장음표시 사용
151쪽
rso DE I N V E N T. matri id tripartini uesuri exHimanda est. Nam Hem gom quidem nec quid dicat attedere, nec quid pollicea tiar intelligere uidetur, qui oratoris materiam in causam, et quaestione diuidat. causam ese dicit rem, quae habeat in se controuersiam in dicendo positam, cum personarimeretrum interpositione, quam nos quos oratori dicimusese attributiunam ei treis eas parteis, quas ante diximus, supponimus,ludicialem, deliberatium, demonstratiuam vectione aute eam appellat,quae habeat in se cotrouerisfam in dicendo posi sine certam personam interposiatione,ia huc modu: Vt quidsit bor u in uita praeter honeis mutem,Verinesint sensu3, Quaesit mundi firma, Q pratfolis magnitudo. quas quae liones procul ab oratoris oscio remotas,Acile omnes intelligere existiman s. Nam quibus in rebus summa ingenia philosophorum plurimo in labore confimpia intelligimus,eas sicut aliquas paruas res oratori attribuere magna amentia uidetur. QMd si
magnam in bis Hermagoras habuisset mutare, studio, crdisciplina reparatam, uideretur'etus sua ficienti sed quiddam constituisse de oratoris officio,et non quid ars, sed quid isse posset,exposuisse. Nunc uero ea uis est in homine, ut ei tritato rhetoricam citius quis ademerit, quum philosophia cocesperit. Neis, eo dico, quod eiu3 ars,quam edidit, mihi medo, Me scripta uideatur (nam satis in ea uidetur ex antiquis artibu3 ingeniose, et diligenter erram, res collocase, et nonnihil ipse quos noui protuli, se uerrum oratori mininus est,s arte loqui,quod hic ficit:
multo maximum ex arte dicere, quod eum minime potesse omnes videmum mare materia quidem nobis Heatoricae
152쪽
toricae uidetur artis e qui Aristoteli visam esse diximus. Partes autem haesunt,quu plerique dixerunt, Inuentio, ori Dispositio,EIocutio, Memoria, Pronunciatio. Inuentio, est excogitatio rerim ueram, aut verisimillim,quae caumfam probabile reddant. Di positis,est rerum inuentam in ordinem distributio. Elocutio, est idoneorum verborim, re sententiarum ad inuentionem accommodatio. Memora ria, est 'ma animi rerum, ac verborum ad inuentionem perceptio. Pronunciatio est ex rerum, et uerborum diis gestate, vocis, et corporis moderatio. Nunc his rebus breuiter constitutis, eas rationes, quibus ostendm posisimus genus, et Uicium, et finem huius artis, aliud in tempus destremus. Nam crinaeorum uerborum indugent, et non tantopere ad artis descriptione, et praeceis pia tradenda pertinent. Eum autem, qui artem rhetorica feribande duabus reliquis rebu3,de materia artis,ac petratibus scribere oportere existimamus. Ac ncti quidem indetur coniunctim agendum de materi ac partibu3. Quarere inventio, quae princeps est omnium partium, potiFArmum in omni causarum genere, qualis debeat esse, conafideretur.
O Mesi rei, qua habet in se positam in dictione, aut
Asceptatione .liquam controuersiam: aut facti, aut pominis, aut generis, aut actionis continet quaestionem. Eam igitur quassionem,ex qua causa n. citur, constituationem appellamus.
