Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

131쪽

ito 3 A D H E R E N. summa uirtute et honore pro patria interire, malle per dedecus et ignauiam uiuere: et cium pro amicis,cT patarentibM,Cr caeteris necessarijs adire periculum uelis, prorepub. in qua et hoc,' hilud sanctifimum nomen patri e

continetur,nolle in discrimen uenire Ietes uti contenenisdus est,qui in nauigando se , quam nauta mauult incoaelaree:ita uituperandus,qui in reipub. discripune,suae phu, quam comuni saluti consulit. Naue enim fracta,multi in columes euaserunt,ex naufragio patrue salum nemo potest enatare. Quod mihi bene uidetur Decius intel is,st,iui se deuouise dicitur, et pro legionibus in hostes

misisse medios. Vnde amisit uitam,at non perdidit re enim vitii cet parua,maxima redemit: dedit ustis,accepit patriam:am it anima,potitus est gloria, quae cum summa laude prodita uetuitae quotidie magis enitescit. Quod F pro repubae debete accedere ad periculum,' ratione demons beatum es Let exempla comprobatum: sapientessent existimandi,qui nulla pro salute patriae periculu uiarant. In his igitur generibus expolitio uersatur, de qua producti sumus,ut plura diceremus: quod non modo cum

causam dicimus,adiuvat, et exornat oratione,sed multo maxime per eam exercemur ad elocutionis facultatem. Quare conueniet extra causam in exercendo rationes

adhibere expolitionis:in dicendo, uti cum exornabimus argumentationei de qua diximus in libro secundo. commoratio. Ommoratio est,cum in loco 'infimo, quo tota cauae fa continetur,manetur diutius,' epde sepius rediatur. Hac uti maxime conuenit, ' id est oratoris boni nisi

xime proprii Non enim datur auditori potestis animum

de re

132쪽

de re firmi lim dimouedi. Huic exemplum fatis idoneum sub ci non potuit, propterea quod hic Iocus no est a t ea causa separatus, jicut membrum a liquod, sed tanquam

sanguis,profusus est per totum corpug orationis. Cetentio est, per quam contraria referulitur. Ed Contrario. est in uerborum exornationibus, ut ante docuimus, eiusmodi:Inimicis te placabile,amicis inexorabilem prima bes. In sententiarum huiusmodie vos huius incommoedis Iugetis,iste reipub. calamitate Letatur. Vos vestris fratunis dissiditis,ille solus suis eo magis confidit. Inter haec

duo contentionum genera , hoc interest: illud ex verbis beeleriter relatis constat: hic sententiae contrariae ex comis paratione referantur oportet.

SI militudo, est oratio traducens ad rem quampiam aliquid ex re dii arissimile. Ea fumitur, aut orarem

di causa,aut probandi,aut apertius Acedi, aut ante ocuetos ponendi. E t quomodo quatuor de causis sumitur, ita quatuor modis dicitur: re contrarium, per negationem, per breuitaton,per collationem. Ad unam'ans sumem dae causam similitudinis accommodabimus singulos modidos pronunciandi. Ornandi causa sumitur per contrarum,sic: Iton enim Per c&rarium. quemadmodum in pabstra qui taedas ardentes accipit, celerior est in cursu continuo, quam iste qui tradit: ita melior imperator nouus, qui accipit excrcitum, quam ille qui decedit:propterea quod destigatus cursor intragro sceni,hic peritus imperator imperito exercitu residit. Hoc sine simili satis plane,' porticue, probabis

iter dici potuit,hoc modo: Dicitur minus bonos imperare

133쪽

rsi AD HER E N. tores a melioribris exercitum accipere solere. Sed ora

nandi causa fistule septum est, ut orationi dignitas

quaedam comparetur.

Dictum est autem per contrarium. Nam tunc simiae litudo simitur per contrarium,cum ei rei tuam nos prorebamus,aliquam rem negamus esse sinalem: ut paulo ante, cum de cursoribus asserebamus. PrenegationE. Per negationem dicetur probandi causa, hoc modo: Nes equus indomitug,quamuis natura bene compositus

