Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

91쪽

Graecorum probassemus, exemplorum rationem pecuati non sumus. Nunc tempus poctulat, ut ad elocutionis pnecepta transeamaes Bipartirierit igitur nobis elocutio antis praeceptio. Primum dicemu3 quibus in generibu3 semis per omnis oratoria clocutio debeat esse. Deinde ostenderemu3,quas res semper habere debeat. Tres dicendi Q Vnt igitur tria genera, quae nos figuras appella a, mus, in quibus omnis oratio non uitiosa consumtatur, unam gravem, alteram mediocrem, tertiam extere Gravis. nuatam vocamus. Gravis est, quae consta ex uerborerm gravium magna, et ornata constructione MedioremGiocrii Mest , constat ex humiliore, neque tamen ex infimAttenuata. ma, et pervulgatifima uerborum dignitate. Attenuata

est, qua demissa est usque ad Uinfimam puri consueti

dinem sermonis. a graui qum In graui consumetur oratio figura, si quae cuisses rei poterunt ornati sima uerba reperiri, ue propria,sive translata, siue extranea, ad unamqvanque rem accommmodabuntur: et si graues sententiae, quae in amplificautione,' coimuseratione tractantur,eligentur:et si exeornationes sententiarum, aut verborum, quae gravitatem .habebunt, de quibus post dicemus, adhibebuntur. In hoc genere figurae erit hoc exemplum: Nam quis est uestrum iudices,qui satis idoneam posit in eum poenam excogitarere,qui prodere hostibus patriam cogitarit s quod mali fiscium cum hoc scelere compararis quod huic maleficio diis gnum supplicium potest inueniriss ii ijs qui uiolassent inae genuam, matrem amilus costuprassent,pulsassent alique, aut postremo necassent,maxima supplicia maiores nostri

92쪽

L I B E R I I I I. predictam prunt : huic truculenti limo ac nerario scinori singularem poe, ni non reliquerunt' Ais in a s mclesiam; adsingulas. aut ad paucos ex alieno peccato iniuria peruenit,buiu sceleris quisiunt assiues,uno con illo unis

uersis ciuibias atroci 'mas calamitates machinantur. Oferos animos. O crudeles cogitationes. re derelictos ab humanitare homines. Quid agere ausi sunt, aut cogitare potuerunt s Quo pacto hostes reuulfis maiorum simul chris, deiectis moenibus, ovantes irruerent in ciuitatem

quomodo de spoliatis templis, optimatibus trucidatis; alijs arreptis inseruitute, matribus milias, et ingenuis sub hotam libidinemsubiectis, urbs acerbifimo concia dat incendio conflagrata qui se non putant id quod uoluerint,ad exitu perduxisse, nil ana me patriae miseranis dum scelerati uiderint cinerem s Nequeo uerbis consequi iudices indignitatem rei, sed negligetius id fro, quia uos

mei non indigetis. Vester enim vos animus amantisimus Reipubjacile edocet,ut eum qui fortunas omnium uoluearit prodere,praecipite perturbetis ex ea ciuitate,quam iste sturci senioru hostium dominatu nefrio uoluerit obruere. In mediocri figura uersabitur oratios tacui ante dummediocrix aliquantulum demiserimus,nes tamen ad infimum deriscenderimus ': Qilibus cum bellia gerimu3 iudices,uiredetis,cum forijs,quipro nobis pugnare,et imperium noesyrum nobiscum sin ut uirtute, et industria conseruare solitisunt. Hi cum se, et opes suas, et copiam necessa, riorum norunt, tum uero nihilominus propter propinis quiritetu, Cromnin rerim societate, quid in omnibu3 Po. Romanus posset,scire, et aestimare poterant. Hi cum deis

liber iit nobiscum billum gerere, quaesu quae rei

93쪽

35 A D H E R E N. erat, qua freti bellum suscipere conarentur s cm muto maximam sociorim partem in ossicio manere intelligerirent, cimsibi non multitudinem militum, non idoneos imperatores,non pecuniam publica praesto ese uiderent, non denicili tam rem, quae res pertinet ad bellum iam nictran s si cum finitimis de finibus bellum gererent, si totum certamen in uno presio positum putarent, tamen

omnibus rebus ini bructiores, ac paratiores uenirent, nemdum illud imperin orbis terrae, cui imperio omnes gentes, reges,nationes,partim ui, partim voluntate concesserunt, cum aut remis,aut liberalitate a Po. Ro superati essent,iast transi re tantulis uiribus conarentur. aeret aliquis,

