장음표시 사용
171쪽
iso DE I N V E N T. genus est , quod plureii partes amplectitur, ut animat Pars es quae subdi gencri, ut equii sed sepe eadem res aerum genu , iij pars est:nam homo animalis pars est:The abani, aut Troiani genu3. xc ideo diligentius inducitur praescriptio, ut aperte intellem generaei partitione,pau . citas generum in partitione seruari poset. Nam qui iri
partitur,ostendam propter cupiditatem, et audaciam, O auaritiam aduersariorum omnia incomoda ad rempu.
peruenit et is non intellexit in partitione exposito generere,partem se generit udouscuisse: nam genus est omnium nimiru libidinum cupiditas, eiu3 aute generis fine dubio pars est auaritia. Hoc igitur ut Am est,ne cuivi gen posuerit,eiu3 secum aliquam,sicuti diuersam , et disimis Iem partem ponas in eadem partitione. Quod si quod in genus plures incident partes, id cum in prima partitio. ne cause erilsimpliciter expositum,distribuetur eo temapore commodis inre,cum ad ipsum uentum erit explicanedum in causae dictione post partitionem. Atq; illud quo.. I que pertinet ad paucimtem,ne aut plura, quam satis est, demonstraturos nos ese dicamus, hoc modo: O en aduersarios, quod arguimus, et potuit e sacere, et molitiscet 'cilietnam sic e ouendere satis est: aut cum in causa partitio nulla sit,' quiddam simplex agatur, emamur distributione: im perraro potest recidere. Ac sint alia quos praecepta partitionum, quae ad hue Umoratoriam no tantopere praetinent,quae uersantur in phia osophi ex quibus haec ipsa tratibulimus, quae conuenia ..ii re vidcbantur, quorum nihil in caeteris artibus inueni
bamus. Atq; his de partitione praeceptus, in omni dictio,
172쪽
LIBER 'L uinem nil oportebit,ut et prima si que p ut maposita est in pmitione, sic ordine transigatur,et omnia
bin explicatis,peroratim fit,hoc modo,ut nequid postra praeter conclusionem in atur. Partitur autem apud Terentium breuiterim commode senex in Andria, qua cognoscere libertum uelit: Eo pacto,et gnati uitam,re consilium meum cognosces, quid iure in hac re te vel x : Itas quemadmodum in partitione proposuit, iri naris rat:primam nati uitam:
Nam is poctquam excesset ex ephelai,Sosia, Liberius uiuendi filii potetis. Delassuum considium: Et nunc id operam do. Porum haec quid Sosiam uelit ficere, quodpostremu posuit in partitione,potiremu dicit, Nilet re est Uycium. Queadmodum igitur hic, et ad prima quamq; parte primu ac fit,omnibius assolutis, inem diacendi fecit,ie nobis placet,et ad singulas partes accedem
re,et omnibus absolutis peroraretquc de chirmatioe deae inceps,ita ut ordo ipse poctulat, praecipiendam uidetur.
Onfirmatio est, per quam argumerando notae caum fidem, et autoritatem, et firmamentum adium git oratio. Huius partis certa sunt praecepta, quae in finis gula causam genera diuiduntur. Verulmen non incommodum uidetur quandam si Iuaminis materiam uniuerissem ante pemclam,' confisam exponere omnium aris gumcnrationum . Post autem tradere quemadmodum unumquodque genuis cause linc omnibus argumentandi ratio
173쪽
rationi tractis,confirmare oporteat. Omnes res arguamentando confirmantur,aut ex eo,quod perstrui , ut exeo,quod negotiis est attributim. vi via ph- Ac personis has res astribuiri putamus:nomen, natumram, uictum ortunam,habitum, 'clionem iudi confiis Notatas jam,casias,orationes. Nomen est,quod unicum perasonae datur, quo suo quaeque proprio,' certo uota uis appellatur. Naturam ipsam desinire difficile est parteis
alitem clias enumerare eius, quarum indigemus ad hanc praeceptionem,sicilias est: hae autem partim diuino,paratim mort i in genere versantur. Mortalium autem,pars in hominu,pars in bectiarii genere enumeratur:sq; b minum genu ,et in sexu cosideratur, uirile,an muliebre fit:ra in natione, patria, cognatione, aetate . Natione:
Graius, an Barbarus. Patria:Athenienses, an Lacedaemonius. cognatione:quibus maioribus,quibu3 cosanguineis Aetate:puer,an adolescens:natu grandior,an senex. praemterea conmod et incommoda confiderantur ab nata radata animo, aut corpori,hoc modo: Valens, an imbecililis:longus,an breuis:firmosus,an deformiE:velox,an tetradussit:acumGan hebetiori. memor, an obliuiosus:comis,
Uiciosus,patiens, prudens,an contra et omnino quae a natura dari animo, corpori considerabuntur, in naritura consideranda sunt. Nam quae indubia comparanatur,ad habitum pertinent,de quo posterius dicendum est. vi h a n residerare oportet,apud quos,' cuius 'bim reatust educatus, quos habuerit artiu liberalium magia pras,quos uiuedi praeceptores,quibus amicis utatur, quoi in negotio,quaestu, artificio sit occupatus, quomodo rem
174쪽
LIBER I. r i tuom admessere, qua consuetudine domestica
In fortuna quaeritur, seruus sit,an liberipecuniosius,an tenuinpriuam, an cim pote inteli cum potestite, iure an iniuriabilis, clam,an contra:quales liberos habeati Aut si de non uiuo quaeretur, etiam quali morte fit illi, Gg,erit considerandum.
