장음표시 사용
541쪽
recte docenti assentit. Te autem: o oneropole optim si qui per teipsum plurima noris,& tibi quas possumus ego&Homophron gratias habemus, neq; te Ultra hodie
quicquam lacessemus. Oneropo. O Enanti. ex me nulla noui, Verum ab omnibus
libens diseo. Quod si ab ipsis verum no percipiam. 3c diuina largitas mihi quicqualargita sit. Enan. Est Oner. Ipsio si nanti gratiae sint, ego omnibus libens effundo: modo sophistae non sint. qui philosophiae sacramenta rident: Sc modo alicuius magistri sectri pertinaciter addim non sint.& opinionibus pertinacius obuoluti. Errant. Nec iniuria quidem,nam hi in philosophia extremo morbo laborant,ego dc Ho,
inophron te .cu primu tibi Sc nobis bona facultas aderit, reuisemus, tractabimusque non ulla alia, quae summopere abs te perdiscere cupimus. One. Vtinam id postlim. Cum voletis, hac pectiis totum vestru est. Ena. Volumus quod intra latet. Et tu in hoc vale noster oneropole. Onero, Bene valete o Enanti εἰ Homophron amici.
scitolia. l . Quae si sint extremae, maxime in suo genere distare dicimili qualitatu in contrarium primi generiis, quaedam aduersantur ut mire Smum extremo, que inad modulii in genere qualitatum tangibilium ma X lina calidi lis ah to dc maxima frigiditas. In saporibus, maxima dulaedo Sc maxima amaritudo. In R odoribus, maxima fragrantia oc maxima graui solentia. in sonis , acutissimus sonusta gramissimus deniq; in coloribus maxima albedo dc maxima nigredo. Q uxdam Uero tanqua extremum medio, aut e diuerso, ut maκ ima albedo Ec maximas lauities. Qualitates autem con trariae secundi generis etiam sunt duplices quaedam se totas simul ad iniit ut in eadem parte subiecti. Ut ciliditas quatuor graduum, Sc totidem partium frigiditas,dc ita de numero quinqj gr duum. Aliae vero non se totas si ut admittunt, sed aliquid sui, ut calidi tax. sex graduum de fri 'giditae sex graduum,dc ita secundum maiorem numerum usq: ad denarium exclusum progre diendo. Ethre magis contraris sunt aliis. Nam dc magis distant illis Ic maxime contrariis propinoquiores sunt. Rurium qualitatum contrarium secundum quid, quaedam contrariantur tanqua π tremum extremo, ut albedo quatuor graduum 5c nigredo quatuor graduum, quaedata aqua extremum medio, ut albedo quatuor graduum 5c rubedo totidem partium, quaedam vero tanqua in medium medio,ut rubedo quatuor graduum,dc nauities totidem partium. Denique qua
litatum contrariarum tertii generίς, quaedam contrariantur tanquam extremum extremo, Vt alis
hedo decem graduum,dc nigredo quatuor partium,qu dam ut extremum medio, ut maxima albedo ec quatuor graditu rubedo dema quaeda ta quam media medio,ut rubedo decem gradatim dc sta uities quatuor graduum. Ivi. Medio modo naturae diuersitate dissident,ut medii inter se colores. Quatuor elementorum loca hane sequuntur analogiam colorum. Concauum caeli, ecsursum simpliciter, est ut maxima albedo concauum ignis, Jc rursum secundum quid, ut rubedo, concauum aeri ,8c deorsum secundum quid ..t n au ities, concauum aquae, dc deorsum simpliciter, t intensione maxima nigredo. Et lationes as illix locis, S ad illa factae, sequuntur analogia alterationum illarum qualitatu ex qua facile constat, quae extremae, Jc quae mediκ lationes sunt Nempe latio ignis sursum, dc ad concauum cxli,5c terrae deorsum atque ad locum maxime de
cliuem,eAtremae sunt contrariae N inter se aduersantur tanquam extremum eAtremo, te ut in coloribus maxima albedo dc nigredo, latio ignis sursum,& aquae ad suum locum naturalem aduersantur tanquam extremum medio dc albedo flauities. Sic latio terrae deorsum, Maeris sursum, Pugnant ad inuicem Vt nigredo & ssauities. Latio autem ieris do quae utriusque ad suu loc sinaturale ,habes corrarietate qua mediii medio Ic in coloribu rubedo dc nauities. lviij. Hac de re indidi, ex t reme substatiales forins Qus sint forins substat tales extrem scotrariae,5 lux medix, innota duni est ex contrarietatibus accidentalibus quan uis enim accidetia posteriorem habeat Oirarietatem qua substitiae illorii tame repugnatia sensui est perspectior at Q deiecti Or , Ut quae sint notiora ad nos .idcirco ex accidentili contrarietate nobis exploratiore facile perues igare possum formarum substantialium Girarietatem minus nobis costitem. Videmus si quide igni maXimam inesse natura caliditatem & aquae mavim a frigiditatem, lux extremae sunt. A maximen tura repugnates qualitates. At illas rationabile estorium habere re producia formis substatialibus maxime cotrari j .ut qualic c5trarietas effectu u. talis sit oc causarum, ut igitur tarma ignia ac forma aquae.productivae illam qualitata cotrariarum maxime inter se contrariae. Adde quod dux illae formae altera etiam gignunt qualitatum Girarietatem,sorma quidem ignis siccitatem.& forma aquae humiditate. At vero aeri maxima natura conuenit humiditas, igni autem siccitas no tame maxima,forma igitur ignis Ec aeris mediae sunt fornix contraris.& non tantam habet ex ς pugnantia, quantae forma ignis N aquae, quandoquidem υtra et datarii formarii ignis S aeris. ad m specie qualitatem utpote caliditate producere nata est,eaque habet sibi naturalis 2c congen ς a Sica ius maxima natura competit frigiditas aeri vero minor,&citra summum caliditas insuper aqua dc aer una qualitate, scilicet humiditate coueniunt, sunt igit aquae et aeris fornas mediae
