Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

231쪽

LIBER II. xi pigitur generam fines,et exim diuersi sunt,eorum praeaecepta eadem esse non possunL Neque nunc hoc dicimus,

non easdem incidere confiitutiones: ueruntamen oratio quaedm ex ipso sine,' genere cause nasciturum,quae peristineat ad uitae alicum demonlationem, aut adsentenistiae Actionem. Qv e nunc in exponensi controuersi siniussicialigenere causam, et praeceptorim uersabiamur. Ex quo pleraque in caetera quos causerim generas mili implicita controuersi nulla tam difficultate trans furentur, post autem separatim de reliquis dicemus. Nunc a coniecturali constitutione proficiscemur, euis nec ista iis exemplum sit hoc expositum: In itinere quidam proasciscentem ad mercatum quendam, et secum aliquatum tumorum Ferentem est comitam:cum hoc, ut fres, in uiahermonem contulit,ex quo fictum est,ut illud iter, miliarius ficere uectenL Quare cum in quandam taberna diuertilpent, finia coenare,' in eodem loco somnum copere uoluerunt. coenati discubuerunt ibidem. Caupo auae tem (nam ita dicitur post inuentum, cum in alio male cio deprehensus esset cum illum altera uidelicet qui nismos haberet, animaduertiset, noctu postquam illos arismus,ut sit,iam ex Iasitudine dormire sensit,accest: cr . alterius rem,quis ne numis erat, gladitim prope appoae sum e uagina eduxit,' illum alterum occidit, nureos abstulit,gladium eruetum in vagina recondidit,ipse sese . . in lectumsuum recepit. Ille autem, cuius gladio occis ores feri multo ante luce surrexit: comitem illum suum inclamauitseme et sepius. Illum somno impeditum non

relirendae exilitata ut ipsesadiu et Cetera quae fecimo s attulerat

232쪽

xis D E I N V E N T. attulerat , su it: solus profictus est. caupo iton mulspo' clamat hominem esse occisum, et cum quibusdant

diuersoribus illim,qui antea exierat,consequitur, in itiis nere hominem comprehedit,gladium eius e vagina eduis cinreperit cruentum, homo in urbem ab illis deducitur,

ac reus fit. In hoc intentio est criminis, occidissi: depulasse,no occidi. Ex quibus constitutio est. QMstio eadem

in coniecturali,quae iudicatio,occiderit et Nunc exponemus locos,quoru pars aliqua in omnem coniecturalem incidit controuersiam. Hoc autem, et in horum locorum expositione, et in caeterorum oportebit attendere, non omneli in omnem causam convenire. Vt enim omne nomen ex aliquibus, non ex omnibus literis scribitur, sic omnem in causam non omnis argumentorurum copia, sed eorum necessaria pars aliqua conueniet Omnis igitur ex caus ex persona, ex facto ipso,conicoctura capienda est. Causa. causa dictribuitur in impuli oncm, et in ratiocinare prum rionem impulso est, quae sine cogitatione pcr quassi m ctionem animi sacere aliquid hortatur: ut amor, iram

cundia, evitudo,uinolentia, et omnino omnia, in quisbus animus ita uidetur cyctus fise , ut rem persticere

cum consilio,' cura non potuerit,et id quod 'cinium petu quodam animi potiu3,quam cogitatione ficerit. ratiocinatio. Ratiocinatio autem,est diliges,et consideratu Haedi aliquid,aut non iaciendi excogitatio. Ea dicitur tum inis temispe,cum aliquid faciendu, aut non faciendu certa de causa uitase, ut secutus ese animus uidetur: ut si amicie

tis quid capsa actu dicetur, si in ci ulciscedis metu ,

si glo

233쪽

B E R II sissime,si pecunia, si denis cui omnia generatim ames

placidi uo alicum retinendi, augendi, adipiscendi uecommodi,aut contra re ciendi, dimnuenes,dcui diueincommodi causa. Nam horum in genis alterutram illa quos incident, in quibaes aut incommodum aliquod maestoris uitandi incommodi causa, aut maioris adipiscendi commodi suscipitur,aut incommoda aliquod maioris adiapiscendi commodi,aut maioris uitandi incommodi praeteriritur. Hic locus,sicut aliquod Fundametum est huius coriis

