Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

101쪽

too A D II E R E N. illam quin impudicam iudicarant, eam ueneficij quoque

damnatam exictimabant. Quid ita quia necessie est eam, uuae suum corpus addixerit turpis imae cupiditati, timere permultos. Quos istos uirum, parentes,caeteros ad quos uidet sui dedecoris infamiam pertinere. Quid potieas quos tantopere timeat, eos necesse est ut quoquo modo posit, ueneficio petat. cur quia nulla potest honesti raestio retinere eam, quam magnitudo peccati facit timidam, intemperantia audacem, natura muliebris inconsiderata: tam. Quid uenefici damnata putabant impudicam quoq; necessario. Quare: quia nulla facilius ad id males clam causa, quam turpis amor,et intemperans libido comoueaere potuit,cim cuius animus mulieris eset corruptus,em corpus castum esse non putarint. Quid in uiriss idem ne hoc obseruabant minime. Quid ita quia uiros ad unimae quod di maleficiu singula cupiditates impellunt Mulieres

ad omnia maleficia cupiditas una ducit. Item,Bene malais res nostii hoc comparauerunt, ut nemnem regem, quem

armis cepissent,uita priuarent. Quid ita quia quam nobis fortuna facultate dedisset, iniquum erat in eorii supplicio consumere, quos eadem 'tuna paulo ante in amplifimo stitu collocarat. Quid quod exercitum contra duxit desino meminisse. Quid itas quia uiri fortis est,qui deuiis ctoria contendant, eos hostes putare:qui uicti unt, eos homines iudicare, ut posit bellu fortitudo minuere,pace

humanitas augere. At ille, si uicisset, num idem 'cisset non pro 'ap tam sapiens , fiet. Quid igitur ei parcis

quia talem stultitiam contemnere, non imitari, consuevi. Haec exornatio ad sermonem uehementer accommodata

102쪽

es et animuin auditoris retinet attentum, cum uenuitate sermonis,tum ratiorum expetatione.

S E 'renti est oratio sumpta de uini, quae aut quid sit, septemb.

aut quid esse oporteat in breuiter octendit, hoc modo:Dissicile est primum uirtutes reuereri, quisemper secunda Fortuna sit usus. Item, Liberis est existimandus, qui nulli turpitudini seruit. Item, Egens aeque s tu,qui non salis habet, et u cui nihil satiri potest ege. Ite, Optiama uiuendi ratio est eligenda,eam iucundam con uetudo reddet. Huiusmodi sententia simplices non sunt impro, banee,propterea quod habet breuis expositio , si ruriois nis nullius indiget,magnam delectatione. Sed illud quos probandum est genus sententiae,quod confirmatur subiniectione rationis, hoc modo: Omnes bene uiuendi raestis nes in uirtutesunt collocandae: propteret quodsiola inirius in sua potestate est, omnia praeter eam subiecta sunt fortuitae domunationi. Item, Qui Fortunis alicum inducii amicitiam eius secuti sunt, his in ac Fortuna deis Iapsa est, deuolant omnes. cum enim reces it ea res,qua fuit consuetudinus causa, nihilsuperest quare posint iii amicitia retineri. Sunt item sententia quae dupliciter emuntur,hoc modo sine ratione: Errant, qui in prosteriris rebus omneis impetias fortuitie se putaret fugi sic suis pienter cogitant,qui temporibus secundiis casus aduersos reformidant. cium ratione hoc pacto:Qui adolescentium peccatis ignosci putant oportere , fauntur: propterea quod aetas illa non est impedimento bonis studiis,ut his c. pienter faciunt, qui adolescentes maxime ciuigant, ut quibus uirtutibus omnem uitam tueri possent, tau in armg i te ma

103쪽

rda. A D H E R E N. te matur sima uelint comparare. Sententias interponi raro conuenit, ut rei actores,non uiuendi praeceptores es e uideamur: cum ita interponenditur,multum aborent ornamenti. Nam necesse est animo eam comprobet tacitus auditoricim ad caelisam uideat a commodari rem certam ex uita, et moribus fimptam.