sit, idoneus potest esse ad eas utilitates, et aptus, quae desideritur ab equo mes homo indoctus,quiuis sit ingereniosus,ad uirtute potest peruenire. Hoc probabilius actu est, quod magis es' uerisimile non posse uirtutemsine Daectrina comparari:quoniam nec equus quidem indomitus, idoneus posset esse:ergo simplum est probandi causa. Dictum est autem per negationem. Id enim peripiacuum est de primosin ilitudinis uerbo. Sumitur et aperistius dicendi causa sistriae per breuitatem, hoc modo: In amicitia gereda,sicut in certamine currendi non ita conis uenit exerceri, ut quoad necesse sit, peruenire posis: fed ut productus studio, et uiribus ultra facile procuraeras. Nam hoc simile est, ut apertius intingatur, mala ratione Facere eum qui reprehendat eos, qui,uerbi causa, post mortem amici liberos eius custodiant, propterea quod in cursore tantum uelocitatis esse oporteat, ut es ratur usque ad finem, in amico Vntum beneuolentiae

studium,ut ultra quam amicus sentire posit, procurrat amicitiae studio. Dictum autemsimile est per breuiralem. Non enim ita ut iu

134쪽

L I . B E . R raut in caeteris rebres res ab re separata est ,sed utraeque res coniunctae,Cr chuse pronunciatae sunt. Ante octilos pore nendi negotij causas: Gursio litudo, es per collationem c: Vti citharae , cum prodierit optime uestitus, palla

inaurata indutus,cim clam de purpurea coloribus u rijs intexta, et cum corona aurea magnis fulgentibus genuius illuminata,citharam tenens exornatis mam, aurero et ebore distinctam, ipse praeterea firma, et specie sit, restitura apposita ad dignitatem, si cum magnam

populo commouerit his rebus expotionem , repente silentio Acto, uocem emittat acerbifimam, cum turpifiamo corporis motu:quo melius ornatu sit, et magis frarit expetatus,eo magis derisus, et contemptus e citiaretitui quis in excelso loco , et in magnis, ac locupletibus

copijs collocatus, Frtunae muneribuZ, et naturae comet modis omnibus abundabit, si uirtutis, et artiu,quae utra tutis magistrae sunt, ebit: quo magis caeteris rebus erit copiosus,' illusis, et expectatu8, eo uehementiu3 dererisus, Cr contemptus ex omni conventu bonorum effectetur. Hoc simile exornatione utriusque re et alterius

inficitia arte ij, alterius stultitia simili ratione collata, sub aspectu omnium rem subiecit. Diis autem est per collationem, propterea quod propositas militudine,paria sunt omnia relata. In simialibuZ obseruare oportet diligenter,ut cum rem rvus sinulem, cuius rei causasimilitudinem attulerimuZ,uerba quoque ad similitudincin habeamus accommodata: id essuiusmodi et Ita ut hirtaines aestiuo tempore praesto sunt,

i s figore

135쪽

is A D H E R E N. Figore pulse recedunt, ex ea finilitudine nunc pertranslatione uerba sumamus, ira nisi amici si reno uita tepore praenosuritimulats homi infrtunae uiderint, deuolat omnes. Sed inuctio 'imitu acilis erit quis sibi

omnes res animatas et inanimatag, imitas et eloquetes, fas et mansueta ,icet rcs,et coelestes,' maritima artificio, casu,natura compatrata us tu ais inusitatas, 'equetre ante oculos poterit ponete, et ex his aliquam uenaris militudinem, qine aut ornare, aut docete, aut apertiorem rem ficete, aut ponete ante oculos positi

Non enim res tota toti rei necessee et fimiis sit, sed isdipsum, d quod confiretur,similitudinem habeat oportet.

Exemplum,s alicuis ficti, aut dicti praetresti cum

certi autoris nomine propositio. Id simitur isdem de causis,quibu3 similitudo. Rem ornatiorem scit, cum nullius rei nisi dignitatis causa sumitur. Apretiorem, cim id quodsit obscurius, magis dilucidum reddit. Probabia Itore,cum magis uer finiim scit. Ante oculos ponit,tam exprimit omnia petiyicue, ut res dicta prope manu tenatui posit. Uniuscuiusque genetii singula subiecissimus exempla,nisi exemplum,quod genus Hiet,in expolitione demonis semus, et causas sumendi in similitudine a

poeuissimus. Quare noluimu , neque pauca,quo minus intellectetur,nes re intellem,plura conscriboee. V go,s'mi e cum frina cum quadamsimilitudine collatio. Haec sumitur, aut laudis, aut uitupetationis ausa. Lauclis causa ,sic: ibat in praelium corpore tauri ualid mire,impetu Irenis acerrimis litis. V stuperationis,ut in odim, aut in inuidim, aut in contem