yitutionis:nam nihil actu ese cuiquam probatur,nisi alia quid quar elusit,ostenditur. Ergo accusator,ta aliquid impulsione sinu es e dicet,cum impetu,et quandi condia motionem animi, aspectionem. uerbis, et sentent s anui piscare debebit, et ostendere quanta in amoris sit, quanta animi perturbatio ex iracundia fui, aut ex aliis qua causa earum, qua impulsum aliquem id ficisse dicet. Hic, et exemplo, commemoratione, quisimili impulsu aliquid comiserint, et similitudinum collatione,et ipsius animi 'ctionis explicatione curandum est, ut non mira uideatur,si quod ad facinus tili perturbatione commotus

animus acre Arit. cum aute non imprisone, uera ratio:

cinatione aliquem comm isse quid dicet,quid comodi sit secutus, aut quid incommodi 'gerit, donon brabit:et id augebit quam maxime poterit, ut quoad feri posset,ictanea quam maxime causa ad peccandum hortata uideatur. Si gloriae causa,quantam gloria consecutura exictimariti

Item si dominationis, si pecuniae , si amicitis,si inimicistiarum, omnino quicquid erit,quod cause fuse dicet,

id me augere debebit: et hoc eum magnopere cona

234쪽

DE INVENT.=derare oportebit , non quid in ueritate modo , uera: etiam uehementitu,quid in opinione eius, quem arguet,

ferit. Nihil enim restri non fuisse, aut non esse aliquid commodi,aut incommodi,si ostendi potest ei uision esse,

qui arguatur. Nam opinio dupliciter filii homines, cim aut res aliusmodi est, ac putatumaut non is euentus est, quem arbitrati sunt. Res aliusmodi s tum, cum aut id quod bonum est, malum putant:aut contra, quod malim est,bonam: aut quod nec malum s nec bonum, malim aut bonum:aut quod nudum,aut bonum est, nec malim nec bonum. Hoc intellecto, si quis negabit ullam pecuaniam esse fratris,aut amici uiri, ut denis oscio suo anistiquiorem,aut suaviorem,non erit hoc accusatori negan dum Nam in eum culpa, et sminu odium transfrretur, qui i quod tam uere,et pie dicetur,negabit. Vera illud

dicendum erit, illi non ese ita uisum, quod sumi oportet ex ijs,quae ad personam pertinenti, quo post dicendum est. Eventus autem tum allit,cum aliter accidit, atque ij, qui arguuntur, arbitrati esse dicuntur,utsi quis dicaturalium occidispe, ac uoluerit, quod aut sinulitudine, aut fusticione, ut demonst actione Alsa deceptus sit, aut eum nec se,cuius testimento non sit haeres, quod eius testamento se haeredem arbitratus fit. Non enim ex eventu cogitationem spectari oportere, sed qua cogitatione, reste ad maleficium pronus sit,considerare: et quo aniamo quid qui s Faciat, non quo usu utatur, ad rem peratinere. In hoc autem loco, caput illud erit accusatori, sdemonstrare poterit aerum nemini causam fulse friendi. Secundarium,si tantam, dat tam idionem nemini. Sin

235쪽

LIBER I L axa fige clijs quos ejus mendi uidebiture, aut potest alijs desisse demonstitanda est, aut sic tu, me uolunatas.Potestis,si aut nescise, aut non affulse, aut confictare aliquid non potuisse dicetur. Faculta ,si ratio , adluatores, adimenta, et caetera, quae ad rem pertinebunt, defuisse alicui dononstrabuntur. Voluntas,si animis an librus siclis uacuus, et integer ese dicetur. Postremo, quas ad destiis nem rationes reo dabimus , saccusaretor ad alios ex culpa eximendos abutetur. Verim id breui faciendum est, et in unum milia sunt conducenis da, ut ne alterius defindendi causa hunc accusare, sed huius accusandi causa defindere alterum uideatur. rebaccusatori quidem haec me sunt in causa frienda , reconsideranda . Definfor autem ex contra rio , primum

impulitonem aut nullam fuisse dicet: aut si 'is' conis

cedet , extenuabit , et paruulum quandam fisse deis monstrabit: aut non ex ea solere huiusmodi AH naism , docebit. Quo erit in loco demonstrandum,quae uilis, ex nutura eius sit asymonis, qua impulsus a liquid reus commisisse dicetur: in quo et exempla, et similitudiis nes erunt pro recte, et ipsa diligenter natura eius 'monii quam leuistae quietiyimam ad partem exisplicunda , ut et res ipsa a filo crudeli , et turbulento

ad quoddam mitius, et tranquillius traducatur, et oraretio tamen ad animum eius, qui audiet,et ad animi quem, dum intimum sensum accommodetur. Ratiocinationis

autem sustitioncs infirmabit,si aut commodum nullum fuis', ut paruum, aut alijs magis suis', ut nihilo fibi magis quam alijs, ut incommodamybi maius, quum

conmodum

236쪽

latet D E I N v E N T. commodum dicet, ut nequa vim fuerit illivi restimo. quod expetitum dicatur, magnitudo aut cum eo incomis modo quod acciderit, aut cum illo periculo quod suberatur, comparanda, qui omnes loci similiter incommodi quos uitatione tractabuntum. Sin accusator dixerit eum

id esse secutum, quod ei uisum sit commotam aeut id fuisti e quod purarit esse incommodum, quanquam in Asa

