De arte rhetorica libri quinque lectissimis veterum auctorum aetatis aureae, perpetuisque exemplis illustrati auctore r. d. Dominico de Colonia accedunt etiam institutiones poeticae auctore r. d. Josepho Juvencio

121쪽

isio Artis Rhetoricae Liber I.

Latinae vero linguae aetates ordine contrario proaeedunt. Nam a ferrea , deinde ab aenea ad argenteam,

et mox ad auream ventum eSt.

Quiaenam nuncupanda es errea Linguae ruinae aetas Ad ferream aetatem refer Leges duodecim ta-hularum , et Columnam rostratam C. Duilli , quae odieque visitur Romae , itemque Saliaret hymnos Numae Pompilii, vix tandem sacerdotibus suis intellectos , cujusmodi e t v. g. rancidulum illud fragmentum , quod a Varrone citatur. Omnia dapolitia comis-

Se IsnI cusiones . . . . . Duonvs Ceruus Desios Afros

Penel. (a Porro Dapalilia comisse significat, si quaeris , opipara comedisse. Ioni vero cusiones Sunt curiones Seu sacerdotes Iani , Duonus Certius est honus Creator et Deipos adhibetur pro Divus, ut nemo non videt, et pro venit. Eodem refer vetustissimum illum versum de Saliorum exultationiblis: Praesul ut amplruat , et volgu redemptruat olli doc est, cum Saliorum antistes et mugister saltans , alque tripudians motum aliquem edidit , eumdem omnino motum de compacto referat Saliorum

chorus omnis et

Et volgii' redemptruat olli. Ampimate enim erat olim motum aliquem saltando edere. Porro serream illam latinae Linguae aetatem jure poteris illius quasi pueritiam appellare. Quoenam est senes Linguae ininae aetas tAenea aetas incipit a Livio Andronico, omnium primus Latinos versus scripsit. Ad eamdem aetatem pertinent. Ennius ingenio maximus , arte rudis , . Ut de illo scribit Naso si itemque Caecilius , Malus inualis auctor , inquit Tullius . Totum porro tempus illud, quo fioruere Andronicus , Ennius , Naevius, Caecilius , Pacuvius, etc. quasi crescentem latiuae Linguae aetatem poteris nuncupare.

122쪽

De Elocutione. quaenam est celas argenteoli . Ad aetatem argenteam pertinent Plautus in suis comoediis, et Cato de re rustica. Terentium vero ad auream aetatem omnino referendum esse judicamus : quamquam nonnullis, ob illius Archaismos, secus visum fuerit, sed immerito. Banc vero argenteam aetatem quasi adolescentiam latinae Linguae possumus appellare.

-- quaenam demum est mnea latinae Linguae aetas' Auream aetatem appello tempus illud annorum firme centum , quod vulgo Augusti aptas dicitur , estque magni Ciceronis orium inter et ejusdem Imperatoris Augusti mortem interjectum. Ilac aurea aemtate floruerunt inter oratores ac Rhelores , Cicero et cornificius, auctor , ut verisimillimum est , qua tuor librorum ad Ηerennium, qui vulgo adscribuntue

Ciceroni: inter distoricos Iulius Caesar A A. Birtius, qui scripsit commentarios de bello Alexandrino, de hello Africano,et de bello dispaniensi: Sallustius Livius, ta veli ejus vulgo dictus Paterculus, Cornelius Nepos et quinius Curtius. Inter Poetas Virgilius, IIoratius,

catullus , Tibullus , Propertius , Phedrus , Ovidius ,

Lucretius et Publius Syrus , quorum postremi duo

ceteros aetatis aureae Poetas aliquantum aetate an

tecessere. Inter Medicos Philosophos , reique rusticae, aut architectonicae Scriptores , Varro , Columella , cornelius Celsus , et vitruvius. Aureum vero illud tempus quasi virilem latinae linguae aetatem vocare jure poterimus. Eos igitur maxime legere et imitari oportet , qui

hac aurea aetate vixerunt , ac ante omnes Tullium , flessem in dicendo pirum, ut eum Fabius appellat,

quique , ut ait idem Fabius a d posseros id consequum

Ius est , ut Cicero jam non nominis nomen , Sed ela- querastae habearen mu i fur speciemus , hoc Psopositum sit effemplum. Ille se profecisse scias , cui Cic ro . Me placuerit. Quanta vero cura ac religione sermonis proprietam

to Vellejua PatereuIus vii praetor in Africa. Ainc errorexi triariolum Paterculus pro Pater cujus.