opimis Ontrarium,est idem De quod contentio. contrarias est,quod ex rebus diuersis duabus alteram breuiter, et Facile cosmat,hoc pacto: Na quisuis rationibus iniis inicus fuerit semper, eum quomodo alienis rebus amitam fores eres s Et item, Nam quem in amicitia perfidiosim cognoueris, eum quare putes inimicitias cum fide habere posset Et qui priuatus intolerabili superbia fuerit, emcommodum,' cognoscentem sui uidere in potestite quis

si cret Et qui in sermonibus,' conuentu amicorum uererum non dixerit, nunquid eum in concionibus credas amendacio temperaturum Item, mos ex costibus deiectis mug,cum ijs in campo metuimus dimicares ii cum plurires erant,paucis nobis exaequari non poterant, hi possis quam pauciores sunt, metuimus ne sint superiores s Hoc exornationis genus breuisug, et continuatis uerbis peris fictum debet esse: et cum commodum est auditu propter breuem, et absolutam conclusioncm, tum uero uehemerim ire id quod opus est oratori, comprobat contraria re, Crex eo quod dubium non est,expedit illud quod dubitu est, MEmbrum orationis appellatur res breuiter abstae luta sine totius sententiae demonstratione: quae demo alio membro orationis excipitur )oc modo:Et inimico pro

104쪽

LIBER IIII. ro 3 eo proderas d est unum quod appellatur inmbrim: deae inde hoc excipiatur oporici ab altero, Et amicum lactis bas. Ex duobus inebris solis haec exornatio potest conmisre: sed commodifima,Cr absolutis ima est,quae ex tribus conmt , hoc piuo: Et inimico proderas, et amicum heredebas, tibi ipsi non consideba . Item,nec reipub. conesuluisti,nec amicis prosilii nec inimicis rectitiai.ARticulus dicitur, cumsingula uerba interuallis in Aruinium

inguuntur caesa oratione, hoc modo : Acrimonia, uoce,uultu aduersarios perterruilli. Item, Inimicos invia dia,iniurils,poteti perfidia suctulisti. I nter huius genereris, et illius superioris uehementiam hoc interest, quod illud ludiu , et rariu3 uenit,hoc crebrius,et celeriug perreuenit. Itas in illo genere ex remotione brachi , et conretori lane dextrae gladius ad corpus aferri, in hoc autem crebro,' celeri corpres vulnere consauciari uidetur. Continuatio,s dens et continens frequetatio uere continuatio. borum cum absolutione sententiarum. Ea utram Dic

cdmodifime tripartito ii sentetia ii cotrario, in coctu foverin sententia,hoc pacto: Et non multum pote, obis esse Srtuna,quis ibi firmius in uirtute,quam in casu praems diu collocavit. In contrario, oc modo: Namsi qui si ei non multu collocarit in casu, quid est quod ei magnopere

casus obes Uit In cuclusione, hoc pacto: Quod si iii

eos plurimu fortuna potest, qui suas rationes omnes hi casum cotulerunt,no sunt omnia conmitenda frtunae,ne magnam nimis in nos habeat dominationem. In his tria ethus generibus ad continuationis vim adeo frequentatio

105쪽

io A D A E R E N. sententis, comam,Cr conclusione frequhibus es rabueris. Sed et alias quoq; nonnulli no alienu es tametsi necesse no es elog res aliquas p huiusmodi cotinuatiora. char graue, Ompar appellatur, quod habet in se inebra orati Unis,de quibus ante diximus, quae constitit ex paris

re numero sillabarim. Hoc non de enumeratione nos

siet,nam id quide puerile est,sed tuitu 'in usus,' exercitatio sicultatis,ut animi quodi sensu par me, supereriori refrae possimus,hoc modo:I n praelio mortem pater oppetebat,donu filius nuptias reparabat, haec omnia graues casim admini rabit. Item,llli Fortuna dedit filicitate, huic induisia uirtute coparauit in hoc genere saepe feri potest,ut no plane par sit numeru3 Allabam,Crt me esse uideatur,si una,aut etia altera Allaba est alterii breuius: aut si cu in altero plures sunt,in altero logior,aut logiois res,plenior,aut pleniores bilabae rasit,ut longitudo, aut plenitudo ham,multitudine aeterius assequatur et exaeqLSunilurica i , C I iiriliter cades exornatio dicitur,cu in eadem coctruae

O etione uersoru duo,aut plura sunt uerba, quae similia, ter is e casibus es ratur roc modo:Homine laudas egere te uirtutis,abundante filicitatis. Ite, cuius omnis in pecunia spes est,eius a sapictia est animus remotus. Diligetia comparat diuitias,negligetia corrumpit animim,et nomen cum ita uiuit,neminem prae se ducit hominem. Similiter C imiliter defines est,cu tametsi casin no insunt in ueris bis,tamen similes exitus sunt,hoc pacto:T urpiter a des acere, nequiter studes dicere. Vivis inuidiose,delinis quis studiosenloqueris odisse. Item,Audacter territas diuae militer placasal lac duo gener quom alterum in exitus, aeterm

