Rpeaa causa damni, neque Salim mendicantibus dari solet; aonihil tens. ne potest detrimuntum actionis in aliquem tur fictus pauper , ut ait Bus baum et conferri, nisi ejus ac Iio causa fuerit detri-CurS; haec enim communitur cersetur ab- menti vera et emcax : existimatur autem scitule data, licet peccent sic fingentes. Si quis causa vera et elseax, quando phySice vero sit magna. tunc restitui debet vel dania vel muraliter damnum illud determinat. ti secundum Molinam, vel etiam secundum Theologice culpabilis; etenim dari non po-I'alaum aliis pauperibus; cum enim latis test restituendi obligatio in foro tonsulun eleemosyna datur, semper fiubitale ligitur: liae, nisi in eodem iam injuria commissa si vere pii v res sint. Uude ad rem Cito hi- fuerit.
smus Romanus: furtum faeere videntin qui An non etiam quaeres eae culpa juri
μι is simulaι isque urbis, quive fallati mena dica oritur obligatio restitutionis ' Culpa, dieitate pecuniam eaetorquent, quorum eo quacum actio damnificatas fieri potest, du-
gravius est peccatum, quod furtum renda Plex distinguitur, theologica et juridica: eio cumulanι IJ. Hinc qui insimulandc pen. theologica sic dicitur, quia a theologis prosiones obtinent pauperidus tantum rethlas, soro conscientiae spectu tur, Et Pa Ubi quae dum propriis LX pensis studere comnode verum continet precatum, cum nempe quis possunt, tenentur ad restitutionem; quia advertentia sussicienti ad culpam damnum evidenter Daildunt benofactorum volutiata alteri insert; iuridica vero est omissio dilem. Ad modum quo tenerentur qui ob πω Iigentiae ab humanis legibus requisitae, vem culpam, pula ob pravos mores iidi- qua alterius damnum caveri puluil : haeusciplinam etc. Se indiguos redderent statu, per se subsistit absque culpa thulogica, ut ad quem gratuita educantur pensione. it m cum quis ob ignorantiam vel inadvertentiqui nullum omnino clericandi animum in- am, quae excusat coram D m diuinum vii herent, Si pensio qua fruuntur, ideo Cleri- cui inseri; quod lampn absoluto loquendo As manifeste relicia sit, ut ad Saeerdotiun diligentiori cura caveri polertit. - ipsa omnino tendant 4 . Hoc tamen dicendun putem culpa juridica triplex di, tingui solet. non est, si talem ipsi animum primitus sis Lala, et est Omissio illius diligentiae, quam Tio non excludentes, postea maturiori ae . homines ojusdem conditionis Solent tu talitate et examine se vocatos non sentiant; bus circumstantiis communiter adhibere :vinulet Iiberalis donatio est suffieiens litulus retiis si opuse. De erud. Prine. I. 4. e. 2.nendi. Exeipe si lex obstet, ut cavet Tridentinum s2 v. Liguori, Op. Mor. l. 3. n. . 13. seM. 24, e. 18 ei rea examinatores synodales . qui idὶ Par. 3. nihil omnino recipere possunt ab eraminandis. V. Liguori, IIomo Ap. Tr. m. n. 44.
248쪽
Da n TiTUTIONI in GENERE 24 v. g. si quis librum sibi commodatum reis linquat ubsque ulla custodia ante ostium dormis suae. Levis, et est omissio diligen-liae illius, quam homines diligentiores et accuratiores adhibero solent: v. g. si quis sibi commodatum librum domi quidem re ponat, sed ostium minime claudat cum cla- e. Lεvissima, et est omissio diligentiae illius, quae ad biberi non solet, nisi a d ligentissi in is atque accuratissimis: V. g. Si quis librum domi reponat et ostium clau- clat, sed manu etiam non tangat et probet, utrum clausum bene sit ostium necne. Hoc
posito, dicimus: Haec culparum distinctio nb antiquis jurisconsultis excogitata in contractibus ac quasl- delictis, cum ab hodiernis Codicibus
Non amplius commemoretur, imo ex illo-Tum mente non umplius videatur admittendo. vid. ius civ. Neap. art. 1000, 13561537 l . ideo recte concludimus cuin Gurync Cousset: culpa mere iuridica generaliin loquendo hodie non amplius obtinet, nisi casu quo quis Se voluPrit expresse obligare, vel quo judicis sententia intervenerit, cui purendum sit b bonum commune 2 . d. 2. Quanta est obligalio restisutionis 'II. Obligatio restitutionis debet culpae proportionari, ac damno 5ὶ: unde qui reus est furto gravi, leuetur sub gravi ad restitutionem; sub luvi qui luxi surto reus
est. Hoc tumen ordinarie loquendo; nam v liquando etiam ex culpa veniali ob parvi. talem materiae potest oriri per accidens rostitutionis obligatio gravis. Casus est in
eo , qui non longo intervallo ) furta