123쪽

iati Aelis Rheloricae Liber I.

lem observaverit Cicero , satis magno argumento erit quod dicam. Fuit cum existimaret inhibere remos idem esse ac retinere i et ut auriga equos inhibet , ut cursum sistat sic etiam remes inhiberi , dum sustinentur. Postea vero ex nautis didicit inhiberi remos , cum remiges alio navigantes modo , navim ad puppim convertunt. Quod edoctus, minime cessandum putavit, donec Atticus et Varro moderentur, ut iuprimo de Oratore libro, quem jam transmiserat , locus ille emendaretur. Iloc ita esse indicant haec Tullii verba ad Atticum (a : n Inhibere illud tuum,

re quod mihi arriserat, vehementer displicet: cst enim M verbum tolum nauticum: quamquam id quidem scies, ham et sed arbitrabar sustineri remos, cum inhiberen essent remiges Iussi. Id non esse ejusmodi didicim heri et cum ad villam nostram navis appelleretur an non enim Sustinent, sed alio modo remigant. Idn ab sh irmn c remotissimum est. Quare facies. ut

M ita sit in libro, quemadmodum fuit. Dices idem

di, Varroni , nisi forte muta vit

Quod si de vocula una ita laboravit Tullius , nihil

mirum si viro , ut omnium eloquentissimo , ita etiam proprietatis adeo amanti, omnium doc .issimus Varro mitteret libros suos de Lingua latina et si item omnium sortissimus Iulius Caesar , nec vel eloquentia , vel . doctrina illis minor futurus, si totum his se studiis tradidisset , eidem dicaret libros suos de Analogia. Qua de re sic Tullius in Bruto et In maetimis o evotionibus ad me ipsum de ratione Latine loquendi accurarissime scripsit Caesar. Quisnam Ciceroni progimus est ineo pla Latini sermonis inlepilate et elegantia pie. Primum post Ciceronem damus locum Caesari, atque Terentio. Sane quam praeclare de utroque senis

serit Tullius , liquet ex his , quae de utroque scripsit Ac de Terentio quidem sic loquitur ad Atticum et Se cultis sum, non dico Caecilium s malus enim auctor Latinitatis est j sed Terentium, cujus fabellae propteres uncam Pulabantur a C. Laelio scribi. De Caesare vero sic idem in Bruto. 5 Etiam Couis

124쪽

De Elocutione. Idigis mentarios quosdam scripsit rerum suarum valdem quidem probandos; nudi enim sunt , recti , et ve-n nu3ii, omni ornatu orationis, tamquam veste detra-

, cta et sed dum voluit alios habere parata unde sume. di, rent, qui vellent scribere historiam: ineptis gratum , fortasse fecit, qui xolunt illa (c) calamistris inureis dii re, sanos quidem homines a scribendo delerruit. Ouinam latinualis auctores ,post dies hos legendistini ast. Cum Fabio , Ut quisque erit Ciceroni simillimus: quales sunt Phaedrus, Cornelius Nepos, Livius , Curtius , et alii quos recensuimus , qui vel Ciceronis ae vo vixere , vel non ita magno distant intervallo. Degustari etiam poterunt, Sed parce , et Sero recentiores nonnulli, qui Ciceronem diligenter sunt imitati , et quomodo sit imitandus , ipsi exemplo esse poterunt. Quales sunt Muretus , Manulius in epistolis illis , quas ante senium Scripsit, nam ceterae frigidam sapiunt aetalem Sadolelus, Bembus , Riccius Masseus pictus atque politus , Bunellus , Tursellinus ; Longo-lius , Perpinianus , vavassor , Pelavius. Post obitum Augusti , incorrupla , illa, quam dixi , latini sermonis integritas sensim adulterari coepta est et quasi ex auro in argentum iterum commulari , ut ex Senecae , Fabiique , et aliorum querimoniis liquet. In decrescente illa aetate sunt inter Oratores ac Rhetores, Fabius Quintilianus, Plinius Iunior , etc. Inter Ilistoricos Suetonius , Tacitus , Ju Slinus, etc. Inter Poetas , Lucanus , Persius, Silius, Iuvenalis, Statius , Martialis , Seneca. Inter Philosophos vero Seneca , Plinius Veronensis 3 inter Grammaticos denique Asconius , Agellius, etc. . Denique a temporibus Severi auspicari licet aeneam aetatem , quae i dem in serream desiit, postquam variarum gentium irruptione ipsi Romani sa-cii sunt barbari , et in hac aelate decrepila sunt Symmachus , Capella , Sidonius Apollinaris, quos omnes tu vitabis summopere , si sapis. Finis Libri Primi.(ai Cialamistrvili est ferrum illud teres, quo eandente eapilli iiii cr silentur, in vincinnosque crispantur. Intirere voro colamistris melasiliorice dicitur pro Montim citque immodieum ornatum adhibere: Iial. Iiisrarcare, imbelleuare, etc. F et