statem, et absoluetin aliqua in re perfictionem, ut uiri, tutis,aut artis perceptionem alicuiM,aut quam scienistiam. E t item corporis aliquam commoditatem non naturera datam,sed studio,' industiis comparatam. Amito, est animi, aut corporis ex tempore aliqua de causa commutatio, ut btitia, cupiditas,inctiu, molores M,morbM,debilitas,malia, quae genere in eodem rem periuntur. studium,est animi idua, et uehemens ad aliquam studium. rem applicata magna cum uoluntate occupatio:ut stilo isophi poeticae,geometris,literarum.
consilium, est aliquid endi, aut non sciendi uere
excogitata ratio. Consilium. Facta autem,et O , et orationes tribus ex tempoeribus considerabκntur: quia 'cerit,aut quid ipsi accidem casum rit, ut quid dixerit: aut quid sciat, quid ipsi accidat, Omlanx quid dicat: ut quid sictum sit, quid ipsi casuru siliqua
sit usum oratione:ac personis quidem haec uidentur es eattributa. Fregotiis aute quae sunt attribilia, ' rtim se di xii, buta ne eontinentia cum ipso negotio partim in gestione negotij iii considerantur,partim adiuncta negotio sunt, partim gens im
175쪽
et DE INVENT. Are negotium consesquiitrumn rcontinentia cum ipso negotio sunt ea,quae semper asse
fixae e uidentur ad rem, neque ' ea possunt separare
Ex his prima est breuis complexio totirus nego' , qua summam continetsam:hoc modo, Parentis occisio, paratria proditio. Deinde causa eius semime, per quam, Tquam ob rem,' cuius rei causa Musit,quaeritur.Dei de ante rem gestm,quae Ficta sunt continenter, usque ad ipsim negotium. Deinde in ipso gerendo negotio, quid actumsit. Deinde, quid postea fetusit. In gestione autenegotis,qui locus fecundus erat,de ijs,quae negotijs attriviburi sunt,qua retur,locu3 epu3,mota , occasio, acuit . Locua. Lo 3 consideratur in quo res gesti sit ex opportuis nitate,quam uideatur habuise ad negotium adminiis dum Ea autem opportunitas quieritur ex magnitudine, interviillo onginquitate,propinquitate, solitudine,celeabriste,natura ipseM loci, et uicinitate totius regionis. Ex his etiam attributionibus,sacer an pro Uug, publicus an priuatus, alienus an ipsius,de quo agitur,locus filiansuerit. Te M. Tempus autem est id, quo nunc utimur (nam imum
quidem generaliter definire dijicile s) pars quaedam
aeternitatis cum alicui M annui,menstrui, diurni,nocturenitae stath certa significatione. In hoc,m quae praetcrim' runt, cosiderantur,et eoim ipsor quae propter uetustaetem obsoleuerat,ut incredibilia uideatur,et Lm: in uis Iamu numera reponantur, et quae iandiu gesti, et imoria nostra remota,rime faciant fidem uere tradita esse, qu)d eo, monimeri certa in Isterii extentiet que ni pr
176쪽
gellisint,quae si re Frem posset,et item,piae instet in
praesentia, et quae promis fiant,et quae consequantum In quibus potest considerari,quid o tu, et quid serius
futuri sit. Et item,communiter in tepore perlici do, Ioniiiiquitas eius est considerada: nain sepe oportet coismetiri cum tempore negotium,et uidere potueritne aut magnitudo negotij,aut multitudo rem,in eo transigi te, pore cosideratur te tepus,et anm,Cr mesinet die Crnoctis,et uigilinet horae,Cri aliqua parte alicuivi hora. Occasio autem est pars temporis halens in se alicuius incas