multa committit, scd singula in se parva et levia r ex surtulo complente materiam gravem oritur in lare obligatio restitutionis sub gravi salltim illius ultimi surtuli ,
setiamsi illud patraverit non advertens ad surta praeteritu. Tunc enim gravitas obli-
rationem domus vel ad seram rapiendam, et ineulpabiliter oblitus es, quod poterani ibi homines perielitari; vel adhibuisti eommunem ae sum eientem siligentiam . ite perietilentur: non lamen adhibuisti ad ertentiam illam , quam solent diligentiores et diligentissimi. Si poticlitatur aliquis et lebitur in
foveam, non peetasti mortaliter, nee teneris ad re-
fitilutionem ἰ ratio quia etsi peeeasti euli, a iuridi- cs, nou peceasti culpa theologiea. Extipe , nisi accedat sexvientia iudicis , quae obser auda est, eum Κil ob bonum publicum ἔ ld enim in foro
casus alter: od acus has trulallistum valdegationis non esset ex Illa ultima secept tione injusta, quae ut pote culpa tantum I vis non potest obligationem gravem indu cere, Sed ex tota simul; quae quidem ex accossione ulli mi surtuli evadit gravis. e Quid si culpa theologiea non fueriι nisi venialis eae imperteetione deliberationis et ad erιentiae, sed grave siι damnum inde
Hae de re plures sunt sententiae. Alii eum uenrieo a S. Ignatio d0cent, auctorem damni ad totum tenori sub mortali: hoc lamen non est admittendum; quia gravis obligatio ex culpa levi per se oriri non potest- Alii obligant ad totum sub levi: sed adhuc nogatur; quia aliqua debet esse proportio inter vim obligalionis et illius objectum - Λlii eum Lamuan obligant ad partem sub mortali: quod iterum non admittitur, desectu proportionis - Alii vero cum Boia vice tenent adesse obligationem restituendi partem sub culpa veniali; sic enim pro modo culpae est obligatio damnum
At communius et probabilius Filii uetus ,
Gury, Lessius, nunc: glia, Silas, Sancho, Viva et lilii multi cam sapientissimo De Lugo, qui in materia justitiae inter Theologos est facile princeps, docent nullam essa restitutionis obligationem neque sub gravi neque sub levi; lum quia culpa venialis ex imperfectione deliberationis et advertentiae non est simpliciter delictum et injuria ,
ideoque non potest parere verum restili l. lionis onus ; tum quia levi's hujusmodi in- advertentiae facillime cuique occurrunt: ergo accensendae sunt casui fortuito quoad restituendi obligationem, nisi velimus lati simam angustiis et scrupulis viam patefacere. Ergo revera neque sub levi esse pol est in hoc casu obligatio restitutionis: non
sub gravi, quia obligatio gravis non habet
pretiosum sub noele reponit in angulo domus, qua nemo erat proxime transiturus, intendens illud ummo mane in tuto loeo eolloeare. Sed Basilius hae eadem norae domum sine lumine ingreditur,
in vas oll adit illudque frangit. Quid iuris' - R.
Nee Didaeus, nee Basilius ad restitutionem tene. tur, quia ex utriusque parte exulat eulpa theolo. giea; neuter enim togitavit de damno, vel ejus perieulo. imo nee tenetur alteruter . si perieulum aliquod valde remotum prae idisset, quia in m ratibus non alienditur ad meram possibilitatem. Fuler, Gury, ele. Sed quoad eontraetus Vel quasi-eontraetus expresse erat in seguenti. 3ὶ v. Liguorii min. Amal. Tr. x. n. 10: et opus Hor. l. 3. n. 550.
249쪽
proportionem eum culpa levi; non sub levi, quia obligatio levis non habet proportionem cum materia gravi, in qua culpa venialis commissa est. Hinc qui subita ira corropius aliquem interimit, ita ut suerit solitin
motus Secundo-primus, non tenetur ad ul-
Dices: saltem tenetur ad aliquid leve ratione eulpae; sicut qui leve furatur, de levi
tenetur. Sed contra: quando surtum rei parvae est cum plena advertentia et plene voluntaria, non est mirum, si pariat obligationem levem in suo genere. At in nox tro casu non datur advertentia plena ad illud grave damnum: et per consequens non parit obligationem in illo genere mali ; cum ad damnum grave requiratur injuria gravis. Sicut oliam qui vovet rem parvam, tenetur sub veniali illam implere ; qui verorem magnam. , sed sine plena advμrtentia vovet, ad nihil omnino tenetur. ita De Lugo.
s vis,non tamen in ordine ad damnum tuatumr ut siquis laedat ami eum illum eredens
invincibiliter esse inimicum suumῖ Certum est, ipsum graviter peccare ob malum , quem gerit, asseclum: pl merito in foro existerno sic laedens non auditur 2 ; quia ex
opere externo animus ipsse praesumitur.
