Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

191쪽

L I B E R Lese attributas, consecutio. In hac hae res quaeruntur,quae vctum negotium consequuntur. Primum, quod fectum si, quo id nomine appa ri conueniat. Deinde eivi siescit qui sunt principes, et inuentores, qui denis autoria

inuentionis comprobatores,ais aemuli. Dea inde ecquae ea de re,aut eius reisit lex,consuetudo,actio, iudicum,pientia, artificium. Deinde natura eiu eveniare urigo soleat, an insolenter, et raro. Postea homines id sua autorime comprobare, an offendi in his consurauerint, ' caetera, quae Num aliquod similiter confiis sim, aut ex interuallo solent consequi. Deinde postremo attendendum est, num quae res ex ijs rebus, quae sunt pomsitae in partibu3 honestis, aut utilitatis, consequantur, de quibus in deliberativo genere cause distinctius erit dicendum. Ac negotijs quidem Me res eae, quas commeamorauimu sunt attribute Omnis autem argumentatio, quae ex ijs locis,quos co- Argmennii

memorauimum Metur,aut probabilis, aut necesyriabebit esse. Etenim, ut breuiter describamus, argumentias iatio uidetur, inuentum ex aliquo genere, rem aliquamet et g aut probabiliter octendens, aut necessarie demonstranc; -- A et Necessaria demonstrantur ea, quae aliter ac dicuntur,ne ostfieri, nec probari possunt, hoc modo: Si peperiticum uia

ro concubuit. Hoc genus argumentandi, quod in neces faria demonstratione uersatur, maxime tractatur in dia cendo: aut per complexionem, aut per enumerationem, aut per simplicem conclusonem. Complexio est, in qua utrum concesseris, reprehene Compita

ditur, ad hunc modum: Si improbus est, cur uter, t fin ni probus .

192쪽

t probi'cur accus usii Emmeratio. Enumeratio est, in qua pluribus rebus expositu, Crcaeteris infirmatis, una reliqua necessirio confirmatur, hoc pacto: Necesse est, aut inimicitiam causa ab hoc esse occis , aut metud , aut spei, aut alicuius amici gratia,

aut si horm nihil est,ab hoc non esse occis . Nam fine causa male in susceptu esse non potest. Sed nes inimicistiae fuerunt,nec metus ullus, nec spes ex morte illius alicuisius simodi,nes ad amicum eius aliquem mors eius pertis nebat.Relinquitur,igitur ut ab hoc nonfit occisus. simplex autem conclusio, ex necessaria consecutione conscitur, hoc modo: Si uos me istud eo tempore fi dicitis, ego autem eo ipso tempore trans mare Ai: retinaequitur,ut id, quod dicitis, non modo non fecerim, sed ne potuerim quide acere iis hoc diligenter uidere oporteae biline quo pacto genus hoc res illi posit,ut ne confreta tio modum in se argumentulantisolim habeati' quanadamsimilitudinem necessaria conclusioni uerum ipsa aragumentatio ex necessaria ratione conserit.

Probstite. Probabile autem est id, quod me fieri solet, aut quod ic Mos opinione positum est, aut quod habet in se ad bre Sum est, siue limini et n eo genere, quod re holet fieri, probabile huiusmodi est: si mater est, diligit flut si auarus est, refigit iusim, randum. In eo autem, quod in opinione positu est iii semodi sunt probabilia : Impijs apud inferos poenas euel praeparatus:Eos qui philosophis dent operam, non arbias asta in itrari deos es et Similitudo aute in contrarijs , et in paria pus,et in i rebu3 quae Abran cadunt ratione, maxia

193쪽

nte hiemur In contrar si hoc modo:Nam si limis prudenter lasciui gnosci couenit: ijs qui necessario proaserunt haberi gratiam non oportet Ex purifc:Nam,ut lacus in mari sine portu nauibu3 esse non potest tutus: sic animus sine fide tibilis amicis non potest essee. In ijs rebus siue sub eandem rationem cadunt , hoc modo probabile con deratur: Nam se Rhodijs turpe non est portorium

Iocare,nec Hermacreonti quide turpe est conducere.Haec tum uera sunt hoc pacto:Quoniam cicatrix est, fuit uulii M. Tum uerisimilia, hoc modo:Si multus erat in calceis puluis, ex itinere eum venire oportebat. Omneautem tereris quasdam in parteis distribuanitis, probabile, quod itur ad argumentationem, ut signum est,aut credibisse,aut iudicatum,aut comparabile.

