De arte rhetorica libri quinque lectissimis veterum auctorum aetatis aureae, perpetuisque exemplis illustrati auctore r. d. Dominico de Colonia accedunt etiam institutiones poeticae auctore r. d. Josepho Juvencio

71쪽

Artis IIIleloricae Liber I. Aposiopesi utimur ob pudorem, ut Virgilius in Ecloga I.

Fovinius et qui le . . . .

. VIII. De Expolitione. Quid est Evolumi iis . .Expolitio sive Commoratio , et Exornatio ( nam tria haec v abula. ivnini, taque idem sonanti est digura ad motus ex Mndos valde insignis. Fit autem , cum eanidenissententiam variis modis versamus, ut alitus is Mid lorum animis desigatur. Ita Cicero pro Sextio Ait mihi ipsi, ut quidamn putant , fuit mois aequo animo oppetenda i quid lis tum mortem ne sumebam p. erat res ulla , quam di, mihi magis optandam pularem I lam eram rudis in tam ignarus rerutfi , lassi expers consilii aut in-,, sentit ni liii audieram , nihil videram , nihil ipsen legendo quaere dcque cognoveram i nesciebam viri lue brevem esse cursum , gloriae sempiternum i in quum esset omnibus destilla mors, o plandum esse, at ut vita, quae necessitati deberetur, patriae polius , n donata, quam reservata naturae videretur Nescie- , ham inter sapientissimos homines hanc conlention nem fuisse, ut alii dicerent , animos hominum seni, Susque morte reSlingui alii autem , lum maxime dii mentes Sapientum ac sortium virorum , quum e: corpore exceSSi Ssent , Sentire ac vigere i quorum dii alterum sugiendum non eSSe, carere sensu l alterumn etiam optandum , meliore esse sensu pS. IX. De Epiphonemale.

Quid est Epiphonema

u. Est exclamatio sententiosa, quae fieri solet postrem aliquam insignem vel narra iam , vel probatam. Ut cum Virgilius, post narratos classis Trojanae iam sebores , sic exclamat sententiose (a : . Tantae molis erat Itomanam condere gentem. Sic etiam Lucretius lib. I. post commemoratum exemplum Agamemnonis, siliam suam Iphigeniam immolauiis , hac gravi sententia claudit narrationem: Tantum Religio poluit suadere malorum.

72쪽

De EIoculione. I isimile est illud Ciceronis in libro de Senectute: nectalem ut adipisconlur, Omnes vlani rum eiamdem accusant sa ad lam et lania est inconstantia , stultilia , alque perpersuas. Sic etiam Virgilius, postquam apum, in melle conficiendo , industriam , labore que descripsit, hoc addit Epiphonema: t. Tantus amor florum , genarandi inrta meli is. Itemque hoc I. Georgic-uni

. . . Adeo a teneTis . nautacere, multum est . :

Fas omne abrasaepta, Psit 'dorum obtruilcat, et auro Vi potitur. .minalsa pectora cogis , Auri sacra fames 'b .

De Figuris ad delectandum magis .idon et q. s. I. De Apostrophe. .

uid est Apostrophet

b. Est Schema , quo sermonem ad aliam personam, vel quasi personam con eriimus , quam instituta oratio requirat. Ita Cicero pro Milone: Vos , pos appello, jorsissimi Pim qui mullum pro Republica sanguinem effudistis: eos in Piri, et ciueis inpicli appella Periculo, Celituriones , rosque milites , uobis non modo inspeclantibus, sed etiam armalis ei huic judicio Praesidentibus , hoec lania oblut ex hoc urbe evelletur Apostrophe sit aliquando ad Superos, ad invocandum. lla Tullius i. in Catilinam: Tum tu Iupiter , qui iisdem , quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitvlus , quem flaiorem hujus urbis, atque Imperii

ere nominamus; hunc et hujus socios s luis cris , celerisque templis , o lectis urbis, a moenibus, ct ruct . fortunisqtie omnium cietum, creebis: et Omnes inimicos holiorum, hostes Politiae , lassones Doliae, scelerum Dem

iui Atii Adepti, quae lectio videtur melior. iiii Aeneid. S.

73쪽

eta Artis Rhetoricae. Liber I.

re inter se ac nefaria societate conjunctos, celernis suppliciis uiuos, mortuosque mcc utS.