106쪽

LIBER IIII. ros alterum in casus finalitudine versatur, inter se vehementa ter conueniunt: et ea re, qui ta bene utuntur,plcrurissimul ea collocant in isdem partibin orationis. Id hoc pacto Facere oportet: Perditi uim ratio est amorem pratere,pudorem fugere, iligere firmati negligere famam: hic et ea uerba quie casus habent,ad casu3 sinulas,et ea

siue non basent,adsintiles exitus ueniunt. Adinominatio et cim ad ide uerbem, et idem nome amminatio . acceditum in mutatione vocum, vel additione unius literae,aut literam,aut Allabae, ut Allabam, aut ad res disimiles similia uerba accommodanturEa millis,et vari s rationibus conficitur. Attenuatione, ac cometexione eiusde literae, sic:Hic,qui se magnifice iactat,ais ostenistat,uenit a te antequam Romam uenit. Ex contrario sic: Hic quos homines alea uincit,eos feto statim uincit Proes ductione eiusdem Isterae,hoc modo: Hunc alium dulcedo ducit ad auium.Breuitate eiusdein literae, hoc modo: Hic dimetsi uidetur ese honoris cupidus,tamen no tantum metria diligit,quantu curia. Addendis literis hoc pacto: Illa sibi posset imperare, nili amori mallet obtemperare. . Demendis literis, sic:Si lenones tanquam leones uitasset, uitae se tradidit et Transfredis literis,sic: Videte iudices

utrum homini navo,an vano credere malitis. I tem, Nola esse laudator,ne uideam adulator. comutandi ,hoc modo: Deligere oportet,que uelai diligere. Hae sunt annonanaritiones,quae in literaru breui comutatione,aut productio 'ne,aut rediectione,aut aliquo huiusmodi genere uersandi itur. Sut aute aliae,quae no habet tam propinqua in uerbis

107쪽

ros A D H E R E N. ribuis unum est huiusmodi: Quid ueniam,qui sim, quare neniam,que insimilem, cui prosim, quem postulem, breui cognoscetis. Nam hic est in quibusdam uerbis quaed infinititudo no tam illectanda, quam illae superiores,sed memen adhibenda nonnunquam. Alterum genus huiu=modi: Demu operam Quirites, ne omnino patres conscripti circunscripti putentur. Haec annominatio accedit magis

adsimilitudinem,quam superior: sed minus quam illaesuri

periores: propterea quod no solum additae, sed uno temes pore demptae quos literae sunt. Tertium genus est,quod

Nersatur in casuu coniuratione,alit linius, aut pluriu nore. minum. Vnius nominis, hoc modo: Alexander Macedo

mo labore animii ad uirtutem a pueritia confirmauit. Alexandri uirtutes per orbem terrae,cu Iaude, et gloris uulgatae sunt Alexandro si uiri longior data es cli Ocea. num Macedonim gloria transvolasset. Alexandrum oremnes maxime metuerunt,item plurimu dilexerunt. Varie hic unum nomen in commutatione casuum volutatum est. Plura nomina casibus c)inutatis,hoc modo scient annoae minationem: T diberium Gracchin rcii .adm inistrantem me prohibuit indigna nex diutiuZ in ea cornixorari C. Gracis

cho similiter occisio est oblata,quae reipub. uirium amaliistifimum subito desinu ciuitatis eripuit. Saturninum focaptum maior natu perfidia per scelus uita priuauiti Tuus o Druse sanguis,domesticos parietes,CT uultu petetrentis Cest. Sulpitio, cui paulo ante omnia concederebant,em breui spatio non modo uiuere, sed etii sepeliri

prohibuerunt. Haec tria genera proxima exornationum,

quo unu in similiter cadentibus, alterum in similiter desinentibus

108쪽

LIBER IIII. rordes nentibus uerbis, tertium in annon unationibus pomtum est, perraro sementa sunt, cum in ueritate dicemist, propterea quod non haec reperiri posse uidetur sine ela boratione,' consumptione operae. Eiusmodi autem si dia ad deletatione, quam ad ueritatenti uidentur accon Damodatiora. Quare fides, graustu, et seueritas oratoruria minuitur his exornationibus frequenter collocatis: 'non modo tollitur autoritas dicendi,sed of nditur quos in eiusmodi oratione auditor, propterea quod est in his lepos,' 'multu,non dignitag,nes pulchritudo. Qua re,quae sunt ampla,Cr pulchr diu placere possunt: quae lepida, et concinna,cito facietate amiunt aurium sellaifumsistidios imum. Quomodo igitur,fi crebro his graeneribus utemur, puerili uidebimur elocutione deletari: . ita si raro has interseremus exornationes, et in causa tota uarie dispergemus,cominos laminibus dictinctis ilis

lustrabimus orationem.