ιν ιη,e non extrem s. Consimiliquo δ ratione haud difficile est o sic dc re formas aeris xt terrae
542쪽
extremas esse contrarias , aeris aute 5c aquae, aut terra' 5 aquae formas esse medias contrarias habita ratione qualitatum activarum N passiuarum eis inexistentium, &summatim elementorum non symbolicorum formas extremas e se symbolicorum autem medias contrarias. De riMXtora autem formis secundum elementorum participationem quam sortiuntur, diiudicandum est. Iis. Et motum caeli circa arquatorem velocissimum,& circa axem tardisssimum. Aequatoi e hie
appellat circulum aequinoctialem, qui ab utroque polo aequid istans, sphaeram in duo a qualia notitur. At circa illum motus est velocissimus, quia in quatuor & viginti horarum interuallo ma ximum natura conficit spatia. utpote maximis qui in sphaera describi potest circulu, suo ambitu
totam sphaeram complectentem. Circa axem autem polos axe terminantes, minus est tar
dissimus, quia in eodem temporis circulo minimum absoluit spatium, utpote circulum arctic si aut antarcticum,uel quem uis alium minorem qui propinquus polo quam sunt duo nominati circuli describeretur. quod si describi posset circulus polo proximus, minimus ipsius splixrs secundum illum sieret motus caeli tardissimus. Et is plane motus maxime lentus amotu caeli velo cis Anio speciei discrimen non habet. Velocitas enim & tardita et in Iationibus,speciei distantiam &discrepatiam non e T. ciunt. Verum haec in ultimo sexti physicorum capite annotata, rursum hieadducere,ferme superuacuum visum suerit. lκ. Ad alteram totam eadem suerit proportio.Si detur mouen a Ut decem cuius motiva virtus semper eadem persistat, Ec mobile b ut sex, ius virtus cout inue decrescat Ut in motu naturali, resistentia spatia γ dc sit in secundo minuto ut quinq; in tertio Ur quatuor, in quarto ut tria in primo minuto,ipsius a ad h est proportio superparties terna', quemadmodum decem ad sex. in secundo autem proportio dupla, ut decem ad quinque. At haec porportio est maior , quare vi rius mouens maior est,tametsi eadem sit substantia, de virtiis in ra, inmar. In tertio autem minuto ipsius a ad b est proportio Ut decem ad quatuor scdi cet dupla sesquialtera. denique in quarto, ut decem ad tria scilicet tripla sesquitertia,N ita consequenter. Contra vero si virtus mouens a ponatur sensim minui,& virtus b resistens secundum substantiam manere, in primo minuto erit earum proportio ut decem ad sex, superbiparties ternas. Insecuso, ut nouem ad sex, sesquialtera. In tertio, ut octo ad sex, sesqui certia. In quarto vero, ut septem ad sex , sesquisexta, ubi virtus mouens continue minor efficitur,& virtus restis stens maior . quanais haec semper substantia sic eadem. lxi. Omnino sic oporteret. Ex hoe loco constat contra Heraclitum in mundo non omnia semper sieri, sed permanentia aliqua esse. Alioquin cum inaequalibus temporibus idem agens aequalem effectum inducat, nunquam effecturin seeundo minuto intensior quam in primo haberetur, cum iam fluxisset primus gradus, quemadmodum propter fluorem continuum non maior intensione est imago in speculo. aut coloris species in oculo laue in medio, posterius, quam prius. hcis. Et intensionem a potentia procedere. in huiusmodi intensione quae procedit a maiori Virtute ut luminis, partium qualitatis ordose cundum virtutis inoventis ordinem sumitur, Ut primus luminis gradus est, qui a prima virtuotis mouentis parte producitur .& secundus qui a secunda,& ita deinceps. Neque sumitur ordo iste a temporis successione cum sicut agente tota virtute, agit qua libet eius pars in quam intelli gitur diuisa, ita cum unus lumini v gradus producitur Amul producitur secundus, tertius, dc omnes. V hi autem squa ponitur virtus mouens, & qualitas producta permanens , ut intensio per temporis succelsionem, parte priore cum posteriori manente. Ita iii. Et ut ex Hesiodo usurpat
Aristoteles. Philosophus quarto capite primi Ethicorum tria ponit hominum genera, conditione bonitatis aut discessionis ab ea diuersa, in hinc sententiam. Ipse quidem Optimus est, qui eκ se intellexerit omnia, bonus autem rursus Zc ille est, qui bene docenti obedit , qui autem neque ipsemet intelligit, neque alium audien et in animo ponit, hic prorsus inutilis est. Quae quidem i ementia in Georgicis Hesiodi his earminibus continetur 53 Optimus hic esse qui nouit cuncta magistro,
Prospiciens rerum fines, meliora secutus. Digi laude virum parentem recta mola Et si
Credini', ille tame sibi qui no insulit, Squi Alterius praecepta fugit, vir inutilis ille est.
C Difficilium Phyllealtu in dialogi et in eundem scholiorita, sinis.
543쪽
CIACOBI FABRI STAPVLENSIS AD GERE
manum de Ganay. Consiliarium regium,& Decanum Be
luacense in . praefatio in commentariolos introduc hortos metaphysices Aristotelis. Rithmeticum opus.consultissime Germane.tuo statii di catum est, Gallicanam iustitiam moderanti:quod ut a
ripatetici probant omnis iustitia geometrica ratione dispetando utitur,aut arithmetica comutando , eiq; arithmetica
taquam quoddam iustitiae speculum ac regula. Tibi 3 protheologicu opustaquam sacerdoti diuina mysteria potissi,
mum curati dico: offeroque . Memoriae enim proditum est.
