장음표시 사용
181쪽
quae quam maxime erant distinguenda. Aliud procul dubio est, mentem in corpore morum produccre, essicere, coi poli motum vcl aliquos ejus motus gradusconsei re , quod nos cum ipso planc negamus; aliud est, motum spirituum, qui est in Corpore, interventu mentis gubernari, determinari, quod eX perientia quemlibet docet, quem admodum etiam ex ea quilibet debet discere, quanto Celeritatis gradu corpus suum possit movcri . t Iti enim motus dependet a Coi po- reo motus principio, ita ab eodem dependent gradus celeritatis, mens pro viribus corporis majoribus vel minoribus alit cr atque aliter illum motum determinare potest. Perperam vero admodum colligitur, nos ignorare, quod nutu mentis corpus nostrum variis modis moveatur, quia ignoramus, qua ratione quibusve mediis mens moveat corpus , clan tamen unius Cognitio a cognitione alici liis non depenocat. An ergo ignorant quoque homines c vulgo, plantas, arbores, animalia crescere, quia modum , quo crescunt, & gradus illius incrementi, quos singulis diebus ic nod tibus conficiunt, nesciunt 3 An ignouit febri laborans, se Pire, lastat una est e corpus', per intervalla frigore ic calore corripi, quia ignorat modum istorum omnium , quia nescit, qua ratione ista omnia in corpore peragantur ξ Quis ferat hominem ita argumentant cm ξDuo, quae huic suae argumentationi opponi possunt, praeoccupat; primum est, sive sciant homines sive nesciant, quibus mediis mens
mapeat eoFus, tamen experiri, quod nisi mens humana apta e fiet ad excogitandum , eorpus iners esset. Sic responderent sorte illi, qui ipsummotum a mente produci crederent; quid nos regesierimus ex dictis patet: Utrumque requiritur, &, ut corpus in se habeati principium motus, sanguinem dc spiritus, &, ut mens motui spirituum ita praesit, ut membra ex nutu voluntatis laciant ossicium. Alterum est, se experiri, in sola mentis potestate esse tam loqui quam tacere, O alia multa , qua proinge a mentis decreto pendere credunt; quod iterum aliquomodo est reformandum, 'hoc modo: In mentis potestate esse tam loqui quam tacere &c. sed non in sola, cum ad hoc quoque requiratur corporis nostri aptitudo. Ad haec duo quid regerat, videamus. Ad primum rogas, num experientia etiam non doceat, quodsi contra coriapus iners sit, mens simulad cogitandum sis inepta 8 Nam eum corpus δmno quiescis, mens simul cum ipso sopita manet, nec potestatem habet, veluti cum vigilat, excogitanae. Deinde omnes exEertos esse credo, mentem
182쪽
non semper aeque aptam se ad cogitandum de eodem subjecto ; sed, prouecorpus aptius es ,.ut in eo hujus pel 1gus imago excitetur, ita mentem aptioreis se ad hoc vel illud objectum contemplardum. Respondeo, nos non negare, quod mens quoqua a corpore pendeat, ctuodque mutuae sint mentis dc corporis in te invicem actiones& passiones. Mentem eam, quae sibi junctum habet corpus, 'uod maxime vividis imaginibus pollet, aptiorem esie ad hoc vel illud objectum contem plandum, neminem negare posse putamus; impediri quoouea corporc multum mentis meditationes & ratiocinia, libenter fatemur, in somno imprimis assici mentem a corpore, dubio omni caret, morbos quoslam etiam mentis sanitatem plane turbare experientia testatur; sed negamus, mentem unquam a corpore ita assici, ut ad cogitandum sit inepta, sive, ut nihil cogitet , cum sine cogitatione mens csie nequeat, dc in nihilum planc sit abitura; & quamvis Cogitationum illarum in somno non recordemur, non tamen sequitur, eas non suis te. Non igitur ex his ulla verisimilis specie potest evinci, motus membrorum nostrorum non solo