quid Fregellani, non sua ponte conati sunt s Eo quident minu3 isti Facile conarentur,quo illi quemadmodum desissent,uidebant. Nam rem imperiti, qui uniuscuiuis rei de rebu3 ante gesta exempla petere no posunt, ij per imprudentiam mili me deducuntur in fraudem. At ij qui sciunt

quid ali s acciderit acile ex aliorum euentis,fuit rationisbus possunt prouidere. N usta igitur re induili, nullas est rei arma sillulemnis Quis hoc credat tantam amentiami quenquam tenuis Gut imperium Po. Ro. tent re auderet

nullis copi' fretus s Ergo aliquid fisse necesse est. Qis ulla iis id quod dico, potest esses

inan*mimo In vitenuato figurae genere, id quod ad infimum, Crquotidianum sermonem Antissum est,hoc erit exemplim: diam ut forte hic in balneas uenit, coepit postquam perfusus est, defricari. Deinde, ubi uisum ut in alueum dscenaderet, ecce ibi se de transuerso, heus, inquit, dolescens, pueri tui modo me pulsauerunt, sati scias oportet. Hi e

quita

94쪽

LIBER II IL Mqui id aetaris ab ignoto, praeter consuetudinem appellatus

ei nerutatis ste clam eadenhet alia dicere coepit. Hic uix tandem inquit, sine me confiderare. Tum uero ita

coepit clamare uoce isti, quae per cile cuiuisti rubores erum. cere possiet . Ita petulans es, atque acer, ut ne ad soli irim quidem idoneus, ut mihi uidetur, sed penes scenam,

et in eiustinodi locis exercitatus sis, conturbatus est adiunxiescens, nec mirum, cui etiam nunc paedagogi lites ad auariculas uersarentur, imperito eiusmodi conuitiorum. Vbi enim iam uidis etscurram exhausto rubore, qui se pudiis rei nihil habere,quod de existimatione perderet,ut omnia sine Famae detrimento facere posset. Igitur genera urinarum ex ipsis exemplis intelligi poterunt. Erit enim crattenuata uerborum conisuctio quaedam, et item adia in grauiminalia posita in mediocritate. Est autem cauendm , ne dum iure genera

hectemur, in linitima, et propinqua uitia ueniamus. cendi.

Nam graui figurae, quae laudanda est: propinqua est ea, quae fugienda est, quae recte uidebitur appellari,si fulsi et

nominabitur. Nam ita ut corporis bonam habitudine tuaernor imitatur saepe, ita grauis oratio sepe imperitis uideatur e quae turget,et inflata est, cum aut nouis, aut pinscii uerbis, aut duriter Aiunde translatis, aut grauioribus

quam res postulat, aliquid dicitur, hoc modo: Nam qui perduellionibus uenditat patriam, non satis supplicij dederit,si praeceps in Neptunias depulfius erit lacunastPoeniaret igitur illum, qui montes belli subricatu8 est, campos fustulit pacis. In hoc genus plerique cum in pnt,

ab eo quo promi sunt, aberrauerunt, etsi ecie gr

uitaria

95쪽

A D H E R E mulaeis Vuntur, nec prosticere possunt orationis lini re. Qui in mediocre gram orationis profissi sunt,si peris

uenire eo non potuerunt, errantes perueniunt ad confine

genus eius generis, quod appellamus fluctuans, et disso, lulim,eo quod sine neruis, et articulis fluctuat huc, erilluc, nec potest confirmare,nec uiriliter fide expedire: ides huiusmodi: socrum nostri cum billigerare nobiscim uetalent, promo ratiocinali essent etiam uis etia quid posissent acere, si quidem sina sponte acerent, et non habeaerent hic adiutores multos,et malos homine et audacen Solent enim diu cogitare omnes, qui ri'agna negotia uore

lunt agere. Non potest huiusmodi sermo tenere attentum auditorem: dijuit enim totus, neq; quicquam coprehenadens permis uerbis amplectitur. Qui n) possunt in illa Metifima uerboris attenuationeiamode uersuri,ueniunt ad aridii, et exangue genu s oraretionis, quod non Alanu est exile nominari, cuiusmodi esshoc: Nam isthie ad balneas acceset, ad hunc postea dixit, hic tuus seruus me pulsauit. Postea dixit hic illi, considerrabo. Post iste conuitii ficit, et magis magi is praesentiabus multis clamauit. Friuolus hic quidem iam,' illiber lis est sermo. Non enim adeptus est id, quod habet attramari figura puris uerbis, et electis compositam oratio, nem. Orirne genim orationis, et graue, et medioete, mattenuam, dignitate assint exornationes, de quibus possioquemur:quae si rara disponentur,distinctam sicuti coloes ribus , si crebrae collocabuntur , oblitam reddunt oraestionem. Sed figuram in dicendo commutari oportet , ut grauem mediocris,mediocrem excipiat attenuata. Deinde identidem amitatur, ut facile satietas uarietate uitetur.