Aegyptios sacerdotes et Chaldaeos magos olim diuina mysteria tractavisse, et ab ipsis ad philosophos usque manasse: quora hiper ideas. hi vero per diuinax rationesphilosophaudiuinam philosophiam quam metaphysicen. theologiamque nuncupant nobis
reliquerunt. Qui ideas praedicant. Platonici sunt:qui diuinas, aeternasque rationes sequuntur, Aristotelici: quorum theologia Christianae sapientiae magna cocordia affinitateque consentit,atque coniuncta est. Libuit ergo periclitari in libris Aristotelicis .et introdaetorios commentariolos in sex primos metaphysices libros parare ut eaeteris detur olosio metaphysica diuine intelligendi et de piis philosophis mistius cogitandi quos suo tempore fecit deus suos sacerdotes, suos vates, et faces quae ad tempora nostra lucent. Et licet dominus qui omnem hominem illuminat, non, dum in mundo visibilis apparuisset ipsis tamen de suo cano lucebat qui est lux immensa atque insinsta omnibus seculis lucens. Hos ergo comentariolos tibi dico: oroque supplex ipsum summum bonum. summeens atque summe virum, quo de per totum agitur, ut omnibus legentibus illuceat et ex parua occasione ad magna et di, gna ipso eontemplanda feliciter rapiat a celeuet. Vale.
oc triginta disputat. vid hane vocabulas in .sapientia causa,disputatio, ens, distinctio, mparatio introdaetionis fronti adiecta nobis Praetendant. i. dapientiae diffinitio ac declaratio.
Dubitationis no satis ineophysica conteputione dignaedilutio. sit. Quidnam quaestioni. quid .respondendum si
i Q uae primae causa',8c prima princia. v. Q uo pacto interpretatur metaphysica. vi.
i Quia sapiens. vii. 1 Q uo pacto interpretatur sapiens. viii. t uot sapientir conditiones
obiectio. πω Quod malus sapiens esse non possit. κLExperium non artificem non experto certius operari.&nos bifariam artem xliquam acquirere contingere. xii. Vter honorabilior sit artifex non expertus an expers non artifex. xiii. Quill sapienta similior.expertus,an se iam habens artifex an experto. architectus an manu perarius conte inplativus an acti tu . xiiii. Sapientem maxime omniasti re ut contingit. x
Sapsentem difficillima cognoscere. xvLSapientem scientiam possidere certissimam. xvii. Sapientem maxime singulorum causas assignare posse xviii. Sapientis scienciam maκime propter se esse sciendi que gratit expetibilem. Dix. Sapientem sapientiam habere principalissimam,di omnium maxime liberam xx. Nos visum maxime sensuum diligere. xxi. Omnem hominem maxime natura de*derare esse sapientem. xxii
Id nMurs des derium non esse concupiscibilis rascibiliι, aut rationalis P sucula sensum ,cogni
544쪽
tionemve sequen . atmir o uod non sit concupiscibilis partis, ut animost G ut quidam naturi inclinatio est. xxiiij. Tale naturi appetitis,quo scire itelligere,& sapere natura dedderamus,ipsius esse Itellectν. xωυ. Intell4 ctu in possibilemve potentiam scire, melligere, dilape e n tura dedderare, gentem vero magis.& ut efficiemein. xxvLTale pulchrum naturs de*derium non esse affectionem quandam uVellectus aut agentI aut pomhili natura inhaerentem. xκυῆ. Diiod voluntas rationalisque appetitus scientiam intellectum N sapientiam natura de*deret,υt scilicet amabilia,voluntateque affectabilia sunt. xxvi intellectus agentis appetiitum re ipsa ab intellectus pessibili appetitu esse distinctum. ωκ,. Naturalem voluntatis appetitum,&intellectuv, Omnibus cotormihustriodis lubiecto idem esse. sola ratione plura,Vt agens idem est agenti,di patiens possibili,& totus tot l. xxx. O uod non plures sint intellectus,non plures ration les scecundque memoris, aut voIuntate eiu in unoquoque eorum agens possibile N ex his totum subsistens reperiatur. xxxi. Appetitum agentem & potentiκ Vnum constituere γPPetitum, &ιotum nostrae animae actum eum tota eius potentia Vnum constituere appetitum,qui Unus est pariter & irinus. xxxii. Quibus potentiis regantur anim li . xxxiii. Qui animalium disciplinabilia sun xxxsili. Quae prudentia. xxxv.
Hominem omnium mortalium disciplinabilissimum prudentissimum di optimumesse. xxxvi. Quod sapientiasti uniana possessio esse possit. xxxvi
SECUNDUS DIALOGUS HAEC DECEM ET SEPTEM DISPUTAT.
O uia est eausas esse secundum speciem inlinitas. O uid est ea. infinitas em secundum directum Quod materiκ recti udinc non Prodeant intinuata
idem deforma. Id in de efficiente. Obiectio. idem desine.
Methaphysicum primarsupramundanas causas.& maxIme omnium primam contems veritarem quodammodo tacilem di quodammodo arduam atque diff
Rerum inferiorum ordinem superioru beatorum entium ordinem loqsMundi intestigibilis intelligibilium veriores actus vertoresque pote . Primum actum purissimum & absolutum infinitum agendi vigorem habere, P mun nia potentiam essentiae nomen,&actum DP in f hi V ' sci, sesustinis vii
An ipsae supernae mentes magis sine unae an potius luaeuen 1 Actum suo toto ad subsistendum plurimum eMrς ι Ipsum esse perfectius esse essientia.magis ens,magis unum bonum,& verum XL Materiam maxime substantiarum minus ens.&minus unam esse eensendam.