mentis nutu variis modis determinari, cujus contrarium eXperientia tam manifeste suadet. Obiter autem ex his patet, Philosophiam eorum, qui negant mentem semper cogitare, quique pr*fracte tuemur, mentis esientiam in cogitatione non consistere, qui cogitationem & cognitionem etiam brutis tribuunt, longo plus habere assinitatis cum Spinora, adeoque ad Atheismum luscipiendum magis esse idoneos , quam eos, qui in alia omnia eunt, quique ea Philosophandi methodo utuntur, qua aenatus des Cartes fuit usus, qui fundamenta omnia Atheismi sic convellunt. Movet postea instantiam cui conatur respondere. Instantia est:
AI dcent, ex siolis legibus natura, quatenus corflorea tantum cooderatur,
fleri non posse, ut causa adficiorum, picturarum, rerumque bus modi , qua solabumana a te fiunt, possint deduci, nec corpuι humanum, nisi amente deIerminaretur, ducereturque, pote esset ad templum aliquod adificandam. Resiponsum ejus est et Verum ego jam ostendi, imos nescire M quid coγω possit, quidve exsola ipsi/u natura contemplationeρυμ deduet, .i οβ ιε pia ima experiri exsolu natura legibuέ seri, qua nunquam credi dis at possesieri, nisi ex meutis directioσe, ut sunt ea, qua somnam hinsomnis agunt, quaque i si, dum vi Eanι, a Miramur. Addo hic ipsam eoν-po is bAmani fabricam, qua artificio longissim verat omnes, quae huma-
183쪽
na Λν efabricatae sunt, ut jam taceam , quod supra ostenderim, ex naturae, 'bquovis attνιbuto tonsiderata, i sinit equi. Quae suo loco relinquo, cu mmitu nulla de re ista cum ipto intercedat quaestio, uti ex superioribus patet, sed quod ad nutum voluntatis fiant determinationes variorum motuum in nostri corporis membris sol 'experientia confirmem. Ad secundum dicit, longe felictus pseres humanas habituνas, si κει ἡ
in hominis pore sate sci tam tacere, quam loqui. At experientiam seris superque docere, homines nihil ν inus m potestate habcre, quam linguam , nee minus posie, quam Vpetιtiu moderari suos; undefactum, triplerique
credant, nos ea tantum tibere agere, qua uotc peIιmus, quia earum reis
rum appeti us facile contrahi potes memoria alterim rei, cujuι frequently recordantur, sedilia minime, qua magηo eum a s ritu perimm , re qui aiateriuι νei memoriastri i mequit. Verum enimverὰ ηis furati essent, nos Ilura agere, quorum poseaflaenitet, no*Nesaepe, quando seisicit contramis assembus conflictamur, meliora ridere es deteriora sequi, nihil impediturum, qπο mmm erederent, nos omnia liber agere. Sed homo hic iterum splendide sibi contradicit. Negat, aeque in hominis esse potestate tacere dc Ioqui. Supponit igitur, esse in hominis potestate loqui. 'Si in hominis potestate est loqui, ergo potest loqui, quando vult, & potest ne n loqui, quando loqui non vult. Si potest non loqui, quando loqui non vult , potest ergo tacere, quando vult; quia haec plane lunt eadem. Ego vero nego his everti, quae hic tam clare docet experientia. Nos posse moderari affectibus nostris absolute loquendo, hoc est, nos habere eam facultatem, quae voluntas dicitur 3 nos etiam per illam posse velle ea , quae cum recta ratione conveniunt , tam clarum est experientia, ut id omnes uno ore fateantur. Ea autem dicimur habere in nostra potestate, quae , dum volumus, secimum Quis neget nos moderari affectibus nostris, quando id volumus Z Considero hanc rem Philosophice &in abstracto , attendendo ad naturam hominis in se spe-Etatam, non attendendo ad hominis varios status, quos Theologi ex Scriptura docent. Omnes homines utique cenient praecepta praescribenda esse, quibus tradatur ratio moderandorum affectuum.