constitatio , es prima conssim causarum ex dea consiliuila. p one intentationis profim, hoc modo: Fecisti, non
153쪽
fici, aut iure fretam controue se est,quoniam coniecturis causasmatur, constitutio coniecturalis appellaatur. Cum autem nonsinu,quia uis uocabuli definieda ueris bis est, constitutio definitiua nominatum cum uera qua alis sit res quaeritur, quia et de vi, et de genere negotij controuersia est, constitutio generalis vocatur. At cum causa ex eo pendet,quod non aut is agere uidetur, quent oportet, aut non tam eo, qui cum oportet,aut non apud quoi,quo tepore,qua lege,quo crimine, qua poena oporistet,translativa dicitur confiitutio, quia actio translati nil, et commutarionis indigere uidetur. Ais harum aetaquam in omne cause genus incidere necesse est. Nam inquam non inciderit, in ea nihil esse poterit controuersiae: Conimunm quare eam nec causam quidem convenit putari. Ac veliquidem controuersia in omnia tempora potest di sui Nam quid ita sit, potest qua, hoc modo: Occiderit ne Aiacem viri's. et quid fiat, hoc modq,Bonone anisos terga populum Rom. Fregestani et quid futurum sit,
hoc modo:Si carthaginem rcliquerimus incoimm,numquid sit incommodi ad rempub perventurum. Nominis. Nominis controversia est, cum de acto conuenit,et quaeritur id,quodActum est,quo nomine appelletur. Quo iii genere necesse est ideo nominis es e controuersia noet quod de re ipsa non conueniat, non quod de fissio non
constet, sed quod id, quod Actum sit, aliud alij uideatuesse,' idcirco aliu3 alio riumne id appellet. Quare in huiusmodi generibus definienda res rest uerbis, et breuiter
describenda,iis quis sacra ex priuato Mn uerit,ut msur, iis crilegausit ivinanda . Nam id cum quaeritudi
154쪽
necisse erit unire utruns,quid sit fur, quid sterilem:
et sua demiptione ostendere, esto nomine illam rem, de qua agitur,appellari oportere,vis aduersurrum dicunt. Generis est controuersia, et quid sit, cona Generinuenit, et cilio id sctim nomine appellari oporteat,conastit: et tamen quantium, et cuiusmodi,et omnino qualefit,quaeritur,hoc modo:Iusium,an ini :utisse,an inutiala: et omnia in quibus quale sit id quod assim est, quaeriritu sine ulla nominii controuersit Huic generi Hermarigoras putris quatuor supposuit: delibematium, demotuis alium,iuridiciale negotialem. Quod eius,ut nos pu tamus, non mediocre peccatum reprehendendam uideatur: uerum breui,nesi aut taciti praeterierimus, siue caua
se non secuti eum putemurmavisi diutius in hoc confistraristin, moram, atque impedimentum reliquii praeceptis in ii, intulit e uideamur. Si deliberatio et demonfiratio gra tarptim Tnera sunt causarum, non possint recte partes .licutas 'mi generis cause putari. Eadem enim res genus esse, ij pars potest: eidem genu esse, et pars non potest. Dea liberatio autem,et demonaratio, genera sunt causarum. Nam aut nullum cause genus es aut iudici esolum, aut et iudiei Get demonsatium,et deliberatiuum. Nuli Iura dicere cause esse genus, cum causas ese multas incat, et in eas pro di det, amentia est. Unum autem
iudictae solam ese qui potest i cum deliberatio, et deamon alio neque ipse simies inter 'sint, re ab ludiis eiuli genere plurimum AF ideant,repuum quaeque finem
habeat, quo referri debeat. Relinquitur ergo, ut omnia tria genera sint causarum.Deliberatio igitur,et demonis
155쪽
D E I N V E N T. si ario non possunt recte partes alicuius generis cause
putari. Male igitur eas generalis constitutionis parten
esse dixL Qisodsi generis cause paries non possunt recte
putari,niato nunus recte partis causae partes pultabunturi Pars autem cause,constitutio est onrnis. Non mini cavisse ad constitutionemsed constitutio ad causam accommodatur. sed demostratio,et deliberatio generis cause parates non posunt recte putari, quod ipsa sunt genera: m to igitur renus recte partis eius,quod hic dicit, paries putabuntur. Deinde, si constitutio, et ipsa, et pars emquMet,intentionis depulsio est: qice intentionis depulis o non es ea nec constitutio,nec pars constitutionis est. At fi qua intentionis depulpo non est, ea nec constituistio, nec pars constitutionis est:demonstratio, et delibra ratio,nes constitutio,nec pars constitutionis es L Si mistur constitutio, et ipsa, et