Verum, ad restitutionem quod attinet , utrum ad illam in foro conscientiae teneatur, recte censet SancheZ, ipsum teneri, si amicum laeserit ab eo aliquid furando , licet postea ubi alum consumpserit: nam in furto non altenditur Solum , cui volu ris sacere injuriam ; sed an etiam v re volueris remvccipere, invito domino: ideoque a quocumque abstuleris, tu semper ton ris 'ud restia tutionem nisi tibi fiat romissio v domino rei. Si vero agatur de simplici clam uillitatione, ubi unice attenditur pΡrsona, cui clamnum fieri vult, non res, cum nihil in simplici damnificatione recipiat damni fientor, utrum iste sit obligandus ad restitutionem, disputant. Esset casus, si quis noctu qua sὶ Puid uero diser de illo, qui projieu in mare gemmam aIienam aestimatam 10, si valeat 1008 Alii obligant ad restituendum 100. quia damnificans eum culpa gravi tenetur ad omne dan mani actum, lieet ignoratum. Alii tamen communius, ae probabilius dieunt teneri lautum ad 10; quia obligatio restitutionis torrespondet eulpae, et eulpa injuriae quae intenditur: hic autem non intenditur injuria,nisi uli 10. Verum quidem es teneri ad totum damoum eum saltem apprehenditur in eousu O ut teieroquin regulariter apprehenditur i,
sed neutiquam . eum omnino invincibiliter ignoratur; nam voluntas nou sertur in incognitum V. I.iguori, inue nor. l. 3: n-ola.
reas inimicum suum ad negandum, Pt Putans eum revera occidere; ex errore iam ninviseihili occidit umicum Alii cum Fil- liueto, Φ.ugo, Sporer, Tamburini, et aliis doctis junioribus negant, ipsum teneri ridrestitutionem; nam illa voluit quidem ho .minsem occidere, sed nonnisi hominem ta-ιεm: unde exercita actio est tantum materialiter mala; ad inducendam enim obligationem resarciendi damnum, requiritur ut ei damnum p t mala actio sit circa idem. Sane si ille absolute intρndit laedere solum inimicum ol amicum voluntarie excludit, de saelo neminom culpabiliter laedit: non
nimicum. quia iste non laeditur non amι
eum, quia illius rμspmtu talis actio est omnino in voluntaria, cum illi potius benefacere velit 3ὶ: est sane valde urgens
Vstrum mulli cum Alasia, Anioine, Bonarina. l. yonnet acriter tuentur contrarium: quia omnis actio contra justitiam advertenter posita parit onus resti inlionis; atqui tulis est actio. de qua agitur. Neque error in persona tollit retionem injuriae; quaestio enim non est de nomino, sed dere: hic sane voluit hominem occidere, et hominem occidit, vel saltem humanitarem laesit. Adde in materia iustitiae, sicut in materia contractuum, non attenditur quid agens sacere voluisset, sed quid reipsa sacere voluit: atqui reipsa in casu proposito
Personae praeSenti nocere voluit. Ergo omnivo tenetur de restitutioiae li).
0. 1. An in contractibus ad indueendam obligationem restitutionis necessaria omnino sil culpa ιheologiea n. certum est contrahentes posse. Si velint. obligate seipsos ad restitution m etiam absque culpa theologica pro damno rei alienae ex contractu detentae; cum juxta conventionem sit obligatio. S d utrum haec
Porum voluntas in contractibuS sempΡr de facio ex istore dicenda sit, etiamsi expressa non fuerit. non satis conveniunt. 3ὶ Notandum tamen, quod talis adhue ineurreret Geommuniealionem, si tam occisus. quam oecidenduR osset Clericus, ut tenet sententia ab u-le probabilior. atque eommunissima riam Vi a . Bonaeina, Saneher. ete ; quia 'eommunic8tio in curritur non ob personae. sed ob ulatus laeAionem. qui Status in eo eas a jain voluntarie laeditur , licet in persona erretur: eL tune multo magis incurritur irregularilas - v. Liguori, istis Mor. l. 3. n. G28. 4ὶ Quisque poterit abundare in sensu 'uo, neu iram Nero spernere sententiam ς cum utraque et ratione et auctoritate praeflet - V. Liguori . h. Mor. l. 3. n. 629.