Stoici jactitant se illa servare; multi sanc magnum imperium in suos affectus sunt consecuti, ipse Spinora talia praestribit, & Sapientiae
magnam partem in eo dicit consistere. Non ergo absistur ercpugnat,
quin homines possint & linguam di asscctus suos habere in potesta-
184쪽
te. Corporis molus hic multum posse in mentem, non dissiteor, sed non est tamen absoluta hic necessitas. Fateola plurimos homines duci affectibus, hoc tamen non fit ipsis invitis, sed volunt eos sequi, &illis delectantur; intervenit ergo voluntas, neque hic est absoluta ulla necessitas. Quid alii putent, nihil ad nos. Si sint, qu i credant .
nos ea tantum tiberὸ agere , qua is Piter ste ιmus , sed i ta numme, qua cum
affectum gno petimus, id parum nos movet, qui non quid homines credant examinamus, sed quid credere illos, ex recto judicio, oporteat. SpinoZa vero eodem errore hic implicatus eii, quo alii plures tenentur, dum confundunt libertatis acceptionem, prout Opponitur. servituti, cum est,. quae opponitur necessitati naturali, quae necessitas est in rebus brutis ratione & mente earentibus, &acertis quibusdam naturae legibus & regulis dependet. Verum est, plurimos homines non est e liberos , quia servi sunt suorum appetituum & affectuum , quibus succumbunt, & a quibus rapi se quovis patiuntur , qui tamen propterea nulla necessitate naturali sunt determinati, & quod volunt etiam sic acti ab affectibus libe-rc volunt, lubenter & cum delectatione atque inavitate. Exempla
igitur, quae adducit ad probandum , quod homines ea tanthm eredant se bberὸ agere , quae leviter petim vi, non illa , qua petimus magno eam infectu , non opus est attendere propter dicta. Cadit etiam conclusio , quam exinde nectit , quod experientιa non minus clarὸqρ am nutio doceat, quod homines ea sola de causa liberos se esse credunt, quia fluarum actionum sunt consciι, s caresarum, a quibus determinantur , ignari, praeterea quod mentis decreta nibιi sint fraeter i or anesitus, quapropIerea varia sunt pro paria eorporis deosiuione. Posterius tamen conatur hunc in modum probare. Nam unu quirique ex suo affectu omnia moderatur, re qui praeterea contrariis asseritibus co ictantur , quid νelint, nesciunt; qui autem nudo, faciti momento bue atque illae impetantur. Sic non omne genus hominum recensuit: sunt enim etiam
homines, qui ratione ducuntur, nec suis affectibus serviunt : hi non impelluntur huc atque illuc facili momento, sed constantes sunt in suis judiciis. Nec tamen vel hoc modo obtinet institutum; nam illi ipsi homines non semper eodem modo se habent, aliquando asifectibus ducuntur , aliquando nullo agitantur, rectam rationem etiam in quibusdam actionibus sequuntur. Multa quoque sunt, quae hominibus occurrunt, in quibus non possunt occupari asse
185쪽
eius, ut sunt objecta scientiarum. Positis vero his omnibus tantumessicitur, homines esse servos &eo sensu non liberos, quatenus liabertas opponitur servituti; unde nullo modo evinci potest, eos non esie liberos ea libertate, quae opponitur necessitati naturali, de qua sola hic est quaestio. Pergit & ex uno falso concludit & insert aliud: taua omnia prosis
cto clare ostendunt, mentis tam decretum . quam anetιtum re corporudeterminationem simul e natura, Pel potia , unam eandemque rem, quam quando sub cogitationis attributo consideratur, Per i am evlicatur , decretum appeliamus, re quando sub extensiionis attributo consideratur, re ex legibus motus re quieris deducitur , determinationem vocamus; quod ad c clarius ex jam dicendis patebit. Haec conclusio ex nus a veritate in