Perit opinione, dononsidiandum erit defensori, neminem tantae essestultitiae, qui tali in re potueritatem ignor re. Quod si id concedatur, illud non conresum iri, nec

dubitasse quidem hunc quid eius iuris esset, sed id quod fissum fuerit, sine ulla dubiratione proj so, quod uerum pro uero probassee. Quod si dubitauerit, summae fisse

amentiae, dubia spe impulsum certum in periculum se

committere. Quemadmodum autem accusator, cum ab

lijs culpam dimouebit, desticoris Iocis utetur,sic s loreetes,qui accusatori dati sunt,utetur remi, cum in silios ab se et iam uolet transferre. Ex persima autem coniectura capietur , si eae res,quae personis attributae sunt,diligenter confide untur,quas omneus in primo libro exposuism:nam ne nonnunquam .liquid susticionis nascitum. Nomen autem

cum dicimus,cognomen quos, agnomen intelligatur oportet. De hominis enim certo, et proprio uocabulo a

gitur,ut si dicamus idcirco Atque cillidium uocari, ubdtemerario,' repentino consilio sit: auth ea de re bonitanibu8 Graecos imperitis uerba dedise , qu)d clodius,aut caeciliat, aut Mutius uocarentur. Et de natura licet aliis quantulum ducere susticionis: omnia enim haec, uir an nudire,

237쪽

LIBER II. xx nudier, huius an illita ciuitatis sit, quibus sit maioribus,

quibus consanguinei qua Crate, quo animo,quo corporere,quae inaturae sunt attributa, ad aliquam coniecturam faciendam pertinebunt. Et ex uictu nutata trahuntur suaesticiones, cim quemadmodum,m apud quos,CT a quisbus educatus, Cr eruditus sit, quaeritur: et quibus cum uiuat, qua ratione uitae, quo more domestico uiuat. E lex fortuna saepe argumentatio nascitur,cim seruus an

liber , pecuniosus an pauper , nobilis an ignobilis, Fb. I, an infelix, priuatus an cum potestite sit, aut fuerit, aut futurus sit, consideratur: aut denique aliquid eorim quae ritur, quae Frtunae esse attributa intelliguntur.

animi, aut corporis absolutione consistit, quo in generes uirtus, scientia,Cr quae contraria sentires ipsa causa posita docebit,ecquid hic quos locus suspicionis Ofienis dat. Nam allectionis quidem ratio perfluctim solet prase gerere coniecturam,ut amor,iracuncta,molestia: prooepterea quod et ipsorum uitis intelligitur,et quae res h rum aliquam rem consequantur, Faciles cognitu sunt. rudium autem quoniam est Vidua, et uehemens ad aliquam rem applicata magna cum uoluntate occupatio, acile ex eo ducetur argumentatio,quam res ipsa desideis

rabit in causa. Item ex consilio sumetur aliquid susspicio inis. Nam consilium,est aliquid iaciendi, non Faciendiue

excogitata ratio. Item iam,' casus, orationes, quae

sunt omnia ( ut in constrinationis praeceptis dictu est in tria tempora di tributa, ficile erit uidere ecquid a Ferant ad coniectur ira confirmandam susticionis. Ac personis quidem

238쪽

ar D E I N V E N T. quidem res eae sunt attributae, ex quibus omnibus minin locum coaetis, accusatoris erit improbatione homotus utc Nam causa feti, parum firmitudinis habentis .inimus eius, qui insimilaetaer, in eam sussilaionem a. ducetur, ut a radi culpa non uideatur abhorruisse. Vt enim animum clicuius improbare nihil attinet, cum causa quare peccauaerit , non intercesserit: se causam peccati intercedere laue est,si animus nulli minus hois nectae rationi aDis ostenditur. Quare uitam eius quem arguit, ex antinetis accusator improbare debebit, ostenses quo in pari ante peccato conuictus sit. Si ution poterit, si quam insimilem ante fusticionem ueri nerit, ac maxime si feri poterit, finiuili aliquo in gyn re eiusmodi causa aliqua commotum peccasse, aut inaeque magna re,aut in maiore, aut in minore: ut si quis pecunia dicat inductum Disse , posset demonstrare . qua in re, eius .liquod F m auarum. Item in omni causa naturam, aut uictum, aut studia aut Fortunam, aut aliquid eorum quae personus attributa sunt, ad eam causam qua commotum peccassee dicet,adiungere: atque