96쪽

Latinitas.

LIBER

De ornamentis.

onis quisus in generibiis elocutio uersari debeat,

illium est: videamae; nunc quas res debeat habere elocutio commoda,et perfecta. Quae maxime ad commodem oratoris accomodata est, tres res in se debet habere, elegantiam,compositionem,digniratem. Elegantia est,quae facit ut uni quodq; putre,' apere Eteonii dici uideatur. Haec distribuitur in Latinitate, et explanationem. Latinitas est, quae sermonem purum conseruat ab omni uitio remotum. Vitia in sermone,quo minus ii Latinus sit, o ossunt esse:Soloecismus,et Barbarismut soloecisimu est,cum uera Solae illaunbiis pluribus consequens uerbum superiori non accomoedatur. Barbarisimus es cum uerbum aliquod uitiose est fitur. Haec qua ratione uitaere possemus ii arte Grammatica vdilucide discemus. Explanatio est,quae reddit apertam et

dilucidam orationem. Ea comparatur duabus rebu rus V m

his uerbii, et proprijs. Utari sunt ea,quae uersantur in sermone, et consuetudine quotidiana. Propria, quae eius comparatis, rei uerba sunt,aut ese possunt, e qua loquemur. compositio, est uerberat constructio aequaliter perpoeliet. Ea csseruabitum si fugiemus crebras uocalibi cocursiones, quae uastam ess hiante oratio e reddunt: ut hoc es LBaccae aeneae amoenit imae impendebant. Et si uitabimus eiusde literae nimiam Uiduitum:cui uitio uersus hic erit exeplo, ita hic nihil prohibet in uirijs,alienta ex iis usi: O Tite tute Tati tibi tanta oranne tulisth et hic eius.

dem poetae: quis qua cuiquam quod conuenisi, neget. Etsi eiusdem uerbi e duitatem nimiam fugimus. r. Ul huiusmodi: nam cuius rationis ratio non extet, ei

97쪽

rationi ratio non es fidem habere.Et si non utemur conistinenter finaliter cadentibus uerbis, hoc modo: Flentes, plorantes , lachomantes, obtestates. Et si uerborum et are transiectionem uisibin , iis quae erit concinna, qua de re posterius loquetitur: quo in uitio est Lucilius Uiduus, ut hoc est in priore libro: Has res ad te scriptas Luci missimus Aeli. I tem fugere oportet longam uerborum contianuationem, quae et auditoris aures, et orator, lirium Ledit. His uti s in compositione uitatis, reliquum operii consummandum est in dignitater, Ignitas est,quae reddit ornatis orationem varieti diiunguens. Haec et in uerborum,oe sententiarum exornationem diuiditur. Verborum exornatio est, qu ipsius sermonis insigniri retinetur perpolitione. sentenet tiarum exornatio est,quae non in uerbis,sed in ipsis rebus quandam habet dignitatem. Repedito. E petitio est, cum continenter ab uno, atque eodem 1 uerbo in rebus similibus,re diuersis principia sumuntur,hoc modo: Vobis illud attribuendum est, uobis gratia habenda,uobis res ista erit honori. Item Scipio Numantiam sustulit,Scipio carthaginem Geuit,scipio pacem peperit,scipio ciuitatem seruauit. Item, Tu in forum prodire, tu lucem consit icere, tu inhorion conspectum uenire conaris Audes uerbum sacere, audes quicquam ab illis petere, audes supplicium depreis

carit Quid est,quod po de cres Quid est,quod auae

deas postulares id est, quod tibi putes concedi oporatere s Non iusiurandum contempsi i s non amicos proedidisti non parenti manus intuli, non denique in omni

dedecore

98쪽

I. I B E R IIII. si dedecore uolutatus es t Haec exornatio, cium nuctium lita nullatis habet, tum grauitatis, et acrimoniae plurimum quare uidetur esse adhibenda et ad exornandam, et ad augendam orationem. Conuersio est,per quam non ut ante primum repetia conuersiimus verbum, sed ad postremum contineter reuertis merihoc modo:Poenos Popae Roma. iustitia uicit, amis uicit,liberaline uicit. Item, Ex quo tempore concordia de ciuitate sublata

es liberta sublari s , fides sublata est, amicitia sublata est, res lib. sublata est.