125쪽

LIBER SECUNDUS.

EGimus hactenus de Figuris ac Tropis , de Periodo et de Stulo. Postulat nunc instituti nostri ratio , ut agamus de Inventione , sine qua , teste Tullio , frivola erit et puerilis omnis locutio. Ouid est inpensio lis . Est excogitatio argumentorum , quae valeant tum ad fidem iaciendam , tum ad motus excitandos. Primum igitur agendum nobis erit de argumentis et deinde de motibus , seu affectibus excitandis. De ar mentis , et loris Oratoriis. Ouid est argumentum p. Est probabile inventum ad faciendam fidem , ut, Si probare velis expetendam esse Rhetoricam , invenies , quod sit ars bene dicendi. Undenam sumuntur Argumenta , sire notiones ad aliquid probandum pSumuntur ex locis oratoriis , quos Tullius appellat Argumentorum sedes, in quibus latent , et ex quibus sunt depromendo. Qua propter , si vis Orator esse , in promptu tibi esse debent loci illi, et , ut ita loquar , ad mamim ut in illis uberrimam Argumentorum segetem facile possis invenire. Quot sunt genera locorum Duo. Alii enim Mnm eetuntur ab ipsa re, et idcirco vocantur intrinseci , seu Insui : alii suut extra ipsam rem , de qua quaestio est: unde etiam vocantur Lτ-t inuet , seu Demoti. De utroque illo genere , ac de Primo praesertim i quod majus qtioddam momentum habet ad eloquentiam , accuratissime inibis est hoc

loco tractandum.

126쪽

-De Inventione. IuS

De Locis intrinsecis uot sunt Dei oratorii refrinseel 'Sexdecim: Defibitio, Enumeratio pressum , talio , Coniugata , Genus, Forma, Similitudo , Dissimilitudo , Contraria , Repugnantia , Ariuncta , Antecedes via , Consequentia, Causae s Effecta. comparati'. . S. I. Definitio.

id est De illa pEst brevis et clacumseri pla rei explicatio , in quit Tullius , vel ut Philosophi malunt, Definitio estoralio , quae rei naturam explicat. Nouomodo D recta Desinitio tQ i . Aecipi to aliquid rei , quae 'finitur, comm- ne cum aliis 3 deinde addito aliquid illi unice propritim ac petatare et tum demum habebis optimam definitionem ; v. g. Rhetorica est ars bene dicendi ;quod sit ars, hoc illi commune est cum aliis artibus rquod vero sit ars bene dicendi, hoc est illi omnino proprium. Quod si, mpuca sit et mutila tua desinitio, iure ac merito poterit libi conlingere ciuod olim Platoni contigit. Deunierat aliquando Plato nominem nimal bipes , et implume. Diogenes Cynicus , homo dicax et Academicorum irrisor , gallum implumem ac nudum in mediam Platonis scholam projiciens , Eu, inquit, hominem Platonis pEstne eodem definiendi ratio Logicis et Oxoloribus ZLonge diversa. Logici enim jejune, breviter,

ac sicce rem definiunt per genus , et disserentiam: v. g. Nomo est animal rationale : Orator vero liberius et ornatius hominem ita definiet per locos Rhetoricos . m-mo est elimium opus G Deo e malum, rutionis Particeps , ad Dei imaginem conditum, alque ud immorialitatem natum. IIoc autem oratorium desiniendi genus , si recte appellare velimus , Deseriptio potius appellari debet, quam accurata de tuo.