signum es quod sub sensum aliquem tacit,et quidda )is'

figni aliquod ex ipseo proficium uidetur,quod aut ante et

it,aut in ipso negotio, ut postsi conserat et tamen et .

indiget testimon , grauioris con matronia,ut cruor mox

fg pallor,puluis,' quae his Anthmilia. credibile est,quod sine ullo teste,auditoris opinione se credibile. hiatur,hoc modo: Nemo est qui non liberos suos incoluismes,et beatos esse cupiat. Iudicatum, et res assensione, aut autoritale,aut tui iudicatum. io alicuius,aut aliquorum comprobasti Id tribus in generibus ii emtur,religiosericomnum approbato. Religiosum es quod iurati legibus iudicauerunt. Religiosum commune quod omnes uago probarunt,et secuti Coesinuntisunt: huiusmodi, ut maioribus natu assurgaturnut Appium misereatur. Approbatum est,quod homines cum dum Approbatum m x bim

194쪽

itet D E I V E N T. bim esset, uale haberi oporteret, sua constituerunt maiori si uniit Gracchi patris Actum, quem populus Ro. ob id Actum, u)d insciente collega in cens ra nihil egi aiset post censuram consulem fecit. paravi A comparabile autem est, quod in rebus diuersissima lem aliquam ratione coiit .Eius sunt partes tres,imaapo collatio,exemplum. Mago, Imago est oratio demonstrans corporum,aut natur

rum s litudinem. collatio, est oratiorem aere exfimilitudine conjecExemplum est, quod rem iid bonium,aut negotij confinitat, aut infit t. Holet exempla, et descriptiones in preceptu eloci nonn noscentu r. Ac siis quium coim ionii, ut tulit, apertu et, nec inimi dilucide,qum rei natura sca rebat, demonstram 'emadmodum mimili et constitutio, et pars constitutioni et or fluus e in ratione, pinein ptompetur, morat ,er que in quasq; armentationes conueniant,priad xulatim is pcundo libro de unoquoque genere dicem In pr entia milummodo numeros, et mJoi, et p et

te ut me Amsi confiae, ein perpuste disteri murum pest

a serere,et electe ingenus quodque cause,quid crumis cogulniat ex hac copia digestinus inque inueniri quidem rinis ex bis lacis argumentula poterit,inuet exorni rura certas in parte is distingui, et suarum imum est, et me neceserim, et J artis scriptoribus maxime nea

placium. Quare et de ea praeceptione nobis, ii hoci ioco dicendum uisiam est, ut ad iuuentionem

195쪽

as latio quoq; detumentandi adiurigeretur: et magna Vm cura, et diligentia locus hie omnis confiderisi ob

quod non rei solasti magna utilitas est, sed praecipiendi quoque simina dissicultas.

Omnis igitur argumentitio aut per inductioneni trais standa est,aut per ratiocinationem. Inductio est oratio, sed quae rebus non dubijs captat asensionem eius, qui cis

instituet est , quibus assensionibus sicit,ut illi dubia quaeridam res propter similitudinem earum rerum, quibus asinsensit , probetur , uelut apud Socraticum Aeschinem deaemonisat s ocrates cum Xenophontis uxore,et cum ipso Xenophonte Astasiam loculam. Dic nili, inquit,quaeso Xenophontis uxor, si uicina tua melius habeat aurum, quam tu habes, utrum illius, an tuum malis Illiu inquit. Quod si uestem,et ceterum ornamentum mulie e praemim maioris habeat , quum tu habes, tuum an illius malis Illius uero, respondit. Age,inquit,si uirum illa meliorent habeat, quam tu habes, uirum ne tuum an illius malus Hic mulier erubuit. Aspasia autem in ipse Xenophonte fermonem inflituit:Quaeso, inquit,Xenophon,si uicinus tuus meliore equum habeat, quam tuus est, tuum ne equa malis,an illius s illius, inquit. Quod se fundum meliorent habeat,quam tu habes,utrum tandem pundum habere malis s Illum,inquit,stidiorem scilicet. QAodsi uxorem memliorem haseat,quam tu habes, utrum illius malis s Atque

hic Xenophon quoque ipsie tacuit. Post Aspasia: insonia utres ue brum,inqvit,id mihisolam non restondit,quod

ego solum audire uolueram, egomet dicam quid uterque cogitet . Lambra mulier optimam uirum maius hare