Item,c. Liuivi homo nouug erat,ingenio in erat,dorectus erat,bonis uiris,et studiosis amicus erat, ergo in chauitate primu erat. Item, Nam cum istos ut ab luant te rogas, ut peiererent rogag,ut existimationem negligant rogas, ut leges Popu. Romani tuae libidini largiantur rogam Complexio est,quae utrans complectitur exornatiore complexi nem,et hanc,et quam ante exposuimus , ut et rem

petatur idem primum uerbum sepius, et crebro ad idem po remum revertamur,hoc modo: Qui sunt, qui foedera sepe ruperunt f carthaginienses. Quisunt, qui crudele bellum in Iridia gesserunt Carthaginiefies. Qui sunt,qui Italiam defirmauerunti carthaginienses. Qui sunt, qui sebi postulant ignoscis Carthaginides. Videte ergo,quid iconueniat eos impetrare. I tm, Quem senatus damnarerit, quem populus Romanus damnarit, quem omnium .

existimatio damnarit, eum uos sentent s uestris absoli

99쪽

Traductio.

contentio,

. Io TRa luctio est,quae ficit,ut cum idem uerbii crebrius ponatur,non modo non ofFendat animii, sed etiam concinniorem orationem reddat,hoc pacto:Qui nihil habet in uita iucundius uiri s cum uirtute uitam non potesscolere. Item,eium tu hominem appellas, qui si fuis et bo, mo, nunquam tam crudeliter utram hominis peti siet Aterat inimicus,ergo inimicum sic ulcisci uoluit,ut ipsesibi reperiretur inimicus Itenr, diuitias sine diuitum esse, tu ureb uirtutem praesir diuiti s. Nam si uoles diuitias cum xirtute comparare, uix fatis idoneae tibi uidebuntur dia uitiae, quae uirtutis pedisequae sint. Ex eodem genere sexornationis,cum is uerbum modo ponitur in hac, moredo in altera re, hoc modo: Cur eam rem tam studiose custras, quae multas tibi dabit curas f Item,amari iucundum est i curetur ne quid insit amaria tem, ueniam ad uos in hi senatus det ueniam. I n his quatuor generibus exoret nationum,quae adhuc propositae sunt,non inopia uerboaertim sit,ut ad idem uerbum redeatum septu sed inest Alia uitas quadam,quae milius auribus dijudicari, quam uerabis donon rari potest. Contentio est, cum ex contrarijs rebus oratio confiscitur,hoc pacto: Habet aspentatio ilicsida principia,

eadem exitus amarisimos Tt. Item,inimicis te placuis bilem amicis inexorabilem praebes. Item, in otio tumuli tuaris, in tumultu solus es otiosu . In re frigidii ima caestes,in struentii ima frige . Tacito crini opus est, clamas: cum loqui conuenit,obmutestis. Ades abes e uis: abes,reis uerti cupis. In pace bellum quaerit.:s:in besto pacem desiis eras. In cocione de uirtute loqueris ii priuio per ignariti uiam

100쪽

L I B E R IIII. 'quim tubae sonitu peribete no potes. Hoc genere dissinisgvernus orationeni et ornati, et g ues poterimus esse.

LXmmatio est, quae conficit significationon doloris, Exclamassiis

aut indignationis alicuius per hominis, aut urbis, aut loci,aut rei cuiuspiam compellationem,hoc modo:Tenuc alloquor ubricane,cuius mortui quos nome ibimindor ac decori est ciuitati. Tui clarit imi nepotes suo sanis

guine abluerunt inimico, crudelitatE Item,ci' perta esse Fregellae,quam scire scelere uestro contabuli lis, ut cuisius nitor umbis It iam nuper illuseauit, ciuis nuc uix fuit adamentorii reliquia maneant. Item, Bonorum insidiatore

res latrocinio uitam innocent imi cuiusis petistis, ran. tam ne ex iniquitate iudiciora uesti is caesimn s assimilis multat ' Hac exclamatione si Ioco utemur, et raro, Creum rei magnitudo poctulare uidebitur,ad quam uolaremus indigna senem animum auditoris adducemus. TNterrogatio non omnis gravis est,nes concinna, sed la modii I hae quae, cu enumerata sunt e quae obsunt cause adriuersariorem, confirmat superiorem orationem, hoc pa C: Cum igitur haec omnia Faceres,diceres, adminiarareres,utrum animos sociorum ab repu. removebes, Crationabas,an non et utrum allium exhortari oportuit,qui

cti prohiberet,acfieri non sineret,an noris Ratiocis tio est, per quam nos ipsi a nobis Ratio Statio. non poscimus, quare quiis dicamus, et crebro nosmet a nobis petimus uniuscuiusq; propositionis exin planationem. Ea est huiusmodi: Maiores nostrisi quam , unius peccati misere damnabantisimplici iudicio multorerm maleficiorum conuictam putabant. Quo pacto quom