pars eius si elibet intentioenis depulsio est: deliberatio,' demon atla,neque conrepitutio, neque pars constitutionis est. Placet autem ipsi constitutionem intentionis ese depultionem Placeat igiatur oportet demonstrationem,' deliberationem, nec esse constitutionem,nec partem constitutionis. Atque hoe eodem incommodo urgebitur,siue constitutionem primarause accusatoris confimationem dixerit , siue deiciis ris primam deprecationem. Nam tum eiam omnia inaeeommoda sequentur. Deinde coniecturalis causa non poetesi simul ex eadem parte eode in genere et coniecturareb sese et definitiua. Rurs3 nec definitiua causa vidi finia ex eade parte eode in genere,.definitiva esse,Thastativa. Et omnino nulla constitutioinec pars constitutionis
156쪽
Eonis potestsimu er sum habrae, et altrim in se uim
continere:ideo quod unaquaeque ex se, et exsua natura fimplicitra consideratur. Nirea autem at pia, nmemrvi coniuration duplicatur, non uis constitutionis auregetur. At Giberatiua causa finita ex eadem parte eodem in genete, et coniecturaim, et genrealem, et Mnitianam, et translativam solet habere constitutionem,et uanam aliquando,oe plures nonnunqua. o ipsa nec conmstitutio est,nec pars constitutionis. Idem in demonstratisone solet usu eueniret Gencta rego, ut ante diximus, haec causam putanda sunt,non partes aestum constitutionis. Haec mo conflitutio, quam genetalem nominamus, Constitui vi parteis nobis uidetur duas habere,iuridicialem,er nego. - - tialem. Iuridicialis est, in qua aequi, et recti natura, aut
prem,aut poenae rario quaeritur. Negotialis est, in qua quid Oris ex ciuili more,et aequitate silicon iactatur:cui diligentiae praeeipe apud nos iurisconsulti exHimantur. Ae iuridicialis quidem ipsa in duas di suitur parteis, solum, CT assumptiuam. Usolauet in se Muoi si continet inu, iniuriae quaestionem. Assi priua est,
quae ipsa ex se nihil firmi dat ad recusarionem Pris autem aliquid de senis assinit.
Eius partes sunt quatuor, concesto, remotio criminis, resatio inminis, comparatio. concesto est, cium rein non Cometao cibi , quod'lim est yndit,st ut ignoscatur,possitiat.
e in duas parteis diuiditur, purgatione et deprecatione. Purgatio est,insidia conceditur, culpa removetur. Haec pineis halet tres inprud elia,casu neces CDeis Depre
precatio est,in cr peccasocr consulto peccasserta se cofitetur
157쪽
stamino. Resino. Comparatio. Constitutio translatium
DE INVENTIONE futurm mmm,ut ignoscatur,postulan quod genus pera
raro potest accidere. Remotio crimitu est, cium id crimen quod infertur,ab se,' a sua culpa,uhoe potestae in aliam reug removere conatur. Id dupliciter feri poterit: si aut causa, aut sactum in alium transfretetur. causa transemetur,cum aliena dicitur ut et potestae Factim autem, cum Am aut debuisse, aut potuisse sacere dicitur. Relatio eriminis est, cum ideo iure petu dicitur,quod aliis M ante iniuria laces ierit. comparatio est,cum Aiud aetaquod actum rectum,aut utile contenditur, quod uiseret, illud quod arguitur,dicitur es e conrnusuam. I n quarta conmilitutione, quam translativa nominamus, eius constitutisonis est controuersa,cum aut quem,aut qui cum, aut quomodo,aut apud quos,aut quo iure,aut quo tempore agrare oporteat, quaeritur: alit omnino .liquid de simularioisne, aut infirmatione actionis agitur. Huius constitutionis Hermagoras inuentor esse exitiimatur, non quo non usi sint ea ueteres orasores sepe musti,sed quia non anima uerterint retiis scriptores eam superiores, nec retulerint in numera con itutioni Post autem ab hoc inuentum milli reprehenderis,quos non tam imprudentia Icili putamus
bes enim perspicua eid quam inuidia, atq; obtremtioin ne quadam impediri Et constitutiones quidem,et earum
partes exposuimus: exempla autem cuiusq; generis tunc commodias exposituri videmur, cum in unumquodq; eoet 'rum argimento copiam dabimus. Nain argumentatim
di ratio dilucidior erit, cum et ad genius, exeplum cause Asini poterit accommodata constitutione cause reperta tirim placet considerare,
158쪽
erit,utrumst ex Furiis quaestionibus iuncthan ex tilia qua comparatione simplex est, quae absolutis infe conistinet unam quaestionem c modo: Corinthi' bium inis, dicatim, an non. conlatim ex Furiis quaeritonibus, in qua plura quaeruntur, hoc modo: Vim Carthago dirua tur, an Carthaginiensibus reddatur, an eo colonia desiis
