장음표시 사용
141쪽
r o A D H E R E N. Pre exuperationem, cum plus dictim est, quam patiturueritas,augente supicionis causa ,sic: Hic de tanto paetrimonio tam cito testa, qua sibi petat ignem, noti reliquit. Per ambiguum, cum uerbum potest in duas, plures ue sententias accipi , sed accipitur in eam parritem, quam uult is,qui dicit: ut de eo se dicas, qui mi Chus.. tu hae reditates adierit: Prospice tu, qui plurimum ceranis. Ambigua quemadmodum uitanda sunt, quae obscuriram reddunt orationem, ita haec consequenda, quae conmfciunt huiusmodi signiscationein. Ea reperientur m - cile, si nouerimus, et animaduerter M verborum atris Consequentia. cipites, aut multiplices potestites. Per consequentiam
fgnificatio fit, cum res quae sequuntur aliquam rem, dicuntur, ex quibus tota res relinquitur in suspicione, ut si fessumenurrum filio dicas, quiesce tu, cuius patre cubito se emungere solebat. Per abscisionem ,si cum inricipimus . liquid dicere, praecidimus, et ex eo quod iam diximus, satis relinquitur suspicionis , sic: Qui ista fraina, et aetate nuper alienae domui, nolo plura dicere.
Per similitudinem , cum aliqua re simili allata, nihil amplius dicimus: sed ex ea significamus quid sentia.
nam, hoc modo: Noli Saturnine nimium populi steriquentia fretus esse,stultitiam nosce, inulti iacent Gracis chL Haec exornatio plurimum fictiuitatis habet interis dum, et dignitatis. Sinit enim quiddam tacito oratore
Breuiris. 'D , est res ipsis tantummodo uerbis necessata 1 rijs expedita, hoc modo et Lemnum praeteriens crapit, inde Tarsi praefidim reliquit, ps urbem in Birithania
142쪽
LIBER III Itbdinia sustulit,inde pulsus in Hellest ontim , Elim potitur Abdido. Item,modo consul, quondam tribuniri, is deinde primus erat ciuitatis. Item, tum proficiscitur in
Asiam deinde exul, et hostis est dictus, post imperator, re postremo est ictus consul Habet paucis comprehensa
breuitas raria rium rerum expeditionem. Quare adhibe, da sepe est, cum aut res non egent longae orationis,alittempus non sinit commorari. i s Emon resio est, cum ita uerbis res exprimitur, Donoremi ut geri negotium, et res ante oculos es e uide
iure Id scri poterit, si quae ante, re p)st,' in ipsa re
Facta erunt, comprehendemus, aut a rebus consequerietibus, aut a circumlaitibus non recedetnug, hoc modo
Quodsiimiatque Gracchus prosilexit, fluctuare :Ium, uerentem ne ipse autoritate senatu3 cmiolas a sententia desisteret, iubet advocari conclantav. Iste inaeterea scelere, et malis cogitationibu8 redundans, moelat ex templo Iouis: et sudans, oculis ardentibu ,erracto capillo, contorta toga, cum pluribus alijs ire celae
riug coepit. Illi praeco sackbat audientiam, hie sub lilium quoddam calce premens dextra pedem defringit, ct alios hoc idem iubet Facere. Cum Gracchus Deos truciperet precari,cursim isti impetum Faciunt, ex alijs alij partibus conuolant, atque e populo unus, fuge, inquit, T diberi, fuge. Non uides s respice inquam. Deinde uuae ga multitudo subito timore perterrita sugere coepit. At iste spumam ex ore re ciens, anhelans ex infimo practore crudelitatem, contorquet brachium, et dubitanti Graccho quid esset, neque tamen locum in quo confiiis terat
143쪽
lterat relinquenti, percutit tempus. Ille nullam uocem edes iis ita uirtute concidit tacitiri:ita uiri fortifimi imis
ferundo sanguine aspersius,quasi ficinus praecitarisii monscisset, circunspectans, et hilare sceleratam gratulanae