196쪽

iri DE I N VE NT. bere, et tu Xenophon uxorem habere lacti liniam ni iaxime uis. me nisi hoc perficeritis,ut neque uir melior,nes foemina lectior in terris fit,pro reto id semper, quod optimum putabitii esse, multo maxime requiretis, ut et tu maritu sis quum optimae mulieris, et haec quam optiarno uiro nupta sit. Hic cum rebus non dubirum esset assenissumselim est propter similitudinem,ut etiam illud, uod dubium uidebatur, si quis separatim quaereret, id pro

certo propter rationem rogandi,concederetur. Hoc moredo sermonis plurimum Socrates civi est, propterea quod nihil ipse eerre ad persuadendum uolebat, sed ex eo, quod sibi ille dederat, qui cum disputabat,aliquid confiscere malebat, quod ille ex eo quod iam conces isset, nee cessario approbare deberet. Hoc in generepraecipiendum nobis uidetur, Primi ta, ut illud, quod inducemus persi nulitudinem,elasimodi sit,ut sit necesse concedi. Nam ex quo postulabimus nobis id, quod dubium sit, concedi, dubium esse id ipsum quod inducimus,non oportebiLDeae inde illud, cuius coFirmandi causa fiet inductio,uidendum est, ut simile ijs rebus sit, quas res quasi non dubias ante induxerimus. Nam ante aliquid nobis concessim esse nishil proderit,si ei dii imile erit i cuius causa illud concedi primum uoluerimus. Deinde non intelligat, quos ectentili e primae indumnes,m ad que sint exitum peruetrem Nati qui uidet,si ei re quae primo rogetur,recte assensererit,illum quos rem, quae sibi displiceat esse necessario concedendi,pleruns aut non respondendo,aut male restonis dendo longius procedere rogatione non sinit. Quare rari

tione rogationis imprudens ab eo quod conresit , ad id quod

197쪽

quod non vest concedere, deducendus est Extremmu ma

rem ara taceatur oportet, aut concedatur, aut negetur.

Si negabitur,aut ostendenda disimilitudo earum rerum, quae ante concesse sunt, aut alia utendum inductione. Si concedetur, concludenda est argumentatio. Si tacebitur, ,

stat elicienda est responsio:)uit quoniam taciturnitas imistatur conmonem, pro eo ac si concessim sit, concludere

oportebit argumentationem. Ita fit hoc genus argumenatandi tripartitit Prima pars conita ex similitudine una,

pluribu3 uet Altera ex eo, quod concedi uolumu3, cuius

erasa similitudines adhibitae sunt. Tertia ex conclusio.. ne, quae aut confirmat concestonem, aut quod ex ea conficiatur, ostendit. Sed quia non satis uidebitur aliis cui dilucide demonstratum, nisi quod ex ciuili causis rura genere exemplum subiecerimus, uidetur huiusmois di quoque utendum exemplo, non quo praeceptio dij rat, aut aliter hoc in sermone, dis in dicendo sit utenis dura, sed ut eorum uoluntati satisfiat, qui quod aliquo in loco uiderint, alio in Ioco nisi demonisatum est, nea queunt cognoscere. Ergo in hac causa, quae apud Graeacos est peruagata, bd Epaminundas Thebanorum imperator, ei, qui si ex lege praetor successierat, exercitum non tradidit, et cum paucos ipse dies contra lege exerinritum tenuiset, Lacedaemonios finditus uicit: poterit accusator argumentarione uti per inductionem,cum priaptum legis contra sententiam defindat, ad hunc modum: Si iudices id, quod Epaminundas ait Iegis scriptorem fensisse,adscribat ad legem, et addat exceptionem hanc, extra quam si quis Reip. causa exercitum non tradidini,

198쪽

DE I N v E N T. patiemini s non opinor. c d si uosmetipsi, quod a Misyra religione, ex sapientia remotifimum est, istius boaenoridis causi hanc eandem exceptionem iniunt populi ad legem adscribi iubeatis, populus Thebanus patietur ne

id fieri sproficto non patietur. Quod ergo adscribi ad legem nins est, id sequi quasi adscript sit, restim uois

bis uideatur s Novi uelam intelligentiam, non potes Ela uideri iudices. Quod si literis colligi, neque ab illo,nes a uobus scriptoris uoluntas potest, uidete, ne multo indignius sit, id re, et iudicio uethro mutari, quod ne verbo quidem commutari potest. Ac de inHuctione quiadem satis in presentia diem uidetur. Nunc deinceps

ratiocinationis uim,et naturam consideremus.