Subiectio est , cum interrogamus aduersarios, aut Suhiemiqvierimus ipsi, quid ab illis, aut quid contra nos dici poset. Deinde sub cimus id, quod oportet dici, aut non potest, aut nobis adiumento suturum sit, aut clyta.

turum illis econtrario, hoc modo: Quaero igitur unde ille tam pecuniosugsit satag: amplum patrimonium rere laetum ess s at patris bona uaenierunt. Haereditu aliqua obuenit s non potest dici, sed etiam a necessarijs omniabus exhaeredatus est. Praemium aliquod ex lite, aut iuditario cepit s non modo id nonficit, sed etiam insuper ipse grandi sponsione uinctus est. Ergo si his rationibus Iocupletarus non est, sicut omnes uidetis, aut icti domi . nascitur

109쪽

xos A B H E R E N. nascitur aurum,aut unde non es' licitum,pecunias accrepit. Item, Saepe iudices animaduerti multos aliqua ex .

honesti re, quam ne inimci quidem criminari polint, sibi praefidum petere, quorum nihil potes aduersarius

sacere. Nam utrum ad patris cius uirtutem confugiet ut cum uos iurati capite damnasiis. An ad suam reuci tratur antiquam uitam alicubi honesia tractat sat hic quiadem ante oculos uestros quomodo uixerit, scitiis omnes. An cognatos suos enumerabit,quibus uos coueniat conlia moueri ut hi quidem nulli sunt. Antacos propreis at nemino est quis ibi non putet turpe, inius anmcim non linari. iItem, credo inlalicum,quem nocentem putabas, in iudiet cium adduxisti. non, nam indemnatum necasti. Leges

quae id acere prohibent, ueritus es s ut ne scriptas quiadem iudicas i. cum ipse te ueteris atmcitiae commonetam ceret, commotus es s ut nihil minus, sed etiam studiosius occidi i. Quid cum tibi pueri ad pedes uolutarentur,imet sericordia motus ess at eorum patrem crudi Isime sepulitura quos prohibui i. Multum incit acrimoniae,et V . et uitatis in hac exornatione, propterea quod cum quaesitu

est quid oporteat, sub citur id non esse Factum: quare

iacitimefit, ut exaugeatur indignitas negotrum: ex eodem genere,ut ad nostram quoque personam restramus subierictionem , sic sit: Nam quid me sacere conueniret, cum a tanta Gallorum multitudine circunsederer s An dimica rems at cum parua manu tum prodiremus, locum quos inimicis imum habebamus. Sederem in castri s s at neque subsidium, quod expectarem, habebamus,nes revisuo se uitam produceremus. castra relinquerem s at obside,

110쪽

LIBER IIII. ro, r. Vim milium negligerem at eos uidebar ea acerapise conditione,ut quoad possem incolimes patriae, Crparentibus conseruarem Hossium conditionem repudia renis at salus antiquior est militum, quam impedimento erum. Huiusmodi consequuntur identidem Abiectiones,ut ex omnibus ostendi uideatur, nihil potius quam quod iis

elim sit, aciendum si illiet

G Radatio est,in qua non ante ad cosequens uerbum o nouarii' descenditur,quam ad superius conscensum est, hoc modo: Nam quae reliqua Dies libertatis manet, si illis et quod libet licet, et quod licet possunt, et quod possunt audenti' quod audet sciunt, et quod sciunt uois his molestum non ias Item, Non sensi hocet non suasi: nes suasi, et non isse titim scere coepi: nequescere

coepi, et non perstri: neque perfici, et non probavi. I tem, Aphricano industria uirtutem,uirtus glorium,glomria aemulos comparavit. Item, Imperium Graeci e filii apud Athenienses, Atheniensium potiti sunt Spartiata, Spartiatas superauere Thebant, Thebanos Macedones uicerunt,oui ad imperium Graecia breui tempore adiunis xerunt Asiam bello subactam. Habet in se quendi leporem superioris cuiu8s crebra repetitio verbi,quae propria est huius exornationis.

DUnitio est, quae rei alicuius proprius amplectiti et D infim'.

potestites breuiter, et absolute, hoc modo: M aledistis reip. est,in qua continetur dignitas,di amplitudo fiunmtu item, Iniuriae sunt, quae aut pulsatione corpus,aut conuitio aures, aut aliqua turpitudine uitrum cuiuit iam

iriolit. Item, Non est isti dilecti sed auaritia:ideo quod diligentia