antecedentibus demonstrata elucescit, & per consequens sponte sua cadit. Mirus hic est conceptus& semet ipsum evertens, unam eandemque rem sub diversis adeo & nihil inter se invicem connexionis habentibus considerare attributis , non secus ac si serrum, modo sub attributo serri, modo sub attributo ligni contemplar velis, vel Deum sub attributo caeaturae, Caelum sub attributo terrae, virtutem sub attributo vitii. An jam ex sequentibus clarius pateat ista conclusio nunc videamus. Nam aliudest, quod hIe apprimὸ notari
vellim, nempe, quod nos nihil ex mentis decreto agere possumus nisi ejuι reeor demur ex.gr. non possumin verbum loqui, nis ejusdem recordemur. Deinde in librea mentis potestate non es rei alicujus recordari, vel ejusdem obhvi .ctuare hoc tantum in mentis potestate esse creditur,quod rem, cujuι recordamur,vel tacere,vel loqui exsolo mentis decreto possumus. Verum cism nos loquisomniamus, credimin nos ex libero mentis decreto loqui, nec tamen loquimur , vel, si loquimur, id ex corporis spontaneo motu M. Somniamin deinde, nos quaedam homines celare, idque eodem mentis decreto, quo, dum Pigilamuo , ea, quascimus, taeemus. Somniamin denique, nos ex mentis decreto quadam agere,quae, dum vigilamuι,non audemm,atque adeo pervelim scire,an in men/e duo decre-roνum genera denIuris Phantasticorum unum, liberorum alterumst Atiodsi eo usque insηire non libet, nec ario concedendum es, hoc men ιδ δε- cretum , quod liberum esse creditur, ab ima imaginatione, sive memoria non aestingui, nec aliud esse prater istam assismationem, quam idea, quatenus idea es , necessari) involpit cui de Pr. q9. p. II. Atque adeo haementis decreta eadem necessitate in mente oriuntur, ac idea rerum actu ex
186쪽
cere, Pelquicquam agere, oeulis apertis somniant. Quibus non plus es- fecerit, quam prioribus. Falsum est, nos mbit ex men is decreto agerepose, nisi ejus recordemur. Alia sunt, quae immediate & mox agimus, dum decernimus, dum volumus, in iis nulla intervenit memoria. Dum volumus, ambulamus , sedemus, stamus, currimus &c. Dum
speculatiouibus Mathematicis incumbimus & abstractis, Metaphysicis item , inspicimus ideas , quae diit inguendae sunt, sanciente quoque Spinoeta , ab imaginibus corporeis, in illis id eis videmus
varia rerum attributa, quae iis per judicium dc decretum mentis tribuimus, nullo intercedente sermone externo, mentis interiori sermone tantum amechi. Quantum attinet ad sermonem externum, etiam dum volumus, loquimur 3 hic tamen quaedam observanda est
differentia. Non positamus loqui nisi verbis vel gestibus, ad quod
opus est memoria, sed memoria etiam opus est ad intelligendum id, quod alii loquuntur. haec tamen intellectio non est ipsa memoria, nec cum ea est confundenda. Memoria ergo non tam in ipsa loquela est sita , sed est aliquid antecedens necessiario connexum, quod propterea cum suo consequent on est confundendum , sicut aurora est necessarium antecedens diei, non tamen ipsis dies. Ipsum igitur loqui est voluntatis, sed ejus, quae memoriam pricrequirit. Verum ergo est, id tantum esse in mentis potestate, quod rem, cuius recordamur , loqui possumus. Hoc non evertitur ex eo, quia jomniamus, nos aliquando loqui , vel , quia in somnio loquimur sine mente, quod tamen non est semper verum. Quando ergo loquimur in somnio, cum mente quoque saepe loquimur , adeoque libere, non secus ac quando vigilamus. Haec tantum intercedit
differentia, quod in somnio phantasticis, in vigilia veris imaginibus
rerum Corporearum praesentium assiciamur, nisi morbo laboremus aliquo cerebri. Sic non erunt statuenda decreta mentis aliqua phantastica, alia libera, sed decreta quaedam, quae omnia sunt libera, ori tur ex phantasticis id eis , alia ex veris. Non ergo sequitur, mentis decretum ab ina imagιnatione , sive memoria, non distingui. A deo que non illi somniant, qui credunt, se ex libero mentis decreto loqui, vel tacere vel quicquam agere, sed ille somniavit apertis oculis, qui ea,