Rariorimum Ratiocinatio, est oratio ex ipsa re probabile aliquideliciens, quod exposit- , et per se cognitum sua se ut, Cr ratione confirmet. Hoc de genere qui diligentius con siderandium eutauerunt, cum idem in usu dicendi sequeis rentur,paulum in praecipiendi ratione dispensierunt. Nam partim quinq; eiu parteit ese dixerunt, partim non plus quin in treis parteu pose distribui putauerunt. Eorum

controuersiam non incommodum videtur cum utroruns ratione exponere. Nam et brevis es, et non eiusmodi,

ut alteri prorsus nihil dicere putentur, et locus hic nois ius in dicendo minime negligendus videtur. De quinque- putant in quinq; ditaribui parte, oportere,aiunt primu conuenire exponere summam regimen onu hunc modu:Melius accuratur,quae consilio gertitur,quam quae sine consilio adminictrantur. Hanc primam partem erant,ei deinceps rationibu uvirili, et quis copi

199쪽

LIBER I. iis si limis inbus approbari putant oportere,hoc modo: Boamus ea, quae ratione regitur , omnibus industrior est reis 'bu ,et apparatior, quam ea quae temere, et nullo constelio adnunish atur.Exercitiis ii, cui praepositus est sapiens, et callidus imperator, omnibus partibu3 conmodum reregitur,quam is qui ultitia,cer temeritate alicuius adminiast, atur. Eadem navim riuio est. Nam nauis optime cura fim conficit ea, quaesicientifimo guserimure utituri cum propos tio sit hoc pacto approbata, et duae partes tranas ierint ratiocinationis,tertia in parte aiunt,quod Uectae re uelis,id ex ui propositionis oportere assimere,hoc paricto: Nihil autem omnium rem melius, quam omnis muriadus Masinistratur. Huius afuptionis quarto in laco Ziaruporro inducunt approbationem , hoc modo: Nam etfagnorum ortus, et obitu , definitu quendam ordinem prauant, et annuae commutationes non modo quadam ex neces state semper eod e modo fiunt, veru ad utilitares quos rerum omnium sunt accomodatae: et diurnae, nocturnaei uicii studines, nulla in re unquam mutatae quicquam n euerunt: Quaesigno fiunt omnia, non mediocri quodam consilio naturam mundi administrari. Qialato inducunt loco complexionem eam, quae aut id in resolum, quod ex omnibus partibu3 cogitur, hoc modo: con illa igitur

mundugadminiaratur:aut unum in locum cum conduxererit breuiter propositionem, et assumptionem, id adium git, quod ex his coficiatur,ad hunc modum: QMi si meislius geruntur ea, quae consilio, quam quae sine consilio

administrantur:nihil autem omnium rerum melius, quam omnis mundi Z administratur : consilio imur mundus m ad G -

200쪽

ii non aliter putant tractari oportere argumentationem, bd partitionem horum reprehendunt. N egant enim ne aque propstione, nes ab albumptione approbationes earum separari oportere,nes propositionem absolutam, nes assumptionem sibi perfretam uideri, quae approba, tione con ara non sit. Quare quas illi duas puteis nuis merant,propositionem,et approbationem, sibi una paristem uideri propositionem: qmesi approbata non fit,proinpositio nos i argumentationis. Item, quiessibus a fimis pila, et assumptionis approbatio dicitur,em sibi d. sumptionem solum uideri. Ira fit, ut eadem ratione arguamentario traffita, alijs tripartita, alijs quinquepartua uiodeatur. iniare evenit,ut res non tam ad usum dicedi peristineat,quam ad rationem praeceptionis. Nobis te comae

modior illa partitio uidetur esse,quae in quivis parteis dias uta est, quam omnes ab Aristotele, et Theophrasto promi maxime secuti sunt. Nam quemadmoda illud suae

perius genu argumentandi, quod per inductionem fureiatur,maxime Socrates,Cr Socratici tractauerunt: sic hoc,

quod per ratiocinationem expolitur, fureme est ab Ariapoicients Peripateticis,' Theophrasto fregitentatim: deinde a rhetoribus ijs,qui elegantisimi, is artificiosis. i putati sunt. Q e autem nobis illa magis partitio probetur,dicendum uid tur,ne temere secuti putemur:Threuiter icendum, ne in huiusmodi rebus diutius, qu- ratio praecipiendi postulat, commoremur. Si quadam in virgumentatione satis est uti propositione, et no oportet adiungere