545쪽
Quod supremae diuinae sortis mentes magis enisa sint,magis Uns, bonae, R Uer mox secundae, deinde tertiae usque ad infimum eritium gradum. xv' dux taque sunt in regione lucis plus esse quam essentis pari Icipare, Sc quae unius enisdem similis 3c status sint opposita 8c quibus ea maxime competanc. κVι. Caetera a primo a syncera Vnitate simplicitate.identitate,exemplari & stabilitate deficere, dc lime elementa in homine quantum fieri potest aequalitatis con nare harmonia. xvri, Monitio quod horum elementorum ens Vnum,honii,verum plenum, poteris,necessaria,&csterorum methaphysici diuinae contemplationi frequens cosyderatio plurimu conducat. xviii. Tres quaestiones quas movet Eutycherus. Primae quaestionis solutio. xx
Secundae solutio,& prima mentsum sub primo quatuor subsistendi indigentias sustInere,& a pil/mo quodammodo quartam esse. xxi uid in inente sit Unitas aequalitas,& connexio. xxi Sue immam connexionem aeque ab unitate 5c aequalitate procedere. καλCur nonulli philosophxmiu in sinitos ni udos esse statuersnt,cur nonuIlli Vnu,sed inlinitd. xxiit Tertiae quaestionis discutiendae opportuniorem futurum locum. xxv Tres primi Sc firmi in mi principii conditiones. -VLQuot errores circa ipsum contigerunt. Gum Huiux disciplinae entis quatenu enses .cOn0derationem esse. xxviii. Hanc disciplinam potius esse substantiae xxta. Aecidentium consederationem etiam ad hanc disciplinam attinere. xxx. Item & contemplationem Vnius.multorum eiusdem alterius, similis,dissimilis, squalis,in squa
lis .sistus 3c motus .horum negationum atque priuationum. xxx Circa primam mentium primum negationem occurrere,circa autem Omnino primum neque avfirmationem neque negationem esse. Non
Multorum simul epilogus,& supramundana entia aequius & rite entia dici debere nseriora au tem non entia multa.mala,inania dc similibus denominationibus. xxxiii. Quare animae rationales immortalitatis sorte donatae plures numero repersuntur. pramunddita autem entia similis elusdemque naturae huiusmodi multitudinem refugiunt. xxxii AVnam summam dc indiuiduam dc super omnia entitatem esse .dc non duas, nam summam honi talem Sc veritatem esse,& non duas. xxxv Hanc disciplinam omnium specierum,tum substantiarum, tum accidentium, dc earum priuatio num at que negationum esse. xxx .i Intellectum per se esse entis ic entis specierum,dc per accidens nunquam subsissenti u. xxxvii
unum 5cens unam nominare naturam. . . xxxviii
Communes dignitates huius eri disciplinae. ω- . .
Hoe principium, impossibile est idem simul esse dc non esse, primum & firmissimum esse. H.
ARTVS DIALOGUS HAEC SEPTEM DISPUTAT.
Metaphysicam a caeteris disciplinis differre. LDisciplinarum solam methaphisicam rerum quidditates suae contemplations peculiares deligiae. 8c quid metaphiticus quidditatis nomine intelligere debeat. h. Hanc disciplinam a naturali philosophia alteram esse. si Item quo haec disciplina a mathematica differat. siti. Accidentis non esse scientiam,& quid hic accidentis nomine des gnetura vaModi entium.
SE VITUR INTRODUCTIO IN LIBROS META
phisicos Aristotelis,quae etsi ad sex duntaxat se extendat,ad Oou es tamen va iitura ex comentatione eognoscite.Nec parui momenti erit ad ea metaphysi corum traductione,quam nobis hoc t ore Bessarion Car&NIcenu parauit.
546쪽
CIACOBI E ABRI . ST APULENSIS IN SEX PRIMOs
Metaphysicos Iibros Aristotelis introductio, adiecto ad literam familiari Iudo isthouei I
Cichthouei Neoportu ensis commeta tio explanata.
Distinctio Comparatio. CCap. I.
Spientia Caula Disputatio j Apientia est quae maxime scibilia .primas causas.& prima
principia contemplatur. Primae causae,& prima princi, pia . suprema illa entia'& honorabilissima in natura. Sapie
tia, m etaphysica. Sapiens est qui hanc possidet sapientia
Sapiens, metaphysicus, primus. supremus. diuinus, supra αmundanusque philosophus. Sex sapientis conditiones.
Sapiens maxime scit omnia ut contingit. Dissicillima cois- gnoscit. nullus enim quod cognitu facilia teneat , sapiens esse putabitur. Scientiam habet certissimam. Circa scientiam omnem causas assignare potest . Scientiam item habet maximo propter se &sciendi gratia expetibilem habet et principalissimam, εἰ maxime liberam,
Ex vocabula In principio positasseκ primorum librorum Metaphysicae in quos prsiens paratur in coductio, materiam declarant. Nempe primus libe r de sapientia dicierit , secundus de causa, tertiuida sputat N agitat nonnullasquxstiones . quartus de enix do ei minat Nprincipio quintus non ulla distinguit vocabula, quorum in me taphysicis frequens est usus sextus autem comparat metapli ysicam ad ceterat disci plinas de ente Donnituli merserens. Et his sex vocabulis respondent in introductione praesent sex capita praecipua. primum primo libro secundum secundo, tertium tertio, Ec ita cosequenter
Deinde in i conte primI capitis ponitur sapientis diffinitio . in qua maxime scibilla non tam proco lusi coibus qus sciuntur quam rebus quarum in sapientia traditur scientia. sum tur, ea tamen ratione qua per metaphysicae conclusiones ignisi tur, ut *pte per primam illam diffinitioni x particulam scientia metaphysica detur in teli ini. Nemre non solum metaplay sicae conclusiones sunt maxime scibiles sed & res qui in sunt ilix conclusi s maxime sciuntur. N per hoc secundu sapietia liquido caeteris scient ac supereminet. Similiter per primas causas & prima principia nota intellige dae sunt primae cauta,& prima principia scienti alii 'qua rei si quai si in sapietitia i r ditur cognitio & intes lactus, quatenu. tamen illa per prima doeirinalia pr7 ipia causasque significamur. Et sic conuenienter persecundam particulam , intellemus metas liysicti , qui pi incipiorum doctrinalium metaphysicae est habitus, intelligi designatur. Siquidem non solum doctrii alia sapient x principia sunt primae cauta & prima principia verum etiam res quaecCnsideraturci perlioc posterius intellectus metaphysicus inferiorum disciplinarium intellectibuς praestan/iior est. Queare data diis initio ipsius sapientiae dignitatem explicat ex