136쪽

LIBER IIIL riseonter fione adducat. Vt in odiu hoc modo:Ita quota die perfru mediu mquam iubatius draco serpit, dentiabis aduncis, as inurabido, piritu uenenato, circunt ractans huc et illuc si quem reperiat, cui aliquid nulli si cibus a lare, quem ore attingere,dentibus insecare, lina gua a regere posset. Ut in inuidiam adducat, hoc modo: acte qui diuitias suas iactat ,sicut gustus e Phragia, aut

ariolus quispiam depressus, et oneratus auro clamat, Crdelirat. Vt in contemptionem adducat,sic: Ita, qui mire quam cochlea abscondens,retennit sese tacitus,quo sit tuotus,comeditur tam domo sua, au,rium

EF io est,cim exprimetium,et flagitur uerbis coris revis,poris cuiuspiam forma, quoad satis sit ad intelligenisium,hoc modo:Hunc dico iudices rubri Melie, incursi

cane subcris tum, caesium,cui sane magna est in mento cicatrix, si quo modo potest uobis in memoriam redire. Habet haec exornatio cum utilistitem,si quem uelis os rem dere:tum uenustilenis breuiter et dilucide Acta est Notatio est, cum alicuius natura certis defcribitur 3 Figm, quae sicuti notae quaedam naturae sunt aratribuet. Vtsi uelis non diuitem , sed ostentatorem peculanissim describere: I Ginquies,iudices, quise dici diutatem,putat esse preclarum, primum nunc videte, quo uuli tu nos intueatur, nonne uobis uidetur dicere, darinis nubi moliai non essetis s cum uero sinistra mentum subis leuat,exictimat se gemmae nitore,et auri stlendore astractus omniuperstringere. Cum puem rei icit hunc unum, quem ego noui,vos non arbitror novisse,alio nomine apis ipellat,deinde alio ais alio, hesis tu,inquingeni Sannio,

i o nequid

137쪽

rs 5 AD II E R E N. nequid isti barbari perturbent: ut ignoti qui audiunt,

unum putent eligi de nutatis:ei dicit in aurem,aut ut dolam lectulis creantur, aut ab avunculo rogetur aethiops, qui ad balneas ueniat, aut asturconi locus ante ostiam

suum detur , aut aliquid fragilesse choragium gloriae

comparetur. Deinde exclamat, ut omnes audiant,uideto

ut diligenter enumeretur,si potes ante noctem. Puer qui iam bene hominis naturam nouit: tu illo plures mittas oportet,inquit, si hodie uiri transnumerari. Age, inquit, duc tecum Libanim, et Sosiam. Sane. Deinde casu veis

niunt hospites homini, qui istim silendide, dim pereogrinaretur, receperunt rex ea re homo hercle sane conae tumbatur,sed tamen a uitio natumae non recedit.Bene, inaquit, acitis cum uenitis, sed rectius Scissetis,si ad me do. inum recta ab setis. Id fecissemius,inquiunt illis doni nouissemus. At istud quidem facile fuit undelibet inuranire. Verum ite metam: sequuntur illi. sermo interea huius consimitur omnis in octentatione. Quaerit in Dgris cuiusmodi frumentassint negatse, quia uillae incenaes e sint, accedere possie: nec aedificare etiam nunc alia dere, tametsi in Tusculano quidem coepi insanire, et in isdem findumentis aedificare. Dim haec loquitur , uenit in aedes quasdam, in quibus sodalitium erat eodem die futurum, quo iste pro notitia domini aedium ingreditur cum hospitibus: hic inquit , habito: persticit 'gentum quod erat expositum: uisit triclinium stratum, probat. accedit seruulus, dicit homini clare dominum iam venis turam,si velit exire. Ita ne,inquit s Eamus hospites, Dister uenit ex Salamo, ego illi obuium pergam, uos huc decima

138쪽

LIBER IIII. Isrdeclara venitote hospites discessimi. Iste se raptim doni sum con cit: illi decima, quo iusserat, ueniunt, quaererunt hunc, eriunt domus cuia fit ii Auersiorum det confrunt fide. Vident honanem postera die, narrant, expostulant, accusant ait iste eos similitudine loci deisceptos, toto angiportu deerrasse, contra ualetudinem suam se ad mulam noctem expectasse. Sannioni pureo negotiam dederat, ut uasa,vestimenta,pueros corrogamret: seruulus non inurbanus satis Ibrenue et concinne comparat, icte hospites domum deducit. Ait se aedes in ximas cuidam amico ad nuptias accommodaset nuntiat interea puer argentium repeti spertimuerat enim, qui comodares Apagete,inquit, aedes commodaui, Farruliam dedi, argentium quos uult s Vmetsi hospites habeo, tramen utatur licet, nos sum s delectabimur. Quid ego quae deinde ejiciat, narrem s eiusmodi est hominis natu, ra, ut quae singulis diebus ejiciat gloria atque ostendi,tione,ea vix annuo sermone enarrare posta. Huicino, di notationes, quae describunt quod consentaneusit unisi cuiusq; naturae, uehementer habent magnam deles,tionem:totam enim ruituram mustium ponunt ante omisses,aut gloriosi, ut nos exempli causa coeperamus, aut inuidi, aut timidi, aut avari, ambitiosi, amatoris, luxuririosi,fris,quadruplatoris, denis cuiusvi studium proatrahi pots in mediam tali notatione. SErmocinatio est, cum alicui personae sermo attibuitur, et u exponitur cum ratione dignitatis, hoe pacto: Cum militibus urbs redundaret,et omnes timore