quae sunt vigilantium, a somniis dormientium distinguere nescit. PRO
187쪽
HAnc Propositionem non admittimus, quia etiam mentis quae dam actiones ex ideis inadaequatis, quas dicit, hoc est, Confusis oriri possunt, quod ex antecedentibus patere potest : potest enim voluntatis nostrae actio etiam oriri ex ideis conisis, quod autem a voluntate proficiscitur, id merito nomen actionis suscipit. Quantum attinet ad mentis passiones, earum aliae sunt spirituales, quae fiunt citra commotionem spirituum, aliae vero corporeae appellari possunt, eo quod spirituum Commotiones interveniant: priores oriri possunt ex ideis adaequalis h. e. distinctis , ut est Amor Dei originem sumens ex clara & distincta Dei perceptione. Nec demonstravit istam Propositionem Auctor, quia nititur falsis fundamentis ejus praetensa demonstratio, cujusmodi sunt Prop. II. dc I 3. II. idem I s. II. Citatur tamen postea haec Propositio in Demonstratione prima Prop. 11. IV. & s 2. IV. hoc sensu, ut significetur, tunc demum censendum esse hominem agere, quando aliquid producit ex ductu rationis, h. e. ex clara & distincta perceptione, sive idea, . quam ipse adaequatam appellat; sed sic vocem Actionis nimium restringit, dum negat, actiones oriri ex id eis confusis, quod cum usu plane pugnat. Scholium sic habet : Videmus itaque passiones ad mentem non referri, nisi quatenus aliquιd babet, quod negationem invobis, quod notari volumus, si sorte in sequentibus nobis possit esse usui, hic vero observamus hoc ipso sequi, mentem non posse esse modum Dei, qui necessario debet concipi tanquam res summe persecta, cum impossibie sit in eo involvi negationem) sipe, quatenus consideratur natura pars, quae per se absique abis non potes clare o distincte percipi. Quae sano sensu intellecta nolumus repudiare.
188쪽
Rusiares , nisi a cause externa, potest defrui: Haec vera est Propositio, & legitime quoque est demonstrata,
quia definitio cujusique rei ipsitu reι essentiam Uirmat, sed non rigat; e rei essentiamponit, sed non tollit. Dum itaque ad rem inam tanIam, non autem ad causas externas attendimus, nihiI in eadem poterimus in renixe,
Res eatenus contrariae sunt natura, hoc est, eatenus in eodem μι-jecto esse nequeunt, quatenus una alteram potes defruere. VΕra est & haec Propositio & nititur praecedente. Hoc tamen obis
servetur, non tantum illas res esse Contrariae naturae, quarum una alteram potest destruere, sed etiam, quae diversas plane habent essentias, ut est mens & corpus.
aquaeque res, quantum inse es , in suo esse perseverare conatur
H Uic quoque non refragamur, nititurque Prop. IV. praecedente. Sed quae ad eam demonstrandam adducit Spinoza, ut Coroll. Prop. 23. I. & Prop. 3q. I. salsa sunt fundamenta.
Cenatus, quo unaquaeque res in suo esse perse erare conatur, nihil espraeter i iin rei actualem essenitam. V Erissima est haec Propositio & per se nota si de re corporea intelligatur, quia praeter actualem essentiam in re ista nihil est. At si de mente sumatur, & per istum conatum perseverandi intelli-
189쪽
pellit, omnia vero commoda prosequitur, salsum est illum conatum a mentis essentia non disterre. Hoc autem sensu istam Propositionem accipi ex demonstratione Prop. 6o. ΙU. potest liquere. Et porro ex demonstratione Prop. 9. V. colligimus, 'quod per conatum istum intelligat olentiam cogitanH. Quomodo vero in potentia cogi tandi posset consistere iste conatus Z an eo ipso, quo mens habet Potentiam cogitandi, imo, an eo ipso, quo mens 'Cogitat, vult omnia commoda prosequi & omnia incommoda a suo corpore repellere 3 Annon haec volitio est certus quidam cogitandi modus, qui non semper adest menti Z SpinoZa qumue in demonstranda hae Propositione nititur falso sundamento, Mod est Prop. 36. I. unde hanc demonstrationem necesse est concidere.