rei idoneum sciendi, aut non sciendi opportunitatem. Quare, cum tempore hoc di iri: nam genere quidem utrunq; idem esse intelligitur:uerum in tempore patium Squodammodo declaratur,quod in anms,aut in anno, aut in aliqua anni parte spectatur. I ii occasione, adipatium . temporis sciendi quaedam opportunitas intelligitur adisiuncta. Quare cum genere idemst, stalla quod quare dum parte,' specie,ut diximus, Abbat. Hoc dinibulae tur in tria genera,in publicum,commune,singula re Fumblicium est, quod ciuitas uniuersa aliqua de causastequererit,ut Ius dira fictis,baeum. commune est, quod acriodit omnibus eodem,re tempore,ut mi sis, vindemi cara Ior igus. Singulare autem est,quod aliqua de causa petiis uatimsolet alicui accidere,ut nuptialacrificium, si nug.
Nodus autem est,in quo quemadmo sim, et quo adia Modin. mo actum fit,quaeritur. Eius partes sunt,prudentia, mimprudentia. Frudentiae aute ratio, quaeritur ex irum, quae cluni,pes ut, u persuasione 'cerit. imprudentia autem,
177쪽
iracunditam,amorem, caetera quae in simili genere uerissuntliri
Facullates sunt,aut quibus milius fit, aut sine quibus aliquid confici non pol
Adiunctum M' Adiutissimi autem negotio id intesigitur,quod maius, et quod minus, et quod simile erit ei negotio, de quo agitur,' quod aeque magnum,' quod contrarium,' quod dis aratum, et genus,et pars, Cr eventus.
Maium Mam,' minus,' aeque magnu ex u et mmcro,'
ex figura negot scut exstatura corporis consideratur. simile. Simile autem ex specie comp rabili, aut ex confirmeda,ats cimilanda natura iudicatur contrarium est, quod positum in genere diuerso, ab eodem, cui contrarium esse dicitur, plurimum d Et: ut Figus calori,vitae mors. Dis aratum autem est ii quod ab aliqua re per oppossitioncm negationis separataeriboc modo,Sapere,et non sepere. Genu est, ae parteis aliquas amplissitur,ut cupiditas. Pars est,quae subest generi,ut cupiditati monauaritia Euentus est, alicuius exitu negotij, in quo quaeri somIet,quid ex quaque re euenerit,eueniat,euenturums sit. Quare hoc in genere ut commodius quid euenturum sit, i ante animo colligi posit, quid quaque ex re soleat euerenire,considerandum hoc modo:Ex aereogatis odium: ex insolentia arrogantia. Consecutio. Quarta autem pars est ex siquas negoti' dicebamus
contrarium. Disparaturno Genus Parsa Mennis.
178쪽
I B Ei R Lege attributas, consecutio. In hac hae res quaeruntur,quae gessim negotium consequuntur. Primum, quod frium Io, quo id nomine rumptari conueniat. Deinde eiusmin quisunt principes, et inventores, qui denis autoriamin eiuri inuentioni s comprobatores,ares aemuli. Dea inde ecquae ea de re,aut eius rei fit lex,consuetudo,actio, iudicium, scientia, artificium. Deinde natura eius,eueniare uulgo soleat, an insolenter, et raro. Postea homines
id sua autorime comprobare, an e di in his constrauerint, et caetera, quae Num aliquod similiter con pisti, aut ex interuilo solent consequi. Deinde postremo ettens num est, num quae res ex ijs rebus, quae Ant po insitae in partibu3 honostis, aut utilitatis, consequantur, di qmbus in deliberativo genere cause diiunctius erit
dicendum. Ac negotvs quidem stre res eae, quas comm morauimu sint attributae. Omnis autem atra mendistio, quae ex ijs locis,quos co- Ar menia . memorauimus, smetur,aut probabilis, aut necessaria de rivbebit esse. Etenim, ut breuiter describamus, detinenciam et tio uideri ste inuenim ex aliquo genere, rem a liquam et Iridi aut probabiliter ostendens, aut necessarie demonisans: - η nrecessaria demonstrantur ea, quae aliter ac dicuntur,nemra et
peri, nec probari posAnt, hocmodo: Si peperiticum uia ro concubuit. Hoc genus armenrandi, quod in neces , Isaria demonstratione uersatum, maxime traditur in diricendo: avit per complexionem, aut per enumerationem, aut per simplicem concla senem. Complexio est, in qua utrum concesperis reprehene sator, ad hunc modum: Si improbus est, cur uteris s sinni probus .