Non tantum ad personas sit Apostrophes sed etiam ad res in animatas , sensuque carentes, aut aliquando elirer assi helluas. -Ejusmodi est apud Virgilium notissima illa Aleetentii Apostrophe ad equum suum, nomine Rhoehum

Rhoebe , diu si qua diu mortalibus ulla est

Ila Cicero pro Milone: 'o jam Albani fu-

muli, sique luci, pos in uum . imploro, sique obtestor , posque Albanorum obrutae a De saerorum Populi Romani sociae et oequales. Piatis porro nihil familiarius est, quam illa ad res sensu. carentes Apostrophe.Iia Dido moriens Ae .eid. . . . . Dulces exuviae, dum sata, diique sinebant, 'Accipite hanc animam , meque nis exsolvite curis. .Qucenam sunt Apostrophes regulae Tres. I Raro est usurpanda . Si enim crebrius adhibeatur, inepta erit, et uigidiuscula.

I. Tametsi mullis videatur , Aphstrophem in ipso dicendi primipio nequaquam adhiberi posse, interdum tamen Orationem inchoat egregie , ut docet initium primae Catilinariae: Quousque tandem tibulare, Cotiis Iina , patientia nositae 3. ias est poetis, solius metri causa, Apostrophemadhibere. Ita Ovidius lib. I. Tristium: Nunc ego jactandas oplarem sumere pennas, Sive tuas, sa) Perseu rum Daedale sive tuas. s. II. De Itypo typosi.

Ovid est suomposis Est sigura, qua res ita (bj graphice describitur,

ut non tam audiri , vel legi, quam ante oculos veris sari videatur. Splendidum imprimis , ac illustre illus exemplum habes in septima Verrina, ubi Tullius Verris inhumanitatem oculis ita subjicit : Ipse insommotus sectere et furore in forum penit. Andebant oculi s solo

74쪽

De Elocutione. 23ra ore crudelitas emicabat. Evetiabant omnes , quo tandem progressurus, cui quidnam sciurus essest, cum

repente fai hominem corripi , sque in foro medio nu- ri, iac deligunt, es pressus ei diri jubet. Clamat ille

miser, Se cum esse Romanum.

Nihilo inferior est Virgiliana dilata Megentii equo

Hypotyposta, quam merito mirantur omnes hJr Tolsit se arrectum quadrupes et calcibus auras Verberat, effusumque diuitem sup r ipsa sequutus Implicat, ejectoque incumbit cernuta armo.Ηypolyposim cryberrime solent usurpare poetae ac praesertim Virgilius*, qu a es adeo vivis , et Spirantibus, ut ita dicam, doloribus describit, ut pene Eub oculos cadant. Ita si Cyclopes depingit Aeneiu. B. Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro , Brontesque, Suropesque, et nudus membra PIracmon Alii ventosis follibus auras et Accipiunt, redduntque: alii stridentia lingunt ' . :Aera lacu: gemit impositis incudibus antrum. Illi inter sese multa vi brachia tollunt

In numerum, versantque tenaci forcipe massam. .

s. III. De Prosopopoeia. Quid est Prosv oeja

Prosopopoeia est fictio personae, seu Schema, quo personae mortuae, vel absenti, aut etiam rei sensu carenti sermonem tribuimus , per quamdam licentiam oratoriam; v. g. cum inducimus loquentem

Urbem, Provinciam, Angelum , Beatum, parietem , aliaque id genus. Talis est apud Lucanum celebris illa Prosopopoeia Patriae, quae Iulio Caesari juxta fluvium Rubiconem apparens, illum a Citili bello dehortatur se . Iam gelidas Caesar cursu sit peraverat Alpes, Ingentesque animo motus, hellumque suturum Coeperat. Ut ventum est parvi Rubiconis ad undas, Ingens visa Duci Patriae trepidantis imago

sai Gavium ciuem AOmiaritim ibi Aeneid. IO. Lib. 1. Pharsaliae

75쪽

Artis Rhetoricae Liber I.

lara, per obscuram vultu moestissima noctem, Turrigeros canos effundens vertice crines, Caesariae lacera nudisque adstare lacertis,

Et gemitu permixta loqui: Quo tenditis ultra leuo fertis mea signa viril Si jure venitis, Si cives, huc usque licet. , Sic etiam Tullius in ptima Catilinaria ita loqueniem Patriam itiducti: rQuae s Patriat Deum, Cocuria, ala agit, ei quodangisodo uecta liquitur: Stictum jam tot annos. Facinia extitit id c nullum flagitium sine M. Tibi .uniris in rata tuses, que sociorum impunila stat M si Tu non solum nil ne pendosi leges essem lume o m etiam odeue tendus, perfrigendasquδ iri usiti. s viriora illa , quamquam feten da non fuerunte lumen is potui, fusi: Fusscsacra Vie foram esse in metu, Propter te unum sa); qui quid increpueris, Catilinam umeri , noetam Osiri condic ne consilium iniri posse, quod a tuo scelere abhorrecti, non est ferendum. Quomobrem discede, atque hunc mihi timorem eripe. Si Perus, ne opprimas , sin sui sui , tis tandem aliquando timere desinam. Amec si tecum , tit diaei, Patria loquatur, ela Venustissimum e St, et auaurea Augusti aetate dignissimum Epitaphium hoc, in quo viventem maritum Per prosopopoejam sic alloquitur uxor mortua: malum Periit, sed tu felicior timos Vipe tuos, conjuet vlime, uiue m S.

le. Ethoporia est expressio morum , seu Schema , quo alicujus studia , mores , indolem , ingenium verbis exprimimus. Ita Sallustius (bj Catilinam omnibus artis coloribus egregie pingit in illa Ethopo eja, tantopere omnium consensione laudata.