ex distari quos genere culparum i ex pari sinendis

cultas non erit,improbare antam aduersarij oportebit, ut si auaritia indum arguas ficisse, et auarum eum quem accuses,demonstrare non popis, ae s amem esse uti s doceas, ex ea re non ese mirandum, qui in illare turpis,aut cupidus,aut petulans fuerit,hac quoque in re liquiset ingratum enim de honestite , et a toritate eius qui arguitur, detractum est, mitum de femine totius est de senis diminatum Si nulli a

poterit

239쪽

toterit uitio reus ante adinis o demonisuri orus induce tur ille,per quem hortandi iudices erunt, ut uetem filia i

hominis nihil ad rem putent pertinere. Nam eum ante re DF,nuc munistito teneri. Qigare non oportere hanc rem

ex superiori uital emri, sed superiorem uitam ex hac re improbari, et aut pote tem ante peccandi non siisse, irat causam Aut si haec dici non poterunt, dicendum erit illud extremum,non esse mirum,si nunc primam delique is et rit. Nam necessie est eum,qui uelit peccare, aliquando priamum delinquere sin uiri ante am ignorabitur, hoc loco praeterito, et cur praetereatur demonstrato, argumentis cusationem stitim confirmare oportebit. Definsor autem primum,si poterit, debebit uitam eius Due oris . qui insimulabitur, quam honestissimam demonisue ita 'Aiensi ostendet aliqua em notet, et communia officia, quod genugin pamenteis, gnaros,amicos,ilyneis,necesi sarios,etiam quae magii rara, eximia sint,si ab eo cim magno aliquo labore,aut periculo,aut utras re cum neae

cespe non esset,il j causa,aut in rempu aut in paretes, aut in aliquos eorum qui modo expositi sunt,si esse dicet Deinde se nihil deliquis i milia cupiduste impedituruct ossio reces isset. quod eo confirmatius erit, si cum potestas impune aliquid friendi minus honeste ille die, tur, uolantas ei menes demonstrabitur ab se. Hoc a tem ipsis genus erit eo firmis , si eo ipso in genere quo arguetur, integer antea fuse demonstrabitur , uisi earumaritiae causa ficisse virguatur, minime omni in uita pracuniae cupidus si e doceatur. Hic illa magna cum grais uirite inducetur indignatio iuncta conquestioni, per quam . p miserum

240쪽

11s D E I N V E N T. miserum scim esse, O indignum demonRrabitur:ut in animus omni in uiri fuerit a iiiiijs remotis imus, eam caua sum punit e, quae homines audaces in fraudem rapere foeleat, castifimum quos bonuncin ad peccaudin potuisse impellare:aut iniquum esse, e T optimo cuis pernicios iamruti,non uitam honeste actam tali in tempore quam pluririmum prodesse, sed subita ex criminatione, quae confingi ficile posset, non ex ante am uita, quae neque ad tempus fingi, fies ullo modo immutari posset acere iudicium. Sin

autem in ante am uita aliquae turpitudines erunt,aut fatasse uenisse in eam exictimationem dicentum,aut ex aliquoru rum inuidia,aut obtrectatione,aut fisa opinione: ut imis V prudenti necessitudini,aut persuasioni,adolescenti aut alicui non malitiosae animi aselioni attribuentur, aut disimili in genere uitiorum: ut animus non omnino intereger,sed a lassi culpa remotius esse uideatur. At si nullo moedo uitae turpitudo,aut insanaa leniri poterit oratione,neregare oportebit de uita eius, et moribus quaeri, sed de eo crimine, quo de arguatur, quare ante saeus omisiis, illud quod inflet,agi oportere.

Ex iacto autem ipso suspiciones ducentur,si totius ad

ministratio negotij ex omnibus partibus pertentabitur, atq; hae suspiciones partim ex negotio separatim, partitit communiter ex personii, ais ex negotio proficiscentur. Ex negotio duci poterunt ,3 eas res, quae negotijs atria butae sunt, diligenter considerabimus Ex ijs igitur in hae

conctitutionem conuenire uidetur genera eorim omnia, partes generum pleras. Videre igitur primum oportem' iit, quae sint continentia cum ipso negotio, hoc est, qua ab re