materiae subi fix rerumque conlideratarum praestantia 5c nobilitate. Et ex rerum determinatarum dignitate, facile principiorum doctrinalium metaphracae 5 conclusionum excellentia dep rehenditur quandoquidequalia sunt signata, talia sunt & ipsa signa, S quanto res,tanto principia Sc conclusiones de ipsis excellentiores sunt. uod autem primae causae dc prima principia iiic rerum intelligenda sint, c5 sat ex subiuncta interpretatione . qua primae causae 5 prima principia dictitur suprema illa enisalioe est diuitissima&pra stantissima honorabilissimaque iii natura at suprema illa entia ,minime doctrinalia sunt principia. Deinde ponitur inter prefatio qood sapientia S metaphysica sunt id E. Dicitur enim metaphysica, supernati iratis disciplina. Sapiens autem est, qui eo modo quo diffinita est sapientiam consecutus est. Et dicitur sapiens metapli sicus,supernaturalisque plillosoplis Pr Nerea dicitur Nprimus pitulosophus supremus,diuinus supra mundanusque philosophus, Scyprima entia. 5 suprema diuina supra nisi lana circosideret. Ita sapientia recte dicitur prima philosophia suprema diuina, supramundanaque . Sex sapientis conditiones. Prima , sapiens ni xii ue scit omnia ut contingit. Nam humanas res omnes ex inserioribus disciplinis quae ad se pientiam ordinatur, S requiruntur. cor noscit, itidem 5 diuinas ex metaphysici ς quantum homini conceditur. Secunda. Sapsene difficilima cognoscit. Nam ea quae leni ui sunt in acetiata, dc imperitia oculis corporeis. Et licet illa suapte natura maxime sint cognoscibilia, sunt ta meo cognoscenti ex eius imbecillitate dissicillima. Nullus enim sapiens esse dicitur. quod facilia inici lectu ut logica aut phrsica cognoscat. Tertia, Sapiens habet scienti certissimam. Nam
547쪽
de rebus certissimis ab omni incertitii litis R instabilitate seiunistis. raria. Sapienς circa onseriem scientiam cauta, assignare potest. Principiorum enim inseriorum daciplinarum cauta, ex calet principiis assignat sapiens quare tanto magis Λ conc Iusionum,ut siquis percontetur quare imp ibile est eandem propositionem simul veram S falsam esse, respondet sapietis, quia imo possibile est idem simul esse de non es Ie. ita siquis sciscitetur ,quare quscunque versiteantur de eodem tertio dc de se inuicem verssicantur, respondet,quia quscunque sunt eadem uni tertio, illa sunt eadem inter se. uinta. Sapiens habet scientiam maxime propter se expetibile. de maxime itidem sciendi gratia expetibilem. Nam scientiam habet propter se solum expetibilem ,ec ad alia minime ordinatam,siciit Je id quod eonsiderat,maxime propter se dc non alterius gratia expetitur . Scientiae vero in seriores etsi propter se expetantur quia dc animum perficiunt ,εc eius pus bonum reddunt , non tamen propter se tantum expetuntur,sed ulterivi ad sapientiam Ordinantur.sicut virtus moralis propter se expetitur Sc propter aliud, scilicet lacticitatem activam. Sexta sapientis conditio. Sapiens habet scientiam principalissimam,oc maxime liberam. Nam viis maxime liber est qui nulli subest. sed cunistis prses , ita&sapientia quae ad nullas xlias ordinatur disciplinas cui neque summu in quod ad eo consideratur bonum, ad alia 3 sed caeterae disciplinae ad ipsam ordinantur,e maxime libera &principalissima quia exteras moderatur icut deus hunc mundum. Et sunt istae conditiones sapientis, vi respicie scientIam, de totidem sunt eius conditiones. ut intellectum principiorum habitum respicit, quia utrunqueuntellectum inquaec scientiam complectitur simul sapientia. Nempe diffinitur sapientia ab Aristotele, quod est in ellectua simul N scientia eorum qiix honorabilissuria sunt in natura.
Uaestiones. Quid . quot. Vter, expertus non artiseκ, an artifex non pertus, census operetur: uter honorabilior:quis sapieti similior. expert .an sensum habens: artifex, an expertus: architectias. an manuoperarius . contemplativus,anaetiuus. qualis, quem sensum
maxime diligimus.quibus potentiis animalia reguntur. quae disciplinabilia. quae prudentia . nonne ab homine sapientia possideri possit. C Elementa. Experientia ,singularium est: Naetiis εο operationes circa singula. versantur. ars autem uniuersalium .rationem quidem habens. atque uniuerissa te sine experimento cognoscens quod singulare ignoret per saepe cum ratice peccabit. Q u i causas sciunt. quos scientiores sapientioresque iure rerutamur, qui docere queant,quive non sensuum .sed intellectus cognitionem sequuntur, alea pro,
ne hsnorabiliores censendi sunt. C Maxime scit, qui scientiariari uniuersalisissimam habet. Nam qui uniuersale cognoscit. dc particulare quoquo pacto cognoα scit quod cotra minime fit.Vniuersalia quae a sensib' sunt remotissima. ad cognoscendum hoibus dissicilliina sunt.Vniuersalia .uniuersales causae. Certior scia est, quae est causarum,quae intelligibilium. atque quae sinpliciorum. Qui maxime
causas.& quae omnium causae sunt cotemplatur,snlguors causas assignare potest.
Qui scire propter se desiderat est enim scire propter se) maxime scientiam , maxime propter se desiderabit. Principalissima scientia.& maxime libera est, quae causae causarum contemplationi insistit.&cuius gratia agenda sunt singula. haec enim est Uniu scuiusq; omnino bonum, aut in uniuersa natura optimum. Comnes hormines natura scire desiderant: visus autem maxime sensusi nos nognoscere facit. pluresque nobis rerum differentias demonstrat. Quae auditum Ec memoriam ba
bent.disciplinabilia sunt quae vero sensum εc memoriam possident, prudentia quidem sine disciplina sunt. est enim auditus disciplinae sensus. Disciplinabilia sunt, quibus aliqua significare possumus per quae directioni de usui reddu tur aptiora. pru
dentia vero quae futurorum videntur esse procida. Bruta plurina ni imagiriat ionibus 5c memori is uiuunti homo vero arte vivit.& ratione. Poeticum sicli timque est. solius dei sapientiam quod mortalem generi tuideat possessionem esse madiuinum num. nulli inuidum esse conuenit. sed ut tritum prouerbium est. Mentiatur multa poetae. Orsi sunt enim philosophi primum admiratione duce philoso.