Emopoeia Catilincte. Lucius Catilina , nobili genere natus, suit magnavi et animi, et corporis, sed ingenio malo pravoque.

al Ita l. Che per Ogni romor, che si deuta , a viillia a terner Catilina.

76쪽

pe Elocutione. IIuic ah adolescentia, bella intestina, caedes, asianae, discordia civilis grata fuere, ibique juventutem

suam exercuit. Corpus patiens inediae, algoris . vigiliae, Supra quam cuique credibile est. Animus audax , subdolus , varius, cujuslibet rei simulator. acissimulator, aliena appetens , sui profusus. Ardens in cupiditatibus: satis eloquentiae , Sapientiae parum. Stus aninius immoderata, incredibilia, nimis alta aemper cupiebat. P . 'Sic etiam Plautus nis avari , sordidique mores mirabiliter exprinxit , O dum illum inducit haec servo suo mandata dantem k deIea bio, p. Cave quemque alienum' in aedem intromiseris

Si quisquam ignem quaerat, ex lingui volo, 'de causae, quid sit, quod te quisque quaeritet.

Tum aquam iesfugisse dicito: si quis p et Cultrum, securim, (bj pistillum, moriarium, Quae utenda vasa semper vicini rogilant: Fures venisse, atque abstulisse dicito.Mulierum mores graphice pingit Terentius , dum ait: Asri Ingenium mulierum. Nolunt, ubi Pelis a tibi Notir, cupiunt ti m. Et alio loco in molis. I. ir. sti mores mulierum , dum ci moliunIur. dum comunis

Ethopoeia dividitur in Prosographiam, et in Ethopoeiam proprie dictam , de qua jam egimus. Quid est Prosopographia'

8. Est expressio vultus, ac corporis totius, Seu debema, quo alicii jus vultum, os, lineamenta, inces- Dmnem exprimimus vlla Martialis deformem Zoilum lepide pingit: crine ruber, niger ore, brevis pede, lumine laesus nem magnam praestas, Zoile, si bonus es.

. Disitiam by coctile

77쪽

- 6 Artis Rhetoricae Liber I: Sic etiam Franciscus Vavassor in silo illo eximio Min ludicra dictione libro , Socratis habitum, os, figu- Talnque depingit: Socrates Aesopo non absimilis deformitate eorporis fuit et utpote fa simis naribus , extantibus et prominentibus oculis , reealva fronte, pilosis humeris (b obeso venire, sc repandis cruribus, quem propterea recto Alcibiades cum, Sileno, et Satyris eliam forma et specie contulit Ac licuit seniliter animadvertere, luscos, (d gibbosos, ei ventriosos , claudos, similesque eorum eo sere dicaciores esse hominibus caeteris, quo sunt viliis contorsi: usigniores, materiamque praebent ad iocandita madorem Ysne quod saei, ius lacessiti propter si am foeditatem assuescant vicissim adversarios repungere, atque ita exercitatiores in eo ipso genere siani: sive quod ptiores occupent, ne feriantur, aut ut feriantur levius.' Feliciter admodum miseentur Prosopographia , et Ethoporia proprie dicta, et ex tali mixtura Schema gratissimum efflorescit, ut liquet in exemplo Sequenti, ubi M. Calphuratum sic pingit (f) Tullius: Consul Ose parvo animo , ei praeo, tantum (g cartilolor Drnere illa moroso , quod e iam sine dicac tale ridetur, fucie magis quam facetiis ridiculus: a quo nihil speres boni Reipublicae, quia non pum nihil metuas mcli,

quia non audet.

78쪽

Do Elocutione.