Conatus, qua unaquaeque res in suo esse perseverare conatur, nullum tempus finitum, sed indefinitum involvit. VEra quoque est ista Propositio, una cum demonstratione, 'quae
tota nititur Prop. 4.. praecedente.
Mens tam quatenus elaras S distinctas, quam eonfusas habet iisdι, conatur in suo esse perseverare indefinieta quadam durasione Ohujus sui conatus es conscia. V Era quidem est haec Propositio, si recte intelligatur, de hoc
sensu, quod omnes homines natura & ordinarie horreant moriatem, adeoque ament perseverare in hac vita, & esse conjuncti cum corpore, in quo statu non possunt non distin&e idear in illis es e conjunctae cum confusis. Certum enim est alias, esse quoque homines, qui, considerato hoc statu nota satis persccto, quem consutae istae idear causantur suo modo, malunt ab eo liberari, & persectiorem desiderant, quam post mortem consequi possunt. Quin imo sunt homines qui valde confusias habentes ideas,quibus statum, in quo sunt in hac vita sibi repraesentant tanquam summum malum, sibi ipsis violentas manus inserunt. Demonstratio prioris partis adhibita a Spi-V 3 UOZadis Disiligoo by Gorale
190쪽
noga, quae nititur Prop. 7. huius, quam salsiam ostendimus corruere necessario debet. Sed partis pusterioi isH-menssui conatus est conscia fundatur inter alia Prop. a 3. H. quae falsa est; per se tamen est nota dc melius sine demonstratione cognoscitur ex hoc solo, quod omnium eorum, quae in mente nostra sunt, eo ipso, dum sunt, limus conscii.
Scholium videamus. Hic conatus, inquit, cum ad mentem polam reis fretur , voluntas appellatur ped cum ad mentem re corpus simul referaur , vocatur Upetitus, quiproιnde nihil aliud es, quam hominis essentia, ex cujus natura ea, qua rutus conserrationi inserviunt, necessario sequuntuν ; atque adeo homo ad eadem agen m determinatin est. Vera hic mixta sunt. salsis. Quod conatum illum Uerendum censeat ad voluntatem, non ad intellectum, in eo recte sentit , sed errat, quod voluntatem absolvi putat in eo solo conatu. Voluntas sane intellectui hoc addit, quod seratur erga illud objectum,quod quovis modo ab intellectu apprehensum est; in ista latione,vel inclinatione,vel conatu quoque,vel tendentia versus objectum, vel quocunque alio modo id appellare velis, consistit ratio sormalis voluntatii; prout autem varium est objectum, ita quoque variat voluntas. Inter objecta,quae mens apprehendit vel percipit, est quoque mens ipsa nostra, conatus igitur iste vel latio aut inclinatio versus se ipsam est species quaedam voluntatis, sed cum praetcr mentem uniuscujusque propriam etiam alia sint objecta, etiam uersus illa inclinari & ferri potest, adeoque circa illa ipsa quoque erit conatus, qui propterea ut species quaedam voluntatis debet considerari. Appetitus a voluntate non videtur commodius distingui poste, quam si appetitum dicamus eam voluntatem, quae fertur versus sensibilia objecta, quae ut grata nobis sive menti percepimus, qualia sunt primum nostrum corpus, deinde ea, quae suaviter illud
assiciunt. Quomodo autem ex istim Vpetitus naIura ea, qua hominis conis servationi inscrpiunt, nec artostqv.rntur, fateor me non intelligere:
homo enim saepe appetit noxia errore inductus, nisi hoc ita interpreteris, quod appetat quidem in genere ea, quae hominis conseris vationi inserviunt, sed quod in particularibus non raro aberret. Forte aulcm haec verba non sunt intelligenda de natura appetitus, sed de natura hominis, quo posito, adhuc obscurum manet, quo- .
modo ex natura hominis ea, quae hominis construationi inserviuvi, necessariosequantur : aeque enim eX hominis natura, prout nunc est, oritur lenium, quod tendit ad mortem, ac sanitas, quae facit ad ejus