Frari Vt admirati ne conuersionum solis, incommensurationisdiametri .diuina autem nobis admirabiliora sunt : quare ut prouerbio dicitur) haec admisatio in me Iim consummabitur sapientiamque tandem nacti ipsa perfruemur.
548쪽
stiona prima scilicet quid quae in omnia qiis prius diffinita suile
dc interpretationes quae ad diffinitiones reducuntur, ut quid sapien tia,qua prime causae 3c prima principa quid sapiens Sc responden dae sunt diffinitiones prius positae.Secunda quaestio, liot 1 unt sapien tis conditiones. Responsio. Sex prius itide numerat x. Tertia. Vter, expertus non artifex, an arti sex non expertus certius QPcrctur Re- o-Est sponsio. Expertus non artifex. Vnde expertus est qui ex frequentio - m. . peratione circa singularia sensualem habet cognitionem. Artifeκ ver ro quivniuersale principiti cauta uniuersalem intellectu cognoscit. Ut inuenitur expertus artifex qui Zc circa singularia operando sensus ha bet cognitionem pariter dc uniuersale cognoscit. Inuenitur praeterea artifex non e*pertus, qui uniuersale intellectu cognoscit. circa singularia tamen operatus non est, neque eorum qiis noscit, sumpsit experimenum . Inuenitur,dc expertus non a tiis, qui circa singularia saepius operans . sensualem assecutua est experientiam , unluena tamen, dc causam non cognoscit. Et quod hic artifice non experto certius operetur patet, quia experienti. . singularium est, Nactus es operationes circa singularia Versantur, ut huic homini hane herbam hoc tempore dandam. Ars autem est uniuersalium, ut quod omnia acetola est re friger atiua, quod reu barbarum purgat choleram circa qus non est operatio. igitur experius nuartifex certius Operatur artifice non experto. Nam causam cognoscens θc uniuersale sine experi , mento.ob id quod singulare ignorat nesciens applicare hoc , huic, hoc tempore,& hoc loco 'oepe cum causa quam cognoscit, in operando errabit. Quarta quistio. Uter honorabilior, an ex per
tus non artiseκ, an artifex noeXntus. Respolio. Artis ex non exntus est honorabilior. Ι'at et quatuor rationib'. Primo quia qui cognosciit causas, honorabiliores sendi sunt no cognosce tibias At artifex non expertus causas cognoscit expertus vero no artifex minime, igitur. SecumquQui scientiores&lapientiores tur: reputantur,honorabiliores censendi sunt. est enim scientia denumero bonorum honorabiliam. At artisin non expertus iure scieritior 5c sapientior reputatur Quod causas cognoscat, est enim scire causam rei cognoscere.igitur arrisvπ non expertus est honotabilior Tertio . qui docere possunt,scientiores sunt, echonorabiliore . est enim omnino lapiensi signum posse docere. At artifex non expertius potest docere, non autem expertus non arti seu i itur Ouarto.Quino sensus sed Intellectus cognitionem sequuntur, sunt honorabili otes. At artifex non expertus cognitionem intellectus sequitur, Zc expertus non artifex cognitio
, nem sensus. igitur. Quinta quaestio quatuor partes complectitur. Prima. quis sapienti simia tior an sensum habens an expertuς. Responsio. Expertus. Vnde sexuum hinens ςst qui iuro ten ausi s ista ut visu conspicit ab altero operationem fieri ,ut qui adest super nenti hexham vulneri,d. vi di. iiii det ea superpositione vulnus curari. Expertus autem, qui saepe sensu cognouit e V li operatione sui h li,
huiusmodi effectum sequi. Patet responsio quia qui certius cognoscit, si lior est sapienti certi l - beri, si me cognoscenti. At expertus certius cognoscit bolum sensum habente. Nam potetit seruum ha hens ignorare qualis est superposita herba,&an quotiescunque super Onantur sanet Salias circunstantias quas cognoscit expertus, igitur expertus solum sensum habente sapienti similior est.
Secunda pars. quis sapienti similior artifex ,an expertus. Responsio. Artis , Patet quia qui causo cognoscit,sapienti similior est mainime causas cognoscenti. At arti sex cognoscit ovis, non autem solum expertus,igitur artifexest sapienti similior quam e X pertus.Ter i P x . uis sapien- Qui, arisimilior, an architectus,an man perarius Respouo. Architectus. Vndear hi tectus inquisi , iis . Quod pariis opus praecipue dirigit , iubet esse ex tali materia 5c hoc modo opto, fieri. Manuppe ctu .