CAPUT III.

verba verbis , senientiae sententiis opponuntur : cuius rei splendidum impriuiis , et illustre exemplum habes in I. Casilinaria. : m Ex hac parte pudor pia n gnat , illine petulantias hinc pudicilia . illinc stu-n pruni : hinc sides , illinc fraudatio: hinc pietas , n illinc scelus; hinc honos tas , illinc turpitudo ; hincn continenlia , illinc libido . Denique aequitas , lemmn petantia , fortitudo, prudentia , virtutes omnes cer-di, tant cum iniquitate, cum luxuria , cum ignaVia , n cum temeritate , cum vitiis omnibus: postremo con pia cum egestate, bona ratio cum perdila rum mens dis Sana Vim amentia rum bona denique Spes cum om-n nium rerum desperatione confligit. Sic Martialis in amicum quemdam moro Sum , Simbique imparem, sacele ludit per Antii heses fa :Difficilis , facilis , iucundus, acerbus es idem ,

Nec tecum possum vivere , nec Sine le.

Frigida pugnabant calidis , humentia siccis , Mollia cum duris , sine pondere habentia pondus Sic etiam sustinus (c Agathoclem, Siracusis ob Sessis , bellum nihilominus in Africani transferentem laudat per Anti theses : n Mira prorsus audacia , ut quin hus in solo urbis suae par non erat, eorum urbin bellum inferret , et qui sua tueri non poterat, im-n pugnaret aliena , victusque victoribus insultaret. nEjusdem etiam generis est memorabile illud dictum Augusti, jam aetate valde provecti , ad nobiles

79쪽

B Artis Rhetoricae Liber I.

quosdam juvenes , qui forte tumultuabantur e n Au-n dite juvenes senem quem juvenem Senes audivere. D. IIoc etiam modo doratius in Odis : P alus uli usus eniat breuis , commune magnum , et post illum

o) Seneca rcurae leves Iognuntur , ingentes Stupent. S. II. De sistentatione.

. v. Est fgura , qua sibi conciliandam attentionem , et ad excitanos Erigendosque audito rum animos, illos Ienei alma fidui suspensos , incertosque. quid dicturus suu in in I xlj's ait contra Verrem et Etiamnum mi ea id ini judices , quid deinde factum iusta quom

pullis improbum , placam lumeni egmulatonem omnium IIabes salsum , et sacetum Sustentationis exemplumia Martialis libro G. In Lupercum . . Quod convivaris sine me tam saepe, Luperis, Inveni, nοceam qua ratione tibi . Irascar , licet usque voces , mittasque rogesque.

Quid facies t inquis. Quid faciam i veniam

S. III. De Communicatione. Quid est Communicatio pii. Est Figura , qua Orator , causae suae confidens, deliberat cum iis ipsis , apud quos vel contra quos dicturus est , illos nimirum consulens , quid acturus sit. Egregium hujusmodi exemplum habes in Verrina ubi Cicero summam causae suae fiduciam , ita demonStrat : n Nunc vos consulo quid mihi faciendum n putetis. Id enim consilii profecto taciti dabitis , quodue ego mihi necessario capiendum intelligo. n Et pro Caecina: n Quaero si te hodie domum tuam redeun-n tem homines armati, non modo limine , tectaquen aedium luarum, sed primo aditu vestibuloque pro-n hiberent. quid acturus sis ls. Iv. De Correctione.

Quid est Correctio lCorrectio , seu Retractatio , est Sehema , quo

80쪽

De Elocutione. Is

Orator sen lentiam , aut vocem a se prolatam retr=ctat , ac veluti corrigit. Ita Cicero pro Caelio , n Ois stultiliami Stultitiamne di eam an impudentiam singuis larem ira prima Culuino rict Qtiam qualitatu id loquor is Te ut ulla res frangat Tu ut umquam ie corrigas pn Tu ut ullam sugam ni editere i Tu ut ullum exilium is cogit est Utinam tibi istam. mentem Dii immortales m donarenti Sic etiam Terentius in CC sedla , quae inseribitur a j IDaulonlimorumenta . miserian senem Menedemum sic loquentem inducit e

Filium unicum is oles, illum mbeo. Ah ut qui dixi Laberem p o habui, Chieme ,

De Figuris erborum. F igurae verborum aliae sunt tropi, aliae non sunt tropi. Figurae , quae sunt tropi , fiunt lanium in veris his iranslatis , hoc est a Sensu sibi proprio in alienum sensum iraductis, ut cum dicimus Laesos serum tes et Hula rident: Geminos duo fulmina belli Seipiadas ela. Figurae vero, quae non sunt tropi, sunt etiam in verbis propriis , ut cum ait Tullius : O semis pota l O mores t Et alio loco : Abiit , recessit, euasit, erupit.

S. I. De Tropis. Ovid est Tropus Tropus est verbi , vel (b Orationis e propria

signi sicalione in alienam immulatio, cum virtute ac dignitate; ut eum dieitur , Mulus pro Alvido , vel Lostrem lapore , pro Frustra Ictborem Suscipere , instar laterem lavantis. Ista porro immutatio , sive conversio fit eum virtute ac dignitate , hoc est ad addendum orationi pondus , majoremque illi venustatem et