oppresi domi continerentur,venit iste cum sago, gladio

139쪽

is A D H E R E N. succinctus,tenens iaculion, quilub adolescetes homine imili ornatu subsequutur, irrumpit in aedes subito:deinde magna uoce,Vbi est iste beatus inquit, aedium dominus quin nubi praesto sulti quid racemi Fuc aerum omnes pupiadi timore obmutuerunt. Vxor illius in litifimi cii maxiamo fletu ad ictius pedes abiecit fide,Parce,inquit, et per ea quae tibi dulcifima sunt in uiri miserere no mi, noli

extinguere extinctos. Fre mansuete 'rtunam, nos quot suimus beati,nosce te esse homine At ille, quin illim invictu,ac vos auribus meis opplorare definitusnon abibiti Illi nuntiatur interea uenisse ictum, et clamore maximo morte minari QMdsimul ut audiuit,Heu ,inquit, Goragia pedisequa puerori , absconde pueros, de defc ut incolumes ad adolescentia perducas.Vix haec dixerat, cuecce ine praesto, sedes, inquit, audax non uox mea tibi uitam ademit exple mean inimicitias, et iracundia satura tuo sanguine. Ille cu magno stiritu,Metuebam,inqui ne plane uictus essem, nunc uideo in iudicio mecu contedere non uis,ubi superari turpistam est, superare pulcherris mim:interficere me vis, occidar equidem, sed uictus non peribo. At ille, In extremo uitae tempore etiam sentetiose loqueris, neque ei quem uides dominari, uis supplicaret

Tum milieritnia quidem iste rogat, et pupplicat, sed tu

quaeso cemoueareret tu per deos,inquit, hunc amplex re,dominus est, uicit hic te,uince tu nunc animum. curae non definis,inquit,uxor loqui, quae me digna non sunt tace,Cr quae curanda sunt, sura tu cessas nubi ultra, tibi omnem bene uiuendi stem mea morte eripere s Iste mistiere repulit ab se lamentantem: i nescio quid incipienti

dicere

140쪽

dicere,quod dignum uidelicet illius uirtute essiet, Iadum in latere defixit. Puto in hoc exemplo datos esse unicuissermones ad dignitatem accommodatos, id quod oportet in hoc genere obseruare. Sunt item sermocinationes conae sequentes hoc genu3: Nam quid putamus illos dicturos, si hoc iudicaueritis nonne hac omnes utentur orationes

deinde sub cere sermoncm. Onβrmatio est,cu aliqua quae no adest persona, conium p. fingitur quasi adset: aut cum res muta, aut infirmissi eloquenoe firmata,' et oratio attribuitur ad dignis tum accomodata,aut actio quaedam,hoc pacto: Quodsi nuc haec urbs inuictifima uoce emittat,no hoc pacto lam quatur Ego illa plurimis trophaen ornata, triumphis ditata certifimis,clarifimis locupletata uictor sinunc uerest is seditionibus o cives uexoriquam dolis malitiosa caerthago,uiribus probata Numantis,disciplinis erudita coisrinthus Iabestare no potuit,eam patiemini nunc ab homunculis deterrimis protereati conculcarisum:Quod si nunc Lucius ille Brutu3 reuiuificat, et hic ante pedes

utaros adsit,non hac utetur oratione F Ego reges eieci, uos orannos introducitis: ego libertatem qus non erat, pepeti, vos partam struare non uultis: ego capitis mei

periculo patria liberaui,uos liberis ne periculo esse nou

curatis. Haec confrinatio,licet in plures res mutas,atque

inanimatas transstratur,proficit tamen plurimum in amaplificationis partibu3, commistratione.

Signific tio est,quae plus in sustitiae relinquit, quam Sitnificatio. positum est in oratione. Ea fit per exuperationem, ambiguum,consequentiam, a cisionem , similitudinem.