inius autem est qui architecti iussa exequitur,&Ut ab eo edoctus est Operatur. Est sane archite eius in artificialibus ut praeceptor indisciplinis Amanu perarius ut discipulus &in arte serus lividentur rudes apud magistros operum habitantes artem discere, ut discipuli scientias a praeceotore. Patet responsio, quia qui causas cognoscunt,scientioresque reputatur, sapienti sunt similiores. At architectus causas cognoscit cur ex tali materia sit ex truenda domu ς cur hoc loco hoc tempore dc hac figura, non autem manu operarius. Nempe interrogatus cur ita faciat respondehit se id quidem nescire, verum ut ita saceret se arciritecto edoctum esse. Etiam architectus sanientior reputandus est manu operario, perinde atque praeceptor discipulo. igitur architectus est lanienti similior quam manu operarIus. Et possent ad hanc dc praecedentem partem adduci caetem nartes quadrifidi elementi, quo praecedens quaestio terminata est δ probata. Nam utraque n umquatuor med 's in praedicto elemeto tactis probari potest..uarta pars quintae quIstionis Vter sapienti similior an contemplativus,an activus Responsio. Contempla inius. V nde actui' dicitur qui parti, intesiectus consuliatiue habitum habet arton solicet, aut prudeliam. Contem . . tiuus vero . qui partis tontemplativae mentis habet habitum scilicet scietiam citi tellectum otii
sapientiam quare omnis sapiens eontemplativus est 5e non contra. Sed quaestio de respontio potissimum intelligitur de contemplativo qui sapiens non est. Nam de contemplativo sapiente noversatur dubium ipsum maxime si ita dicere liceat sibi esse similem. Patet responsio quia qunecessaria cognoscit, Simpossibilia aliter se habere similiore si sapienti cognoscenti maxime ne uu cessaria, perpetua dcxterna. Contemplativus autem cognoscit necessaria,S impollibilia allier se
habere Actiuus autem ut artis Ec prudens considerat continzentia gitur contem iiii, in
549쪽
similior sapIenti quam activus. Sexta qias stio. Qualis est sapiens Despondetur primo, quod sapiens est maxime omnia sciens ut contingit. Nam maxime scit, qui scientiarum uniuerialissima Dabet. nam qui Muiuersale scit quoquo pacto N particulare cognoscit. Ediuerso autem non sit ut qui puriculare cognoscit, protinus cognoscat &υm uersale. V t cognoscens omnem trianni tum tribus lineia contineri, etiam cognoscit squilaterum tribus contineri lineis, sed quavis aenullaterum tribus lineis contineri. sciat non idcirco omnem triangulum cognoscit tribus claudiuneis. Vnde uniuersale indisciplitiis dicitur propositIo ex communioribus terminis constituta. Particulare vero,ex minus communibus. Vniuersale autem in rebus, Ametaphysicum est causa uniuersalis, Sparticulare causa particularis. Et non minus veritatis de uniuersali Ec particulari metapli ysico habet haec adiecta confirmatio, quam de uniuersali & particulari in disciplinis. Aesapiens liabet scientiarum uniuersalissimam, nam eam quae de causa Vnsuersalissima disserit. er go lapsens maxime scit omnia Ut contingit. Secundo sapiens est difficillima cognoscens. Nam uniuersalia quae a sensu sunt remotissima, ad cognoscendum hominibus difficillimi sunt . Qua coquidem homines a sensu cum exteriori tum interiori primam intelligendi tacultatem vendi cant,Vtque intelligant,sensus egent praesidio. Sapiens autem uniuersalia cognoscit S Que a se is sunt remotissima. nam neque per se neque accidens a sensu sunt perceptibilia, imo Ut percipiatur vim nem affectionem sentibilem ab eorum notione praecidere Sc seiungere oportet. Quod cui hQmi Rὰς si ς quo au'sensualiphantasmate intelligere nil mirunt si sapiens difficillima cognoscat. Et non hie agitur sermo de uniuersalibus logicis sed secundum ii, et G dς V selibu in L physiciῆ, quae sunt Uniuersales otiis & In primis de
Unitier salissima rerum omnium causa. Tertio. Sapiens scientia habet certissimam. Nam veeκ primo posterioriam libro constar, certiore Iucientia quae causarum est , quam que est cictum certior item quae intelligibilium quam qus sensibilium .denique certior quaei inpliciorum quaructu conli olitiorum .s: O quae in. πime causarum est,maxime intellis milium, tamaxime sim
C in maxime causarum est, maxime intelligibiliv. ας mum itum, Asimplicissi illorum. nam eorum quae materiae nullo pacto sunt eoniuncta. Igitur sapiens scientiam habet certist imam. Quarto. Sapiens circa taetiam omnem cautas assignare potest. Nam qui maxime causas contemplatur,& ea quae omnium causae sunt , singulorum causa ς assignare potest. At sapiens maxime causas contemplatur,& eas quae omnium cauta sunt imo eam quaecum nullam habeat sui causam, omnium est causa.quae tapetibile. etsi maxime una sit, in metapli yncis tamen apte pluraliter explicatur, non quidem ob rerum ea rationum varietatem . igitur sapiens circa scientiam omnem causas asAgnare potest. Ouinto. Sapiens scientiam habet maxime propter se & sciendi gratia expetibilem. Ad cuius intelligeciam probationem praenoscere dignum est quod id dicitur esse propter se expetibile, ii quide expeteremus etsi nullum nobis aliud bonum inde proueniret,ut scientiae N viriotes vera animi hona , ipsumque perficientia. Sed quoddam propter se expetibile est.&insuper propter aliud, Ne sit quod quamus aliud nobis non asserret honum, adhuc expeteretur nihilo minus suapte natura ad aliud ordinatur,ut virtutes morales ad felicitatem activam S scientiae inseriores ad merapnyticam, ex tale non est maxime propter se expetibile. Aliud autem est propter se expetibile tatum n non propter alius, &est quod alterius in eodem genere consequendi gratia ulterius DG ordinatu r ut activa felicitas In genere agibilium, & sapientia eiusque contemplario in genere G. temptabilium,& tale maxime propter se est expetibile. Nune itaque patet responso, is cum scientia propter se ut eae petibilis, qui scientiam propter se desiderat, magis scientiam . magis propter se deside rabit quare Sc maxime scietiam maxime propter se itidem desiderabi c. At sapiens maxime scientiam habet igitur eam maxime propter se desiderat , quare scientiam habet maxime propter se & sciendi gratia expetibilem. Sexto. Sapiens scientiam liabet principalissimam Sinaxime liberam. Pater. Nam scientia principalissima. N maxime libera est, quae causae causarum contemplationi insistit,cuiusque gratia agenda sunt singula. haec enim causa, est uniuscuiusque omnino bonum aut in Universa natura optimum , finisque rerum praecipuus. At sapi
gratia agenda sunt singula, cum in vita activa ad imitationem eius, ta assimissationem virtup Meius cogn stionem. igitur sapiens habet scientiam principi Septima quo fio. Quem sensu utonissime dii Isimus Responsio.
i uir . ater , qui omnes homines scire natura desiderant, ut oculo corporeo videre. Visua autem maxime sensuum nos cognoscere re scire facit , est enim consequendae scient x iii strumentum , per se cognoscere faciens auditus autem sol ut re sit instrumentum scientiae per doctrinam ala alio percipiendae quare visus accommodatius est instrumentum. Prs terea plurecrerum d si verentias visus ostendit . nam omnia corpora colore participant. Auditus autem per se paucioici P raccidens sic plurimum. igitur sensum visus maxime diligimus. Octava duae s s h 'hV pQ QI 'ix ullanimali reguntur Responsio. uald arti animalia resti nitie so. l lx i uae 'aiata ivt . quaeda sensu Simaginatione Ut verme et . quaeda υ ero sensu ama nati S memoria . ut bruta persect iora de quihu solis element si huic quaestioni responcns intelligitur. Dicuntur em illis potentiis animalia regi. quam operationem exercendo suam letuant conditi ne qua maximam possunt perlectione assequuntur. Hommsi autem triplex tu Vita .l'rtiua factiva qua arte vivusivi sutoria disicatoria,& liaeci firma est. Altera est activa
550쪽
qua ratio e vili sit practica administrativa a vi qui magistratus gerat,& reipublicae habet a. 'mi nistratione. 8c hec media est. Tertia vero cotes latiua qua viuiitrarioetheorica,speo latiua in Sc po tis simu supremae supra mundanaem philosophiae, ad qua omnis insertorii cotemplatio ordinatur, tali e digni Tuna est. Vivit itaque homo aut alte aut ratione, cum activa, tum contemplativa.