Quot modis seri solet Descripta, seu oratoria fes-naeo t

127쪽

ru6 Ariis Rhetoricae. Liber II.

Sex potissimum modis fieri solet. i. Per partes , ex quibus res ipsa conflat 3 ut si dicas : Ars oratoria est ars , quae constat inpensioue , dispositione, elocutione , et prmunciosione. 2. Fit per effectus, ni cum dicitur: meealum est pessis ianimete, conscientiue labes, pilae pernicies , nam-rue dedecuy, orbis ruina , Odium Dei , etc.

3. Desinitio fit per negationem et psrmationem , cum nempe primum dicimus quid non sit 'res , ut

deinde melius tui ligatur quid sit ; et haec definiendi ratio Cschroni persamiliaris fuit. Ita Pisonem prohat non fuisse consulam: n Tu in lictoribus, in toga , dii et praetexta esse consulatum putast quae ornam menta etiam in Sex. Clodio, te Consule , esse vo-M luisti. IIujus tu Clodiani canis in gnibus declaram hi putas Animo consulem esse oportet, consilio, dii fide, gravitate, vigilantia, toto denique muneres, consulatus. n Et pro domo sua : n An tu Pop. Rom. esse illum putas, qui conflat ex iis , qui mercem de conducuntur , qui compelluntur , ut vim . assem rant magistratibus t ut obsideant senatum p optent

di, quotidie caedem, incendia , rapinas i , di, O speciem dignitatemque Populi Rom. quam nam tiones exterae . quam gentes ultimae pertimescantidi, Multitudinem nominum ex servis conductis , exm facinorosis , ex egentibus congregatum. Illa fuit m pulchritudo Populi Rom. illa forma , quam in cam- po vidisti , tum cum etiam tibi , contra Senatus, dii totiusque Italiae auctoritatem et studium dicendia' potestas fuit. . Definitio fit ab adjunctis. Ila Chymicam artem nou minus vere , quam lepide desiniens , Chmia est Ora sine cete , cujus princiseium est mentiri , medium imborare , His mendicare. Ita Virgilius famam describit

ab adjunctis sa).

Fama malum , quo non aliud velocius ullum ;Mobilitate viget , viresque acquirit eundo. . Parva metu primo, mox se se tollit in auras.

128쪽

De Inventionet II Ingrediturque solo , et caput inter nubila condit. Monstrum horrendum, ingens, cui quot sunt corpore Diumae , a

Tot vigilas oculi subter i mirabille dictu l: Tot linguae, totidem ora sonant, igi rubrigit au

Tam ficti pravique tenax, quam nuntia veri. S. Desinitio fit venuste per similitudinem atque metaphoras , ut si dicas cum a Petra ch . : Hlehritudinem risu blandum hostem , dulcem fanorem , foetorem fraudulentum , laqueum pedibus , oculis .etium , ela. Observa tamen, metaphoricis id genus definitionibus caute admodum niendum esse , . et cum mica salis , ut . ait Catullus, i, sis. II. Enumeratio partium. Quid es: Enumeralio paruum te. Est oratio , qua totum in suas partes distribuitur . unde locus ille vocatur etiam Distribulio et ut sid istribuas , ac dividas vitam humanam in pueritiam,

adolescentiam , virilem aetatem et Senectutem. Ovae sunt regulae , ae leges Enumerationis' cum ii. res praecipuae. i. Regula haec est et affirmatis omnibus partibus, affirmatur totum. Ila Tullius probat Pompeium esse summum Imperatorem , omnes et singulas optimi Imperatoris virtutes Sic enumeraudo , Ego enim missimo, in summo Imperatore quatuor has res inesse oportere , scientiam rei militaris , pinulem ,

auctoritatem , felleilalem. Pergit deinde , et quatuor haec in suo Pompeio summa esse sic probat is Quis igiturn hoc homine scientior unquam aut fuit , aut essen debuit, qui e ludo atque pueritiae disciplina , bel-n lo maximo , alque acerrimis hostibus , ad patrisn exercitum , alque in militiae disciplinam profectusn est n Deinde de ejus justitia et is cujus legionesn sic in Asiam pervenerunt, ut non modo manus