tibiis manum porrigens in templum Iouis contulit sese. Haec exornatio in amplificanda,et commiserata re pluis rimum prodest, et in huiusmodi narrationibus :statuit enim totam rem, prope ponit ante oculos. Mnes rationes honestino elocutionis studiose collegimus: in quibus Herenni si te diligenter exerincueris, et grauitatem, et dignitatem, et suavitatem habere in dicendo poteris, ut oratorie plane loquarii: ne nuda, atque inornatet inuentio uulgari sermone ille. ratur. Nunc identidem nosmetipsi nobis inflemus: res enim communis agitur,ut 'equenter, et assidue consem quamur artis rationem studio, et exercitatione: quodalis cum molestia tribus de causis maxime sciunt: aut f cum quibus libenter exerceantur, non habent , aut si
sibi diffidunt,aut sinemunt quam uiam sequi debeant:
quae a nobis absunt omnes difficultates. Nam et simae libenter exercemur propter amicitiam, cuius initium cognatio ficit, caetera philosophia ratio confirmauit. Et nobis non diffidimus, propterea quod et aliquantum Iam procesimus,cr alia meliora sunt, qu e multo interristius petimus in uita, ut etiam si non peruenerimu3 indicendo, quo uolamus, parua pars uitae perfictifime desideretur. Et uiam quam sequamur , habemus, prompterea quod in his libris nihil praeteritum est rhetoricae praeceptionis. Demonstratum est enim quo modo res in . omnibus
144쪽
LIBER III I. I 3 omnibu generibus causerim inueniri oporteat. Dictim est, quo pacto eas dissoncte conueniat. Traditum est, qua ratione esset pronuntiandum. Praeceptim est, quauia meminisse possemus. Demonissem est, quibus mois ius perfita elocutio compararetur. Quae si sequemur, acute, et cito reperiemu :distincte, et ordinate disponemus: grauiter et uenuste pronuntia, bimus:yme et perpetuo meminerimu3: ornate et suaviter eloquentur. Ergo in arte rhetorica nihilo amplius. Haec omnia
adipiscemur, si raritiones praecemptionis diligentis
consequemur, et exercitatione.
145쪽
RONIT DE INVENTI H E T O R I c AI B E R I. A E P E ,erminum hoc me cogitaui, boni ne an mali pia ara tulerit hominibili, et ciuinitiabus copia dicendi, ac simili eloquentia studium. Nam et cum notae reipubli. detrimenta consedero , et iiDiximam ciuitatim ueteres animo colligo e nutates, non minimam uideo
per disertifimos homines inuectam esse partem incon D.
modorum. cum autem res ab no a memoria proinpter uetuitatem remotas ex literarum monumentis rem
petere inflituo, multas urbeis constitutas, plurima beiala restincta, fumi limas societates, sanctifimas amiciatias intelligo, tum animi ratione, tum etiam facilius eloquentia comparatas. Ac me quidem diu cogitantem ratio ipsa in hanc potij imum sententiam ducit , ut exia Sapientia sine finem sapientiam fine eloquentia parum prodesse eia Mngis, uiritibus: eloquentiam uero fine sapientia nimium obis esse plerunque, prodesse nunquam. Quare si quis omissis rectifimis atque honestifimis Iludijs rationis, et ossia j, consumit omnem operam in exercitatione dicendi, is inutilis sibi, pereiciosus patriae ciuis a litur: qui uero ita se armat eloquentia, ut non oppugnare commoda patriae
146쪽
LIBER I. r spatriae, sed pro bis pugnare posset,is mihi uir er suis, et
publicis rationibu3 utilillimus,atque astuc imita ciui re uidetur.Acsi uolumu3 huiu3 riquae uocatur eloquenoetia se artis, siue pia fue exercitationis cuiusdam,si fidimu facultatis a natura promae considerare principium Proes periemus id ex honestissimis causis natum, atque optismis rationibus profictum. Nam fuit quoddam tempus, cum in agris homines pasta bestiarum more vagaban atur, et sibi uinu strino uitam propagabant, nec ratione animi quicquam, sed pleraque uiribus corporis adminis strabant. Nondum diuinae religionis, non humani olliri ratio colebatum nemo legitimas uiderat nuptias,non ceratos quisquam in pexerat liberos, non ius aequabile quid utilitatis haberet, acceperat. Ita propter errorem, atque