179쪽
x D E I N V E N T. quam contineat irrisionem: aut si rei dignitas adimet io, candi sculnit aliquid triste,noum,horribilastitim non incomodum est hi cere. Nam ut cibi satietas, et idiu,
aut subamara aliqua re r leuatur, aut dulci mitigatur, sic animus de iis audiendo,aut admiratione integratur, aut risu renouatur. Ac separatim quidem, quae de princia pio,' insinuatione diceda uidebitur baec me fiunt:nune quiddam breue communiter de utros praecipiendem uia detur. Exordium sententiarim, et grauitatis plurimum debet habere,et omnino omnia quae pertinent ad dignistatem continere in se , propterea quod id optime sciet dum est, quod oratorem auditori maxime commendansplendoris, et Diuistis, et concinnitudinis millimum, propterea quod ex bis Astricio quaedam apparationis. atis arti iose diligentiae nascitur,quae maxime orationisdem,oratori adimit auto tem vitia ueta haeesunt certifima exordiorum, qtrae mmopere vitetre oportebit: uulgare,commune,cόmetabile, langumseparatu,translatum, contra praecepta. Vulgare
est,quod in plures causas pots accommodare ut converenire videaturi commune est, quod nihilominus in hanc, dommutabile. quam in contrariam parte cause potest conuenire comis mutabile est, quod ab aduersirio potest leuiter mutatum ex contraria parte dici. Longum est,quod pluribu3 iterabis, aut sententijs ultra, quam satis est,producitur. Seis
paratum est, quod non ex ipsa causa durumum est, nec si,
cui aliquod membrum annexum orationi. Translatum
est, quod aliud conficit, quam causae genus postulat, ut si quis docilem sciat . torem, cum benevolentiam
commune. Longum Separatum. Translatum
180쪽
LIBER L r scausa desiderat lut si principio intur,c- in uasti
nem res postulat. Contra praecepet et , quod nihil eois rure ficit, quorum causa de exotabs praecepta tradun . tur:hoc est,quod eum qui audit, neque binmolam, nes . . attentum, neque docilem reddit:aut, quo proficio nihil
peiu3 est, ut contra sit,sicit. c de exordio quidem satis dictum ess
Narratio, est rerum gemman, aut ut gestirum exis Namatis. positio. Narrationum tria sunt genera. Vnum g Namtio nihnin est , in quo ipsa causa, et omnis ratio controue , Unxi continetur.Altera, in quo digres io aliqua extra causam aut crinlinationis, authmlitudinis,aut dele lanis non alienae ab eo negotio, quo de agitur, aut amplificationis causa interponitur. Tertiu gravi est remotum a ciuilibus causis,quod dele lanis causa no inutili cu exercitatiois ne dicitur,et scribitur. E ius partes sunt duae, quam. alte ra in negot s, altera in personitu maxime versatur. Ea quae in negotiora expositione posita est, tres habet parates: abulam,historia argumen M. Fabula est, in qua nec uer nec uerisimies res continentum cuiusmodi est, Angues ingentes alites iuncti iugo.Hictoria, est gesti res ab aetatis noctia memoria mota:quod genu , Appiu3 indixit carthaginietibus belulam. Argumentum, est ficta res, quae tamen feri potuit: Argumenium. huiusmodi apud Terentium: Nam ii postquam ex fit ex ephebis,Sosia. Illa autem narratio, quae uersatur in personis, eiusmondi est,ut in eas iacum rebus ipsis personarum sermorum