129쪽

idis . Anis Rhetoricae Liber II.

n lanti exercitus , sed ne vestigium quidem cuiquam pacato nocuisse dicatur. xi Et de temperantia sic loquitur: n Non avarilia ab instituto cursu ad praedamn aliquam revocavit, non libido ad voluptatem, non M amoenitas ad delectationem , non nobilitas urbis D ad cognitionem, non denique labor ipse adquiem

Ita etiam fa) Lactantius Dominicae mortis acerhi- talem, singularum partium cruciatu, pie aeque ac eleganter probat ,

Compressos speculare oculos , et luce carentes Afflictasque genas i et arentem suspice linguam Felle venenarum , et pallentes funere vultus, Cerne manus clavis sixas tractosque lacertos; Atque ingens Ialeri vulnus , cerne inde cruorem Pur ureum, fossosque pedes, artusque cruentos Flecte genu , lignumque Crucis faenerabileriodoro. Sic Iuvenalis Sat. S. per Paritum enumerationem

ridet quemdam , qui se omnia scire profitebatur et Grammaticus, Rhetor, Geometres, Pictor, (b Alipies, Augur , te Schoenobates, Medicus, Magus: omnia

novit Graeculus esuriens et in caelum , iusseris , ibit. Quaenam est secunda Regulo a. Regula haec est, ut negatis omnibus et singulis partibus; negetur totum. Sic probat Tullius Antonium non esse Consulem: Negul hoc di D. Brutus Imperator , ne ut Gama , negat cuncta Italia , ne i Senatus , Negalis pos . Qui i Iur illum consulem nisi latrones, Pulam l. Cedo ultimam regulam enumerationis Portium. 8. Ut negatis partibus recte negetur totum, nulla tibi erit praetermittenda pars, quoad ejus fieri poterit. Ita Martialis vetulam quandam probat esse eden-lulam

130쪽

De Inventione. rIs Si memini , fuerunt tibi quatuor , Aelia, dentes: Expuit una duos lussis, et una duos. Iam secura potes totis tussire diebus Nil istic , quod agat, tertia tussis habet. s. III. Notatio Nominis et Conjugata. Ad unum et idem caput duos hosce locos propteramnitatem revocamus : Quamvis porro alterque ille locus, Propter levitatem, non adeo valere videatur adliersuauendum : quia tamen non p ram valet ad de-ectandum et ad orationem lepore aliquo ac sale condieindani , idcirco ab oratoridus interdum summis ad hibetur. quid est Nolallat .as . Nolatio , seu Elymologia, est locus , qui verborum originem , et significationem inquirit, ut Senatu snomen traxit a-: Consul vocatur is , qui constitit pomae di ergo Piso nihil minus quam consul est: et Ovidius in Fastis Victimam sic appellari dicit a uincendo , et hostiam ab hoste. Victima quae dextra cecidit victrice vocatur :Ηostibus a domitis hostia nomen habet. quandonam potissimum utendum est Aolatione nominis l. 3. Quando in nomine aliquo laudem , vel dedecus

aut iocum aliquem, non scurrilem ac mimicum , sed liberalem et urbanum, inveniti orator. Sic in nomineta Verris iocose usit Cicero, quasi ita dictus fuisset', quod omiua Perreret , hoc est omnia raperet homo su-racissimus : ovam tu, inquit , domum quod sanum disii , suod non Nersum, cfque exieratim reliquerisi Siceliam Cnesogsenum in avaritiae suspicioncmi vocavi tab ipsius, nomine , quot aureum Significat , aut quasi

auro Senitum. .

Ad notationem, nominis pertinent Anagrammata , cujusmodi sunt ista: Amor, Roma, Maro: Lmicia, Caligo: insula, Laurus: Praedentia , tarde puni: Mario. rem , mira Virreo et Diovis Alexius diu exul a suis: uuid est PerilasTrit vir qui adest: Maria Magdalena

lui Verres homo libidinosus et a urua, eum in Stellia biennium Priarior fiatiret, . reperiandarum aerascitus suu α Sicinis.