eaturiEx comparatione,in qua per contentionem, vir npotius, aut quid poti inmusit, quaeritur, ad hunc modum:
Vtrum exercitis in Macedoniam contra Philippum miraditur,qui sorijssit auxilio, an teneatur in Italia, ut quam maxim contra Annibalem copias LDeinde considerandum est, an in ratione, an inscipio sit controuersit Nam scripti controuersia est ea conmurastu quae ex scriptionis genere nascitur. Eius autem ggnera, quaesunt separata a coniurationibus, quinq; Anti uerba ipsa uidentur cum sententia Diptoris di idere, tum inter se duae seges, aut plures discrepare, tum id quodpriptum est, duas aut plureis resfignificare videtur, im ex eo quod scriptum est, aliud quoci quod non scriptu est,inueniri,tum uis uerbi, quasi in definitiva
constitutione,in quo positast,qum. Quare primum Reanus descripto et fiententia, secundum ex contrarus Iegiis bufi tertium ambinum, quartum ratiocinatiuum, quinis tum definitiuum nominamu3. Ratio est autem,cum omnis, sed in aliqua argumentationeia M. At tum comerato genere cause,' cognita constitutione,cum simplex ne, an coniundasit intellexeris, rescripti, an rationis baseat controuersiiuideris, deinceps
159쪽
xsa D E I N V E N T. erit uiden , quae quaestio, eratio,-iudicatio, quod firmamentum causaesit: quae omnia a constitutione
profrificantur,oportet. Pessio, citi io, est ea quae ex conflictione causam gignis tur controuersia, hoc modo: Non iure ficuli: iurestisci. causarim autem haec est conflictio, in qua conflituis tio constri. Ex ea igitur nascitur controuersa, quam quaestionem dicisnu, hoc modo: Iuretae ferit. Ratio
est ea, quae continet causam, quasi sublura sit, nihil inrausa controuersiae relinquetur, hoc modo, ut docendi' eausa in si et peruulgato exemplo confistmius: Oreisses si accusetur matriciarum, nisi hoc dicat, Iurefici, illa enim patrem meum occiderat: non habet de senem: qua sublata, omnis quos controuersia Ablari sit. Ergo
rivi cause ratio est, quod illa Agamemnonem occiderit. Iudicatio est, quae ex infirmatione,et confirmatione raritionis nascitur cotrouersia. Nam sit ea nobis exposita raestio, quam paulo ante exposuimus: Illa enim meum, inaequit,patrem occiderat. At non,inquit aduersarius, abs te
o matrem necari oportuit. Potuit enim sine tuo petere illiu fictum puniri. Ex bae deductione rationis in summa nascitur controuersia, quam iudicationem appella, mus: ea est huiusmodi: Rectumne fuerit ab Oriue maestrem occidi,cum ille Orestis patrem occidisset. minerum, Firmamentum, est 'misima det menditio definis foris, et aptii ima ad iudicationem. Visi aerit Orestes
dicere, eiusmodi animum matris suae filisse in patrem suum, in Milum, ac sorores,in regnum, infidi generurii remisiae, Masea poenas litam potissmm pra
160쪽
LIBER L Gatere debuerinti Et in caeteris quidem conssitationibus ad hunc modum iudicationes reperiuntur: in coniecturali autem constitutione, quia ratio non est (fictum enim non conceditur non potest ex deductione rationis naispi iudicatio. Quare necessee in eandem esse quaestionem, et iudicationem, ut Factum est, Actum non estinctum ne
P Qiret autem in causa confiitutiones, aut earum partes erunt, totidem necessee erit quaestiones, rationes, iudicationes, firmamenta reperiri. His omnibus in causa repertis, tum denique singula partes totis cause conis siderandae sunt. Nam non ut quodque dicendum prismum est, ira primum animaduertendum uidetur, ideo quod illa, quae prima dicuntur, si uehementer uelis conis Uuere, CT cohaerere cum causa, ex eis dura oportet, quae post dicenda sunt. Quare cum iudicatio, et ea quae ad iudicationem oportet inueniri argumenta, Alia genter erunt artificio reperta, cura, et cogitatione pera tractari, tunc denique ordinata sunt caeterae partes orsitionis. Hae partes sex esse omnino nobis uidentur: dium, Narratio,Partitio,confirmatio,Reprehenseo,conclusio. Nunc, quoniam exordium princeps omnium esse debet,nos quoque primum in ratione exordiendi praeceis pri dabimuLExordium est oratio animaru auditoris idonei remex oleum Drans ad reliquamdictio equodcvnieui eum bene uola attentum, docilem Perit mare, in benerim