inscitiam caeca, ac temeraria dominatrix animi cupiditas ad se explendam uiribus corporis abutebatur perniciois syllinis satellitibus. Quo tempore quidam magnuX videliacet uir,et sapiens cognouit, quae materia esset,et quai ta ad maximas res opportunitas animis in fiet hominum, si quis eam possiet elicere, et praecipiendo meliorem redis dere. Qiu di persos homines in agris, et in tectis olura pribus abditos ratione quadam compulit in unum locum, et congregauit,et eos in unamquans rem inducens uitalem ris honestam,primo propter insolentiam reclamas res,deinde propter rationem, atque orationem studiosius audientes,ex 'ris,' immanibus mites reddidit, manae suetos . Ac mihi quidem uidetur hoc nec tacita, nec inops dicendi sapientia perficere potuisse,ut homines a consueraradine subito conuerteret, et ad diuersas uitae rationes, k tradu
147쪽
r s D E I N V E N T. traduceret. Age uero, urbibu3 confiitutis,ut fidem colere, et iustitiam retinere diperent,di alijs parere sua uobinata te consuescerent:ac non modo labores excipiendos communis causa commodi, sed etiam uitam amittendam exisyimarent: qui ridem feri potuit, nisi homines ea sua
ratione inuenissent, eloquentia persuadere potuissent Proficio nemo, nisi graui ac suaui commotu3 oratione, cum uiribus plurimum posset, ad ius uoluisset, sine ui deinpendere, ut inter quos posset excellere, cum his se patearetur aequar et sua uoluntate a iucundis ima consuetudia ne recederet, quae praesertim iam naturae uim obtineret
propter uetustite. Ac primo quidem sic et nata,et proas illa longius eloquentia uidetur, et item po a mininis in rebus pacis, et belli cum summis hominum utilia ratibus esse uersata. Postquisi uero commoditas quaedam praua uirtutis imitatrix sine ratione CH Aredi copiam consecuta est,tum ingenio stria malitia peruertere urbes, et uitas hominum labeffire assuevit. Ais huius quos exordium mali,quoniam principui boni diximus, raptaremus. Veris dimissi mihi uidetur quodam tempore, nesin publicis rebus in antes, et insipientes homines solitosese uersari,nec uero ad priuatas causas magnos,ac distratos homines accedere, sed cum a summis uiris maximae res adminiararetur, arbitror alios fuisse non ine dos homines,qui ad parua controuersias priuatorum accederent. Quibu3 in controuersijs cum sepe a mendacio contra
uerum homines stare consuescerent: dicendi assiduitas aluit audaciam, ut necessauio superiores illi propter ininiurias ciuium resistere audacibus, et opitus risuis quiseque
148쪽
LIBER L r et que necessarijs cogerentur. Itas, in dicendo saepe par, nonnunquam etiam superior usus esset is,qui omisso pudio supientiae nihil sibi praeter eloquentiam comparasisset,sebat, ut et multitudinis, et suo iudicio dignus, qui
remp. gereres,videretur. Hinc nimirum non iniuria, cum
ad gubernacula reipubli. temerarii, atque audaces homirenes accessierant, maxima ac miserrima naustagia febrenQuibu3 rebvi tantu ossis, atque inuidue suscepit eloque tia, ut homines ingenios m, quasi ex aliqua turbida tempestiue in portum , sic ex seditiosa et Multuosa uita se in studium a quod traderent quietum. Quare mihi uiae dentur postea caetera pudia recta, atque honesti per otia concelebrata ab optinus enituisse: hoc uero a plerilis eois rum desertum obsoleuisse eo tempore, quo multo uehere mentiri erat retinendum, et studios M adaugensi. quo indignius rem honestifimam, et recti, imam uiolais bat stultorum,' improboris temeritas, et audacia sumismo cum reip. detrimento, eo studiosius et illis re enis dum fit, et reipubi confidendum. Quod nostrum illum non jugit catonem, nes Laelum,nes horim(ut uere diem discipulia Uitan nes Gracchos Aphricani nepo, tes, quibu3 in hominibus erat suma uirtus, et spmina uiris tute amplificata autoritas, et quae his rebus ornamento, ex rem praesidio esset,eloquetia. Quare meo quidem antismo nihilominus eloquentiae pudendum est, rest ea quid mer priuatim, et publice peruerse abutuntur: sed eo quisdem uehementius, ne mali magno cum detrimento bonoaerum et communi omnium pernicie, plurimum posset:
mn presertim hoc musit,quod ad omneli res, et primali x tu,
149쪽
x ; DE INVENTIONE publicas maxime pretineat, hoc tudit, hoc bone', hoc illust is, hoc eodem uini iucunda fiat. Nimi hinc ad rempubli plurima commoda ueniunt, si moderatrix oesmnium rerin pris est sapietis. Hinc ad imos, qui em adepti sunt, laus, honor, dignitu confluit: hine amicis quos eorim certifimum, ac tuti limum praesidium comis paratur. Ac mihi quide videntur homines, cum modiis reae mmmui humiliores, et instrioressint, hac re maxime bestib praestire, u)d loqui possunt. Qisare praeclara mihi quidis dam uidetur adeptus is, qui qua re homines beMs praeis stant, ea in re hominibus ipsis antecellat. Hoect forte non
natura modo, nes exercitatione conficitur, verum etiam' artificio quodam comparatur: non alienti est videre,que dicant ij, qui quaedam eius rei praecepta nobis reliqueaerunt. Sed ante, quam de praeceptis oratorijs dicamus, uia detur dicendum de genere ipsius artis, de incla, define, de materia, de partibu . Nam bifrebus cognitis , asilus, et expeditius uniuscuiusq; animus ipsam rationem, ac
uim atriis considerare poterit. De iure ciuili ae parilibus ciuS.
Cluilis quaeZam ratio est, quae nudiis, et magnis ex rebu3 constit. Eius quaedam magna, et ampla pars est artificiosa eloquentia, quam rhetoricam vocant. Namnes cum bis sentimus, qui ciuilem scientiam eloquentia non putant indigere:et ab ijs,qui eam putant omnem rhetoris ui , et artificiis contineri, magnopere di Ait M./, ,e oratorium Facultatem in eo genere poneae ..., ras mu eam ciuilisscientiae partem esse dicamus.
150쪽
LIBER L et autem civi sculauis uidetur esse, dicere appo. Qisicium re iste ad persuasione Finis, persuadere dictione. Inter of iam' ' Mi cim autem et finem, hoc interest: quod in ossicio quid feri, in fine quid ossicio conueniat, consideratur: ut meae dici Uicium dicimius esse curare apposite ad sanandum: finem, ratione sana re. Item oratoris quid omium, Crquidpitem esse dicunm, intelligeminu cum id quod mere debet, oscium esse dicemus: illud, cuivi causa sacere deabresnem appellabimius. Materiam artis eam dicimus, in qua omnis ars, et ea Materia esculta quae coscitur ex arte,uersatur: us medicinae ita tri teriam dicamu8 morbos,ac vulnera,qu)d in his omnis meaedicina versetur. Ite quibus in rebus uersatur ars, 'ficuli
tas oratoria, eri res materia artis rhetoricae nominamus.
Has autem res alij plures, alij pauciores existimauerunti Nam Gorgias Leontinus antiquis imus 're rhetor , oremnibu3 de rebus oratore optime posse dicere exictimauiti Hic infinitam, et immensam huic artificio materiam sub cere uidetur.Aristoteles autem, qui huic arti plurima adis in rum iumenta, ais ornamenta submistrauit, tribus in genere maribu3 rerum uersari rhetoris inciam putauit, demotis, Fliuo,deliberatiuo,iudiciaquDemonisativum est, quod tribuitur in alicuius certe II personae laudem, aut uituperationem. Deliberatiuum est,tra Mos. Squod positu in disce ratione, et consuliatione ciuili, haes/-bet in se sententiae dictionem. Iudiciale est, quod posi et O , ,
tum in iudicio, habet in ' accussionem, et destisoae reo 'dinem: ut petitionem,' recusationem. Et quemadmodum H f
nostra quidem stri opimo,oratoris ars, coactilias in hac et V VM 3 materia