- Nona quaestio. Quae animalia sunt disciplinabilia,&quxptudelia: Ansmalia quidem discipli- o ii, a V nabilia sunt quibus aliqua signitare possumus per quae usu i5c directioni rediitur aptiora. Vt ---, isti in tu equus, Sc caetera id genus animalia domestica. Prudentia aute sun quae suturori, Videtur esse ait isti prouida,llibi cotra futura nocumeta in comodat prospiciant,ut hirudo sormica, aranea. Et haec
vestigiu habent humanae prudeliae, quae diuinae prouidentiae est imago sicut illa humanae scien in otiae gerunt specie, quae diu in iidem sapientiae est vestigium. Respondendum est ital ad quaeis Psitione, o animalia quae auditum habent de memoria,sunt disciplinabilia, nam ipsis aliquid signi sicare possumus quo usui R directioni reddantur aptiora. uia enim auditu habent, vocem per cipere possunt,& quia memoria,eius specie animo seruare. Est enim auditus disciplinae sensu , potis Lmuab'altero percipi edae quomodo bruta dirigi solum possunt, igitur illa sunt disciplinabilia Praeterea animalia quae sensum Sc memoria habent sunt futuroru prouida, igitur per dii sinitiosne ipsa sunt prudelia. Et cum omnia animalia auditii memoria habentia etiam habeant sensum 5 memoriam, manifestum est omnia animalia disciplinabilia esse prudentia, no tame e diuerso. ro Decima quaestio. An ab homine sapietia possideri potest Respono. Abhoie in hac vita sapietia possideri potest no quide illa diuina terna udeus est 5c quae sola dei possessio est,sed illius . - τα&exeplaris sapietis remotissima similitudo que des posse isto minime dici debet,ut v eque lux solis in aera diffundit,sed sema insole manes, sui in aere diffudit imagine scilicet lunae. Est itallux solis ut sapietia summa dei lume aute eius ut sapietia humana qcia aesta suo captu homo cognoscit. QS aute obiici ut, deii mortalia generi tantii bonia quar si e si sapietia inuidere, no modo salsum sed Ac impiii est. Na summa bonitas nulla secii admittit inuidia,ut neque immesa tuu te nebras. Sed colae rei vulgatu i puerbi si est poetaς multas metiri . Patet data re si onsio, na pholosophicu rerii humanarii perspiceret ei sectus, ut solis tunsve desectu Sc eoru cau fas ignor. t. in admiratione ducti sunt qus quide admiratio ob ignoratione causae ipsis prouenit, a quacii se a3 virib eximere eripereuri etauerint,ve metis imperiecit oe, philosophido causas inuestigariit priust innotas ipsoru inmiratio in meli' commata est,scilicet in cognitione reru ante icogmtarii. At diui niora m humanis latentiora sit Sc ignotiora admirabiliora sunt, quare magis animos mouerit ad eorum naturas proprietates Q in uestigadas, Sc magis acceducur homine; desiderio diuinoris co in noscendorum. Vteni ignis cuparumper sursum emicuerit, nunc j quiescit donee in locii sursum simpliciter peruenerit,ita mens humana excitata diuinis nunc j quiescit, quoad diuina attigerit. quod quide ostendit propriam animi quiete non esse cum rebus terrenis,sed sempiternis. itaque S haec admiratio diuinoru in melius consummabitur, utpote quaesitam diuinorum persectione dc tandem sapientia assecuti,fecundum eam contemplantes operabimur.
De sunt materia. forma efficiens,& sinis. Et infinitar se Gcundu specie causae diceretur, si ipsa in itinitar essent species infinitae aute secundit. directu scin Unaquaq; causaria specie ab Una in alia,&alterius quide naturae, semper sine statu procederetur: ut si haec materia ex illa fieret: quae iter ut Atta sine statu ex alia fieret: de si hec Arma per hanc existeret for ima &issa per alia, neq; in vitiinu decubatur viae: & si hoc fit ab illa te illud ab alto,nullo tandem extremo reperto: M si hoc huius gratia fiatqd item fiat alterius gratia nulli bique decubat: causa: ε materiria,& forma,& efficies, et finis, infinite et in infinitu procedere diceretur. t Quila veritatis perceptione nos prepedietia: cosuetudo audi edi falsa, eruditroq; no recta: recte docendi assentiri nolle, nisi quod dicitur. vi mathematicus demo stret: alicui sitidem non praestare, nisi sensibile sit sensibileve constet argumento multa nisi alicui'
Vrgente autoritate recipere: non posse nisi parua degustare,
o Ausae hic esse supponutur causa materialic sormalis, efficiens, R Analis ut 5c In caeteris j disciplinis. Causae essent in sinit, secti dii specie si ipam infinitae secundit multitudine es j sent spectes. Dicerentur aut E in sinitae secudum dire lium, si in unaqua in causalia specie, materia inst forma, efficiente,& sine ab una in altera alterius naturre sine statu fieret pressus. in qua diffiniti5etria innutitur ad in in sinit si secundia rectitudine Hessum requisita aut . is fieri deberet in eadE specie manendo. 5 no trans se redo se es e materia in forma aut forma in efficiente. Secundul pcedatur ab una ad altera diuersae naturae. Si enim ab una in altera es usti