250쪽
man, Navarrus et Vasque Z, ac docent ude uegroto praebeat, nihil Di tenetur rostitii 3- se obligatiovem restituendi ex dolo vel cul- re- item omi Ssio diligent in P dehitu uullampa tuta, si contractus cedat tantummodo in imponit restitiisendi obligatiovom nisi sus- utilitatem domini rei, qualu est v. c. depo- rit voluntaria; quia utisque voluntate pecissitum gratuitum: unde Si pereat, tunc lan- culum nec esses nec Poncipi pol ε st. Hinc sestium teneris de eius prelio. eum in Eo cu - lnt obsPrvant A la,ia. Autoine, Bdluari cuius odit udo diligentium communem non ud- vliis communiter quod nullus nut vix ullii, libuisti Ex culpa vero levi, si cedat tu Sit, qui obliget viedicos udui eatos ut mullo utilitat m utriusque, qualis Pst v. g. loca - minus Consessuriog oc ThHologos ex culpaelici: unde si in custodiendo libro tibi locato tantum juridica ud restitutionem; eum sue- villii buisti quidem continuuem, non autem pe coniiugat vigil .aui,simis et peritissimis accuratiorem. diligentiam. Si Pereat, de il- ob inadvertentiam naturalem, aut ullamio teneris - Εx culpa tandem levissima, si Causam inculpabilem aliis damnum offerro. cedat dumtaxat in utilitatem illius, qui cul- Si res aliter esset, nemo profecto hi, ompam committit, uti esset v. g. Commoda- ciis perfungi vellel: quod tu maximum Reitum: unde si in custodiendo equo tibi com- Publicae damnum cedi cet. Et id iidi tuemodato adhibuisti curam communem, imo congrustre cum iure ipso NHn p. , qui iue iligentiorem, sed non diligentisSi inam, si his casibit, eam tantum requirit diliguntiam equus pereat, Pius pretium in conwiθntia quam Cominu uit Hr honus patθrs imilias adiadum debes. aEquutilas enim in quolibet hiberet art. 1328 Il. uvae tam 'n diligen- contractu servanda expoStulat, ut ubi majus tia, ut patet. debet rei proportionari, ut ost commodum, ibi major adhibeatur cura. major debeatur pro nΡgotio delicoliori. Deinde leges civiles id praecipientes in bo- quam pro communi: hoc enim rei ipsi uanum publicum latae sunt, ideoque tu con- natura Sane ρxpostulat. udeo ut gravetur scientia servandae. eulsea theologicu qui in hoc voluntariis de-Sed Croix, ibessius, Lugo, nonedglia , scit: qui sane adspori ut vitrum. majorem Salmanti censes Solus et omnes sere moder- cautelam debet illo, qui ligna desert com-tii valde probabiliter negant. et contendunt bur 'uda. absque culpa theologica restitutionis obli- quaere,in quis in periculo ιηneaturgationem udeSse nullum. Quia ex unu parte rem Glienum suae praeferre3 bl Vel con- non est aequum obligare aliquem ad y - tractus. Oh quem liubeo rem alienam, cedit nam gravem absque Culpa gravi; ex ulla in m Hi lautum modo utilitatem; vol cedit in non constat, quod aliquis voluerit Se obli- utilitatem utriusque - Si l. vequitus po-gure in conscientia ad reparandum damnum Stulat, utrPm illum mnae praesorum, modo ulteri illatum sine culpa mortali. Leges vu- mea non sii pretiosior: quo in casu possum. lem, quae in contrarium adduci Solent obli- quidem rem mea in utpote pretio torem prae gautes ex sola culpa juridica, vel praesup- serre, SDd ex iure Nedy.vrt. II54 leneor preponunt culpam theologieum vel obligant tium rei alienae restituere; cum ob mei so-clum taxat in foro externo, vel si v bsolute lius gratiam ea adducta sit in ruiuam quibusdam in casibus restitutionem omni- Si 2, tunc Si res aliena est magis pretio a. no praecipiunt, obligant quidem, etiamsi debeo rhm illum conservare; quia rei alie- precalum non adsit; sed non ante Senten- nae Eam debeo cuSlodiam . quam prudensitam judieis, ut communiter dicunt i l. quisque habet: vitamen possum exigeris Q. 4. Quid de restiιutione in quasi-eom compensationem totiuS damni, quod pastruetibus. et metis Sus sum cum servando', cum non tenear eam n. Progenerali principio statuendum est, Servare eum meo damno. Quod si neque ae ad restitutionis Ohligation m non sum cere, mea pretiosa res sit. non tu ueor rem alie- ut quis in suo ossicio implendo fuerit em - nam praeserre meae; eum enim in illiuscax causa damni, sed insuper requiri ut tantum utilitatem retineam, aequum no a damnum illud voluntaris intulerit; nam ex est, ut ad meam Servundam damnum seu-vdagio : res, quae eu*a earet, in damnum tiam - Si δὲ ceteris paribus. potero pra vocari non convenit. Hinc si medicus v. g. serre reui meam, cum charitas a nobis i
s in V. Limori, opus Hor. l. a. n. 554. . Per esempio: in possessore di una vettura . per